Πληροφοριακά Στοιχεία

Κατηγορία: Ευεργέτες

Εμφανίσεις: 3

ΕΘΝΟΦΥΛΑΞ[1] Αθηνών, 25 Ιουλίου 1874

«Προ ημερών ανήγγειλεν ημίν ο τηλέγραφος την θλιβεράν είδησιν τής αποβιώσεως τού Αρσάκη. Η Ελλάς όλη οφείλει να πενθήση επί τω θανάτω ανδρός αναδειχθέντος ευεργέτου τού όλου Ελληνικού γένους διά των μεγάλων αυτού θυσιών υπέρ τής εκπαιδεύσεως τού γυναικείου φύλου[2].[…] Αλλά τής προόδου ταύτης πρώτιστος θεμελιωτής δύναται να θεωρηθή δικαίως ο Απόστολος Αρσάκης […] Ελατήριον των πράξεων τού Αρσάκη ήτο μόνον η φιλοπατρία, ίδιον μόνον των μεγαλοφρόνων ανδρών[3]. Τοιούτος ήτο ο αείμνηστος ιδρυτής τού Πανελληνίου Παρθεναγωγείου Απόστολος Αρσάκης, τέκνον τής ευάνδρου Ηπείρου.

 

ΜΕΛΛΟΝ Αθηνών, 25 1ουλιου 1874

Ανηγγείλαμεν μετά θλίψεως τον θάνατον τού αοιδίμου Αρσάκη εν Βουκουρεστίω…. Φλεγόμενος δε πάντοτε από βαθύ προς την πατρίδα αυτού Ελλάδα αίσθημα, και επιθυμών να ωφελήση και αυτός κατά τι αυτήν, ως πολλά της Ηπείρου τέκνα έπραξαν, ιδιαίτερον δε μέλημα προς το γυναικείον φύλον αισθανόμενος και γνωρίζων εκ πεποιθήσεως πόσον ηδύνατο να ωφελήση την Ελλάδα η εκπαίδευσις τού Γυναικείου φύλου[4], ίδρυσεν δι’ αδρών δαπανών το ομώνυμον εν Αθήναις Παρθεναγωγείον εκ τού οποίου κατ’ έτος εξέρχονται ευάγωγοι και καλαί διδασκάλισσαι, καθ’ άπασαν την Ανατολήν διασπείρουσαι τα γράμματα και μητέρες ανατρέφουσαι τα τέκνα των, ως εις Ελληνίδας μητέρας αρμόζει.

 

ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΟΙ Βράϊλας, 25 Ιουλίου 1874

Και έτερον μεγάθυμον τέκνον τής ευάνδρου Ηπείρου ετελεύτησε τον βίον εν Βουκουρεστίω. Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΡΣΑΚΗΣ πλέον ογδοηκοντούτης τη 16η υπερμεσούντος μετέστη εκ των γηίνων εις τα ουράνια. Τα φυσικά και επίκτητα προτερήματα τού αειμνήστου ανδρός, γνωστά εις πάντα Έλληνα και Ρωμούνον, είχον καταστήσει το όνομα αυτού δημοφιλέστατον ανά πάσαν την Ρωμανίαν και την Ελλάδα. Κάτοχος συστηματικής παιδείας[5] και μεγάλου πλούτου την μεν Ελλάδα ευηργέτησεν, ιδρύσας και συντηρών εν Αθήναις το φερώνυμων αυτού Παρθεναγωγείον, το γνωστόν Αρσάκειον, ούτινος η μεγαλοπρέπεια της οικοδομής αμιλλάται προς τα λαμπρά και ψυχωφελή τής παιδείας νάματα, άτινα εξ αυτών ως εκ κρουνού πολυχεύμονος[6] εξερχόμενα και κατασκεδαννύμενα[7] τον ευθαλή[8] των Μουσών λειμώνα[9] αμφιλαφώς[10] επαρδεύουσι͘ τη δε γεννησάση και θρεψαμένη αυτόν γη τής Ηπείρου τα τροφεία αποδίδων, σχολεία και νοσοκομεία εδωρήσατο ͘ αλλά και την θετήν πατρίδα του Ρωμανίαν και ως ιατρός και ως πολιτικός, και ως πλούσιος πολυειδώς ωφέλησεν.

Τοιαύται ευγενείς υπάρξεις υπό τής Θείας Προνοίας εις τον κόσμον αποστελλόμεναι προς παραδειγματισμόν και ωφέλεια τής ανθρωπότητος, και ζώσαι και μετά θάνατον αγαπώνται και τιμώνται, και αμάραντος περιβάλλει αυτάς εις αιώνα τον άπαντα ο τής ευδοξίας στέφανος͘ διότι και αν ως διάττοντες αστέρες εκ τού ορίζοντος τής ανθρωπότητος εξαφανίζονται, αι αρεταί αυτών εγκεχαραγμέναι ανεξιτήλως εν τοις έργοις, την μνήμην αυτών αθάνατον διαφυλάττουσι.[11]

Ο δε Κύριος δεχόμενος ευμενώς τον επιστρέφοντα δούλον Απόστολον Αρσάκην προσφωνήσει αυτώ͘ εύγε δούλε αγαθέ και πιστέ ότι καλώς την αποστολήν σου εξετέλεσας, επάνελθε παρ’ εμοί και είσελθε εις τον προετοιμασμένον δι’ εσέ και τους ομοίους σου τόπον, τον παράδεισον.

 

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ Αθηνών, 28 Ιουλίου 1874

Ο τηλέγραφος ανήγγειλεν ημίν τον θάνατον επιφανούς και μεγάλου ευεργέτου τού Έθνους, τού ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΡΣΑΚΗ.

            Τίς μεταξύ των Ελλήνων αγνοεί το σεπτόν τούτο όνομα, το χρυσοίς αναγεγραμμένον γράμμασιν[12] επί του Ιερού Τεμένους, ένθα σεμναί προσέρχονται αι παρθένοι μας, λαμβάνουσαι τής πνευματικής και ηθικής μορφώσεως το χρίσμα, ένθα γενναίος και γόνιμος παρασκευάζεται τού μέλλοντος εθνικού μεγαλείου ο σπόρος;

            Το Αρσάκειον! Ιδού το υπερήφανον Μαυσωλείον σου, ευγενή πατριώτα. Εν αυτώ ακοίμητος τού πατριωτισμού σου η λαμπάς θα εκπέμπει διαρκείς τας φωτεινάς ακτίνας της, φωτίζουσα την οδόν, ην το έθνος πορεύεται προσκόπτον, διότι το καλύπτουσι πυκνά τής δουλείας τα νέφη[13].

 

ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ Αθηνών, 23 Ιουλίου 1874

Εν Βουκουρεστίω τής Ρουμανίας ετελεύτησε κατ’ αυτάς ο αληθής ευεργέτης τής Ελλάδος ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΡΣΑΚΗΣ.

Ο θάνατος αυτού θα λυπήσει ολόκληρον το Πανελλήνιον, όπερ δεν λησμονεί τας τοσαύτας προς το έθνος δωρεάς τού αοιδίμου Αρσάκη.

Γέννημα τής ευάνδρου Ηπείρου, είχε ζέοντα εν αυτώ τον Ελληνισμόν και την φιλοπατρίαν ακμάζουσαν και οσημέραι κρατυνουμένην.

 

ΜΕΡΙΜΝΑ Αθηνών, 27 Αυγούστου 1874

Την πρωΐαν τής παρελθούσης Κυριακής ετελέσθη εν τω Μητροπολιτικώ Ναώ, δαπάναις τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, δημοτελές μνημόσυνον υπέρ αναπαύσεως τής ψυχής τού Μεγάλου ευεργέτου τής Ελλάδος ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΡΣΑΚΗ, αϊδίου και πανελληνίου ευγνωμοσύνης.

Τοιούτων φιλογενών ανδρών το μεν σώμα παραδίδοται εις φθοράν, αποσυντιθέμενον εις οστά και κόνιν, αλλά το όνομα διαμένει αθάνατον εν ταις καρδίαις των γενεών.

 

ΚΛΕΙΩ Τεργέστης, 31/12 Σεπτεμβρίου 1874

[…] Ο Αρσάκης υπήρξεν όντως μέγας ανήρ και κατά την διάνοιαν και κατά το φρόνημα και κατά την καρδίαν και κατά τον εθνισμόν.

[…] Τον Αρσάκην προστήσωμεν παράδειγμα και υπογραμμόν τού βίου ημών, τον κλεινόν τούτον άνδρα, ού το όνομα απέβη πανελλήνιον από τριακονταετίας, ού αι μεγαλοδωρίαι έθεντο τον ακρογωνιαίον λίθον τής εθνικής ανατροφής και τού εθνικού μεγαλείου και ού η μεγάλη ψυχή, χωρισθείσα τού σώματος θα περιπετάται, εφ’ όσον υπάρχει κόσμος, επί τού Ελληνισμού και τής Ανατολής Απάσης.

[…] Εις τους απανταχού πλουσίους των Ελλήνων ας χρησιμεύση ο Αρσάκης ώς υψιτενής πυραμίς εν τη ερήμω, ήτις να τους καθοδηγεί εις το χαλεπόν μεν αλλ’ ευρύ και ένδοξον στάδιον τής εθνικής παλιγγενεσίας.

 

ΔΕΚΕΒΑΛΟΣ[14] Βουκουρεστίου, 2/14 Οκτωβρίου 1974

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΡΣΑΚΗΣ

Τη ΙΖ΄ Ιουλίου 1874

Γαία Δακίης κάλυψε σαρκίον Αρσάκη

 

Αστήρ εώος και φαεινός έδυσε χθες τη 16η Ιουλίου εν Βουκουρεστίοις Πολιτικός δημόφρων͘ διπλωμάτης μετριόφρων ͘ φιλόσοφος Αριστοτελικός͘ ιατροχειρουργός Ιπποκρατικός. Ιδού τα προσόντα τού αθανάτου ανδρός. Φιλόμουσος, φιλόπατρις, φιλεθνής υπέρ τής Ελλάδος, τής Δακίας, υπέρ των πτωχών. Ιδού αι κατακοσμήσασαι τον άνδρα αρεταί.

[...] Δακρυχέετε, Αρσακίδες, καλλιπλόκαμοι, και πέπλον μελανοκέντητον ρίψατε επί τα τείχη, τα δώματα, τα άντρα, τας πύλας, τους κήπους, τα δέντρα, τα άνθη τού Παρθενώνος σας. Ο ιδρυτής τού Αρσακείου απέθανε! Θρηνήσατε!

 

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

 

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το Αρχείο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, τα Πρακτικά τού ΔΣ τής ΦΕ, το ανέκδοτο σύγγραμμα τού Στέφανου Γαλάτη «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 1836-1936», το βιβλίο «Μνήμη Αποστόλου Αρσάκη, επί τη εκατονταετηρίδι από τής τελευτής του» τού Γ.Α. Παπαδημητρίου, Βιβλιοθήκη τής ΦΕ, 1975, το βιβλίο τού Δημ. Μιχαλόπουλου «Αρσάκης», Κάκτος 2005, το βιβλίο «Κείμενα τού Απόστολου Αρσάκη», η Εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 2016.

 

[1] Η εφημερίδα τού 19ου αιώνα «Εθνοφύλαξ» εμφανίστηκε στην τελευταία οθωνική περίοδο και αυτοπροσδιορίστηκε ως μία αντιπολιτευόμενη φωνή. Εκδιδόταν στην Αθήνα 5 φορές την εβδομάδα και ήταν τετρασέλιδη 4ου σχήματος. Φύλλα της αποστέλλονταν και στο εξωτερικό (Κωνσταντινούπολη, Βράιλα, Βάρνα, Βουκουρέστι, Αίγυπτο, Μάντσεστερ, Ρωσία, Αυστρία και Ιταλία).

[2] Ορθώς η εφημερίδα τονίζει ότι η ενίσχυση τού Αρσάκη στη ΦΕ, η οποία την κατέστησε βιώσιμη για τόσα πολλά χρόνια. Στην ουσία ήταν ενίσχυση προς την Ελλάδα, αφού έθεσε τα θεμέλια τής γυναικείας εκπαίδευσης την οποία είχε τόσο πολύ ανάγκη ο τόπος.

[3] Ακόμα και γι’ αυτούς που με καχυποψία αντιμετωπίζουν τους ευεργέτες υποπτευόμενοι ότι οι πράξεις τους υποκρύπτουν προσωπικά οφέλη, η περίπτωση τού Αρσάκη είναι μια πραγματική πράξη φιλοπατρίας, διότι την Ελλάδα ποτέ δεν την επισκέφθηκε ούτε είχε ποτέ «λαμβάνειν» από οικονομικές συναλλαγές.

[4] Δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι ο Αρσάκης την εποχή που αποφάσισε να ενισχύσει την ύπαρξη και τη λειτουργία ενός παρθεναγωγείου είχε χάσει τη σύζυγό του αλλά και τον γυιο του Γεώργιο και ήταν υπεύθυνος για τις δύο κόρες του Ελένη και Ολυμπία.

[5] Δικαίως όλοι μιλούν για την παιδεία που πήρε ο Απόστολος Αρσάκης. Είναι αυτή που τον διαφοροποιεί από πολλούς άλλους ευεργέτες και τον αναδεικνύει σε μία από τις μεγαλύτερες μορφές τού 19ου αι.

[6] Πολυχεύμων: με μεγάλη ροή η κυριολεκτική του σημασία/ Εν προκειμένω αυτός που δεν φείδεται εξόδων για την κάλυψη αναγκών.

[7] Κατασκεδαννύμενα: σκορπισμένα.

[8] Ευθαλής: ο καλώς θάλλων, ο ανθηρός.

[9] Λειμών: το λιβάδι.

[10] Αμφιλαφώς (αμφί + λαβείν): αυτός που εξαπλώνεται παντού, υπερβολικός, υπερμεγέθης.

[11] Με άριστο τρόπο το δημοσίευμα αποδίδει το μέγεθος τής υστεροφημίας τού Αρσάκη.

[12] Πόσο οξυδερκής ήταν η παρατήρηση τού Δρόσου Μανσόλα για το ότι το όνομα τού ευεργέτη θα επικρατήσει τού ονόματος τής ΦΕ. Όμως δικαίως συνέβη αυτό.

[13] Παρά τα νέφη τής δουλείας στα οποία αναφέρεται ο συντάκτης, ίσως ούτε ο ίδιος δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι 190 χρόνια μετά το «υπερήφανον μαυσωλείον» τού Αρσάκη θα συνέχιζε απτόητο το έργο του.

[14] Η εφημερίδα «Δεκέβαλος» κυκλοφορούσε στο Βουκουρέστι και είχε το όνομα τού τελευταίου βασιλιά τής Δακίας.

Πληροφοριακά Στοιχεία

Κατηγορία: Ευεργέτες

Εμφανίσεις: 52

            Όταν το 1850 ο Απόστολος Αρσάκης αποφάσισε να γίνει ο μεγάλος ευεργέτης τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας το μόνο που γνώριζε για τη ΦΕ ήταν ότι ιδρύθηκε το 1836 από ανθρώπους οι οποίοι ήθελαν αρχικά να βοηθήσουν το κράτος σε θέματα παιδείας. Αλλά ήδη από το 1837 εστίασε τις προσπάθειές της στην «εκπαίδευση των κορασίων», γιατί το ελληνικό κράτος δεν είχε τα χρήματα να την οργανώσει. Ο στόχος της τον εύρισκε απόλυτα σύμφωνο. Με τη δωρεά του ο Αρσάκης βοήθησε τη ΦΕ να αποκτήσει και να αποπερατώσει το ιδιόκτητο σχολείο της και συγχρόνως να αποκτήσει τα χρήματα που της χρειάζονταν για να ολοκληρώσει το έργο της.

 

Μέχρι το 1874 που πέθανε, ο Απόστολος Αρσάκης παρακολουθούσε για 24 χρόνια τη δράση τού ΔΣ τής ΦΕ από τα Πρακτικά του ΔΣ και των Γενικών Συνελεύσεων που του έστελναν, αλλά και από τις πληροφορίες που του έδιναν οι φίλοι του στην Αθήνα και αλλού. Αξίζει λοιπόν να δούμε ποια ήταν η κατάσταση στην Ελλάδα όταν έκανε τη δωρεά του και το σχολείο τής Εταιρείας στο κέντρο της Αθήνας πήρε το όνομά του.

1850

* To 1850 πρόεδρος τής Φ.Ε. έγινε ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Διευθύντρια τού Σχολείου ήταν η Φαναριώτισσα Σεβαστή Μάνου, μια εξέχουσα φυσιογνωμία που οργάνωσε το Σχολείο με τον καλύτερο τρόπο.

* Το επίνειο των Αθηνών, ο Πειραιάς, είχε αποκλειστεί από τον αγγλικό στόλο, προκειμένου οι Άγγλοι να αποτρέψουν την εμπλοκή των Ελλήνων στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο. O Aρσάκης, που από τη φύση του δεν ήταν ενθουσιώδης, ως πολιτικός γνώριζε ότι οι κινήσεις πρέπει να γίνονται με σύνεση. Αυτός ήταν ίσως ο λόγος που άργησε να απαντήσει στο αίτημα τής Φ.Ε. για χρηματοδότηση, Με επιστολές προς φίλους του σε όλη την Ευρώπη προσπαθούσε να βεβαιωθεί ότι η πολιτική κατάσταση τής Ελλάδας είναι σταθερή και βιώσιμη.

* Τον ίδιο χρόνο φαίνεται να κλείνει ένα θέμα που είχε ταλανίσει πολύ την Ελλάδα: Αναγνωρίζεται από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως το Αυτοκέφαλο τής Εκκλησίας της Ελλάδος. Ο Αρσάκης ήταν θεοσεβούμενος και φυσικά η τακτοποίηση αυτού τού ζητήματος πρέπει να τον ανακούφισε.

* Αναγγέλλεται και επίσημα στους εταίρους τής ΦΕ η δωρεά τού Αποστόλου Αρσάκη. Κατόπιν αυτού η Αμαλία, εν ονόματι τού βασιλέως Όθωνος απονέμει στον Αρσάκη το Παράσημο του Σταυρού των Ανωτάτων Ταξιαρχών. Η τιμητική εμπλοκή τής βασίλισσας Αμαλίας στο θέμα τής δωρεάς τού Αρσάκη στη ΦΕ προκάλεσε χαρά και ανακούφιση στον Αρσάκη ο οποίος από την πείρα του γνώριζε πώς να συζητά με αρχηγούς κρατών. Όμως του ήταν δύσκολο να καταλάβει τις ευαισθησίες και το ευμετάπειστον τής γνώμης πολλών Ελλήνων εταίρων τής ΦΕ.

                                              

Η βασίλισσα Αμαλία. Πίνακας τού Λύτρα από την Πινακοθήκη τής ΦΕ

1851

* Εξαιτίας τού αποκλεισμού δημιουργήθηκε οικονομική κρίση στην Ελλάδα.

* Η οικοδόμηση πάντως τού ιδιοκτήτου σχολείου τής Εταιρείας συνεχίζεται με γρήγορους ρυθμούς.

                                              

Σχέδια τού Λύσανδρου Καυταντζόγλου για το Παρθεναγωγείο τής ΦΕ

* Συντάσσεται και ψηφίζεται νέο Καταστατικό τού Διδασκαλείου τής Φ.Ε.

* Ομογενείς από τη Θεσσαλία προσέφεραν 80.000 κεραμίδια για την κατασκευή τής στέγης τού οικοδομήματος. Αυτό αποδεικνύει ότι, παρά το ότι έγινε γνωστή η μεγάλη δωρεά τού Αρσάκη, ο ενθουσιασμός για τη ΦΕ και το έργο της δεν είχε σταματήσει.

                                              

Το Αρσάκειο Μέγαρο το 1886. Αρχείο ΦΕ                           

• Το ΔΣ τής ΦΕ αποφασίζει την αγορά τής οικίας Βούρου, η οποία βρισκόταν επί τής οδού Σταδίου, ακριβώς πίσω από το οικόπεδο τής Εταιρείας. Στο κτήριο αυτό στεγαζόταν τότε το Συμβούλιο τής Επικρατείας και η ΦΕ φοβόταν ότι αν το αγόραζε κάποιος άλλος θα μπορούσε να βλέπει τις μαθήτριες που θα προαυλίζονταν. Ο Αρσάκης δεν ήταν μόνο λόγιος, γιατρός και πολιτικός. Οι οικονομικές κινήσεις που είχε κάνει μέχρι τότε τον είχαν βοηθήσει να αποκτήσει μεγάλη περιουσία σε ρευστό και χρήματα. Είναι σίγουρο ότι η απόφαση τής ΦΕ να αγοράσει το διπλανό οικόπεδο πρέπει να τον ευχαρίστησε και ως διορατικός άνθρωπος θα κατάλαβε ότι σταδιακά όλο το οικοδομικό τετράγωνο θα ανήκε στη ΦΕ.
  
  

Η οικία Βούρου, η οποία αγοράστηκε από τη ΦΕ. 1886. Αρχείο ΦΕ   

1852

* Αποπεράτωση των έργων οικοδόμησης τού Αρσακείου Μεγάρου. Όχι όμως και η οικοδόμηση τού ναού τής Αγίας Αναστασίας.

* Ο Νεόφυτος Βάμβας, ιδιοκτήτης τού παρακείμενου επί τής οδού Πανεπιστημίου οικοπέδου, δωρίζει στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία μέρος τού οικοπέδου του, προκειμένου να τετραγωνιστεί το οικόπεδο τής ΦΕ.

                                              

Το Αρσάκειο Μέγαρο και η παραπλεύρως ευρισκόμενη οικία Ν. Βάμβα. 1886. Αρχείο ΦΕ

* Ο Απόστολος Αρσάκης ανησυχεί για την καθυστέρηση στην οικοδόμηση τού ναού αλλά και για τη συμπεριφορά κάποιων εταίρων τής ΦΕ σχετικά με την ονομασία τού Σχολείου. Ο ιερός ναός άργησε να τελειώσει. Προτεραιότητα δόθηκε στο κτήριο που θα στέγαζε το σχολείο για να απαλλαγεί το γρηγορότερο η ΦΕ από το βάρος των ενοικίων που πλήρωνε. Απαράδεκτη ήταν όμως η στάση των εταίρων στη Γενική Συνέλευση τής ΦΕ, οι οποίοι για να μην ατονήσει το όνομα τής ΦΕ πρότειναν μέχρι και παρεμφερή ονόματα για το σχολείο, όπως «Δωρεά Αποστόλου Αρσάκη» κ.ά.

1853

* To ΔΣ τής ΦΕ αναγκάζεται να λύσει τη συμφωνία συνεργασίας με την Ελβετίδα διευθύντρια Μουσάρ Κουρβουαζιέ, διότι η νοοτροπία και οι πρακτικές της δεν ήταν σύμφωνες με το πνεύμα τού Σχολείου.

1854

* Διευθύντρια τού Αρσακείου αναλαμβάνει η Αμεναΐς Καβανιάρη, την οποία σύστησε η Ιφιγένεια Σίνα, που ανέλαβε και τη μισθοδοσία της.

* Έχει ξεκινήσει πλέον ο Κριμαϊκός πόλεμος. Επαναστατικά κινήματα ξεσπούν στην Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία. Οι Αγγλογάλλοι καταλαμβάνουν τον Πειραιά για να αποτρέψουν την επίσημη εμπλοκή τής Ελλάδας στον πόλεμο.

* Εκδηλώνεται επιδημία χολέρας, η οποία μεταδόθηκε γρήγορα μέχρι την Αθήνα.

• Ολοκληρώνεται η οικοδόμηση τού ναού τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας. Προγραμματίζονται τα εγκαίνια, όπου όμως δεν παρίσταται ο Απόστoλος Αρσάκης.
  
  

Η είσοδος τού ναού τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας. 1886. Αρχείο ΦΕ

1855

* Η βασίλισσα Αμαλία ιδρύει το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο για τα ορφανά που έχασαν τους γονείς τους από χολέρα. Το γεγονός στρέφει μεγάλο ρεύμα δωρεών προς το ίδρυμα.

* Με πρόταση τής διευθύντριας Αμεναΐδος Καβανιάρη καθιερώθηκαν οι ανοιχτές σε κοινό εξετάσεις τού Σχολείου στο τέλος κάθε σχολικού έτους.

1857

* Οι Αγγλογάλλοι αποχωρούν από τον Πειραιά.

* Ψηφίζεται νέος Διοργανισμός τής ΦΕ.

* Στο Αρσάκειο φοιτά μεγάλος αριθμός μαθητριών και καθίσταται πλέον αναπόφευκτος ο χωρισμός τού Εσωτερικού από το Εξωτερικό σχολείο.

* Δωρεά τής Ελένης Τοσίτσα στη ΦΕ για την οικοδόμηση εξωτερικού σχολείου σε οικόπεδο που βρισκόταν στη γωνία των οδών Σταδίου και Τυπογραφίας. Η είδηση, αν και δεν σχολιάστηκε, πρέπει να ευχαρίστησε τον Αρσάκη, αφού επιβεβαίωσε την πρόβλεψή του για το οικοδομικό τετράγωνο.

1858

• Κατόπιν αποφάσεως τής Κυβερνήσεως και με απόφαση τής Βουλής ο Απόστολος Αρσάκης πολιτογραφείται Έλλην. Ο Αρσάκης, αν και ζούσε πολλά χρόνια στη Ρουμανία και είχε φτάσει στα ανώτερα αξιώματα, εντούτοις δεν πήρε ποτέ επισήμως τη ρουμανική υπηκοότητα. Με τον γάμο του είχε ενταχθεί στην ανώτερη τάξη των Βογιάρων. Οι περισσότεροι είχαν την εντύπωση ότι ήταν ένας από αυτούς, έως ότου το 1838, κατά την απογραφή των Βλάχων που διενεργήθηκε στη Βλαχία, δήλωσε ότι είναι Έλληνας στην ιθαγένεια, αν και επισήμως δεν ήταν αληθές.
  
  

Ο Απόστολος Αρσάκης την εποχή που ήταν πρωθυπουργός τής Ρουμανίας.

 

* Στην Αθήνα εξαπλώνεται επιδημία τύφου.

 

1861

* Στην Αθήνα ξεσπά αντιδυναστική αναταραχή.

* Το Αρσάκειο Διδασκαλείο αναγνωρίζεται ισότιμο με τα κρατικά. Το κύρος του στην ελληνική εκπαίδευση είναι αναμφισβήτητο.

1862

* Στο Αρσάκειο ιδρύεται η πρώτη Βιβλιοθήκη.

* Έξωση τού Όθωνα.



Η έξωση τού Όθωνα.

 

1863

* Ο Γεώργιος Α΄ γίνεται βασιλιάς τής Ελλάδας.

*Ο Αρσάκης κάνει νέα δωρεά στη ΦΕ.

* Εισάγεται το μάθημα τής ζωγραφικής στο Αρσάκειο.

1864

* Ένωση τής Επτανήσου με την Ελλάδα. Το γεγονός συγκίνησε τον Αρσάκη γιατί πραγματοποιήθηκε ένα παλιό όνειρο των Ελλήνων και τού ιδίου. Η ελπίδα να απελευθερωθεί και η ιδιαίτερή του πατρίδα, η Ήπειρος, ήταν ακόμα ζωντανή.

1865

* Κτίζεται το Τοσίτσειο στο οικόπεδο στη γωνία των οδών Σταδίου και Τυπογραφίας (Αρσάκη).

* Με διαθήκη της η Ελένη Τοσίτσα προσφέρει 20.000 δρχ. στη ΦΕ.

* O Αρσάκης στέλνει στη ΦΕ ποσό 5.000 δρχ. από τόκους κεφαλαίου που βρίσκεται στη Ρουμανία για τη ΦΕ.

1866

* Ξεσπά επανάσταση στην Κρήτη. Ολοκαύτωμα τού Αρκαδίου.

* Ο Λέων Μελάς πρόεδρος τής ΦΕ. Η παρουσία τού Ηπειρώτη συγγραφέα στη θέση τού προέδρου τής ΦΕ ήταν για τον Αρσάκη μια ευχάριστη έκπληξη. Η επικοινωνία μεταξύ τους ήταν συχνή και οι σχέσεις πολύ φιλικές.



Ο Λέων Μελάς. 1880. Πίνακας τού Ροϊλού. Από την Πινακοθήκη τής ΦΕ

 

1867.

*Εγκαινιάζεται το Τοσίτσειο Εξωτερικό Σχολείο τής ΦΕ.

* Προσφυγοπούλες από την Κρήτη γίνονται δεκτές ως υπότροφοι στα Σχολεία τής ΦΕ.

* Ιδρύονται τα πρώτα εν Δήμοις Σχολεία[1] τής ΦΕ στο Μενίδι, στην Κηφισιά, στα Κιούρκα και στο Γαύριο τής Άνδρου. Το εγχείρημα ήταν πολύ σπουδαίο και σύμφωνο με τις αρχές τού Αρσάκη για την αναγκαιότητα τής παιδείας. Οι διδαχές τού Νεόφυτου Δούκα τον είχαν επηρεάσει καθοριστικά.

                                              

Ο Νεόφυτος Δούκας, ο αρχαϊστής εκπρόσωπος τού Νεοελληνικού Διαφωτισμού δίδαξε στη Βιέννη τον Απόστολο Αρσάκη την ελληνική γλώσσα και γραμματεία και τον επηρέασε πολύ ως προσωπικότητα.

* Ο Αρσάκης διορίζει επίσημα τον φίλο του Νικόλαο Χατζόπουλο, που βρίσκεται στην Αθήνα, επίτροπο πληρεξούσιό του, προκειμένου να τον αντιπροσωπεύσει στα θέματα που αφορούσαν στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και τη δωρεά του.

1868

* Ίδρυση τού Αρσακείου Κερκύρας 4 χρόνια μετά την ένταξη των Επτανήσων στο ελληνικό κράτος. Η είδηση πρέπει να χαροποίησε ιδιαίτερα τον Αρσάκη. Τα Επτάνησα ήταν γι’ αυτόν μια περιοχή γειτονική στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Ήπειρο. Δεν είχε διστάσει μάλιστα να τα αναφέρει και στο ειδύλλιο που είχε γράψει στα φοιτητικά του χρόνια αφιερωμένο στον Ναπολέοντα προσπαθώντας να στρέψει την προσοχή του στην απελευθέρωση της Ελλάδας: «ήλυθον νάσον ταν γείτονα. Ένθεν θριάσδεν Δάμος άπας Έλλην Κερκύρας φαίνετο χαίρων.» [Ήρθα στο γειτονικό νησί όπου με ενθουσιασμό όλοι οι κάτοικοι τής Κέρκυρας ξεκάθαρα χαίρονταν][2].Ο Αρσάκης ως έξυπνος άνθρωπος αλλά και όντας πολιτικός σίγουρα θα κατάλαβε ότι με την ίδρυση τού Αρσακείου Κερκύρας η ΦΕ αναλάμβανε την υποχρέωση να προσφέρει εκπαιδευτικές υπηρεσίες σε κάθε περιοχή που σταδιακά θα εντάσσονταν στο ελληνικό κράτος. Η σκέψη αυτή θα πρέπει να ικανοποίησε πολύ έναν παλιό μαθητή τού Νεόφυτου Δούκα.

                                              

Το κτήριο όπου στεγάστηκε το Αρσάκειο Κερκύρας το 1868 όπως είναι σήμερα.

1869

* Γιγαντώνεται η Κρητική Επανάσταση.

1870

* Στη Βουλγαρία ιδρύεται η Βουλγαρική Εξαρχία.

* Γεννάται το «Μακεδονικό ζήτημα».

* Ο Απόστολος Αρσάκης επιθυμεί να ιδρύσει σχολείο στη γενέτειρά του Χοταχόβα και έρχεται σε επαφή με τους ιθύνοντες τής περιοχής.

* Ο Αρσάκης ζητεί από τη ΦΕ να θέσει υπό την προστασία της το Αρσάκειο Χοταχόβας.

1871

* Ιδρύεται το Αρσάκειο Προκαταρκτικό Αλληλοδιδακτικό σχολείο Πατησίων.

* Η Φ.Ε. αποφασίζει να δεχθεί την εποπτεία τού Αρσακείου Χοταχόβας. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία του που το Αρσάκειο ανέλαβε την ευθύνη σχολείου εκτός των ελληνικών συνόρων.

                                              

Το σχολείο τής Χοταχόβας που ίδρυσε ο Αρσάκης στη γενέτειρά του σε παλαιά φωτογραφία. Σήμερα δεν διατηρείται πλέον σε αυτή την κατάσταση.

• Ο Αρσάκης προσφέρει στη ΦΕ 75.000 δρχ. για τη συντήρηση τού σχολείου στη Χοταχόβα.

   * Πρόεδρος τής ΦΕ ο Παναγιώτης Ρομποτής.

* Ο Αρσάκης πληροφορείται από τη διευθύντρια τού Αρσακείου Αμεναΐδα Καβανιάρη ότι δύο αδελφές, η Μαρία και η Ελένη Χριστίδου, βρίσκονται με τον πατέρα τους στη Ρουμανία. Ο Αρσάκης αμέσως τις καλεί οικογενειακώς στο Παραϊπάνι και ζητά να μάθει από αυτές πώς ήταν η ζωή στο Αρσάκειο, τι μαθήματα παρακολουθούσαν, αν πήγαιναν συχνά στην εκκλησία κ.ά.

                                  

Η Μαρία Αλεξανδρίδου, το γένος Χριστίδου, μία εκ των δύο αδελφών που γνώρισαν τον Αρσάκη, έγινε διευθύντρια τού Αρσακείου.

 

1873

* Ιδρύεται το Αρσάκειο Προκαταρκτικό Αλληλοδιδακτικό Σχολείο Ελευσίνας.

* Αποφοιτούν οι πρώτες νηπιαγωγοί από τα Διδασκαλεία τής ΦΕ.

                                  

Τάξη τού Αρσακείου Νηπιαγωγείου το 1886. Αρχείο ΦΕ

1874

* Η Ελλάδα βρίσκεται εκ νέου στα πρόθυρα οικονομικής κρίσης.

* Η ΦΕ ιδρύει το Αρσάκειο Προκαταρκτικό Αλληλοδιδακτικό Σχολείο Αβιάς Μάνης.

* Ο Αρσάκης, σε βαθύ γήρας, προσφέρει στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία για τον ναό τής Αγίας Αναστασίας έναν Επιτάφιο «καλλιτεχνηθέντα εν Ρωσία» και έναν Σταυρό χρυσοκέντητο κατασκευασμένο στη Ρουμανία.


Ο χρυσοκέντητος Επιτάφιος, δώρο τού Αρσάκη στη ΦΕ το 1874.

* Θάνατος τού Αποστόλου Αρσάκη στο Βουκουρέστι στις 16 Ιουλίου 1874.

Παναγιώτα Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

 

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το Αρχείο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, τα Πρακτικά τού ΔΣ τής ΦΕ, το βιβλίο «Μνήμη Αποστόλου Αρσάκη επί τη εκατονταετηρίδι από τής τελευτής του» τού Γ.Α. Παπαδημητρίου, Βιβλιοθήκη τής ΦΕ 1975, το βιβλίο τού Δημ. Μιχαλόπουλου «Αρσάκης», Κάκτος 2005, το βιβλίο «Κείμενα του Απόστολου Αρσάκη», η Εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 2016.

 

[1] Αλληλοδιδακτικά προκαταρκτικά σχολεία σε δήμους και περιοχές όπου οι κάτοικοι μιλούσαν τα Αρβανίτικα στην καθημερινή τους επικοινωνία.

[2] Κείμενα τού Αποστόλου Αρσάκη, σελ. 45, έκδοση ΦΕ.

Πληροφοριακά Στοιχεία

Κατηγορία: Ευεργέτες

Εμφανίσεις: 149

Η ιστορία μιας προτομής

Η προτομή τού Αποστόλου Αρσάκη στο Αρσάκειο Μέγαρο

 

Μια προτομή απεικονίζει το κεφάλι, τον λαιμό και πολλές φορές τους ώμους τού προσώπου το οποίο αναπαριστά. Ο γλύπτης προσπαθεί να αποδώσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τού απεικονιζόμενου ατόμου, κάτι που δεν είναι εύκολα εφικτό. Από την αρχαιότητα οι προτομές γνώρισαν σε όλους μας μορφές τής Ιστορίας που με το πέρασμα τού χρόνου θα είχαν ξεχαστεί. Αν σε μια προτομή μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα συναισθήματα και τον εσωτερικό κόσμο τού εικονιζόμενου προσώπου τότε ο γλύπτης έχει δημιουργήσει ένα επιτυχημένο έργο.

Στην φωτογραφία αυτή τού 1935 οι μικρές μαθήτριες κοιτάζουν την προτομή τού Αποστόλου Αρσάκη που μόλις είχε μεταφερθεί στο Αρσάκειο Ψυχικού. Ακολουθώντας την τακτική τής στημένης πόζας τα μικρά παιδιά κοιτούν με ευγνωμοσύνη και θαυμασμό τον ευεργέτη. Δεν τον γνώριζαν προσωπικά ούτε και μπορούσαν να προσδιορίσουν στο μυαλουδάκι τους την εποχή που είχε ζήσει. Όμως οι δασκάλες τους τούς είχαν πει ότι χάρη σε αυτόν τον άνθρωπο υπάρχει το σχολείο τους, το Αρσάκειο, στο οποίο μαθαίνουν γράμματα για να γίνουν χρήσιμες στην κοινωνία.

Τα χρόνια περνούσαν και όλες οι μαθήτριες που φοιτούσαν στο Αρσάκειο Ψυχικού δεν μπορεί παρά να θυμούνται την προτομή τού ευεργέτη Αποστόλου Αρσάκη που είναι τοποθετημένη στο κεφαλόσκαλο τού κλιμακοστασίου στο βάθος τού κεντρικού χολ τού Σχολείου. Η μορφή τού ευεργέτη δεσπόζει στον χώρο που παλαιότερα χρησιμοποιείτο για την πρωινή προσευχή ή για τα παιχνίδια των μικρών παιδιών στα διαλείμματα όταν ο καιρός ήταν βροχερός. Άπειρες ήταν οι νεαρές Αρσακειάδες που θέλησαν να απαθανατιστούν μπροστά της με τις φίλες τους και αξέχαστοι οι εορτασμοί προς τιμήν τού ευεργέτη .

 

Το κεντρικό χολ τού Αρσακείου Ψυχικού το 1934 (Αρχείο ΦΕ)

Όπως όλα τα πράγματα και η προτομή τού Αποστόλου Αρσάκη έχει τη δική της ιστορία. Στην Αθήνα τού 19ου αι. η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, με την επιτυχημένη λειτουργία τού Σχολείου της, είχε καταστεί βασικός φορέας στον τομέα τής εκπαίδευσης των κοριτσιών. Το Διοικητικό της Συμβούλιό, με τη βοήθεια των Ελλήνων τού εξωτερικού αλλά και όσων θαύμαζαν τους Έλληνες για τους ηρωικούς αγώνες τους για την ελευθερία, προσπαθούσε να συγκεντρώσει χρήματα για να συνεχιστεί το έργο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Άλλωστε το μοναδικό εισόδημα τής Εταιρείας την εποχή εκείνη ήταν οι εισφορές των μελών και τα στοιχειώδη δίδακτρα που πλήρωναν οι μαθήτριες τού Διδασκαλείου και τού Οικοτροφείου. Με τα χρήματα αυτά συντηρούνταν το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο, το Διδασκαλείο, το Οικοτροφείο, καταβάλλονταν τα ενοίκια των σχολικών κτηρίων και καλύπτονταν οι μισθοί των εκπαιδευτικών. Η αύξηση τού αριθμού των μαθητριών κατέστησε επιτακτική ανάγκη την εξεύρεση καταλλήλου κτηρίου για ενοικίαση.

 

Η Αθήνα όταν έγινε πρωτεύουσα το 1834 (Αρχείο Μουσείου Μπενάκη)

Έτσι το 1842, με τη μεσολάβηση τής βασίλισσας Αμαλίας, η ΦΕ αγόρασε από τη Μονή Ζωοδόχου Πηγής, που βρισκόταν στο Γαύριο τής Άνδρου, ένα οικόπεδο 8.620 τετραγωνικών πήχεων, προς 2 δραχμές τον πήχη, στη γωνία των οδών Πανεπιστημίου (τότε ονομαζόταν Μεγάλο Βουλεβάρτο) και Πεσμαζόγλου (τότε ονομαζόταν Μενάνδρου). Με παρέμβαση τού Όθωνα «η συγκατάθεσις τής αγοράς» έγινε «κατά την αίτησιν τής Εταιρείας». Αργότερα η Μονή προσέφερε δωρεάν στη Φ.Ε. το υπόλοιπο τμήμα τού οικοπέδου που τής ανήκε. Στις 9 π.μ. τής 10ης Μαρτίου 1846 ο πρόεδρος τής Φ.Ε. Ανδρέας Μεταξάς με τα μέλη τού Δ.Σ. τής Εταιρείας, παρουσία τής βασίλισσας Αμαλίας, τού Μητροπολίτη Αθηνών και πολλών επισήμων, έθεσαν τον θεμέλιο λίθο για την οικοδόμηση τού πρώτου ιδιόκτητου Σχολείου τής Φ.Ε. Όλοι τους εύχονταν οι εργασίες να προχωρήσουν γρήγορα, ώστε να πραγματοποιηθεί ένα όνειρο 10 ετών.

 

Γκραβούρα τού Αρσακείου Μεγάρου (Αρχείο ΦΕ)

Όμως, παρά τις μεγάλες συνεισφορές των ομογενών ο προϋπολογισμός γρήγορα ξεπεράστηκε. Το χρέος τής Εταιρείας μεγάλωνε. «Η Εταιρεία ευρίσκετο υπό το βάρος τής δαπάνης 8.000 δραχμών ετησίων ενοικίων». Ο φόβος τής οικονομικής καταστροφής τής Φ.Ε. ήταν πλέον ορατός. Λόγω ελλείψεως χρημάτων, οι εργασίες για την ανοικοδόμηση τού Σχολείου διακόπηκαν. Η αγωνία των υπευθύνων μεγάλωνε. Ο Δαμιανός Γεωργίου και ο Ανέστης Χατζόπουλος, που ήταν τότε εγκατεστημένος στη Ρουμανία, αποφάσισαν να ζητήσουν τη βοήθεια τού γιατρού Αποστόλου Αρσάκη στο Βουκουρέστι και να τού μιλήσουν για τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και το έργο που επιτελούσε στην Ελλάδα για τη μόρφωση των κοριτσιών. Σε αυτό συνηγόρησε και ο Θεόκλητος Φαρμακίδης. Μετά από δύο μήνες ο Αρσάκης με απαντητική επιστολή προς το Δ.Σ. τής Φ.Ε. ανήγγειλε τη δωρεά του. Ως «από μηχανής Θεός» ο Ηπειρώτης ευεργέτης βοήθησε τη Φ.Ε. να συνεχίσει το έργο της. Το Δ.Σ. δεν σταμάτησε να δείχνει την ευγνωμοσύνη του στον ευεργέτη. Στο πλαίσιο τής απόδοσης τιμής στο πρόσωπό του το Δ.Σ. αποφάσισε, στις 19 Απριλίου 1852, να παραγγείλει την κατασκευή προτομής τού Αρσάκη, όπως γράφεται στα Πρακτικά: «αποφασίζεται να γράψωμεν προς τον κύριον Αρσάκην να μας στείλη την εικόνα του προς κατασκευήν τής προτομής ήτις μέλλει να τεθή επί τής εισόδου τού επωνύμου αυτού Παρθεναγωγείου».

 

Ο Απόστολος Αρσάκης (Wikipedia)

Η απόφαση τού Δ.Σ. ήταν σωστή, αλλά έπρεπε να βρεθεί ο γλύπτης στον οποίο θα ανέθεταν το έργο. Ο Δημήτριος Κόσσος είχε γεννηθεί στην Τρίπολη το 1819 και ήταν γιος τού ναυπηγού Πέτρου Κόσσου,[1] που εργαζόταν και στην κατασκευή ξύλινων ακρόπρωρων σε ένα μικρό ναυπηγείο στον Πόρο. Κοντά στον πατέρα του είχε μάθει την τέχνη τού σκαλίσματος τού ξύλου. Τα πρώτα του έργα εκτέθηκαν το 1848 σε έκθεση τού Σχολείου των Τεχνών με πρωτοβουλία τού Διευθυντή Λύσανδρου Καυταντζόγλου. Το 1849, αφού φοίτησε για λίγο στην τάξη τής γλυπτικής τού Σχολείου των Τεχνών τής Αθήνας, πήγε στο Μόναχο με υποτροφία τής Ελλάδας για να συνεχίσει τις σπουδές του στην Ακαδημία Καλών Τεχνών, στο εργαστήριο τού Max Ritter von Widnmann[2]. Ύστερα πήγε στο Παρίσι όπου εργάστηκε με επιτυχία. Φαίνεται λοιπόν ότι, είτε κατόπιν σύστασης τού Καυταντζόγλου είτε τού καθηγητή Ιατρικής Ι. Ολύμπιου, το Δ.Σ. αποφάσισε να αναθέσει σε εκείνον να φιλοτεχνήσει την προτομή τού ευεργέτη.

 

Σκίτσο τής προτομής τού Αποστόλου Αρσάκη, έργο τού γλύπτη Δημητρίου Π. Κόσσου

Στα Πρακτικά τού Δ.Σ. τής 28ης Οκτωβρίου 1855 αναφέρεται ότι είχε ζητηθεί από τον ανδριαντοποιό Δ. Κόσσο να φιλοτεχνήσει την προτομή και «ο εν Παρισίοις ομογενής ανδριαντοποιός Κόσσος, έχων ήδη πρόπλασμα επιτυχώς κατασκευασμένον τής προτομής τού κυρίου Αρσάκη, δέχεται να κατασκευάση αυτήν μαρμάρινην επί τελευταία, χάριν τής Εταιρίας, τιμή δραχμών χιλίων, παραδοτέαν όμως εν Παρισίοις. Το Συμβούλιον, μη θέλον ν’ αναβάλλεται επί πλέον η εκπλήρωσις τής ευγνώμονος ταύτης προς τον μέγαν τής Εταιρίας Ευεργέτην υποχρεώσεως, δέχεται τους ανωτέρω όρους, και αποφασίζει να δηλωθή η παραδοχή αυτών προς τον μεσολαβήσαντα φιλογενώς εις την υπόθεσιν ιατρόν κύριον Ιω. Ολύμπιον διά τα περαιτέρω».

Στις 10 Αυγούστου 1856 στα Πρακτικά τού Δ.Σ. αναφέρεται ότι «ο κύριος Ι. Ολύμπιος[3] αναγγέλλει εκ μέρους τού εν Παρισίοις ανδριαντοποιού κυρίου Δ. Κόσσου, ότι ούτος μη λαβών το εξ Ελλάδος μάρμαρον επρομηθεύθη εκεί άλλο και ήρχισε την εργασίαν τής προτομής τού κυρίου Αρσάκη, χωρίς να ζητήση διά τούτο περισσότερον τής συμφωνηθείσης τιμής των χιλίων δραχμών, ζητεί όμως να τω προκαταβληθή ή το όλον ή το ήμισυ των χρημάτων.»

Στα Πρακτικά τού Δ.Σ. τής Φ.Ε. τής 13ης Φεβρουαρίου 1857 διαβάζουμε: «Αποφασίζεται ακολούθως να σταλώσι τα ελλείποντα εκ τής συμφωνηθείσης αξίας διά την προτομήν τού κυρ. Αρσάκη χρήματα εις τον εν Παρισίοις ανδριαντοποιόν κύριον Κόσσον, και να ληφθή η ανήκουσα πρόνοια περί τής ασφαλούς ενταύθα αποστολής τής ρηθείσης προτομής».

Η προτομή τελικά έφτασε στην Ελλάδα το 1859, οπότε και τοποθετήθηκε στον κεντρικό διάδρομο τού ισογείου τού Αρσακείου Μεγάρου.

Ο κεντρικός διάδρομος τού α΄ ορόφου τού Αρσακείου Μεγάρου το 1886. Η προτομή τού ευεργέτη δεν φαίνεται στη φωτογραφία τού 1886, ίσως γιατί η λήψη έγινε από την αντίθετη πλευρά λόγω των αναγκών τού φωτισμού.

Από άρθρο στο «Μακεδονικό Ημερολόγιο»[4] τού 1967 τής Ελένης Πολυζοπούλου (το γένος Ζουζακίδου), η οποία φοίτησε στο Αρσάκειο στις αρχές τού 20ού αι., μαθαίνουμε ότι: «…εις την μεγάλην, την απέραντον αίθουσαν με το άπλετον φως, τα απαστράπτοντα πεντελικά μάρμαρα τού δαπέδου[5] και την επιβλητικήν προτομήν τού Απόστολου Αρσάκη εις περίβλεπτον θέσιν.».

Αλλά και τότε η μορφή τού ευεργέτη δεν περνούσε απαρατήρητη από καμία Αρσακειάδα. Η Μαρία Χριστίδου μάλιστα, που αργότερα έγινε διευθύντρια τού Σχολείου (Μαρία Αλεξανδρίδου), μαζί με την αδελφή της ήταν οι μοναδικές Αρσακειάδες που γνώρισαν τον Απόστολο Αρσάκη το καλοκαίρι τού 1872. Περιγράφοντας τη συνάντηση αυτή έγραψε: «Ενθυμούμαι ακόμη την εξαίρετην εντύπωσιν που μου έκαμεν. Ωμοίαζε καταπληκτικά με την εν τω Αρσακείω προτομήν του, με την διαφοράν ότι ήτο μια ζωηρά ολοζώντανη φυσιογνωμία γεμάτη αγαθότητα και υγείαν»[6]. Η μαρτυρία αυτή τής Μαρίας Αλεξανδρίδου αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη επιβράβευση για τον δημιουργό της. Ο Δ. Κόσσος απέδωσε με τόσο μεγάλη επιτυχία την αυστηρότητα, τη δύναμη αλλά και την προσωπικότητα τού μεγάλου ευεργέτη, ώστε η νεαρή απόφοιτος τού Αρσακείου τον γνώρισε από την προτομή του.

Η προτομή αυτή, τόσο γνωστή αλλά και τόσο προσφιλής σε όλες τις γενιές των Αρσακειάδων, φαίνεται ότι απεικόνιζε με μεγάλη προσέγγιση τη φυσιογνωμία τού ευεργέτη. Πολύ γρήγορα μάλιστα αναφέρονταν σε αυτήν ακόμα και οι επισκέπτες τού κτηρίου.

Η Μαρία Αλεξανδρίδου και ο Επόπτης των Σχολείων Σωτηριάδης με μαθήτριες τού Σχολείου            

Η «Εφημερίς» τεύχος Α΄, αριθμ. 131, τής Παρασκευής 8 Φεβρουαρίου 1871 περιγράφει μία από τις παραστάσεις που παρουσιάστηκε στο Αρσάκειο από τις μαθήτριες: «Εγένετο εν τη μεγάλη αιθούση τού Αρσακείου άριστα παρασκευασθείσα θεατρική εσπερίς παρουσία των Βασιλέων, των γονέων των μαθητριών, των μελών τού Διοικητικού Συμβουλίου και όλων των καθηγητών τού Αρσακείου.». Η βραδιά προκάλεσε σε όλους έντονα συναισθήματα και πολλή συγκίνηση. «Οι περισσότεροι απήλθον σχεδόν δακρύοντες. Μόνη αναίσθητος έμεινεν η μορφή τού Ευεργέτου Αρσάκη στηθείσα εκεί και εποπτεύουσα το όνειρον τού βίου του. Αλλά πόσοι παλμοί καρδίας εκινήθησαν εις μνήμην τού Ευεργέτου, τού Μεγαθύμου Ανδρός»!

 

Η προτομή τού Αποστόλου Αρσάκη όπως είναι σήμερα

Και τι δεν είδε αλήθεια η προτομή τού ευεργέτη! Είδε τον εορτασμό των 100 χρόνων τής Φ.Ε. που τελέστηκε μπροστά της. Είδε γιατρούς και ασθενείς ήρωες στρατιώτες τού Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, όταν το Σχολείο επιτάχθηκε και έγινε νοσοκομείο. Είδε και τους σκληρούς κατακτητές να περπατούν στους χώρους που κάποτε έπαιζαν παιδιά. Και ύστερα οι χαρές και τα γέλια ξαναγύρισαν και τα παιδιά κατέλαβαν για μία ακόμα φορά τον χώρο. Και εκείνος ήρεμος, σοβαρός και ικανοποιημένος που κατόρθωσε να βοηθήσει τις Ελληνίδες να βιώσουν τα λόγια τού Μ. Βασιλείου: «Παιδεία μόνη των κτημάτων αναφαίρετον και ζώντι και τελευτήσαντι παραμένουσα»[7], εξακολουθεί να εποπτεύει από το κεφαλόσκαλο τού Αρσακείου Ψυχικού «το όνειρον τού βίου του» να γίνεται πραγματικότητα εδώ και 188 χρόνια.

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

• Το κείμενο βασίζεται σε στοιχεία από το Αρχείο τής ΦΕ, την ανέκδοτη μελέτη «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 1836-1936» τού Στέφανου Γαλάτη, τον επετειακό τόμο «Φυσιογνωμίαι τινές Αρσακειάδων», ΣΑΦΕ 1936, δημοσιεύματα τού Τύπου τής εποχής και το δημοσίευμα τής Ελένης Πολυζοπούλου στο «Μακεδονικό Ημερολόγιο» 1967.

 

[1] Ο Πέτρος Κόσσος ήταν αδελφός τού γνωστού γλύπτη Ιωάννη Κόσσου.

[2] O Max von Widnmann ήταν Γερμανός γλύπτης και καθηγητής τής Ακαδημίας Καλών Τεχνών τού Μονάχου. Πολλά από τα έργα του ήταν παραγγελίες τού Λουδοβίκου Α΄ τής Βαυαρίας

[3] Ο Ι. Ολύμπιος, από το Λιτόχωρο, είχε τελειώσει τις εγκύκλιες σπουδές στο Βουκουρέστι και σπούδασε Ιατρική στο Βερολίνο και στη Χαϊδελβέργη. Το 1837 ήταν ο πρώτος που ανέλαβε τη θέση τού καθηγητή Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1856-58 ήταν πρύτανης τού Πανεπιστημίου.

[4] Μακεδονικό Ημερολόγιο 1967, σ. 334.

[5] Στη φωτογραφία δεν φαίνεται κάτι τέτοιο γιατί αποτυπώνει την αίθουσα το 1886. Μετά το 1900, όταν κτίστηκαν τα γύρω κτήρια, έγινε πλήρης συντήρηση και τού Αρσακείου Μεγάρου και τότε έγινε η μαρμαρόστρωση τού χώρου.

[6] «Φυσιογνωμίαι τινες Αρσακειάδων», επετειακό λεύκωμα για τα 100 χρόνια τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, έκδοση ΣΑΦΕ 1936.

[7] Μεγάλου Βασιλείου, «Προς τους νέους όπως αν εξ Ελληνικών ωφελοίντο λόγων».

Πληροφοριακά Στοιχεία

Κατηγορία: Ευεργέτες

Εμφανίσεις: 749

Απόστολος Αρσάκης, ο Έλλην

Ένας Ηπειρώτης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες

 

Μεγάλη αναστάτωση επικρατούσε στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες στις αρχές τού 19ου αι. Με τη Συνθήκη τού Βουκουρεστίου τού 1812[1] όλη η περιοχή μεταξύ των ποταμών Προύθου και Δνείπερου (Βεσσαραβία) μέχρι τις εκβολές τού Δούναβη είχε περιέλθει στη Ρωσία. Η Ρωσία αποσύρθηκε από τη Μολδαβία και τη Βλαχία και η Πύλη υποχρεώθηκε να αποσύρει τον στρατό της από τις Ηγεμονίες και να τους αναγνωρίσει προνόμια που ουσιαστικά τις καθιστούσαν αυτόνομες. Ήδη από το 1711 στη Βλαχία και το 1714 στη Μολδαβία ο σουλτάνος είχε αντικαταστήσει τους εγχώριους ηγεμόνες με Φαναριώτες. Οι Έλληνες τις θεωρούσαν «οικείους τόπους» για μετανάστευση και εγκατάσταση, μόνιμη ή περιστασιακή. Το Βουκουρέστι, το Ιάσιο, η Κράγιοβα και oι άλλες πόλεις τής Βλαχίας και τής Μολδαβίας έγιναν τόπος συγκέντρωσης πολλών Ελλήνων λογίων, κληρικών, εμπόρων και εκμισθωτών κτημάτων. Ο φυσικός πλούτος, οι οικονομικές ευκαιρίες, η εσωτερική αυτονομία και τα παλαιά προνόμια τής περιοχής, τα οποία απαγόρευαν στους μουσουλμάνους τη μόνιμη εγκατάσταση και την ανέγερση λατρευτικών χώρων εκεί, έγιναν αιτία να δημιουργηθούν στις περιοχές αυτές μεγάλες κοινότητες Ελλήνων, οι οποίοι αναζητούσαν μια καλύτερη και πιο ελεύθερη ζωή. Μεταξύ αυτών ήταν και η οικογένεια τού βλαχικής καταγωγής Ηπειρώτη Απόστολου Αρσάκη.

Το πορτρέτο τού Αποστόλου Αρσάκη, φιλοτεχνημένο το 1890 από τον Ι. Δούκα κατά παραγγελία τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας.

Ο Αρσάκης έφθασε στο Βουκουρέστι μαζί με τους γονείς του την εποχή που ονομάστηκε «αιώνας των Φαναριωτών»[2]. Η πρωτεύουσα τής Βλαχίας ήταν σημαντικό κέντρο ελληνικής παιδείας. Με τη βοήθεια τού θείου του Γεωργίου, που είχε ήδη αποκτήσει περιουσία, η οικογένειά του πρόκοψε οικονομικά και γρήγορα ο θείος του, διαβλέποντας την οξύνοια τού ανιψιού του, τον έστειλε στη Βιέννη να σπουδάσει κοντά στον Νεόφυτο Δούκα. Αργότερα ο Αρσάκης σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο τής Χάλλης, στη Σαξωνία, και το 1814 επέστρεψε στο Βουκουρέστι ως γιατρός. Η επαγγελματική του ιδιότητα, η μόρφωσή του, η ευφυΐα του, η σεβαστή οικονομική του επιφάνεια και το ενδιαφέρον που έδειξε γι’ αυτόν ο ηγεμόνας τής Βλαχίας Ιωάννης-Γεώργιος Καρατζάς τον έφεραν γρήγορα σε επαφή με παλαιές ελληνικές οικογένειες βογιάρων[3], που αποτελούσαν την κοινωνική και οικονομική ελίτ τού Βουκουρεστίου. Με τον γάμο του το 1814 με την Ελένη Δάρβαρι[4], κόρη τού γιατρού Κωνσταντίνου Δάρβαρι και αδελφή τού Μιχαλάκη Δάρβαρι, δεν απέκτησε μόνο μια σεβαστή σύζυγο, αλλά και μεγάλη κτηματική περιουσία ως προίκα. Έτσι κατόρθωσε να ενταχθεί σε μια οικογένεια γνωστή σε όλη την επικράτεια των Αψβούργων, αλλά και στην ΝΑ Ευρώπη. Παράλληλα έγινε αποδεκτός στους κύκλους των επιφανών βογιάρων. Η είσοδος αυτή τού Αρσάκη στην αριστοκρατική κοινωνία τής Βλαχίας επηρέασε σταδιακά τον διανοούμενο νέο γιατρό που ήταν βαθύτατα απογοητευμένος από τη διαμάχη που είχε ξεσπάσει μεταξύ των εκπροσώπων τού Νεοελληνικού Διαφωτισμού, δηλαδή των αρχαϊστών και των οπαδών τού Κοραή. [5]

Το Βουκουρέστι το 1860, σε ξυλογραφία από το ιταλικό περιοδικό «Il mondo illustrato». Είναι η εποχή που έζησε εκεί ο Απόστολος Αρσάκης.

Η κήρυξη τής ελληνικής επανάστασης στις Ηγεμονίες από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, στις 24 Φεβρουαρίου 1821, και τα τραγικά γεγονότα που επακολούθησαν είχαν ως συνέπεια την αθρόα φυγή των Ελλήνων που συμμετείχαν στη Φιλική Εταιρία για να αποφύγουν τα τουρκικά αντίποινα. Πολλοί κατέφυγαν στην Τρανσυλβανία και σε άλλες περιοχές όπου υπήρχαν ελληνικές κοινότητες. Οι περισσότεροι Έλληνες απομακρύνθηκαν από τον κρατικό μηχανισμό στη Βλαχία.

Ο Απόστολος Αρσάκης όμως, παρά το γεγονός ότι υπήρχαν φήμες πως είχε προσφέρει οικονομική βοήθεια στη Φιλική Εταιρία[6], εξ αρχής είχε διαχωρίσει τη θέση του. Με το οξύ πνεύμα του είχε καταλάβει ότι η οργάνωση είχε συγκροτηθεί με ενθουσιασμό και βιασύνη, γι’ αυτό και δεν αναμείχθηκε σε αυτήν. Έτσι δεν ακολούθησε τους υπόλοιπους Έλληνες που ετράπησαν σε φυγή, αλλά παρέμεινε στη Βλαχία. Το 1815 άλλωστε είχε γεννηθεί ο πρωτότοκος γιος του Γεώργιος και το 1821 η μεγάλη κόρη του Ελένη. Τα τουρκικά στρατεύματα που είχαν εισέλθει στις Ηγεμονίες παρέμειναν σε αυτές έναν χρόνο. Όταν αποχώρησαν η εξουσία περιήλθε σε ντόπιους βογιάρους. Το 1824 ο Γρηγόριος Δ΄ Γκίκα, τον οποίο η Υψηλή Πύλη είχε ονομάσει οσποδάρο[7] στο Βουκουρέστι, ανέθεσε στον Αρσάκη τη Γραμματεία Εξωτερικών Υποθέσεων. Η τοποθέτησή του στη θέση αυτή αποτέλεσε την αρχή μιας επιτυχημένης πολιτικής καριέρας που κράτησε 41 χρόνια και τελείωσε το 1865 όταν ο Αρσάκης παραιτήθηκε από κάθε πολιτικό αξίωμα στη Ρουμανία. Εν τω μεταξύ, το 1824 ο Αρσάκης απέκτησε τη δεύτερη κόρη του Ολυμπία.

 

Η σύζυγος τού Αποστόλου Αρσάκη Ελένη, το γένος Δάρβαρι, με τις δύο κόρες της, Ολυμπία και Ελένη. Από τον τοίχο των κτητόρων τού ναού στη σκήτη Δάρβαρι

O Γρηγόριος Δ΄ Γκίκα προσπάθησε να ηρεμήσει και να εκσυγχρονίσει τη χώρα. Ο Αρσάκης συνέβαλε σε αυτή την προσπάθεια, ενώ παράλληλα παρακολουθούσε την πορεία τής Επανάστασης στην Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα, αλλά και τις διπλωματικές επιπτώσεις της. Το 1828 ξέσπασε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος. Τα ρωσικά στρατεύματα μπήκαν στη Βλαχία, ο Γκίκα έχασε τη θέση του και ο Αρσάκης, που το 1927 είχε οριστεί αρχίατρος τής Βλαχίας και γιατρός στο νοσοκομείο Coltea, συνέχισε να εργάζεται ως γιατρός στο Βουκουρέστι. Συνέβαλε μάλιστα στην καταπολέμηση τής πανώλης που είχε πλήξει τη χώρα. Το 1831, επί ρωσικής κατοχής, ο Αρσάκης βοήθησε με επιτυχία στην καταπολέμηση τής χολέρας.

 

Το οικογενειακό πλήγμα

Το 1832 όμως ο Αρσάκης δέχθηκε το πρώτο μεγάλο χτύπημα στην προσωπική και την οικογενειακή ζωή του. Η γυναίκα του Ελένη πέθανε, αφήνοντας στον σύζυγό της τη φροντίδα ενός 20χρονου γιου που σπούδαζε φιλοσοφία στη Βιέννη και 2 θυγατέρων, τής 14χρονης Ελένης και τής 11χρονης Ολυμπίας.

Η ρωσική κατάληψη στις Ηγεμονίες έληξε το 1834. Οι Ρώσοι αποχωρώντας επέβαλαν ως οσποδάρο στη Βλαχία τον Αλέξανδρο Γκίκα. Ο Αρσάκης επανήλθε στην πολιτική και έτσι, στα τέλη Ιανουαρίου τού 1835, ο νέος οσποδάρος τον διόρισε «ιδιωτικό γραμματέα του για τις ξένες γλώσσες»[8]. Τη θέση αυτή καταλάμβαναν συνήθως βογιάροι, αλλά φαίνεται ότι στη συνείδηση των ηγεμόνων τής Βλαχίας ο Αρσάκης ήταν ένας δικός τους άνθρωπος.

Όμως στις αρχές Ιανουαρίου τού 1835 ο Αρσάκη είχε δεχθεί το δεύτερο και μεγαλύτερο πλήγμα, την αυτοκτονία στη Βιέννη τού γιου του Γεωργίου και τής αγαπημένης του, ιουδαίας το θρήσκευμα, κοπέλας που είχε γνωρίσει εκεί. Ο Αρσάκης είχε αρνηθεί να δώσει την έγκρισή του για τον γάμο τους. Ο θάνατος τού γιου του τον συγκλόνισε και τον έκανε να κλειστεί περισσότερο στον εαυτό του.

Δύο πίνακες από τον τοίχο των κτητόρων στον ναό τού Αγίου Παντελεήμονα στη Βεντέα, όπου βρίσκονταν τα κτήματα τού Αποστόλου Αρσάκη. Στον έναν εικονίζεται ο ευεργέτης με τον άγγελο τής συμφιλίωσης και στον άλλο ο γιος του Γεώργιος με την κοπέλα που αγάπησε και τον φύλακα άγγελό τους.

Ήταν πλέον υπεύθυνος για την ανατροφή δύο θυγατέρων στην εφηβεία και έπρεπε να φροντίσει γι’ αυτές. Γι’ αυτό προχώρησε σε δεύτερο γάμο με την Αναστασία. Δεν είναι σαφές πότε έγινε ο γάμος τους, αλλά μάλλον το 1836 ήταν ήδη παντρεμένος[9]. Μαζί της έζησε αρμονικά αλλά και αυτή πέθανε σχετικά νωρίς, αφού το 1850, όταν έκανε τη δωρεά στη ΦΕ, ο Αρσάκης ζήτησε ο ναός τού Σχολείου να αφιερωθεί στην Αγία Αναστασία τη Ρωμαία, εις μνήμην τής γυναίκας του.

Ο ναός τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας στο Αρσάκειο Μέγαρο, στην οδό Πανεπιστημίου

Η μεγάλη του περιουσία τον καθιστούσε μέλος τής βλαχικής αριστοκρατίας, παρά το ότι οι ντόπιοι βογιάροι με δυσφορία δέχονταν στη θέση αυτή έναν αυτοδημιούργητο. Το 1837 μάλιστα ο οσποδάρος τον ονόμασε «ποστέλνικο»[10], με αρμοδιότητες αντίστοιχες τού υπουργού Εξωτερικών. Έτσι ο Αρσάκης εισήλθε και τυπικά στην τάξη των βογιάρων. Όταν όμως στο τέλος τού 1837 οι Ρώσοι δεν είχαν πια εμπιστοσύνη στον Αλεξάντερ Γκίκα, ο Αρσάκης απομακρύνθηκε από το πολιτικό του αξίωμα και ιδιώτευσε, ασκώντας την Ιατρική και ασχολούμενος παράλληλα και με άλλες επιχειρήσεις, όπως ήταν η εκμετάλλευση αλατωρυχείων. Παρόλα αυτά ήταν πλέον πολιτικός παράγων τής χώρας.

Το 1838, κατόπιν δικής του πίεσης, η μεγάλη κόρη του Ελένη παντρεύτηκε τον πολύ μεγαλύτερό της Δημήτριο Φιλίτη Μοnescu. Ο Αρσάκης ήθελε η κόρη του να μπει σε μια γνωστή οικογένεια. Εκείνη με δυσκολία ακολούθησε τη θέληση τού πατέρα της, γιατί ήταν μόλις 17 ετών και φαίνεται ότι πρόβαλε αρχικά κάποιες αντιδράσεις. Είναι προφανές ότι ο Αρσάκης ουδέποτε συμφώνησε με τον τρόπο που ζούσαν και εκπαιδεύονταν οι θυγατέρες των ισχυρών κοινωνικών και οικονομικών στρωμάτων στη Βλαχία. Δεν λάμβαναν την κατάλληλη παιδεία, με την έννοια που την αντιλαμβάνονταν ένας μαθητής τού Νεόφυτου Δούκα. Οι νεαρές κοπέλες έπρεπε να προικιστούν από τον πατέρα τους και η περιουσία που έπαιρναν ως προίκα δεν ανήκε ποτέ στον σύζυγό τους, αλλά πάντα στις ίδιες. Αυτό τους έδινε τη δυνατότητα να ζουν πολυτελή ζωή, αλλά πολλές φορές και σπάταλη. Οι περισσότερες παντρεύονταν σε πολύ νεαρή ηλικία (γύρω στα 14), γιατί στα 20 θεωρούσαν ότι είχαν χάσει τη φρεσκάδα τους. Η μεγάλη διαφορά ηλικίας με τους πλουσίους αλλά επιφανείς συζύγους τους ήταν σύνηθες φαινόμενο, γιατί μόνο έτσι θα εξασφάλιζαν πολυτελή ζωή.

 

Ο «Έλλην»

Πάντως, ο Απόστολος Αρσάκης, παρά την αξιόλογη πολιτική του καριέρα στη Βλαχία, ίσως και λόγω τού κλειστού χαρακτήρα του, δεν είχε ενταχθεί στην τοπική κοινωνία. Απόδειξη είναι το γεγονός ότι ουδέποτε είχε ζητήσει τη βλαχική υπηκοότητα. Η ενασχόλησή του με την πολιτική είχε δημιουργήσει στους περισσότερους την εντύπωση ότι ήταν «ένας από αυτούς». Όπως όμως γράφει ο Αλ. Χ. Μαμμόπουλος[11] «ο αδελφός τού πατέρα του (Κυριάκου), ο Γεώργιος, ήταν γνωστός στο Βουκουρέστι υπό την προσωνυμίαν Αλβανός». Όμως ο Αρσάκης το 1811, όταν ο Ναπολέων Βοναπάρτης επισκέφθηκε το Πανεπιστήμιο τής Halle, στο οποίο είχε σπουδάσει, δεν δίστασε να τού αφιερώσει βουκολικό ειδύλλιο που συνέθεσε σε γλαφυρή αρχαία δωρικοαιολική διάλεκτο, ζητώντας του να απελευθερώσει την πατρίδα του, την Ελλάδα.

«Ω! πατρίδα! πατρίδα! Ω! δύστυχη γη τής Ελλάδος!

Μητέρα τής ελευθερίας και πατρίδα τόσων ημιθέων,

         είσαι δούλη, συ, που πριν ήσουν ελεύθερη και καλότυχη[12].

O Αρσάκης πάλι, όταν υποστήριξε δημόσια τη διδακτορική του διατριβή, έγραψε σε ιδιόγραφο σημείωμα στα Λατινικά «Ego Apostolus Arsaky, cujus Epiruς patria…»[13]. Και τη διατριβή[14] του υπέγραψε ως “Apostoli Arsakui, Epirotae”.

Το εξώφυλλο τής διδακτορικής διατριβής τού Αποστόλου Αρσάκη στο Πανεπιστήμιο τής Χάλλης τής Σαξονίας (Halle – Wittenberg). «Αpostoli Arsaki, Epirotae, Commentatio de piscium cerebro et modalaspinali Scripta auspictuw et dectu Ioannis Federici Meckelii, Lipsiae 1836

Κατά τακτά χρονικά διαστήματα στη Βλαχία γινόταν απογραφή των Βλάχων, ώστε να καταγραφούν οι βλαχικής καταγωγής κάτοικοι των Ηγεμονιών. Το ίδιο έγινε το 1838, μια δύσκολη οπωσδήποτε χρονιά για τον Απόστολο Αρσάκη. Τρία χρόνια πριν είχε χάσει τον γιο του Γεώργιο, δεν ασχολείτο πια με την πολιτική και προσπαθούσε να καταλάβει τον τρόπο που σκέφτονταν οι κόρες του. Μόλις είχε κατορθώσει να πείσει την Ελένη να παντρευτεί τον Δημήτριο Φιλίτη Monescu. Στο σπίτι του στο Βουκουρέστι δήλωσε στον υπάλληλο που έκανε την απογραφή ότι ήταν 55 ετών, χήρος, ότι είχε μόνο μία κόρη, την Ολυμπιάδα (αυτό το όνομα ανέφερε αν και το όνομά της ήταν Ολυμπία), και όταν ρωτήθηκε για την υπηκοότητά του απάντησε στον έκπληκτο υπάλληλο «Έλλην».[15] Είναι σαφές ότι τα στοιχεία δεν ήταν αληθινά. Επιφυλακτικός και λιγομίλητος ο Αρσάκης «συχνά εκδήλωνε τάση αποσιώπησης λεπτομερειών τής προσωπικής του ζωής.»[16]. Όσο κι αν δεν είναι σαφής η χρονολογία γέννησής του, σίγουρα δεν είχε γεννηθεί το 1793. Άρα δεν ήταν 55 ετών[17]. Εξακολουθούσε να έχει 2 κόρες. Το έτος εκείνο (1838) είχε παντρέψει την Ελένη με τον Δημήτριο Φιλίτη και φυσικά τότε δεν είχε την ελληνική υπηκοότητα. Επίσης είχε ήδη ξαναπαντρευτεί. Καταβεβλημένος ψυχολογικά από την δυσκολία τής διαχείρισης των αλλεπαλλήλων συμφορών που είχαν συμβεί στην οικογένειά του, ο Απόστολος Αρσάκης αναζήτησε τη δύναμη για να αντεπεξέλθει στις δυσκολίες σε δύο γνώριμα γι’ αυτόν καταφύγια, τη θρησκεία και την ελληνική παιδεία που είχε λάβει από τον δάσκαλό του Νεόφυτο Δούκα.

O «Ερμής ο Λόγιος» ήταν δεκαπενθήμερο φιλολογικό περιοδικό το οποίο εξεδίδετο από το 1811 έως το 1821 (εκτός τού 1815) στην ελληνική παροικία τής Βιέννης. Τον Μάιο τού 1821 οι αυστριακές αρχές απαγόρευσαν την έκδοση τού περιοδικού και συνέλαβαν τον αρχισυντάκτη γιατί υποστήριζε τις ιδέες τής Φιλικής Εταιρίας και την Επανάσταση.

Άξιος μαθητής τού Νεόφυτου Δούκα

Τι ήταν όμως αυτό που έκανε τον Αρσάκη να δηλώσει ότι είχε την ελληνική υπηκοότητα; Είναι γεγονός ότι δεν είχε ξεχάσει ποτέ την ελληνική παιδεία με την οποία γαλουχήθηκε από τον μεγάλο αρχαϊστή εκπρόσωπο τού Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Η διαμάχη που ξέσπασε στους κόλπους των εκπροσώπων των Διαφωτιστών στη Βιέννη έγινε αιτία να αποστασιοποιηθεί ο Αρσάκης αρκετά ενοχλημένος, όπως αποδεικνύεται από την επιστολή που έστειλε στον Στέφανο Κομμητά[18]. Δεν συνεργάστηκε μαζί τους ούτε και όταν επέστρεψε στο Βουκουρέστι το 1814. Ποτέ όμως δεν λησμόνησε τον νεαρό ενθουσιώδη φοιτητή τής Χάλλε που ζητούσε από τον Ναπολέοντα να απελευθερώσει την Ελλάδα. Το 1838 τα πράγματα είχαν πλέον αλλάξει. Στον νότο τής Βαλκανικής Χερσονήσου υπήρχε ένα μικρό αλλά ελεύθερο ελληνικό κράτος. Η Ελλάδα ήταν αδύναμη, με πολλά προβλήματα, αλλά ελεύθερη. Ήταν η «πατρίδα» που από νέος ευχόταν να δει ελεύθερη. Το 1838 ήταν γι’ αυτόν ένα έτος περισυλλογής. Μακριά από την πολιτική δράση είχε τον χρόνο να ασκήσει κριτική στη βλαχική αριστοκρατία και να σκέπτεται την ελεύθερη πια πατρίδα του. Με πρόσφατο το πένθος από τον θάνατο του γιου του και ζώντας μακριά από την Ελλάδα, σκεπτόταν πώς θα μπορούσε να συμβάλει στην πνευματική άνοδο των Ελλήνων. Ήταν Βλάχος στην καταγωγή, αλλά Ηπειρώτης, δηλαδή Έλληνας. Πολύ συχνά απασχολούσε τη σκέψη του η κατάσταση που επικρατούσε στην πατρίδα και στην πρωτεύουσα τού νέου ελληνικού κράτους, την Αθήνα.

Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και η παιδεία των κορασίων

Τον Μάρτιο τού 1833 ο Βαυαρός αξιωματικός Χριστόφορος Νέζερ ύψωσε την ελληνική σημαία στον βράχο τής Ακρόπολης. Τον Σεπτέμβριο τού 1834 η Αθήνα ορίστηκε πρωτεύουσα τής Ελλάδας και την 1η Δεκεμβρίου εγκαταστάθηκαν εκεί οι αρχές. Όμως το «κλεινόν άστυ», που ακόμα και επί Τουρκοκρατίας ήταν πνευματικό κέντρο, ήταν μια ερειπωμένη πόλη από τις αλλεπάλληλες πολιορκίες και πολεμικές επιχειρήσεις. Το 1831 ο Ιωάννης Ερρίκος Χιλλ, ιεραπόστολος τής Επισκοπιανής Εκκλησίας, και η γυναίκα του Φανή ήρθαν στην Αθήνα όπου ίδρυσαν σχολείο για τα κορίτσια, αφού το κράτος δεν είχε λάβει μέτρα για την «εκπαίδευση των κορασίων». Επειδή θέματα που αφορούσαν σε ζητήματα θρησκείας ήταν ευαίσθητα, οι λόγιοι τής εποχής άρχισαν να προβληματίζονται σχετικά με την ανάγκη ίδρυσης φορέα που θα αναλάμβανε, σε εθνική βάση, τη μόρφωση των κοριτσιών. Το 1836 ιδρύθηκε η «Εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία» από τον εκπαιδευτικό Ιωάννη Κοκκώνη, τον Διδάσκαλο τού Γένους Γεώργιο Γεννάδιο και τον Αρχιμανδρίτη Μισαήλ Αποστολίδη. Αρχικός της στόχος ήταν «η πρόοδος των δημοτικών σχολείων και η στοιχειώδης εκπαίδευση τού λαού»[19]. Αλλά το 1837 το ΔΣ τής ΦΕ αποφάσισε να εστιάσει τις προσπάθειές του στην εκπαίδευση των κοριτσιών και έτσι το ίδιο έτος η ΦΕ ίδρυσε αλληλοδιδακτικό σχολείο θηλέων και διδασκαλείο.

Το Διάταγμα τής ίδρυσης τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, γραμμένο στα Ελληνικά και τα Γερμανικά, όπως γινόταν πάντα στα επίσημα έγγραφα την εποχή εκείνη. Φέρει την υπογραφή και την επίσημη σφραγίδα τού Όθωνα.

Το 1842 η Φιλεκπαιδευτική αγόρασε οικόπεδο στη γωνία των οδών Πανεπιστημίου και Πεσμαζόγλου για να κτίσει ιδιόκτητο σχολείο σε σχέδια τού Λύσανδρου Καυταντζόγλου. Ο θεμέλιος λίθος τέθηκε το 1846 από τη βασίλισσα Αμαλία παρουσία πολλών επισήμων. Παρά τις μεγάλες συνεισφορές των ομογενών σε χρήματα αλλά και υλικά οικοδομών, ο προϋπολογισμός σύντομα ξεπεράστηκε και το ΔΣ τής ΦΕ διαπίστωσε ότι δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει στα έξοδα. Έτσι δημιουργήθηκε μια επιτροπή η οποία αναζήτησε δωρητές και απευθύνθηκε σε όλους τους εύπορους Έλληνες τής εποχής. Ένα από τα μέλη τής Επιτροπής ήταν και ο Ανέστης Χατζόπουλος, φίλος τού Απόστολου Αρσάκη. Αποφάσισε, λοιπόν, μαζί με τον Δαμιανό Γεωργίου και τον Θεόκλητο Φαρμακίδη να ζητήσουν από τον Ηπειρώτη γιατρό και πολιτικό να ενισχύσει τη ΦΕ. «Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αποτελεί κατάστημα τού οποίου οι καρποί υπήρξαν έως τώρα ανώτεροι των προσδοκιών μας […] μεγαλύτεροι δε αναμένονται εις το μέλλον» τού έγραψαν. Με τον τρόπο αυτό εισηγήθηκαν στον Αρσάκη το αίτημά τους να βοηθήσει τη ΦΕ. Περίμεναν μια σεβαστή ενίσχυση, αλλά αυτό που πέτυχαν ξεπέρασε κάθε προσδοκία.

Η ιδέα τής εκπαίδευσης των Ελληνίδων, και γενικά των γυναικών, ήταν κάτι που απασχολούσε για πολύ καιρό τον Αρσάκη, πατέρα δύο θυγατέρων που μεγάλωναν σε έναν κοινωνικό περίγυρο που ο ίδιος δεν ενέκρινε. Όμως ήθελε να βεβαιωθεί ότι τα χρήματα που θα έδινε δεν θα διασπαθίζονταν χωρίς αποτέλεσμα. Άρχισε να αλληλογραφεί με φίλους του στην Ελλάδα και τη Γαλλία και προσπάθησε να καταλάβει τις μεταπτώσεις τής πολιτικής ζωής στο νέο ελληνικό κράτος. Ο ευεργέτης ήθελε να είναι βέβαιος ότι τα χρήματα που θα έδινε θα χρησιμοποιούνταν για την εκπαίδευση των Ελληνίδων. Γι’ αυτό και η οριστικοποίηση και η δημοσιοποίηση τής δωρεάς έγινε το 1850. Μάλιστα ο ίδιος ο Αρσάκης είχε ζητήσει το όλο θέμα τής δωρεάς και τής επέκτασης τής οικοδομής να τεθεί υπό την «υψηλή εποπτεία» τής βασίλισσας Αμαλίας.

Η καταγραφή των μεγάλων δωρεών τού Απόστολου Αρσάκη στο επίσημο βιβλίο των ευεργετών τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας

Η βασίλισσα Αμαλία, ως προστάτις τής ΦΕ, εξ αρχής έδειξε την ευαρέσκειά της προς τον ευεργέτη. Εξουσιοδότησε το ΔΣ τής ΦΕ να του εκφράσουν τον έπαινό της και να του αναγγείλουν ότι αποφάσισε να τού απονείμει τον Σταυρό των Ανωτέρων Ταξιαρχών τού Βασιλικού Τάγματος τού Σωτήρος. Φρόντισε μάλιστα να αποφύγει τις αντιρρήσεις όσων θεωρούσαν ότι θα χαθεί το όνομα τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας αν τα Σχολεία πάρουν το όνομα τού ευεργέτη. Αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη αναγνώριση τού Αρσάκη εκ μέρους τού ελληνικού κράτους.

Το παράσημο των Ανωτέρων Ταξιαρχών με το οποίο ο Όθων και η Αμαλία τίμησαν τον Απόστολο Αρσάκη.

Η πολιτική καριέρα στη Ρουμανία

Λίγο καιρό μετά η πολιτική καριέρα τού Αρσάκη στη Ρουμανία άρχισε να κορυφώνεται. Το 1857 εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής. Διετέλεσε μέλος τής τετραμελούς επιτροπής που επεξεργάστηκε το νομοθετικό πλαίσιο για τη συνένωση των δύο ηγεμονιών. Οι αγώνες του για την ένωση τής Βλαχίας με τη Μολδαβία, με κοινό ηγεμόνα τον Αλέξανδρο Κούζα, ευοδώθηκαν και δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι η δημιουργία τής σύγχρονης Ρουμανίας φέρει την υπογραφή του. Το 1860 έλαβε το αξίωμα τού υπουργού των Εξωτερικών. Το 1862, όταν δολοφονήθηκε ο πρωθυπουργός τής Ρουμανίας Μπάρμπου Καρτάγκιου, ο Αρσάκης τον αντικατέστησε για δύο εβδομάδες μέχρι να εκλεγεί ο νέος πρωθυπουργός. Το 1865, μεγάλος πια, παραιτήθηκε από κάθε κυβερνητικό αξίωμα.

Ο πίνακας τού γνωστού Ρουμάνου ζωγράφου Theodore Aman με τίτλο «Η γέννηση τής Ρουμανίας» βρίσκεται στο Μουσείο Ιστορίας τής Ρουμανίας και αναπαριστά τη συνεδρίαση τού Κοινοβουλίου τής Βλαχίας για να αποφασιστεί η εκλογή τού Αλέξανδρου Κούζα, ήδη εκλεγμένου ηγεμόνα τής Μολδαβίας, ώστε να επιτευχθεί η ένωση των δύο Ηγεμονιών υπό έναν ηγεμόνα. Ο Απόστολος Αρσάκης απεικονίζεται στο κέντρο τού πίνακα (δεύτερος από δεξιά στην αριστερή ομάδα των βουλευτών). Παρά τον εκνευρισμό που φαίνεται ότι επικρατεί στην αίθουσα, ο Αρσάκης είναι απόλυτα ήρεμος.

Παρά τις πολλές ασχολίες του, ο Αρσάκης δεν σταμάτησε ποτέ να ενδιαφέρεται για το Αρσάκειο. Διατηρούσε αλληλογραφία με τους εκάστοτε προέδρους τής ΦΕ, τους φίλους του στην Αθήνα αλλά και στις άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία ήλπιζε ότι ο ευεργέτης θα μπορούσε να έρθει στην Ελλάδα για τα εγκαίνια του Αρσακείου Μεγάρου, που έγιναν τελικά το καλοκαίρι τού 1852 χωρίς ιδιαίτερη λαμπρότητα. Τον Οκτώβριο τού 1853 ξέσπασε ο Κριμαϊκός πόλεμος, η ένοπλη σύγκρουση μεταξύ τής Ρωσικής αυτοκρατορίας και των συμμαχικών δυνάμεων Βρετανίας, Γαλλίας και Οθωμανικής αυτοκρατορίας, σύρραξη ιδιαίτερα αιματηρή, που ήταν το αποτέλεσμα ενός μακροχρόνιου ανταγωνισμού συμφερόντων ανάμεσα στις ευρωπαϊκές δυνάμεις σχετικά με το ποιος θα «κληρονομήσει» τον «μεγάλο ασθενή», όπως αποκαλούσαν τον σουλτάνο. Στη ΦΕ αποφάσισαν λοιπόν να κάνουν τα επίσημα εγκαίνια τού Σχολείου λίγα χρόνια αργότερα μαζί με τα θυρανοίξια τού ιερού ναού, τα οποία μετά από πολλές αναβολές πραγματοποιήθηκαν τελικά στις 22 Μαΐου 1855.

Ο ναός τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας στο κτήριο τού Αρσακείου στην Πανεπιστημίου

Όμως ούτε και τότε μπόρεσε να παρευρεθεί ο ευεργέτης λόγω των «πολιτικών περιστάσεων», όπως είπε ο ίδιος. Γεγονός ήταν ότι το 1854-1855 είχε ξεσπάσει ο Ρωσοσυμμαχικός πόλεμος και τα γαλλικά στρατεύματα που είχαν καταλάβει τον Πειραιά έγιναν αιτία να ενσκήψει στην Αθήνα η μεγάλη επιδημία τής πανώλης, θύμα τής οποίας ήταν και ο Γ. Γεννάδιος. Παρά την απουσία του όμως, ο Απόστολος Αρσάκης προσέφερε για τα εγκαίνια τού ναού ιερά σκεύη, έναν Επιτάφιο, πέντε αργυρά καντήλια, ένα δισκοπότηρο με όλα τα αναγκαία και έναν χρυσοκέντητο Σταυρό πάνω σε βελούδο για την Ωραία Πύλη.

Η ελληνική ιθαγένεια

Το ενδεχόμενο να έρθει στην Ελλάδα ο ευεργέτης άρχισε να απομακρύνεται. Έτσι η Βουλή των Ελλήνων αποφάσισε, στις 16 Ιανουαρίου 1858, να του απονείμει τιμητικά την ελληνική ιθαγένεια.

 

Η μορφή τού Αποστόλου Αρσάκη αποτυπωμένη σε γραμματόσημο από την αφιερωμένη στους Έλληνες ευεργέτες σειρά.

Στα επίσημα Πρακτικά των Συνεδριάσεων τής Βουλής (τόμος 7, σ. 315) διαβάζουμε: «Ο εν Βουκουρεστίω τής Βλαχίας ομογενής, κύριος Απόστολος Αρσάκης, εμπνεόμενος υπό ακραιφνούς πατριωτισμού και αγάπης προς την Ελλάδα, καθίδρυσεν ιδία δαπάνη συμποσουμένη εις 300 περίπου χιλιάδας δραχμών, το εν Αθήναις Αρσάκειον Παρθεναγωγείον. Η πράξις αύτη τού κυρίου Αρσάκη, αποτελούσα εκδήλωσιν αξίαν λόγου, δικαιολογεί την εις αυτόν απονομήν τού εις τα Ελληνικά αυτού αισθήματα προσήκοντος δικαιώματος τής Ελληνικής Ιθαγενείας. Όθεν έχων υπ’ όψιν το διά τού ΥΛΗ΄ νόμου τής 16ης Ιανουαρίου 1858 τροποποιηθέν 22 άρθρον τού αστικού νόμου τής 29ης Οκτωβρίου 1856, καθ’ ό οι εν Ελλάδι καθιδρύοντες κοινωφελή καταστήματα δύνανται να πολιτογραφηθώσι διά νόμου, συνέταξα Νομοσχέδιο δι’ ού διατάσσεται η πολιτογράφησις τού Κυρίου Αποστόλου Αρσάκη ως Έλληνος. Λαβών δε την άδειαν τής Α.Μ. τού Βασιλέως, λαμβάνω την τιμήν να εισαγάγω προς υμάς το Νομοσχέδιον τούτο και την επ’ αυτού ψήφον σας.

Εν Αθήναις, την 17 Φεβρουαρίου 1858

Ο Υπουργός Εσωτερικών Κ. Προβελέγγιος»

 

Το γεγονός ότι ο Απόστολος Αρσάκης πήρε και επισήμως την ελληνική ιθαγένεια ήταν πράξη δικαιοσύνης. Το σκεπτικό όμως για το οποίο τού απονεμήθηκε είναι ενδεικτικό τής ευγνωμοσύνης τού ελληνικού κράτους για τον άνθρωπο που ενίσχυσε όσο κανένας άλλος τη μόρφωση των Ελληνίδων. Τα Αρσάκεια Σχολεία ανά την Ελλάδα εκπαίδευσαν τις δασκάλες τής νέας Ελλάδας, μόρφωσαν τις Ελληνίδες και συνέβαλαν στη δημιουργία τής νέας ελληνικής κοινωνίας. «Η πράξις αύτη τού κυρίου Αρσάκη, αποτελούσα εκδήλωσιν αξίαν λόγου, δικαιολογεί την εις αυτόν απονομήν τού εις τα Ελληνικά αυτού αισθήματα προσήκοντος δικαιώματος τής Ελληνικής Ιθαγενείας.»[20].

Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

 

• Το κείμενο βασίζεται σε στοιχεία από τα Πρακτικά τού ΔΣ τής ΦΕ, τα Πρακτικά των συνεδριάσεων τής Βουλής (τόμος 7, σ. 315), την ανέκδοτη «Ιστορία τής Εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας 1836-1936» τού Στέφανου Γαλάτη, το Λεύκωμα «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, Αρσάκεια ‒ Τοσίτσεια Σχολεία, 160 χρόνια Παιδείας», το Αρχείο τής ΦΕ, το βιβλίο «Απόστολος Αρσάκης» τού Δ. Μιχαλόπουλου καθώς και πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό από τον κ. Παύλο Μαυρόγιαννη, διευθυντή τού Αρσακείου Λυκείου Ιωαννίνων.

 

[1] Πρόκειται για τη διμερή Συνθήκη που συνομολογήθηκε με τη λήξη τού Ρωσοτουρκικού πολέμου μεταξύ Οθωμανικής αυτοκρατορίας (Μαχμούτ Β΄ - διερμηνέας Δημήτριος Μουρούζης) και Ρωσίας (Αλέξανδρος Α΄- Μιχαήλ Κουτούζοφ).

[2] Α History of Romania, Edited by Kurt W. Treptow (Iάσι, The Center for Romanian Studies. The Roman Cultural Foundation) σ. 205.

[3] Μπογιάρος ή βογιάρος (όρος σλαβικής προέλευσης) σημαίνει τον αριστοκράτη γαιοκτήμονα. Οι μεγάλοι μπογιάροι αναλάμβαναν τα αξιώματα στην Αυλή.

[4] Η οικογένεια Δάρβαρι ή Δάρβαρη, βλαχικής καταγωγής, κατάγονταν από την Κλεισούρα τής Μακεδονίας και είχαν αποκτήσει μεγάλη περιουσία και δύναμη.

[5] «Κείμενα τού Αποστόλου Αρσάκη», έκδοση ΦΕ 2016, σελ. 109.

[6] Δ. Μιχαλόπουλος, «Αρσάκης», σ.73, και Ν Vặtặmanu, “Le docteur Apostol Arsache (1789-1874)”, σ. 386.

[7] Οσποδάρος (λέξη πιθανόν σλαβική) σημαίνει «κύριος». Έτσι ονομάζονταν οι ηγεμόνες Βλαχίας και Μολδαβίας.

[8] Ο Απόστολος Αρσάκης γνώριζε και μιλούσε άριστα Ελληνικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Τουρκικά, Λατινικά, Ρωσικά και Ρουμανικά.

[9] Τη χρονιά εκείνη βάφτισαν μαζί την Ελένη Portặrescu, όπως αναφέρει ο Δ. Μιχαλόπουλος στο έργο του «Αρσάκης», σημ. 21, σελ. 149.

[10] Αρχικά η λέξη σήμαινε αυλικό αξιωματούχο εμπιστοσύνης για τα ιδιαίτερα δωμάτια τού ηγεμόνα. Από τον 17ο αι. ο ποστέλνικος ήταν μέλος τού Συμβουλίου τού ηγεμόνα.

[11] Αλέξανδρος Μαμμόπουλος «Ο Απόστολος Αρσάκης και η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία», Αθήνα, Βιβλιοθήκη τής Ηπειρωτικής Εστίας Αθηνών, αρ. 31, 1970, σ. 7.

[12] «Κείμενα τού Αποστόλου Αρσάκη», έκδοση ΦΕ 2016, σελ. 109.

[13] Δ. Μιχαλόπουλος «Αρσάκης», εκδόσεις Κάκτος, σ. 55.

[14] “Commentatio de piscium cerebro et medulla spinali”, Λειψία 1836.

[15] Catagrafia Tặrii Romanesti din 1838, τόμ. 82, αρ. 1639.

[16] Δ. Μιχαλόπουλος «Αρσάκης», σ. 54.

[17] Το 1810, όταν γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο τής Χάλλης, ήταν 26 ετών κατά δήλωσή του (Μητρώο φοιτητών 1810, αρ. 78)

[18] «Κείμενα τού Αποστόλου Αρσάκη», έκδοση ΦΕ 2016, σελ. 109.

[19] Πρακτικά των συνεδριάσεων τού ΔΣ τής ΦΕ, Αθήνα 1842, Συνέλευση τής ΦΕ τής 29ης Ιουνίου 1842, σ.47.

[20] Πρακτικά Συνεδριάσεων τής Βουλής, 1858, σελ. 315.

Πληροφοριακά Στοιχεία

Κατηγορία: Ευεργέτες

Εμφανίσεις: 387

Aνδρών επιφανών πάσα γη τάφος

 «Ανδρών γαρ επιφανών πάσα γη τάφος, και ου                                                                                

 στηλών μόνον εν τη οικεία σημαίνει επιγραφή, αλλά                                                                      

και εν τη μη προσηκούση άγραφος μνήμη                                                                                             παρ’ εκάστω τής γνώμης μάλλον ή τού έργου                                                                                     

ενδιαιτάται»

                           Θουκυδίδου, Περικλέους Επιτάφιος, 2.43.

Το 430 π.Χ. ο Θουκυδίδης έγραψε τα λόγια αυτά για τους πρώτους νεκρούς τού Πελοποννησιακού πολέμου. Για τους επιφανείς άνδρες κάθε τόπος είναι τάφος. Η ανάμνησή τους διατηρείται και στις ξένες χώρες, πιο πολύ στη μνήμη και στις καρδιές των ανθρώπων παρά στα γραπτά μνημεία και στους τάφους. Επιφανείς είναι οι άνθρωποι που υπηρετούν την ανθρωπότητα γι’ αυτό απολαμβάνουν τον σεβασμό όλων. Πατρίδα τους είναι όλη η Γη και μνημείο τους η μνήμη των ανθρώπων. Αυτή η «άγραφος μνήμη», που αποτελεί την ανθρώπινη επικράτηση πάνω στη λήθη που έρχεται με τον χρόνο, αποτελεί και την πολυπόθητη αθανασία. Μια τέτοια προσωπικότητα ήταν και ο μεγάλος ευεργέτης τής Φ.Ε. Απόστολος Αρσάκης.

Η μνήμη του είναι ακόμη ζωντανή στην Ελλάδα και στη Ρουμανία. Ο άνθρωπος αυτός έδωσε τη δυνατότητα στις Ελληνίδες όχι μόνο να μορφωθούν αλλά και να αποκτήσουν ένα επάγγελμα, να γίνουν δασκάλες και να μεταλαμπαδεύσουν τις γνώσεις τους στα Ελληνόπουλα στην Ελλάδα αλλά και στις κοινότητες τού εξωτερικού, οδηγώντας έτσι την ελληνική κοινωνία στη μεγαλύτερη και πλέον ειρηνική αλλαγή. Επενδύοντας στην παιδεία κέρδισε την «αθανασία», αφού ζει στη μνήμη και στο μυαλό των κοριτσιών αλλά και των αγοριών που μέχρι σήμερα φοιτούν στα Σχολεία που φέρουν το όνομά του. Αλλά και στη Ρουμανία μνημονεύεται ώς τις μέρες μας το όνομά του, αφού συνέβαλε στη δημιουργία τού ρουμανικού κράτους, εργάστηκε για την ανεξαρτησία του και υπηρέτησε τα συμφέροντα τής δεύτερης πατρίδας του ως υπουργός Εξωτερικών.

 

Το νεκροταφείο Sherban Voda (Wikipedia)

Μετά από μια ζωή γεμάτη προσφορά στην Ελλάδα και τη Ρουμανία, το 1874 καταβεβλημένος από τα γηρατειά ομολόγησε με επιστολή στον φίλο του Νικόλαο Χατζόπουλο ότι «Η λυχνία μου σβέννυται, φίλε Νικόλαε, ου μόνον ελλείψει ελαίου, αλλά και διότι ουδείς δύναται να χορηγήση το τοιούτον.». Την επόμενη ημέρα, στις 16 Ιουλίου 1874, ο Απόστολος Αρσάκης απεβίωσε. Κηδεύτηκε στο νεκροταφείο «Serban Boda» ή αλλιώς «Bellou» στο Βουκουρέστι. Πρόκειται για το μεγαλύτερο και πιο διάσημο νεκροταφείο τής Ρουμανίας, όπου βρίσκονται οι τάφοι πολλών παλαιών οικογενειών και προσωπικοτήτων τής ρουμανικής Ιστορίας. Τη δεύτερη ονομασία «Βellu» πήρε το νεκροταφείο γιατί βρίσκεται σε έκταση που δώρισε στην πόλη ο βαρόνος Barbu Bellu.

 

H είσοδος τού νεκροταφείου Serbhan Voda (Bellu)  (αρχείο ΦΕ)

Αργότερα η κόρη τού Αρσάκη Ολυμπία, στην οποία είχε ιδιαίτερη αδυναμία, μετέφερε τα οστά του στον οικογενειακό τάφο τού συζύγου της Εμμανουήλ Λαχοβάρη, όπου το 1885 ο γλύπτης Κarl Stork φιλοτέχνησε ένα άγαλμά του. Δυστυχώς το άγαλμα και ο τάφος καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια γερμανικού βομβαρδισμού στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Τα μεταπολεμικά χρόνια και τα ιστορικά γεγονότα που ακολούθησαν δεν επέτρεψαν στους ιστορικούς να ασχοληθούν με τον τόπο ταφής τού Αρσάκη. Ο χρόνος πέρασε. Η έρευνα στις ρουμανικές πηγές ήταν περιορισμένη. «Ο γέρων φθονερός και των έργων εχθρός και πάσης μνήμης», ο χρόνος, έκανε ανενόχλητος το έργο του.

Το 1999 μια ομάδα μαθητών και μαθητριών τού Αρσακείου πραγματοποίησε ταξίδι στη Ρουμανία. Όταν επισκέφθηκαν το νεκροταφείο, οι αρμόδιοι δήλωσαν ότι δεν υπάρχει ο τάφος τού Αποστόλου Αρσάκη, διότι είχε καταστραφεί από βομβαρδισμό. Έκτοτε όσοι εκπαιδευτικοί ή απόφοιτοι τού Αρσακείου προσπάθησαν να επισκεφθούν το νεκροταφείο έκαναν ακριβώς την ίδια διαπίστωση. Δεν υπήρχε πουθενά τάφος στο όνομα τού ευεργέτη και επικρατούσε μεγάλη αταξία σε κάποιες πτέρυγες τού νεκροταφείου.

Φαίνεται όμως ότι τα πράγματα άλλαξαν μετά την ένταξη τής Ρουμανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το γερμανικό κράτος ανέλαβε τη συντήρηση και την αποκατάσταση τού νεκροταφείου Βellu. Το έργο ολοκληρώθηκε και εγκαινιάστηκε επίσημα από τον πρέσβη της Γερμανίας το 2014. Παράλληλα, Γερμανοί επιστήμονες ανέλαβαν την εκπόνηση ενός ενημερωμένου τοπογραφικού χάρτη τού κοιμητηρίου, στον οποίο φαίνονται οι τομείς και τα ονόματα των οικογενειακών τάφων που βρίσκονται εκεί.[1] Ο νέος αυτός χάρτης βασίζεται σε έρευνα ειδικών και στα παλαιά αρχεία τού νεκροταφείου, όσα είχαν σωθεί. Είναι λεπτομερέστερος και αξιόπιστος και φυσικά δεν έχει καμία σχέση με τον παλαιότερο χάρτη, ο οποίος λόγω τού χρόνου είχε σχεδόν καταστραφεί.

 

 

Ο νέος τοπογραφικός χάρτης τού νεκροταφείου, όπου φαίνεται και ο τομέας 44. (Aρχείο Αρσακείου Ιωαννίνων)

Το καλοκαίρι τού 2022 ομάδα καθηγητών τού Αρσακείου Ιωαννίνων[2] επισκέφθηκαν τη Ρουμανία ακολουθώντας τα βήματα τού Αρσάκη. Αφού διαπίστωσαν, με βάση τον νέο πίνακα, ότι τάφος στο όνομα τής οικογενείας τού Αρσάκη δεν υπήρχε, συνέχισαν την αναζήτηση βασισμένοι στην πληροφορία που είχε δώσει ο Νικόλαος Τροχάνης, μεταφραστής τής Ελληνικής Πρεσβείας στο Βουκουρέστι, ότι η κόρη τού Αποστόλου Αρσάκη Ολυμπία[3] είχε μεταφέρει τα οστά τού ευεργέτη στον οικογενειακό τάφο των Λαχοβάρη.[4] Αποφάσισαν λοιπόν να αναζητήσουν τον τάφο των Λαχοβάρη στον τοπογραφικό πίνακα.

 

Ο ναός τού κοιμητηρίου κοντά στον τομέα 44 (Wikipedia)

Με βάση τον νέο πίνακα που τοποθέτησαν οι Γερμανοί ερευνητές, στον τομέα 44, έναν πολύ κεντρικό τομέα τού κοιμητηρίου, δίπλα στον κεντρικό ναό, αναφέρεται η ύπαρξη ταφικού μνημείου τής οικογενείας Λαχοβάρη. Κατά την επίσκεψη των καθηγητών στον τομέα 44 διαπίστωσαν ότι από τους 50 τάφους που ευρίσκονται εκεί οι 49 είναι καλοδιατηρημένοι και ταυτοποιημένοι (φέρουν το όνομα τής οικογένειας στην οποία ανήκουν). Ο 50ός τάφος είναι ένα μεγαλοπρεπές οικοδόμημα με κρύπτες, εντελώς κατεστραμμένο. Δεν αναφέρεται πουθενά το όνομα τής οικογένειας και είναι εμφανώς εγκαταλειμμένος. Διά της εις άτοπον απαγωγής είναι προφανές ότι ο τάφος τής οικογένειας Λαχοβάρη είναι το μοναδικό ανώνυμο ταφικό οικοδόμημα που βρίσκεται στον τομέα 44. Η θέση του σε κεντρικό σημείο τού νεκροταφείου, δίπλα στον κεντρικό ναό, σημαίνει ότι είναι από τους πρώτους τάφους τού νεκροταφείου, κάτι που χρονικά παραπέμπει στην εποχή που έζησε και πέθανε ο Απόστολος Αρσάκης. Είναι λοιπόν πιθανόν να βρισκόμαστε κοντά στον εντοπισμό τού τάφου που φιλοξενεί μέχρι σήμερα τα οστά τού μεγάλου ευεργέτη, εκεί που υπήρχε το άγαλμά του, έργο τού Stork[5].

Είθε στα χρόνια που θα ακολουθήσουν να αποδειχθεί ότι αυτό είναι αλήθεια και να αποδοθούν και τυπικά οι τιμές που αξίζουν σε αυτόν τον μεγάλο ευεργέτη. Γιατί οι ουσιαστικές τιμές αποδίδονται καθημερινά σε αυτόν μέσα στις τάξεις, στα θρανία 6 μεγάλων εκπαιδευτικών συγκροτημάτων στην Ελλάδα και την Αλβανία, με χαμόγελα των παιδιών, με τη δράση των αποφοίτων, με τον μόχθο των εκπαιδευτικών.

Είναι φυσικό για ανθρώπους σαν τον Αρσάκη να είναι «πάσα γη τάφος».

«Ο Γέρων φθονερός

και των έργων εχθρός,

[…]

ότε πλησιάση την γην όπου σας έχει,

θέλει αλλάξειν τον δρόμον του,

ο Χρόνος, το θαυμάσιον χώμα σεβάζων.»

 

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το βιβλίο «Αρσάκης» τού Δ. Μιχαλόπουλου, Filitti Georgeta - Penelea, “Apostol Arsaki - Un personaj uitat” Magazine istoric 1996, «Aποστόλου Αρσάκη έργα», Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία.
• Ευχαριστούμε τον κ. Π. Μαυρόγιαννη και την ομάδα των καθηγητών τού Αρσακείου Ιωαννίνων για τις πρόσφατες πληροφορίες αλλά και για το φωτογραφικό υλικό που έθεσαν στη διάθεσή μας.

 

[1] «O πρέσβης Cord Meier-Klodt και η σύζυγός του κ. Gladys Abankwa-Meier-Koldt εγκαινίασαν χθες ένα κοινό έργο, πίνακα πληροφοριών για τον χάρτη των τάφων διασημοτήτων στο νεκροταφείο Sherban-Voda (Bellu). Πρόκειται για ένα πολιτιστικό έργο που γεννήθηκε από το πάθος για τη μουσική τής διάσημης τραγουδίστριας Ioanna Radu (Ρουμανίδας τραγουδίστριας λαϊκής και ρομαντικής μουσικής, 1917-1990, που είχε τιμηθεί με πολλά βραβεία). Αναζητώντας τον τάφο της στο νεκροταφείο Bellou, διαπίστωσαν ότι ο τοπογραφικός χάρτης των ταφικών μνημείων ήταν υποβαθμισμένος και αόρατος. Αποφάσισαν λοιπόν να κάνουν αυτό το τελευταίο δώρο στην πόλη που τους φιλοξένησε επί τέσσερα χρόνια. Με τον νέο ενημερωμένο πίνακα οι επισκέπτες θα μπορούν να βρουν τους τάφους των ηρώων τους». Δημοσίευμα τής Γερμανικής πρεσβείας Βουκουρεστίου.

[2] Η ομάδα αποτελείτο από τον διευθυντή τού Αρσακείου Λυκείου Παύλο Μαυρόγιαννη και τους εκπαιδευτικούς Χαράλαμπο Αμπαξή, Ανδρέα Βαμβάκο, Αντώνιο Καναβούρα, Αλέξανδρο Γκόλια.

[3] Η κόρη τού Αποστόλου Αρσάκη Ολυμπία είχε παντρευτεί τον Εmanoil Lahovari, o οποίος κατείχε διάφορα δημόσια αξιώματα. Ήταν πρόεδρος τού Εφετείου το 1862. Είχαν αποκτήσει 3 παιδιά: τη Μαρία, τη Ζωή και τον Αλέξανδρο Εμμανουήλ Λαχοβάρη.

[4] Η οικογένεια Lahovari ήταν ελληνική με αριστοκρατικές ρίζες στη Βλαχία. Γενάρχης της ήταν ο Emanoil (Manolache), που εγκαταστάθηκε στη Βλαχία στο τέλος τού 18ου αιώνα.

[5] Σε πολλούς γειτονικούς τάφους υπάρχουν αγάλματα τού ίδιου γλύπτη. Φαίνεται ότι η βόμβα κτύπησε κυρίως τον τάφο τής οικογενείας Λαχοβάρη γι’ αυτό και υπέστη τόσο μεγάλη καταστροφή.