ΠΡΟΣΚΛΗΣΙΣ[1]   Τη προσεχή Κυριακή 25 τ.μ. η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία τελεί μνημόσυνον εν τω Ιερώ Nαώ τής Μητροπόλεως υπέρ αναπαύσεως τής ψυχής τού μεγάλου Ευεργέτου τής Ελλάδος[2] ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΡΣΑΚΗ Καλούνται πάντες οι σεβόμενοι και τιμώντες την μνήμην τού ανδρός να προσέλθωσι ίνα δεηθώμεν υπέρ αυτού.       Εν Αθήναις τη 20 Αυγούστου 1874   Ο Πρόεδρος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας                    Ο Γραμματεύς                                    Π. ΡΟΜΠΟΤΗΣ                                  Χ.Ν. ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΑΣ

 

 

24 Ιουλίου 1874. Το μνημόσυνο τού Αρσάκη στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών

Το μνημόσυνο τού Α. Αρσάκη οργανώθηκε και τελέσθηκε με την απαιτούμενη επισημότητα στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών ενώπιον τού ΔΣ και των εκπαιδευτικών τής ΦΕ, τής Κυβερνήσεως και πλήθους Αρσακειάδων. Τον επιμνημόσυνο λόγο, όπως είχε αποφασίσει το ΔΣ στην έκτακτη συνεδρίασή του τής 24ης Ιουλίου 1874, εκφώνησε ο καθηγητής Θεολογίας τού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνος Κοντογόνης[3].

                                                          

Ο Απόστολος Αρσάκης όταν ανέλαβε τη θέση τού πρωθυπουργού τής Ρουμανίας.

 

ΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΝΗΜΟΣΥΝΟΣ ΕΙΣ ΑΡΣΑΚΗΝ[4]

                                     «Όσοι ουκ απεστράφησαν από Κυρίου,

                                       Είη το μνημόσυνον αυτών εν ευλογίαις»

                                                             Σοφία Σειράχ, μστ 13.14

 

 

            Όσοι των ανθρώπων αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί, οι συνελθώντες σήμερον επί το αυτό ενταύθα εις την πένθιμον ταύτην τελετήν, όσοι των ανθρώπων εβίωσαν επί τής γης την οδόν τού Θεού πορευθέντες͘ εις όσους κύριον και πρώτιστον μέλημα υπήρξε να έχωσι εν τω παρόντι βίω στάθμην και κανόνα τας εντολάς τού Θεού͘ όσων η τού βίου πολιτεία απεδείχθη σύμφωνος ούσα πάντοτε προς τας αρχάς τής Ηθικής και τής καθόλου αρετής͘ τούτων το μνημόσυνον, τούτων την μνήμην ο σοφός τα θεία Σειράχ[5] εύχεται να διασώζωμεν εν ευλογίαις δηλονότι εν επαίνοις και εγκωμίοις ͘ «Όσοι ουκ απεστράφησαν από Κυρίου, είη το μνημόσυνον αυτών εν ευλογίαις» και δικαίως ͘ διότι κατά τούτον τον τρόπον ουχί μόνον τιμώμεν κατά το πρέπον την αρετήν, των τον καλόν ταύτης αγωνισαμένων αγώνα αντιβραβευομένων και μετά θάνατον διά τής κοινής ευφημίας, αλλά και πολλούς παραλείφομεν εις τον τοιούτον αγώνα τους αθλητάς, και πολλούς τους μιμητάς αυτών παρασκευάζομεν, και την κοινωνίαν δε, ήτις αδύνατον να υπάρξη άνευ δικαιοσύνης και αρετής τα μάλιστα προάγομεν και βελτιούμεν. Tούτ’ αυτό, όπερ εύχεται ο Ιερός Σειράχ,[6] εντέλεται ημίν και ο θεόσοφος Σολομών, λέγων͘ «Μνήμη δικαίων μετ’ εγκωμίων»[7] και «εγκωμιαζομένων δικαίων, ευφρανθήσονται λαοί»[8], διότι τα μεν εγκώμια των δικαίων και εναρέτων είναι απόδοσις συναισθήματος τής προς αυτούς ευγνωμοσύνης των εκ των εναρέτων και δικαίων αυτών πράξεων ωφεληθέντων͘ η δε των λαών ευφροσύνη αριδήλως καταδεικνύει ήν σύμπασα η κοινωνία αισθάνεται μεγάλην ανάγκην δικαιοσύνης και αρετής προς αλλήλους των κοινωνούντων.

 

Ο καθηγητής τής Θεολογίας Κωνσταντίνος Κοντογόνης που εξεφώνησε τον επικήδειο στο 40θήμερο μνημόσυνο τού Αρσάκη στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών. Από το περιοδικό «Έσπερος», 1/9/1883).

            Συνωδά ταύταις ταις υπό τής θείας Γραφής ερμηνείαις τε και διδασκαλίαις η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, πενθούσα, επιτελεί σήμερον, κατά καθήκον ευγνωμοσύνης ιερόν, το υπό τής μητρός ημών εκκλησίας οριζόμενον τεσσαρακονθήμερον μνημόσυνον υπέρ μακαρίας αναταύσεως τής ψυχής τού εν Βουκουρεστίω τελευτήσαντος μεγάλου αυτής τε και τής Ελλάδος απάσης ευεργέτου Αποστόλου Αρσάκη͘ και δικαίως συν τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία πολλοί και πυκνοί πάσης τάξεως άνθρωποι εκ τε των εν τέλει και ιδιωτών, τιμώντες την μνήμην τού αειμνήστου, συμπαρίστανται μετά ψυχικής συγκινήσεως εις την τελετήν και τας ενθέρμους αυτών δεήσεις συνάπτουσιν υπέρ αυτού ταις ευχαίς και ικεσίαις ταις αναπεμπομέναις υπό τής Εκκλησίας εις τον Θεόν τού Ελέους και τής Αγάπης διά την πολλήν εκείνου προς την Πατρίδα Ελλάδα αγάπην τε και αφοσίωσιν[9].

Ναι, αδελφοί͘ ο περιφανής γόνος τής Ηπείρου Αρσάκης[10], ο, είπερ τις και άλλος, φιλόπατρις[11] και φιλογενής[12], ο θερμός των Μουσών θεράπων[13], μέγας υπάρχει αναγεγραμμένος ευεργέτης τής Ελλάδος͘[14] διότι το τ’ επώνυμον αυτώ λαμπρόν οικοδόμημα τού τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Παρθεναγωγείου αδραίς δαπάναις ανήγειρε και γενναίως επροικοδότησεν, εξασφαλισάμενος ούτω τής Εταιρείας το μέλλον[15], και υποτροφίας συνέστησε προσέτι όπως δωρεάν εκπαιδεύωνται είτε ως σύσσιτα, είτε έξωθεν φοιτώντα, όσα των ημετέρων κορασίων ευφυά μεν και φιλομαθή αλλ’ άπορα τυγχάνουσιν όντα[16].

Πλούτον ικανόν κτησάμενος ο Αρσάκης δεν εμιμήθη τους πλουσίους εκείνους, τους υψηλοφρονούντας μόνον και κενοδόξως κομπάζοντας επί τω μεγάλω αυτών πλούτω[17], τους έχοντας τας ελπίδας αυτών αφιερωμένας εις τον πλούτον τον αβέβαιον και άστατον, τον συχνάκις τον κύριον αυτού μεταλλάσσοντα͘ αλλά τους πλουσίους, τους ελπίζοντας εις μόνον τον Θεόν τον ζώντα, όστις πάντα παρέχει τοις ανθρώποις αφθόνως και τους ζητούντας τον πλούτον τον βέβαιον, τον σταθερόν και μένοντα, τον από αγαθοεργίας συναγόμενον ͘ τους μεταδοτικούς όντας τού εαυτών πλούτου͘[18] τους φροντίζοντας να αποθησαυρίσωσιν εις εαυτούς καλόν θεμέλιον, εφ’ ού θέλουσιν οικονομήσει την ελπίδα τής μελλούσης αληθινής και αιωνίου ζωής, καθώς ο μέγας τής Οικουμένης κήρυξ, ο Απόστολος των Εθνών Παύλος, παραγγέλλει διά τού μαθητού αυτού Τιμοθέου εις πάντας τους πλουσίους τού κόσμου τούτου ͘ «Τοις πλουσίοις εν τω νυν αιώνι παράγγειλλε μη υψηλοφρονείν, μηδέ ηλπικέναι επί πλούτου αδηλότητι, αλλ’ εν τω Θεώ τω ζώντι, τω παρέχοντι ημίν πάντα πλουσίως εις απόλαυσιν͘ αγαθοεργείν, πλουτείν εν έργοις καλοίς, ευμεταδότους είναι, κοινωνικούς, αποθησαυρίζοντας εαυτοίς θεμέλιον καλόν εις το μέλλον, ίνα επιλάβωνται τής όντως ζωής[19]». Μαρτυρούσι δε μοι τον λόγον τούτον αι μεγάλαι αγαθοεργίαι τού ανδρός, προς μεγάλους και οσίους σκοπούς υπ’ αυτού πεπραγμέναι. Και τις δεν γιγνώσκει τον θεοφιλέστατον τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας προορισμόν, εις ον οι πρώτον ταύτην συστήσαντες απέβλεψαν, λέγω την και εις το θήλυ εξάπλωσιν τής Παιδείας; Τις δεν επείσθη ότι ο ιερός ούτος τής Εταιρείας σκοπός πληρούται ήδη από τεσσαρακονταετίας σχεδόν, και τα γράμματα, ο αληθείς φωτισμός τής τού ανθρώπου διανοίας και η επί το κρείσσον ενεργός τής καρδίας αυτού διάπλασις, ευρύτερον εξαπλούνται εις το γυναικείον φύλον και τους ποθεινούς παράγουσιν καρπούς; Τις δεν βλέπει ότι αι πολλαί των εν τοις διδασκαλίοις τής Εταιρείας εκπαιδευομένων Ελληνίδων παρθένων αναγορευόμεναι τού φύλου αυτών διδάσκαλοι και παιδαγωγοί, απέρχονται ου μόνον εις τας επαρχίας τής ελευθέρας, αλλά και εις τής άλλης Ελλάδος τας πόλεις και κώμας και προς τους εν τη Εσπερία Ευρώπη αποικούντας Έλληνας, και διδάσκουσι τας θυγατέρας εκείνων τα ελληνικά γράμματα και ο Ελληνισμός εξαπλούται, και υπό τού Ελληνισμού ο εθνισμός ημών επί μάλλον στηρίζεται και κρατύνεται[20].

Ιδού προς πόσον μεγάλην αγαθοεργίαν ανάλωσε τον πλούτον αυτού ο Αρσάκης͘ ιδού διά τί καλούμεν αυτόν μέγαν Ευεργέτην ουχί μόνον της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας αλλά και τής Ελλάδος. Διότι συνδραμών τη Εταιρεία συνδρομήν γενναιοτάτην, όσην ουδείς άλλος των συνδρομητών αυτής, δηλονότι, δαπανήσας εις τε την ανέγερσιν τού Αρσακείου και την των υποτροφιών σύστασιν υπέρ το ήμισυ εκατομμύριον δραχμών, την τε Εταιρείαν τα μέγιστα ευεργέτησε και τη Ελλάδι καθόλου μεγάλου αγαθού εγένετο πρόξενος, εύκολον κτήμα παρασχόμενος την εκπαίδευσιν εις πάσαν πάσης αδιακρίτως Ελληνικής χώρας άπορος μεν, αλλά χρηστήν και επιμελή νεάνιν[21]. Πολλών, ναι επαίνων και πολλής ευγνωμοσύνης άξιος ο εν έργοις καλοίς πλουτίσας Αρσάκης.

Ο δε μεγάθυμος ούτος ανήρ, παρά το μέτρον την κοινήν Πατρίδα Ελλάδα ευποιήσας, διέχυσεν εκ τού αγαθού αυτού πλούτου και εις την ιδίαν γενέθλιον κώμην τής επαρχίας Κορυτσάς, την μικράν Χοταχόβαν, τον τε Ιερόν αυτής Ναόν οικοδομήσας[22] και δύο ανιδρύσας αρρένων σχολεία, αλληλοδιδακτικόν[23] τε και Ελληνικόν[24], εις α και επροικοδότησε τα αρκούντα εις τε την συντήρησιν των δασκάλων και απονομήν υποτροφιών εις τους μαθητάς. Και ευεργετούνται λοιπόν ούτω,δικαίω τω λόγω, και οι χοταχοβίται και οι περιοικούντες Αλβανοί, μεταδιδομένων των Ελληνικών γραμμάτων και εις τους παίδας αυτών.

 

Η μορφή τού Αποστόλου Αρσάκη αποτυπωμένη στη σειρά γραμματοσήμων για τους Έλληνες ευεργέτες.

 

Και εν Δακία[25] δε, ήν ως άλλην ηγάπησεν Πατρίδα, εσκόρπισε και έδωκε τοις πένησι͘ διά τούτο μένει και διατηρείται και εκεί και θέλει διατηρείσθαι αΐδιος η μνήμη τής περί την ευποιΐαν και αγαθουργίαν αρετής αυτού[26], ήν η Θεία Γραφή δικαιοσύνην κατ’ εξοχήν καλεί. «Εσκόρπισεν, έδωκεν τοις πένησι ͘ η διακαιοσύνη αυτού μένει εις τον αιώνα τού αιώνος»[27]. Εγκαταβιούς δε εν Δακία περί τα εξήκοντα έτη ετιμήθη μεγάλως υπό τε τής εγχωρίου κυβερνήσεως και τού Έθνους τού δακικού ͘ διότι και υπουργός των εξωτερικών απεδείχθη και μετά τον βίαιον θάνατον τού πρωθυπουργού Κανταρτζή[28] την τής πρωθυπουργίας διεύθυνσιν προσωρινώς επετράπη διά την περίνοιαν αυτού, και εν τοις βουλευταίς, ελευθέρα εκλογή αιρεθείς διετέλεσεν ών επί επτά έτη διά τον μέγαν αυτού ζήλον υπέρ τής προόδου και ευημερίας τής χώρας και διά την πολυμάθειαν αυτού και επιστημονικήν παιδείαν πολλάκις περιελαμβάνετο εις φιλανθρωπικών τε και εκπαιδευτικών καθιδρυμάτων επιτροπείας και φιλοτίμως μετ’ άλλων σοφών συνειργάζετο. Αλλά και ως ιατρός άριστος και φιλάνθρωπος πολύ ωφέλησε τον τόπον, μάλιστα κατά τα πρώτα έτη τής εν Βουκουρεστίω διατριβής αυτού.

Από δέκα και ήδη ετών, αποχωρήσας παντός δημοσίου έργου διήγεν βίον όλως ιδιωτικόν, απολαύων τού κοινού σεβασμού και ανευρίσκων εν τη στοργή των δύο θυγατέρων αυτού και των εγγονών την εθνικήν εκείνην ηδονήν, ήν αισθάνεται πας γεννήτωρ όστις εφρόντισεν ευγενώς να εκθρέψη και χρηστώς εκπαιδεύση τα ίδια τέκνα. Κατά δε τ’ άλλα ζων οιονεί φιλοσοφικόν βίον ενετρύφα εν τη αναγνώσει σπουδαίων και επιστημονικών βιβλίων και ανευφραίνετο τω πνεύματι, οσάκις εδίδοτο αυτώ αφορμή νέας αγαθοεργίας ͘ ανεκλάλητον δε ησθάνετο προσέτι χαράν και ότε εμάνθανεν ότι αι εν τω Αρσακείω αυτού εκπαιδευόμεναι μαθήτριαι προκόπτουσαι την δισσήν προκοπήν, λέγω την πνευματικήν και την ηθικήν. Προ ημερών δε τεσσαράκοντα ο παρά πάσι σεβαστός Αρσάκης, πλήρης ημερών και εν γήρα καλώ, απέθανε τον θάνατον τού δικαίου λύπην και πένθος καταλιπών εις τους υπ’ αυτού ευεργετηθέντας, εις την Φιλεκπαιδευτικήν Εταιρείαν, εις τον Αρσάκειον Παρθενώνα, εις την Ελλάδα εν γένει, εις την Δακίαν, εις την Χοταχόβαν και εις πάντας όσοι ιδίας τινός έτυχαν υπ’ αυτού ευεργεσίας. Πάντες ούτοι πενθούσι την στέρησιν τού κοινού αυτοίς Μεγάλου Ευεργέτου διά την αυτού πολλήν προς αυτούς αγάπην και δάκρυα ευγνωμοσύνης καταχέουσιν επ’ αυτώ.

 

Ο Απόστολος Αρσάκης στο γραφείο του ως υπουργός Εξωτερικών τής Ρουμανίας όπως αποτυπώνεται σε ρουμανικό γραμματόσημο για τη συμπλήρωση 150 χρόνων από την ίδρυση ρουμανικου υπουργείου Εξωτερικών.

 

            Αληθώς δε, αδελφοί, ο αοίδιμος ούτος ανήρ, ως εκ των χριστιανικών αυτού αρετών προφανώς καταδεικνύεται ήτο εξ εκείνων των ανθρώπων οίτινες ουκ απεστράφησαν από Κυρίου, δεν απέστρεψαν το πρόσωπο αυτών από τού Θεού͘ επορεύθησαν πάντοτε την σωτηρίαν τού Θείου νόμου οδόν, και διά τούτο κληρονόμοι θέλουσι γίνει τής ατελευτήτου μακαριότητος κατά τας αψευδεστάτας τού Σωτήρος ημών επαγγελίας. Των δε τοιούτων δικαίων και εναρέτων ανθρώπων το μνημόσυνον διατηρείται εσαεί, μένει εις τον αιώνα, και οσάκις μνημονεύεται υπό των ζώντων, πρέπει να μνημονεύηται εκάστοτε μετ’ επαίνων και εγκωμίων͘ το μνημόσυνον αυτών εν ευλογίαις. Λοιπόν και το μνημόσυνον τού Αποστόλου Αρσάκη, τού ουκ αποστραφέντος από Κυρίου, έσται εν ευλογίαις.

            Ημείς δε νυν δεύτε επικαλεσώμεθα ενί ευλογούντι στόματι, και μιά καρδία διά τού σεβασμιωτάτου ημίν πνευματικού ποιμένος το άπειρον του Αγίου Θεού έλεος υπέρ τής μακαρίας τού Αποστόλου Αρσάκη ψ͘υχής͘ δεηθώμεν όπως Κύριος ο Θεός, ο πολυεύσπλαχνος και δίκαιος κριτής τω δούλω αυτού Αποστόλω εις όν ηυδόκησεν να δώση πολύν επί τής γης πλούτον, συγχωρήσας εί τι ενταύθα εν τω κόσμω ως άνθρωπος επλημμέλησεν, αποδώση εν τη ημέρα τη εσχάτη τον στέφανον τής Δικαιοσύνης, διά την πιστήν αυτού περί τον πλούτον εκείνον οικονομίαν.

Αιωνία σου η μνήμη αξιομακάριστε Απόστολε, ευεργέτα τής Ελλάδος!

 

 

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Έχουν περάσει 150 χρόνια από τον θάνατο τού ευεργέτη τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Αποστόλου Αρσάκη. Ο ευεργέτης δεν επισκέφθηκε ποτέ την Ελλάδα. Με την προσφορά του έδωσε στις Ελληνίδες τη δυνατότητα τής μόρφωσης και της εργασίας. Με τη δωρεά του έφερε στην Ελλάδα τη μεγαλύτερη κοινωνική αλλαγή. Οι Ελληνίδες του οφείλουν πολλά.

Η Φ. Ε. έχει την υποχρέωση να συνεχίσει το έργο που άρχισε εκείνος με σεβασμό και συνέπεια οι μαθητές, οι μαθήτριες και το προσωπικό

τού Αρσακείου Ψυχικού

τού Αρσακείου-Τοσιτσείου Εκάλης

τού Αρσακείου Πατρών

τού Αρσακείου Θεσσαλονίκης

τού Αρσακείου Ιωαννίνων

και τού Αρσακείου Τιράνων

με τον μόχθο και τις επιτυχίες τους προσφέρουν στον ευεργέτη το μεγαλύτερο δώρο, μνημονεύοντας το όνομά του στην καθημερινότητά τους επί ενάμιση αιώνα.

Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος.

 

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος – ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το Αρχείο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, τα Πρακτικά τού ΔΣ τής ΦΕ, το σύγγραμμα «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 1836-1936» τού Στέφανου Γαλάτη, το βιβλίο «Μνήμη Αποστόλου Αρσάκη, επί τη εκατονταετηρίδι από τής τελευτής του» τού Γ.Α. Παπαδημητρίου Βιβλιοθήκη τής ΦΕ, 1975, το βιβλίο τού Δημ. Μιχαλόπουλου «Αρσάκης»μ Κάκτος 2005, το βιβλίο «Κείμενα τού Αποστόλου Αρσάκη», η Εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 2016.

 

 

[1] «Εθνοφύλαξ», 24.8.1874.

[2] Ευεργέτης τής Ελλάδος αποκαλείται και είναι ο άνθρωπος που έδωσε τα χρήματα για να εδραιωθεί ένα σχολείο-διδασκαλείο θηλέων, στο οποίο μορφώθηκαν δασκάλες που διαπαιδαγώγησαν, εκπαίδευσαν και μόρφωσαν τις Ελληνίδες εντός ή εκτός Ελλάδας. Οι Ελληνίδες απέκτησαν αρχικά ένα επάγγελμα, το οποίο όμως τους άνοιξε τον δρόμο για το πανεπιστήμιο και την επιστήμη. Η ελληνική κοινωνία άλλαξε χάρη στη δωρεά τού Αρσάκη .

[3] Ο Κωνσταντίνος Κοντογόνης ήταν θεολόγος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Γεννήθηκε στην Τεργέστη το 1812 και σπούδασε στο Μόναχο και στη Λειψία. Δίδαξε Μεθοδολογία τής Θεολογίας, Εβραϊκή Αρχαιολογία, Εισαγωγή και ερμηνεία στην Αγία Γραφή, Εκκλησιαστική Ιστορία και Γραμματολογία. Πέθανε το 1878.

[4] Κωνστ. Κοντογόνου: Λόγος εις το Ιερόν μνημόσυνον τού Α. Αρσάκη, 25 Αυγούστου 1874. Εν Αθήναις 1874.

[5] Η Σοφία Σειράχ είναι βιβλίο Δευτεροκανονικό τής Παλαιάς Διαθήκης που όπως φαίνεται από το όνομά του είναι γραμμένο από κάποιον ονόματι Σειράχ. Το έτος που γράφτηκε είναι το 190 ή το 180 π.Χ. Εστιάζει στον Μωσαϊκό Νόμο περισσότερο από τη «Σοφία Σολομωντος» και τις «Παροιμίες», παρόλο που το περιεχόμενο των τριών αυτών βιβλίων μοιάζει.

[6] Ο Σειράχ ήταν λόγιος και ένας από τους σοφούς τής Παλαιάς Διαθήκης. Καταγόταν από την Ιερουσαλήμ. Η σοφία του είναι αποτυπωμένη στο βιβλίο τής Π. Διαθήκης που ονομάζεται «Σοφία Σειράχ» και συγγραφέας του είναι ο γυιος τού Σειρά, Ιησούς. Ο Σειράχ ήξερε πολύ καλά τον νόμο και θα πρέπει να έζησε τον 3ο αι. π.Χ.

[7] Παροιμ. 1.7.

[8] Παροιμ. Κθ΄2.

[9] Η αγάπη και η αφοσίωσή του στην πατρίδα αποδεικνύεται από το γεγονός ότι ουδέποτε έπαψε να ρωτάει και να πληροφορείται τι συμβαίνει στο μικρό αλλά ελεύθερο κράτος που ήταν πλέον γι’ αυτόν η πατρίδα του. Μπορεί να μην αναμείχθηκε ενεργά στην Επανάσταση, αλλά ήθελε το καλύτερο για την Ελλάδα. Ήθελε να δει την πατρίδα του να προοδεύει και έκανε ό,τι μπορούσε για να τη βοηθήσει.

[10] Στη διδακτορική του διατριβή ο Αρσάκης αυτοχαρακτηριζόταν Ηπειρώτης, γιατί ποτέ δεν λησμόνησε τη γενέτειρά του γη τής Ηπείρου.

[11] Φιλόπατρις. O Aρσάκης απέδειξε ότι διακατέχεται από πατριωτισμό, αφού από τα νεανικά του χρόνια πατρίδα του θεωρούσε την υπόδουλη τότε στους Τούρκους Ελλάδα. Έγραφε γι’ αυτήν, μελετούσε τον πολιτισμό της και την βοήθησε ουσιαστικά στον τομέα τής παιδείας, κι ας μη την είχε ποτέ επισκεφθεί.

[12] Φιλογενής. Ο Αρσάκης δεν αγαπούσε μόνο την Ελλάδα αλλά και τους απανταχού Έλληνες, αφού σε αυτούς τους τελευταίους ανήκε και ο ίδιος. Με την ενίσχυση τής παιδείας των γυναικών βοήθησε τους Έλληνες ως γένος, αφού Αρσακειάδες δασκάλες δίδαξαν την ελληνική γλώσσα όπου υπήρχε Έλληνας.

[13] Θεράπων των Μουσών. Μαθητής τού Νεόφυτου Δούκα, ο Αρσάκης, έγκριτο μέλος τού Νεοελληνικού Διαφωτισμού, είχε γράψει μελέτες για την ιστορία τής Ιατρικής, για το αν επιτρεπόταν στις γυναίκες να παρακολουθούν θεατρικούς αγώνες, καθώς και επιγράμματα, αλλά και το ειδύλλιο «Θύρσις και Δάφνης».

[14] Αναγεγραμμένος ευεργέτης τής Ελλάδος: Ο Αρσάκης δεν έδωσε χρήματα στο ελληνικό κράτος. Ενίσχυσε ουσιαστικά τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, μια ιδιωτική, μη κερδοσκοπική εταιρεία, που στόχο είχε την εκπαίδευση των γυναικών και στην οποία το κράτος είχε εκχωρήσει την υποχρέωση τής οργάνωσης τής γυναικείας εκπαίδευσης τον 19ο αι. Ενισχύοντας τη ΦΕ στην ουσία ενίσχυσε το ελληνικό κράτος και δημιούργησε τη νέα ελληνική κοινωνία.

[15] Εξασφαλισάμενος εις την εταιρείαν το μέλλον. Η μεγάλη αλήθεια που έπρεπε να ακουστεί στην Ελλάδα τη στιγμή αυτή τού αποχαιρετισμού τού ευεργέτη είναι ότι, εξασφαλίζοντας με τη δωρεά του οικονομικά την εταιρεία, εξασφάλισε τη βιωσιμότητά της, δίνοντάς της την ευκαιρία να συνεχίσει το πολύτιμο για τον ελληνισμό έργο της.

[16] Άπορα τυγχάνουσιν όντα. Με τις υποτροφίες που πλέον μπορούσε πιο εύκολα να δώσει η ΦΕ παρείχε την ευκαιρία στα φτωχά κορίτσια όχι μόνο να μορφωθούν αλλά και να αποκτήσουν ένα επάγγελμα που θα τους εξασφάλιζε σε εκείνες τα «προς το ζην» και προσέφερε στην Ελλάδα μορφωμένες δασκάλες, μητέρες και αργότερα επιστήμονες.

[17] Μπορεί στην Ελλάδα να μην υπήρχαν παρόμοιες συμπεριφορές, αλλά την εποχή εκείνη σε πολλές από τις ευδαιμονούσες πρωτεύουσες τής Ευρώπης η επίδειξη πλούτου ήταν πρωταρχικός στόχος..

[18] Ο ευεργετισμός αναπτύχθηκε στις παροικίες από κορυφαίους Έλληνες επιχειρηματίες τής διασποράς που έζησαν και προσέφεραν πολλά στις ελληνικές κοινότητες τού εξωτερικού. Ως ευεργέτες επωμίστηκαν έργα που δεν μπορούσε να αναλάβει η Πολιτεία. Η δημιουργία τού ελληνικού κράτους τον 19ο αι. προκάλεσε μεγάλο κύμα ευεργετών μεταξύ των Ελλήνων τού εξωτερικού, πολλοί από τους οποίους δεν δημιούργησαν οικογένειες, προκειμένου να αφήσουν ολόκληρη την περιουσία τους στην Ελλάδα.

[19] Προς Τιμόθεον Α΄, στ. 16-20. Η όντως ζωή είναι αυτή που κερδίζουν οι άνθρωποι που ζουν σύμφωνα με τη θεία διδασκαλία.

[20] Η μεγάλη προσφορά τής ΦΕ συνίστατο στο ότι οι απόφοιτοι δασκάλες δίδαξαν τα Ελληνικά όπου υπήρχε Ελληνισμός, μορφώνοντας έτσι τις νέες μητέρες τού έθνους.

[21] Ο Κοντογόνης με πολύ σαφή τρόπο τονίζει την πολύτιμη συμβολή τού Αρσάκη όχι μόνο στην οικοδόμηση τού πρώτου ιδιόκτητου σχολείου, τού Παρθεναγωγείου τής Εταιρείας, και την εξασφάλιση τής βιωσιμότητας του, αλλά και στην ενίσχυση τού θεσμού των υποτροφιών, βοηθώντας τις άπορες κοπέλες να σπουδάσουν.

[22] Πρόκειται για τον Ναό τού Αγίου Γεωργίου τον οποίο επισκεύασε η Αρχιεπισκοπή Αλβανίας.

[23] Αλληλοδιδακτικό Σχολείο είναι η πρώτη βαθμίδα εκπαίδευσης, όπου ένας δάσκαλος διδάσκει όλες τις τάξεις.

[24] Ελληνικό ονομαζόταν το σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

[25] Δακία ήταν το όνομα τής περιοχής κατά την αρχαιότητα. Ήταν η χώρα όπου κατοικούσαν οι Δάκες. Οι Έλληνες τους αποκαλούσαν Γέτες και ήταν κλάδος των Θρακών που κατοικούσε βόρεια τής οροσειράς του Αίμου.

[26] Πέραν τής αναγνώρισης τής συμβολής τού Αρσάκη στη δημιουργία τού ανεξάρτητου ρουμανικού κράτους, οι κάτοικοι τού χωριού Παραϊπάνι, τής σημερινής Βεντέα, που παλαιότερα ονομαζόταν Αrsache, οι κάτοικοι έδωσαν το όνομα «Apostol Arsache» στο σχολείο τού χωριού τους, ενώ με πρόγραμμα τής Ευρωπαϊκής Ένωσης συντήρησαν τον ναό που ο Αρσάκης είχε κτίσει εκεί αφιερωμένο στη μνήμη τού γυιου του Γεωργίου.

[27] Ψαλμοί Ρ ια 9.

[28] Το όνομα τού Ρουμάνου πρωθυπουργού που δολοφονήθηκε ήταν Barbu Cartagiu. Tην εποχή εκείνη υπήρχε η τάση εξελληνισμού των ονομάτων ξένων επιστημόνων και πολιτικών.