24 Ιανουαρίου. Η επέτειος τής ένωσης Μολδαβίας-Βλαχίας και τής δημιουργίας τής σύγχρονης Ρουμανίας

Την 24η Ιανουαρίου εορτάζεται η επέτειος τής δημιουργίας τής Ρουμανίας. Τον Ιανουάριο τού 1859, η Βλαχία και η Μολδαβία, οι γνωστές σε όλους Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, πέτυχαν την de facto ένωσή τους, παρά τις αντιρρήσεις των Μεγάλων Δυνάμεων τής εποχής. Το γεγονός αποτυπώνεται στον πίνακα τού γνωστού Ρουμάνου ζωγράφου Τheodore Aman, που βρίσκεται στο Μουσείο Ιστορίας τής Ρουμανίας και αναπαριστά τη συνεδρίαση τού Κοινοβουλίου τής Βλαχίας κατά την οποία αποφασίστηκε η εκλογή τού Αλεξάνδρου Κούζα, ήδη εκλεγμένου ηγεμόνα τής Μολδαβίας. Έτσι οι δύο Ηγεμονίες ενώθηκαν στο πρόσωπο ενός ηγεμόνα.

Ο πίνακας τού Theodor Aman «Η γέννηση τής Ρουμανίας». Ο Απόστολος Αρσάκης απεικονίζεται στο κέντρο τού πίνακα (δεύτερος από δεξιά στην αριστερή ομάδα των βουλευτών). Παρά τον εκνευρισμό που φαίνεται ότι επικρατεί στην αίθουσα ο Αρσάκης είναι απόλυτα ήρεμος. O πίνακας εκτίθεται στο Μουσείο Ιστορίας  της Ρουμανίας, στο Βουκουρέστι

Λίγοι γνωρίζουν όμως ότι σε αυτό το σημαντικό ιστορικό γεγονός καθοριστικός ήταν ο ρόλος τού Αποστόλου Αρσάκη, τού μεγάλου ευεργέτη τής Φ.Ε., ο οποίος ήταν σημαντικό στέλεχος τής Συντηρητικής παράταξης τής Βλαχίας. Η πολιτική του δράση στη Ρουμανία δεν είναι ευρύτερα γνωστή στην Ελλάδα, αποτελεί όμως απόδειξη τής ευφυΐας και τής ευρύτητας πνεύματος τού Έλληνα ιατροφιλόσοφου. Η δραστηριότητά του αυτή αποτελεί την  μεγαλύτερη προσφορά τού Αρσάκη στον τόπο που έζησε και δημιούργησε, στη δεύτερη πατρίδα του, τη Ρουμανία.

Τον Αύγουστο τού 1857, οι μονάρχες τής τότε Ευρώπης είχαν συναντηθεί στο Όσμπορν, στην Αγγλία, για να συζητήσουν το μέλλον των χωρών που βρίσκονται βόρεια τού Δούναβη, κοντά στις ακτές τής Μαύρης Θάλασσας.

Στις χώρες αυτές κατοικούσε ο ίδιος λαός, οι κάτοικοι μιλούσαν την ίδια γλώσσα και είχαν αντιμετωπίσει στην ιστορία τους σχεδόν παρόμοια γεγονότα. Η επικρατούσα τάση την εποχή εκείνη ήταν τα κράτη που δημιουργούνται να έχουν εθνική ενότητα. Όμως τα δύο αυτά κρατίδια δεν ήταν εύκολο να ενωθούν σε ένα κράτος, γιατί αν και ήταν αυτόνομα και ελεύθερα ήταν υποτελή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Χάρτης των Ηγεμονιών τής Βλαχίας και τής Μολδαβίας τον 15ο αι. (Wikipedia)

Μπορεί λοιπόν ο Ναπολέων ο Γ΄ της Γαλλίας να επιθυμούσε την ένωσή τους, αλλά ούτε η Ρωσία ούτε η Τουρκία έβλεπαν θετικά ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Η βασίλισσα Βικτωρία πάλι ήταν αντίθετη για να μη δυσανασχετήσει η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Έτσι στη Διεθνή Διάσκεψη των Παρισίων το 1858 αποφασίστηκε οι δύο Ηγεμονίες να είναι ενωμένες, αλλά να έχουν χωριστή διοίκηση και σύμβολα. Το πρόβλημα που δημιούργησε η απόφαση ήταν δυσεπίλυτο. Η Ευρώπη είχε πάρει μια απόφαση που ευνοούσε τις Ηγεμονίες, αλλά ήταν ουσιαστικά ανεφάρμοστη. Με πολιτική τόλμη, θάρρος και ευφυΐα, οι πολιτικοί των Ηγεμονιών κατόρθωσαν να την ανατρέψουν de facto και σε αυτό σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε ο Απόστολος Αρσάκης.

Τον Ιανουάριο τού 1859 συνήλθε, στο Ιάσιο, η Συνέλευση από την οποία θα εκλεγόταν ο ηγεμόνας τής Μολδαβίας. Πολιτικά επικρατούσαν οι οπαδοί τής ένωσης με τη Βλαχία. Έτσι στις 5 Ιανουαρίου, με ομόφωνη απόφαση, εξελέγη "Ηγεμών της Μολδαβίας" ο συνταγματάρχης Αλέξανδρος-Ιωάννης Κούζα,[1] ο οποίος δεν ήταν ιδιαίτερα γνωστός και γι’ αυτό η εκλογή του προξένησε έκπληξη. Είχε ζήσει στο Παρίσι και ήταν συμπαθής στους Γάλλους διπλωμάτες. Είχε λάβει μέρος στην επανάσταση του 1848 και γι’ αυτό αναγκάστηκε να φύγει για λίγο από την πατρίδα του. Ήταν φιλελεύθερος και μετριοπαθής.

Ο Αλέξανδρος-Ιωάννης Κούζα όπως παρουσιάζεται στην ουγγρική εφημερίδα Vasamapi Visag, η οποία σχολιάζει με συμπάθεια και σεβασμό τη διπλή εκλογή τού Κούζα σε Μολδαβία και Βλαχία. (Wikipedia)

Προς το τέλος Ιανουαρίου τού 1859 συνήλθε στο Βουκουρέστι η Συνέλευση τής Βλαχίας, προκειμένου να εκλέξει και αυτή ηγεμόνα. Στο Βουκουρέστι κυριαρχούσαν οι Φιλελεύθεροι, οι οποίοι ήθελαν την ένωση των Ηγεμονιών. Στην υπόλοιπη χώρα όμως επικρατούσαν οι Συντηρητικοί, που δεν έβλεπαν ευνοϊκά αυτό το ενδεχόμενο. Τότε η γαλλική διπλωματία και οι οπαδοί τής ένωσης ξεκίνησαν παρασκηνιακές συναντήσεις για να καταλήξουν στην καλύτερη λύση. Και αυτή δεν ήταν άλλη από το να εκλεγεί ηγεμόνας και στην Βλαχία ο Αλέξανδρος Κούζα. Το ζήτημα ήταν να πεισθεί και να συναινέσει η ηγεσία τής Συντηρητικής παράταξης, στην οποία συμμετείχε και ο Απόστολος Αρσάκης. Ο γνωστός Έλληνας γιατρός, γαιοκτήμονας και πολιτικός είχε κερδίσει μετά από εκλογές τη μία έδρα τής περιοχής τής Βλάσκας[2]. Ο αρχηγός τής Συντηρητικής παράταξης Μπάρμπου Καρτάγκιου[3] ήταν οπαδός τής ένωσης των Ηγεμονιών. Έπρεπε όμως να πεισθούν και οι υπόλοιποι. Οι Φιλελεύθεροι είχαν ξεσηκωθεί και υπήρχαν κινητοποιήσεις στους δρόμους τού Βουκουρεστίου.

Στη δύσκολη αυτή περίσταση ο ρόλος τού Αρσάκη ήταν καθοριστικός. Διέθετε μόρφωση και γνώση των ιδεών και των απόψεων που κυριαρχούσαν στην Ευρώπη, αφού επί σειρά ετών είχε υπηρετήσει στη Βλαχία ως «Ιδιωτικός Γραμματέας για τις Ξένες Γλώσσες» (1835), «Προσωρινός Γραμματέας τής Επικρατείας» και Ποστέλνικος (1837), δηλαδή τού είχε ανατεθεί το «Χαρτοφυλάκιο των Εξωτερικών». Έτσι, παρά το γεγονός ότι η προοπτική τής ένωσης των δύο Ηγεμονιών δεν τον συνέφερε προσωπικά και πολιτικά, αφού θα αυξανόταν η δύναμη των Φιλελευθέρων, ο Αρσάκης έβλεπε ότι ήταν η μόνη βιώσιμη προοπτική που θα οδηγούσε στην ανεξαρτησία τη δεύτερη πατρίδα του. Γι’ αυτό και την υποστήριξε. Και ίσως στην αίθουσα όπου γινόταν η Συνέλευση τής Βλαχίας, ο Αρσάκης να ήταν από τους ελάχιστους που γνώριζε ότι η ιστορική απόφαση που θα έπαιρναν οι Συντηρητικοί θα χρειαζόταν πολλές διπλωματικές διεργασίες για να γίνει αποδεκτή από τις Μεγάλες Δυνάμεις.

Το βράδυ τής 23ης Ιανουαρίου 1859 οι δύο αντίπαλες πολιτικές ομάδες συγκεντρώθηκαν σε διαφορετικούς χώρους για να γίνουν οι απαραίτητες συνεννοήσεις. Στην πραγματικότητα έπρεπε να πεισθούν να αποσύρουν τους μέχρι τότε υποψηφίους τους και να υποστηρίξουν από κοινού τον Κούζα. Η απόφαση ήταν δύσκολη κυρίως για τους Συντηρητικούς. Φαίνεται όμως ότι ο Αρσάκης και ο Β. Cartagiu κατόρθωσαν να τους πείσουν.

Στο πλαίσιο τού εορτασμού των 150 χρόνων από την ίδρυση τού ρουμανικού Υπουργείου Εξωτερικών, τα ρουμανικά Ταχυδρομεία κυκλοφόρησαν σειρά γραμματοσήμων ένα εκ των οποίων παρουσίαζε τον Απόστολο Αρσάκη καθισμένο στο γραφείο του στο Υπουργείο Εξωτερικών.(Ιστορικό Μουσείο, Βουκουρέστι)

Στις 11 το πρωί της 24ης Ιανουαρίου 1859  άρχισε η Συνέλευση. Ο Αρσάκης ήταν ένας από τους τέσσερεις γραμματείς και ο B. Cartagiu αντιπρόεδρος. Την πρόταση τής υπερψήφισης τού Κούζα έκανε ο Boerescu[4] με στόχο να επιτευχθεί συμφιλίωση. Μέσα σε ατμόσφαιρα αναστάτωσης, τον λόγο πήρε ο Απόστολος Αρσάκης ο οποίος δήλωσε με σθένος ότι υποστηρίζει την υποψηφιότητα του Κούζα. Ο μνημειώδης λόγος του, στηριγμένος στην τετράγωνη λογική του και σε αδιάσειστα επιχειρήματα, περιελάμβανε παραδείγματα από την Ιστορία, όπως το γεγονός ότι η Σουηδία και η Νορβηγία από το 1815 είχαν τον ίδιο βασιλιά. Έτσι, με το κύρος και την σοβαρότητά του έπεισε τους Συντηρητικούς τής Συνέλευσης να αποδεχθούν την υποψηφιότητα τού Κούζα, κάτι που είχε ως συνέπεια τη δημιουργία τής σύγχρονης Ρουμανίας.

Το αναμνηστικό νόμισμα των 10 λέι που τυπώθηκε και κυκλοφόρησε σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων το 2012, για τον εορτασμό τής συμπλήρωσης 150 χρόνων από την ίδρυση τού Υπουργείου Εξωτερικών τής Ρουμανίας. Το νόμισμα έφερε στη μία πλευρά τη μορφή τού Αλέξανδρου Κούζα, πρώτου ηγεμόνα τής ενωμένης Ρουμανίας, και τού Αποστόλου Αρσάκη, πρώτου υπουργού Εξωτερικών. Στην άλλη πλευρά τού νομίσματος υπήρχε το κτήριο τού ρουμανικού Υπουργείου Εξωτερικών. (Αρχείο Π. Μαυρόγιαννη)

Ο δρόμος προς την κατοχύρωση τής απόφασης σε διεθνές επίπεδο και την πλήρη αποδοχή τής απεξάρτησης των ενωμένων Ηγεμονιών από την Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν μακρύς. Η Αυστρία και η Υψηλή Πύλη είχαν αντιρρήσεις, οι οποίες αποσύρθηκαν στις 11 Δεκεμβρίου 1861. Ύστατη προσπάθεια τού Σουλτάνου ήταν να αναγνωρίσει την ένωση μόνο εφόσον ηγεμών ήταν ο Κούζα. Όμως ο κύβος είχε ριφθεί. Στις 30 Απριλίου 1861, όταν έγινε πρωθυπουργός ο Β. Cartagiu, ο Αρσάκης ανέλαβε τη θέση τού υπουργού Εξωτερικών, από όπου αγωνίστηκε με επιτυχία για την διεθνή καθιέρωση και την αναγνώριση τού κράτους τής Ρουμανίας.

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το βιβλίο τού Δ. Μιχαλόπουλου «Αρσάκης», το άρθρο Filitti Georgeta-Penelea, “Apostol Arsaki- Un personaj uitat” Magazine istoric 1996, το βιβλίο «Aποστόλου Αρσάκη έργα», εκδ. Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, και το λεύκωμα «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία. Αρσάκεια ‒ Τοσίτσεια Σχολεία, 160 χρόνια Παιδείας».

[1] Ο Αλέξανδρος-Ιωάννης Κούζα (20 Μαρτίου 1820 – 15 Μαΐου 1873) ήταν εξέχουσα μορφή τής επανάστασης τού 1848 στη Μολδαβία. Εισήγαγε σειρά μεταρρυθμίσεων που συνέβαλαν στον εκσυγχρονισμό τής ρουμανικής κοινωνίας και των κρατικών δομών. Ο Κούζα διακρίθηκε ως ομιλητής στις συζητήσεις και υποστήριξε ένθερμα την ένωση τής Μολδαβίας και τής Βλαχίας. Ελλείψει αλλοδαπού πρίγκιπα υποδείχθηκε ως υποψήφιος και για τα δύο πριγκιπάτα από το φιλοενωτικό Partida Naţională.

[2] Βλάσκα ονομαζόταν η περιοχή τής Νοτίου Βλαχίας όπου ευρίσκοντο τα κτήματα τού Αρσάκη.

[3] Ο Μπάρμπου Καρτάγκιου ήταν πολιτικός τής Συντηρητικής παράταξης. Ήταν οπαδός τής ένωσης των 2 Ηγεμονιών σε ένα κράτος. Μετά την κήρυξη τής Διοικητικής Ένωσης των Ηγεμονιών, το 1861, έγινε πρωθυπουργός και ο Απόστολος Αρσάκης υπουργός Εξωτερικών. Δολοφονήθηκε από πολιτικό του αντίπαλο. Τον αντικατέστησε προσωρινά στη θέση τού πρωθυπουργού ο Απόστολος Αρσάκης.

[4] O Bασίλι Μποερέσκου ήταν Ρουμάνος πολιτικός. Είχε λάβει μέρος στην επανάσταση των Βλάχων το 1848. Το 1857, αφού επέστρεψε στη Ρουμανία, προσελήφθη ως καθηγητής Εμπορικού Δικαίου στο Κολέγιο τού Αγίου Σάββα και το 1859 άρχισε να διδάσκει νομικά στο Βουκουρέστι. Τον Ιανουάριο τού 1859 εξελέγη βουλευτής στη Νομοθετική Συνέλευση τής Βλαχίας. Διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών το διάστημα 1873-1876 και 1879-1881.