Δύο τριαντάφυλλα ήταν… Η οικογενειακή τραγωδία που συγκλόνισε τον Αρσάκη

                                                                   «Δύο τριαντάφυλλα ήταν

                                                                     και η ζωή των τριαντάφυλλων

                                                                     ένα πρωινό μόνο»

Στο μικρό εκκλησάκι τού Αγίου Παντελεήμονα στην κοινότητα Vedea, κοντά στην πόλη τής Νότιας Ρουμανίας Giurgiu, κρύβεται μια τραγική ερωτική ιστορία που συγκλόνισε τον μεγάλο ευεργέτη Απόστολο Αρσάκη και σημάδεψε τη ζωή και τον χαρακτήρα του. Σύμφωνα με την Ελληνική επιγραφή που βρίσκεται στην είσοδο τού ναού: «Απόστολος Αρσάκης Ιατρός εν έτει 1845 τον Ναόν εκ Θεμελίων Ανήγειρεν εις Μνημόσυνον τού Υιού αυτού Γεωργίου Αποθανόντος εν Βιένῃ τη 24ῃ Ιανουαρίου 1834».

Η ελληνική επιγραφή στην είσοδο τού ναού τού Αγίου Παντελεήμονα στη Vedea

Από το 1819 ο Απόστολος Αρσάκης είχε αγοράσει από το μοναστήρι Ραδούλ Βόδα, μετόχι τής μονής Ιβήρων τού Αγίου Όρους, 3 μεγάλα κτήματα στη διοικητική περιφέρεια τής Βλάσκας, στην αριστερή όχθη τού Δούναβη, κοντά στο Giurgiu. Στη σημερινή Βεντέα, (τότε Παραϊπάνι), ο Αρσάκης είχε κτίσει το 1820 το αρχοντικό του. Ήταν πλούσιος πια, είχε πολλά κτήματα τα οποία τού απέφεραν περιουσία αλλά ενέπνευσαν και τον σεβασμό τής αριστοκρατίας τής Βλαχίας, η οποία αρχικά αντιμετώπιζε με επιφύλαξη τον βλαχικής καταγωγής Έλληνα γιατρό που προσπαθούσε να ενταχθεί στους κόλπους της.

Το σπίτι τού Αρσάκη στη Vedea

Λίγα χρόνια όμως μετά, η προσωπική και η οικογενειακή ζωή τού Αρσάκη άρχισε να δέχεται αλλεπάλληλα χτυπήματα. Το 1832 πέθανε η σύζυγός του Ελένη, το γένος Κωνσταντίνου Δάρβαρι, η οποία ετάφη στον περίβολο τής σκήτης Δάρβαρι στο Βουκουρέστι. Την εκκλησία είχε κτίσει ο αδελφός της Μιχαήλ και φαίνεται ότι είχε συνεισφέρει και η ίδια οικονομικά, γιατί η μορφή της, μαζί με τις 2 κόρες της Ελένη και Ολυμπία, βρίσκεται στον τοίχο των κτητόρων.

H Ελένη Αρσάκη μαζί με τις κόρες της Ελένη και Ολυμπία, όπως εικονίζονται στον τοίχο των κτητόρων τής σκήτης Δάρβαρι.

Ο γιος τού Αρσάκη Γεώργιος, που είχε γεννηθεί το 1815, βρισκόταν πλέον στη Βιέννη όπου σπούδαζε φιλοσοφία. Εκεί ερωτεύτηκε μια κοπέλα την οποία θέλησε να παντρευτεί. Η κοπέλα ήταν Εβραία. Ο Αρσάκης αρνήθηκε να τού επιτρέψει αυτό τον γάμο.

Η μορφή τού Γεωργίου Αρσάκη στον τοίχο των κτητόρων τού ναού τού Αγίου Παντελεήμονα στη Vedea μαζί με την κοπέλα που ήθελε να παντρευτεί.

Τι ήταν όμως αυτό που έκανε τον Αρσάκη να μην ευθυγραμμιστεί με τις απόψεις τού αγαπημένου του δασκάλου Νεόφυτου Δούκα, ο οποίος εκτιμούσε τους Ιουδαίους θεωρώντας τους εφάμιλλους των Ελλήνων;[1]

Στις αρχές τού 19ου αι., μεγάλος αριθμός Ιουδαίων είχε συγκεντρωθεί στις Ηγεμονίες, επειδή τις θεωρούσαν, όπως και πολλοί Έλληνες, ένα είδος «Γης τής Επαγγελίας», έναν τόπο γρήγορου πλουτισμού και ευημερίας. Γρήγορα απέκτησαν τον έλεγχο σημαντικών τομέων τού εμπορίου και τής οικονομίας και κυρίως άρχισαν να επεμβαίνουν στις σχέσεις μεταξύ βογιάρων και αγροτών. Αυτό ερχόταν σε αντίθεση με τα συμφέροντα τής άρχουσας τάξης, με συνέπεια να αυξάνεται συνεχώς η αντιπαλότητα μεταξύ τους. Την εποχή εκείνη ο Αρσάκης ήταν βαθύτατα επηρεασμένος από τους κύκλους των βογιάρων, στους οποίους είχε εισέλθει με τον γάμο του, και σκεφτόταν περισσότερο ως Ρουμάνος παρά ως μαθητής τού Νεόφυτου Δούκα.[2]

Ο ναός τού Αγίου Παντελεήμονα στη Vedea πριν από τις εργασίες συντήρησης

Ο δεσμός τού γιου του με μια νέα ιουδαϊκής καταγωγής σήμαινε γι’ αυτόν καταστροφή και ακύρωση των προσπαθειών του. Έχοντας πρόσφατα χάσει τη γυναίκα του και μητέρα των παιδιών του, έπρεπε να αποφασίσει μόνος του. Άνθρωπος αυτοδημιούργητος, είχε περάσει μέχρι τότε πολλές δυσκολίες και γνώριζε πολύ καλά τι θα επακολουθούσε ενός τέτοιου γάμου. Έτσι δεν συναίνεσε στην επιθυμία τού γιου του, χωρίς βέβαια να είναι σε θέση να προβλέψει τι θα ακολουθούσε. Ο Γεώργιος Αρσάκης και η αγαπημένη του προσπάθησαν μάταια να τού αλλάξουν γνώμη. Όταν είδαν ότι αυτό ήταν αδύνατο, επέστρεψαν στη Βιέννη όπου αυτοκτόνησαν στις 24 Ιανουαρίου 1834. Το γεγονός αυτό συγκλόνισε τον Απόστολο Αρσάκη. Κλείστηκε στον εαυτό του και έγινε περισσότερο εσωστρεφής. Ο θάνατος τού γιου του αποτέλεσε βασική καμπή στη ζωή και στη σκέψη του και καθόρισε τις μετέπειτα κινήσεις του.

Ο ναός τού Αγίου Παντελεήμονα στη Βεντέα κατά την διεξαγωγή των εργασιών συντήρησης

Στα κτήματά του στο Παραϊπάνι (σήμερα Vedea) έσπευσε να κτίσει έναν ναό τού Αγίου Παντελεήμωνος στη μνήμη τού γιου του. Στον ναό εκκλησιάζονταν οι χωρικοί που φρόντιζαν τα κτήματά του και οι οικογένειές τους. Η ανέγερσή του κράτησε 10 χρόνια (1835-1845). Οι πρώτες αγιογραφίες ήταν τού «Georghe Zugravul.[3] Από την αγιογράφηση αυτή σώζεται σήμερα μία εικόνα και 4 εικονίδια διαστάσεων 0,78x0,55 στο τέμπλο. Όμως λίγο πριν από τον θάνατό του ο Αρσάκης ανέθεσε στον γνωστό Ρουμάνο ζωγράφο και αγιογράφο Gheorghe Tattarescu[4] την εκ νέου αγιογράφηση τού ναού.

Ο πίνακας που παρίστανε τον Γεώργιο Αρσάκη και την αγαπημένη του μετά τη συντήρηση που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο τού προγράμματος «Η χριστιανική κληρονομιά κατά μήκος τού πολιτιστικού διαδρόμου Russe-Giurgiu».

Στον τοίχο των κτητόρων, απέναντι από το Ιερό, υπήρχαν δύο πίνακες, έργα και αυτοί τού Τατταρέσκου, τοποθετημένοι εκεί όσο ζούσε ο Αρσάκης. Στον έναν εικονίζεται ο γιος τού Αρσάκη Γεώργιος με την κοπέλα μαζί με την οποία αυτοκτόνησαν. Πίσω τους διακρίνεται ένας άγγελος φύλακας και πάνω από τις μορφές τους υπάρχει κάποια επιγραφή σε λατινική γραφή, δυσανάγνωστη μέσα στον χρόνο.

Ο πίνακας που παρίστανε τον Απόστολο Αρσάκη με τον άγγελο τής παρηγοριάς μετά τη συντήρηση που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο τού προγράμματος «Η χριστιανική κληρονομιά κατά μήκος τού πολιτιστικού διαδρόμου Russe-Giurgiu».

Στον δεύτερο πίνακα εικονίζεται ο Απόστολος Αρσάκης με τον άγγελο τής παρηγοριάς. Το χέρι τού ευεργέτη είναι προτεταμένο και δείχνει τον διπλανό πίνακα, ο οποίος απεικονίζει τον Γεώργιο με την αγαπημένη του, σαν να τους δίνει την ευχή του. Η λέξη CONCORDIA (Συμφιλίωση) διακρίνεται παρά την πατίνα τού χρόνου. Είναι η αίτηση συγγνώμης ενός πατέρα για το λάθος του και η προσπάθεια συμφιλίωσης με τον γιο του.

Ο χρόνος που πέρασε άφησε τα σημάδια του στο οικοδόμημα. Με κόπο και εκ των ενόντων οι σεβάσμιοι ιερείς τo διατήρησαν στα χρόνια που μεσολάβησαν από τον θάνατο τού Αρσάκη μέχρι το 2014. Η συντήρηση τού ναού αυτού εντάχθηκε στο πλαίσιο τού προγράμματος «Η χριστιανική κληρονομία κατά μήκος του πολιτιστικού διαδρόμου Russe-Giurgiu» το οποίο συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ιnteprreg va Romania-Bulgaria 2014-2020). Τα ικανά χέρια των συντηρητών αποκάλυψαν στους δύο πίνακες τού τοίχου των κτητόρων, εκτός από τις μορφές των εικονιζόμενων και τη δυσανάγνωστη επιγραφή που βρισκόταν στον πίνακα των δύο αυτόχειρων.

Η λεπτομέρεια τής επιγραφής που αποκαλύφθηκε στον πίνακα τού Τατταρέσκου μετά τη συντήρηση.

Με συγκίνηση οι επισκέπτες τού ναού διαβάζουν πλέον τα συγκινητικά και τρυφερά λόγια που αφιέρωσε ένας συντετριμμένος πατέρας στον χαμένο του γιο: «Δύο τριαντάφυλλα ήταν και η ζωή των τριαντάφυλλων ένα πρωινό μόνο». Με τον τρόπο αυτό ο Απόστολος Αρσάκης λίγο πριν πεθάνει ζήτησε συγγνώμη από τον γιο του και την αγαπημένη του, αλλά και το έλεος τού Θεού για να αντιμετωπίσει τον πόνο του.

«Ἐλέησόν με, ὁ Θεός, κατὰ τὸ μέγα έλεός σου,

καὶ κατὰ τὸ πλήθος τῶν οἰκτιρμῶν σου

ἐξάλειψον τὸ ἀνόμημά μου».

                        Ψαλμοί Δαυίδ, 50

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

• Ευχαριστούμε πολύ τον κ. Παύλο Μαυρόγιαννη, διευθυντή Αρσακείου Λυκείου Ιωαννίνων, για τις πληροφορίες σχετικά με την πρόοδο των έργων στν ναό τού Αγίου Παντελεήμονα στη Βεντέα και τις φωτογραφίες που έθεσε στη διάθεσή μας.

[1] Σοφοκλή Λώλη «Αι θρησκευτικαί ιδέαι τού Νεόφυτου Δούκα», 1949.

[2] Δημήτρη Μιχαλόπουλου, «Αρσάκης», Κάκτος.

[3] Γνωστός Ρουμάνος ζωγράφος που είχε εικονογραφήσει πολλούς ναούς.

[4] O Γεώργιος Τατταρέσκου γεννήθηκε στη Φοσκάνη το 1818. Σπούδασε στη Σχολή Ζωγραφικής τού Μπουζάου, συμμετείχε στην επανάσταση τού 1848 στη Βλαχία. Ζωγράφισε πορτρέτα Ρουμάνων επαναστατων στην εξορία και αργότερα ζωγράφισε αλληγορικές συνθέσεις με επαναστατικά θέματα. Το 1864, μαζί με τον Τηεοδόρε Αμάν, ίδρυσε την Εθνική Σχολή Καλών Τεχνών.