Τι έγραφε ο τύπος της εποχής για τον θάνατο του Αρσάκη

ΕΘΝΟΦΥΛΑΞ[1] Αθηνών, 25 Ιουλίου 1874

«Προ ημερών ανήγγειλεν ημίν ο τηλέγραφος την θλιβεράν είδησιν τής αποβιώσεως τού Αρσάκη. Η Ελλάς όλη οφείλει να πενθήση επί τω θανάτω ανδρός αναδειχθέντος ευεργέτου τού όλου Ελληνικού γένους διά των μεγάλων αυτού θυσιών υπέρ τής εκπαιδεύσεως τού γυναικείου φύλου[2].[…] Αλλά τής προόδου ταύτης πρώτιστος θεμελιωτής δύναται να θεωρηθή δικαίως ο Απόστολος Αρσάκης […] Ελατήριον των πράξεων τού Αρσάκη ήτο μόνον η φιλοπατρία, ίδιον μόνον των μεγαλοφρόνων ανδρών[3]. Τοιούτος ήτο ο αείμνηστος ιδρυτής τού Πανελληνίου Παρθεναγωγείου Απόστολος Αρσάκης, τέκνον τής ευάνδρου Ηπείρου.

 

ΜΕΛΛΟΝ Αθηνών, 25 1ουλιου 1874

Ανηγγείλαμεν μετά θλίψεως τον θάνατον τού αοιδίμου Αρσάκη εν Βουκουρεστίω…. Φλεγόμενος δε πάντοτε από βαθύ προς την πατρίδα αυτού Ελλάδα αίσθημα, και επιθυμών να ωφελήση και αυτός κατά τι αυτήν, ως πολλά της Ηπείρου τέκνα έπραξαν, ιδιαίτερον δε μέλημα προς το γυναικείον φύλον αισθανόμενος και γνωρίζων εκ πεποιθήσεως πόσον ηδύνατο να ωφελήση την Ελλάδα η εκπαίδευσις τού Γυναικείου φύλου[4], ίδρυσεν δι’ αδρών δαπανών το ομώνυμον εν Αθήναις Παρθεναγωγείον εκ τού οποίου κατ’ έτος εξέρχονται ευάγωγοι και καλαί διδασκάλισσαι, καθ’ άπασαν την Ανατολήν διασπείρουσαι τα γράμματα και μητέρες ανατρέφουσαι τα τέκνα των, ως εις Ελληνίδας μητέρας αρμόζει.

 

ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΟΙ Βράϊλας, 25 Ιουλίου 1874

Και έτερον μεγάθυμον τέκνον τής ευάνδρου Ηπείρου ετελεύτησε τον βίον εν Βουκουρεστίω. Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΡΣΑΚΗΣ πλέον ογδοηκοντούτης τη 16η υπερμεσούντος μετέστη εκ των γηίνων εις τα ουράνια. Τα φυσικά και επίκτητα προτερήματα τού αειμνήστου ανδρός, γνωστά εις πάντα Έλληνα και Ρωμούνον, είχον καταστήσει το όνομα αυτού δημοφιλέστατον ανά πάσαν την Ρωμανίαν και την Ελλάδα. Κάτοχος συστηματικής παιδείας[5] και μεγάλου πλούτου την μεν Ελλάδα ευηργέτησεν, ιδρύσας και συντηρών εν Αθήναις το φερώνυμων αυτού Παρθεναγωγείον, το γνωστόν Αρσάκειον, ούτινος η μεγαλοπρέπεια της οικοδομής αμιλλάται προς τα λαμπρά και ψυχωφελή τής παιδείας νάματα, άτινα εξ αυτών ως εκ κρουνού πολυχεύμονος[6] εξερχόμενα και κατασκεδαννύμενα[7] τον ευθαλή[8] των Μουσών λειμώνα[9] αμφιλαφώς[10] επαρδεύουσι͘ τη δε γεννησάση και θρεψαμένη αυτόν γη τής Ηπείρου τα τροφεία αποδίδων, σχολεία και νοσοκομεία εδωρήσατο ͘ αλλά και την θετήν πατρίδα του Ρωμανίαν και ως ιατρός και ως πολιτικός, και ως πλούσιος πολυειδώς ωφέλησεν.

Τοιαύται ευγενείς υπάρξεις υπό τής Θείας Προνοίας εις τον κόσμον αποστελλόμεναι προς παραδειγματισμόν και ωφέλεια τής ανθρωπότητος, και ζώσαι και μετά θάνατον αγαπώνται και τιμώνται, και αμάραντος περιβάλλει αυτάς εις αιώνα τον άπαντα ο τής ευδοξίας στέφανος͘ διότι και αν ως διάττοντες αστέρες εκ τού ορίζοντος τής ανθρωπότητος εξαφανίζονται, αι αρεταί αυτών εγκεχαραγμέναι ανεξιτήλως εν τοις έργοις, την μνήμην αυτών αθάνατον διαφυλάττουσι.[11]

Ο δε Κύριος δεχόμενος ευμενώς τον επιστρέφοντα δούλον Απόστολον Αρσάκην προσφωνήσει αυτώ͘ εύγε δούλε αγαθέ και πιστέ ότι καλώς την αποστολήν σου εξετέλεσας, επάνελθε παρ’ εμοί και είσελθε εις τον προετοιμασμένον δι’ εσέ και τους ομοίους σου τόπον, τον παράδεισον.

 

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ Αθηνών, 28 Ιουλίου 1874

Ο τηλέγραφος ανήγγειλεν ημίν τον θάνατον επιφανούς και μεγάλου ευεργέτου τού Έθνους, τού ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΡΣΑΚΗ.

            Τίς μεταξύ των Ελλήνων αγνοεί το σεπτόν τούτο όνομα, το χρυσοίς αναγεγραμμένον γράμμασιν[12] επί του Ιερού Τεμένους, ένθα σεμναί προσέρχονται αι παρθένοι μας, λαμβάνουσαι τής πνευματικής και ηθικής μορφώσεως το χρίσμα, ένθα γενναίος και γόνιμος παρασκευάζεται τού μέλλοντος εθνικού μεγαλείου ο σπόρος;

            Το Αρσάκειον! Ιδού το υπερήφανον Μαυσωλείον σου, ευγενή πατριώτα. Εν αυτώ ακοίμητος τού πατριωτισμού σου η λαμπάς θα εκπέμπει διαρκείς τας φωτεινάς ακτίνας της, φωτίζουσα την οδόν, ην το έθνος πορεύεται προσκόπτον, διότι το καλύπτουσι πυκνά τής δουλείας τα νέφη[13].

 

ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ Αθηνών, 23 Ιουλίου 1874

Εν Βουκουρεστίω τής Ρουμανίας ετελεύτησε κατ’ αυτάς ο αληθής ευεργέτης τής Ελλάδος ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΡΣΑΚΗΣ.

Ο θάνατος αυτού θα λυπήσει ολόκληρον το Πανελλήνιον, όπερ δεν λησμονεί τας τοσαύτας προς το έθνος δωρεάς τού αοιδίμου Αρσάκη.

Γέννημα τής ευάνδρου Ηπείρου, είχε ζέοντα εν αυτώ τον Ελληνισμόν και την φιλοπατρίαν ακμάζουσαν και οσημέραι κρατυνουμένην.

 

ΜΕΡΙΜΝΑ Αθηνών, 27 Αυγούστου 1874

Την πρωΐαν τής παρελθούσης Κυριακής ετελέσθη εν τω Μητροπολιτικώ Ναώ, δαπάναις τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, δημοτελές μνημόσυνον υπέρ αναπαύσεως τής ψυχής τού Μεγάλου ευεργέτου τής Ελλάδος ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΡΣΑΚΗ, αϊδίου και πανελληνίου ευγνωμοσύνης.

Τοιούτων φιλογενών ανδρών το μεν σώμα παραδίδοται εις φθοράν, αποσυντιθέμενον εις οστά και κόνιν, αλλά το όνομα διαμένει αθάνατον εν ταις καρδίαις των γενεών.

 

ΚΛΕΙΩ Τεργέστης, 31/12 Σεπτεμβρίου 1874

[…] Ο Αρσάκης υπήρξεν όντως μέγας ανήρ και κατά την διάνοιαν και κατά το φρόνημα και κατά την καρδίαν και κατά τον εθνισμόν.

[…] Τον Αρσάκην προστήσωμεν παράδειγμα και υπογραμμόν τού βίου ημών, τον κλεινόν τούτον άνδρα, ού το όνομα απέβη πανελλήνιον από τριακονταετίας, ού αι μεγαλοδωρίαι έθεντο τον ακρογωνιαίον λίθον τής εθνικής ανατροφής και τού εθνικού μεγαλείου και ού η μεγάλη ψυχή, χωρισθείσα τού σώματος θα περιπετάται, εφ’ όσον υπάρχει κόσμος, επί τού Ελληνισμού και τής Ανατολής Απάσης.

[…] Εις τους απανταχού πλουσίους των Ελλήνων ας χρησιμεύση ο Αρσάκης ώς υψιτενής πυραμίς εν τη ερήμω, ήτις να τους καθοδηγεί εις το χαλεπόν μεν αλλ’ ευρύ και ένδοξον στάδιον τής εθνικής παλιγγενεσίας.

 

ΔΕΚΕΒΑΛΟΣ[14] Βουκουρεστίου, 2/14 Οκτωβρίου 1974

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΡΣΑΚΗΣ

Τη ΙΖ΄ Ιουλίου 1874

Γαία Δακίης κάλυψε σαρκίον Αρσάκη

 

Αστήρ εώος και φαεινός έδυσε χθες τη 16η Ιουλίου εν Βουκουρεστίοις Πολιτικός δημόφρων͘ διπλωμάτης μετριόφρων ͘ φιλόσοφος Αριστοτελικός͘ ιατροχειρουργός Ιπποκρατικός. Ιδού τα προσόντα τού αθανάτου ανδρός. Φιλόμουσος, φιλόπατρις, φιλεθνής υπέρ τής Ελλάδος, τής Δακίας, υπέρ των πτωχών. Ιδού αι κατακοσμήσασαι τον άνδρα αρεταί.

[...] Δακρυχέετε, Αρσακίδες, καλλιπλόκαμοι, και πέπλον μελανοκέντητον ρίψατε επί τα τείχη, τα δώματα, τα άντρα, τας πύλας, τους κήπους, τα δέντρα, τα άνθη τού Παρθενώνος σας. Ο ιδρυτής τού Αρσακείου απέθανε! Θρηνήσατε!

 

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

 

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το Αρχείο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, τα Πρακτικά τού ΔΣ τής ΦΕ, το ανέκδοτο σύγγραμμα τού Στέφανου Γαλάτη «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 1836-1936», το βιβλίο «Μνήμη Αποστόλου Αρσάκη, επί τη εκατονταετηρίδι από τής τελευτής του» τού Γ.Α. Παπαδημητρίου, Βιβλιοθήκη τής ΦΕ, 1975, το βιβλίο τού Δημ. Μιχαλόπουλου «Αρσάκης», Κάκτος 2005, το βιβλίο «Κείμενα τού Απόστολου Αρσάκη», η Εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 2016.

 

[1] Η εφημερίδα τού 19ου αιώνα «Εθνοφύλαξ» εμφανίστηκε στην τελευταία οθωνική περίοδο και αυτοπροσδιορίστηκε ως μία αντιπολιτευόμενη φωνή. Εκδιδόταν στην Αθήνα 5 φορές την εβδομάδα και ήταν τετρασέλιδη 4ου σχήματος. Φύλλα της αποστέλλονταν και στο εξωτερικό (Κωνσταντινούπολη, Βράιλα, Βάρνα, Βουκουρέστι, Αίγυπτο, Μάντσεστερ, Ρωσία, Αυστρία και Ιταλία).

[2] Ορθώς η εφημερίδα τονίζει ότι η ενίσχυση τού Αρσάκη στη ΦΕ, η οποία την κατέστησε βιώσιμη για τόσα πολλά χρόνια. Στην ουσία ήταν ενίσχυση προς την Ελλάδα, αφού έθεσε τα θεμέλια τής γυναικείας εκπαίδευσης την οποία είχε τόσο πολύ ανάγκη ο τόπος.

[3] Ακόμα και γι’ αυτούς που με καχυποψία αντιμετωπίζουν τους ευεργέτες υποπτευόμενοι ότι οι πράξεις τους υποκρύπτουν προσωπικά οφέλη, η περίπτωση τού Αρσάκη είναι μια πραγματική πράξη φιλοπατρίας, διότι την Ελλάδα ποτέ δεν την επισκέφθηκε ούτε είχε ποτέ «λαμβάνειν» από οικονομικές συναλλαγές.

[4] Δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι ο Αρσάκης την εποχή που αποφάσισε να ενισχύσει την ύπαρξη και τη λειτουργία ενός παρθεναγωγείου είχε χάσει τη σύζυγό του αλλά και τον γυιο του Γεώργιο και ήταν υπεύθυνος για τις δύο κόρες του Ελένη και Ολυμπία.

[5] Δικαίως όλοι μιλούν για την παιδεία που πήρε ο Απόστολος Αρσάκης. Είναι αυτή που τον διαφοροποιεί από πολλούς άλλους ευεργέτες και τον αναδεικνύει σε μία από τις μεγαλύτερες μορφές τού 19ου αι.

[6] Πολυχεύμων: με μεγάλη ροή η κυριολεκτική του σημασία/ Εν προκειμένω αυτός που δεν φείδεται εξόδων για την κάλυψη αναγκών.

[7] Κατασκεδαννύμενα: σκορπισμένα.

[8] Ευθαλής: ο καλώς θάλλων, ο ανθηρός.

[9] Λειμών: το λιβάδι.

[10] Αμφιλαφώς (αμφί + λαβείν): αυτός που εξαπλώνεται παντού, υπερβολικός, υπερμεγέθης.

[11] Με άριστο τρόπο το δημοσίευμα αποδίδει το μέγεθος τής υστεροφημίας τού Αρσάκη.

[12] Πόσο οξυδερκής ήταν η παρατήρηση τού Δρόσου Μανσόλα για το ότι το όνομα τού ευεργέτη θα επικρατήσει τού ονόματος τής ΦΕ. Όμως δικαίως συνέβη αυτό.

[13] Παρά τα νέφη τής δουλείας στα οποία αναφέρεται ο συντάκτης, ίσως ούτε ο ίδιος δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι 190 χρόνια μετά το «υπερήφανον μαυσωλείον» τού Αρσάκη θα συνέχιζε απτόητο το έργο του.

[14] Η εφημερίδα «Δεκέβαλος» κυκλοφορούσε στο Βουκουρέστι και είχε το όνομα τού τελευταίου βασιλιά τής Δακίας.