Πληροφοριακά Στοιχεία

Γράφτηκε από τον/την Αντώνης Μαρκόπουλος

Κατηγορία: Πρόεδροι

Δημοσιεύθηκε : 29 Μαΐου 2024

Ανδρέας Μεταξάς

Ο πρώτος “πρωθυπουργός” τής Ελλάδας, 2ος πρόεδρος τής ΦΕ (1841-1850)

 

Ο Ανδρέας Μεταξάς γεννήθηκε στο Αργοστόλι το 1790. Ήταν γόνος ιστορικής οικογένειας, η οποία προερχόταν από την Κωνσταντινούπολη και είχε εγκατασταθεί στην Κεφαλονιά από τον 15ο αιώνα. Ήταν ο δευτερότοκος γιος τού Πέτρου Μεταξά και τής Βιολέτας Λοβέρδου και είχε άλλα τρία αδέλφια. Εκτός από Ελληνικά μιλούσε Ιταλικά και Γαλλικά και ήταν μελετητής τής αρχαίας ελληνικής Ιστορίας. Λίγα χρόνια πριν από την ελληνική επανάσταση παντρεύτηκε τη Μαριέτα Βούρβαχη. Κατά τα προεπαναστατικά χρόνια εργαζόταν ως δικολάβος. Είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία και όταν κηρύχθηκε η Επανάσταση έσπευσε στην Πελοπόννησο. Μαζί με τον αδερφό του Αναστάσιο και τον εξάδελφό του Κωνσταντίνο συγκρότησαν στρατιωτικό σώμα 350 ανδρών από την Κεφαλλονιά, εξοπλισμένων και με δύο τηλεβόλα που είχε προσφέρει ο Ευαγγελινός Πανάς. Μαζί με τους οπλαρχηγούς Σισίνη και Πλαπούτα εξεστράτευσαν εναντίον των Τουρκαλβανών τού Λάλα. Ο Μεταξάς διακρίθηκε στη μάχη και έκτοτε οι συμπολεμιστές του τον αποκαλούσαν «κόντε Λάλα», όμως τραυματίστηκε και στα δύο χέρια και έτσι δεν μπορούσε πλέον να λάβει μέρος σε μάχες. Γι’ αυτό έκτοτε ασχολήθηκε κυρίως με την πολιτική. Μετά την ήττα τους οι Τουρκαλβανοί κατέφυγαν στην Πάτρα.

Ο Ανδρέας Μεταξάς, έργο άγνωστου καλλιτέχνη. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Με ομόφωνη απόφαση τού Εκτελεστικού στις 25 Μαΐου 1822 ο Μεταξάς πολιτογραφήθηκε Έλληνας κάτοικος Πελοποννήσου, για τις υπηρεσίες που είχε προσφέρει μέχρι τότε προς την πατρίδα. Το 1822 διορίστηκε υπουργός Αστυνομίας και τον Απρίλιο τού 1826 υπουργός τού Πολέμου. Αργότερα υπήρξε πληρεξούσιος στην Εθνοσυνέλευση του Άργους και μέλος τού Νομοτελεστικού. Μαζί με τον Γεώργιο Μαυρομιχάλη και τον Παλαιών Πατρών Γερμανό στάλθηκε από την κυβέρνηση στη Βερόνα, όπου γινόταν το συνέδριο τής Ιεράς Συμμαχίας. Στόχος ήταν να αναζητήσουν οικονομικούς πόρους αλλά και να πείσουν τις Μεγάλες Δυνάμεις να μην επέμβουν εναντίον τής Ελλάδος. Με τη βοήθεια τού Ιωάννη Καποδίστρια, τον οποίο γνώριζε, πέτυχαν τελικά να μην υπάρξει ένοπλη επέμβαση των Δυνάμεων εναντίον τής Ελλάδας.

Ο Ανδρέας Μεταξάς έφιππος στη μάχη τού Λάλα. Έργο τού Peter von Hess, επιχρωματισμένη λιθογραφία.

Ο Ανδρέας Μεταξάς πρωτοστάτησε στην εκλογή τού Ιωάννη Καποδίστρια και παρέμεινε μέχρι τέλους πιστός του σύμμαχος. Ο Καποδίστριας τον τίμησε με σημαντικά αξιώματα. Έγινε μέλος του «Πανελληνίου» και διορίστηκε προϊστάμενος τού «Φροντιστηρίου των στρατιωτικών», καθώς και έκτακτος επίτροπος τής Πελοποννήσου. Από τη θέση αυτή ο Μεταξάς βοήθησε κυρίως στην οργάνωση τού τακτικού στρατού. Μετά τον θάνατο τού Καποδίστρια, αν και ρωσόφιλος, αντιτάχθηκε στην εκλογή τού Αυγουστίνου Καποδίστρια, την οποία θεωρούσε καταστροφική. Παρά ταύτα διετέλεσε μέλος τής προσωρινής κυβέρνησης μέχρι την έλευση τού Όθωνα.

Η Αντιβασιλεία διόρισε τον Μεταξά νομάρχη στη Λακωνία και στη συνέχεια, τον Οκτώβριο τού 1835, σύμβουλο τής Επικρατείας. Σύντομα όμως, λόγω των φιλελεύθερων φρονημάτων του, τον εξόρισαν στη Μασσαλία και αργότερα τον τοποθέτησαν πρέσβη τής Ελλάδας στην Ισπανία. Το 1839, όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, διορίστηκε και πάλι σύμβουλος τής Επικρατείας. Το 1841 χρημάτισε υπουργός Στρατιωτικών στην κυβέρνηση τού Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Στην Επανάσταση τής 3ης Σεπτεμβρίου αγωνίστηκε για την παραχώρηση Συντάγματος.

Ο Ανδρέας Μεταξάς. Πίνακας τού 1842 από την Πινακοθήκη τής ΦΕ

Μετά τον θάνατο τού Κολοκοτρώνη ο Μεταξάς ανέλαβε αρχηγός τού ρωσικού κόμματος. Την 3η Σεπτεμβρίου τού 1843 ο Όθων τού έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης με σκοπό την προετοιμασία για την ψήφιση τού Συντάγματος. Λίγες ημέρες αργότερα, με απειλή παραίτησης, πέτυχε να πείσει το υπουργικό συμβούλιο για τη διεύρυνση τής κυβέρνησης με τη συμμετοχή των Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου και Ιωάννη Κωλέττη, που ήταν αρχηγοί τού αγγλικού και τού γαλλικού κόμματος αντιστοίχως. Πάντως ο Ανδρέας Μεταξάς ήταν ο πρώτος αρχηγός κυβερνήσεως στην πολιτική ιστορία τής Ελλάδος που ονομάστηκε πρωθυπουργός. Η πρωθυπουργία του υπήρξε σοβαρή και επιτυχημένη. Εξελέγη βουλευτής Αττικής και έγινε υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση Ι. Κωλέττη, αλλά παραιτήθηκε επειδή διαφώνησε με τις προσπάθειες τού τελευταίου να παραβιάσει το Σύνταγμα.

Το 1846-1847 διετέλεσε γερουσιαστής και το 1850-1859 εξελέγη και πάλι βουλευτής Αττικής. Το 1850 προάχθηκε σε αντιστράτηγο και παρασημοφορήθηκε με τον Μεγαλόσταυρο τού Τάγματος τού Σωτήρος. Τον Σεπτέμβριο τού 1850 διορίστηκε πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη. Το 1850 ήταν και η χρονιά που αποσύρθηκε από την προεδρία τής ΦΕ. Το 1854 επέστρεψε στην Αθήνα και αποσύρθηκε από την πολιτική. Υποστήριξε κρυφά την εξέγερση τής Θεσσαλίας και τής Ηπείρου, όμως προσπάθησε να αποτρέψει την μετάβαση εκεί τού Όθωνα, προλαμβάνοντας έτσι μεγάλα δεινά.

Οι προσωπικότητες που βρέθηκαν στο τιμόνι τής ΦΕ τα πρώτα χρόνια τής ίδρυσής της μετείχαν ενεργά στα πρώτα βήματα τού ελληνικού κράτους. Ο Ανδρέας Μεταξάς έζησε τη δημιουργία τής Εθνικής Τράπεζας από τον Γεώργιο Σταύρου, συμμετείχε στη στρατιωτική επανάσταση τού Καλλέργη και τού Μακρυγιάννη, βίωσε την αποχώρηση των βαυαρικών στρατευμάτων, έγινε πρωθυπουργός και είδε να γίνονται μετά από αυτόν πρωθυπουργοί ο Κωνσταντίνος Κανάρης, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο Ιωάννης Κωλέττης, ο Κίτσος Τζαβέλας και ο Αντώνιος Κριεζής. Έζησε τον αποκλεισμό τού Πειραιά από τον αγγλικό στόλο και την αναγνώριση τού Αυτοκέφαλου τής Εκκλησίας τής Ελλάδος το 1850.

Ο Ανδρέας Μεταξάς έγινε μέλος τής ΦΕ το 1839 και πρόεδρός της από το 1841 έως το 1850, έχοντας προεδρεύσει σε 5 ΔΣ. Όταν έγινε η εξέγερση τής 3ης Σεπτεμβρίου και ονομάστηκε πρώτος «πρωθυπουργός» τής Ελλάδας ήταν συγχρόνως και πρόεδρος τής ΦΕ. Συνεργάστηκε με διακεκριμένες προσωπικότητες, όπως ήταν ο Κωνσταντίνος Κοντογόνης, ο Αναστάσιος Χατζόπουλος, ο Ευστάθιος Σίμος και ο Λέων Μελάς. Το έργο του αποδείχθηκε σημαντικό για την πορεία τού Σχολείου.

Το πρώτο και μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετώπισε ο Ανδρέας Μεταξάς στη ΦΕ ήταν η συσσωρευμένη δυσαρέσκεια στο πρόσωπο τού Ι. Κοκκώνη από μεγάλο μέρος των μελών για δύο λόγους. Πρώτον διότι πίστευαν ότι δεν χρειαζόταν η ΦΕ να ιδρύσει σχολείο θηλέων και δεύτερον διότι κατηγορούσαν τον Κοκκώνη ως ισχυρογνώμονα, επειδή υποστήριζε φανατικά τις απόψεις του. Όμως ο Κοκκώνης κατείχε δημόσια θέση και απολάμβανε σεβασμό από την Αντιβασιλεία και τον Όθωνα σε μια εποχή που ο λαός ξεσηκωνόταν ζητώντας «Σύνταγμα». Πάντως είναι γεγονός ότι κατά τις αρχαιρεσίες τής 21ης Ιανουαρίου 1840 για την ανάδειξη νέου ΔΣ, ο Ιωάννης Κοκκώνης και ο Γεώργιος Γεννάδιος δεν επανεξελέγησαν. Αντιπρόεδρος τής ΦΕ έγινε ο Χρήστος Κλονάρης ή Κλωνάρης, ενώ Γραμματέας ο Δ. Ν. Φωτίλας. Η διαμάχη ολοκληρώθηκε με την πρόταση για αλλαγή τής ονομασίας τής ΦΕ από Φιλεκπαιδευτική σε Φιλοπαιδευτική, που διατυπώθηκε και στη Γενική Συνέλευση των μελών τής ΦΕ τής 29ης Σεπτεμβρίου 1840: «έγινεν έπειτα πρότασις να διορθωθή το όνομα τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, εις το Φιλοπαιδευτική, και ούτω να εγγλυφή εις το Μετάλλιον τής Εταιρείας. Συζητηθείσης τής προτάσεως ταύτης αποχρόντως ενεκρίθη παμψηφεί η λέξις Φιλοπαιδευτική». Στο γεγονός εναντιώθηκε σθεναρά ο Κοκκώνης και οι φίλοι του, με αποτέλεσμα να μην εγκριθούν τα Πρακτικά τής Γενικής Συνέλευσης από τα μέλη και η ΦΕ να μην αλλάξει όνομα. Η ικανότητα, η εξυπνάδα και η εντιμότητα τού Ανδρέα Μεταξά συνετέλεσε ώστε η ΦΕ να συνεχίσει απρόσκοπτα το έργο της. Είχε μάλιστα την τύχη επί των ημερών του διευθύντρια τού Νηπιαγωγείου να είναι η Βάμβω Ιωάννου. Μεγάλο πρόβλημα αντιμετώπισε το Σχολείο με την Αγγλίδα διευθύντρια Cannon, η οποία συγκρίνοντας τις μαθήτριες κόρες αγωνιστών και άλλων Αθηναίων με τα παιδιά Άγγλων αριστοκρατών τις υποτιμούσε και φερόταν άσχημα στους γονείς. Η ΦΕ αναγκάστηκε να την απομακρύνει. Ευτυχώς δέχθηκε τη θέση τής διευθύντριας η Κωνσταντινουπολίτισσα Σεβαστή Μάνου για την οποία στα Πρακτικά τής ΦΕ περιλαμβάνονται μόνον ύμνοι.

Έτσι επί τής προεδρίας τού Ανδρέα Μεταξά συνέβησαν ακόμα τα εξής:

1) Το 1842 νοικιάστηκε η οικία Βritsbridge για να στεγάσει το οικοτροφείο τού Σχολείου.

2) Επειδή η βασίλισσα Αμαλία παρακολουθούσε πάντα με ενδιαφέρον το έργο τής ΦΕ, ο Ανδρέας Μεταξάς τής ζήτησε να αναλάβει και επίσημα υπό την προστασία της τη ΦΕ και έτσι ανακηρύχθηκε προστάτις της.

Η βασίλισσα Αμαλία, έργο τού Νικηφόρου Λύτρα, φιλοτεχνημένο το 1893 κατόπιν παραγγελίας τής ΦΕ. Η Αμαλία πίστεψε και υποστήριξε το έργο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και μεσολάβησε ώστε να αγοραστεί το οικόπεδο για την οικοδόμηση ιδιόκτητου Σχολείου. Επισκεπτόταν συχνά το Σχολείο και παρακολουθούσε το έργο του. Έθεσε το Σχολείο υπό την αιγίδα της και ανακηρύχθηκε Μεγάλη Ευεργέτις. Αρχείο ΦΕ.

3) Επί των ημερών του, το 1842, με μεσολάβηση τής βασίλισσας Αμαλίας η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αγόρασε από τη Μονή Ζωοδόχου Πηγής τής Άνδρου, προς 2 δραχμές τον πήχη, ένα οικόπεδο 8.620 τετραγωνικών πήχεων στη γωνία των οδών Πανεπιστημίου (τότε ονομαζόταν Μεγάλο Βουλεβάρτο) και Πεσμαζόγλου (τότε ονομαζόταν Μενάνδρου). «Αντικρύ τού κτηρίου τής Βασιλικής Τυπογραφίας». Με μεσολάβηση τού Όθωνα «η συγκατάθεσις τής αγοράς» έγινε «κατά την αίτησιν τής Εταιρείας» (πέτυχε δηλαδή καλύτερη τιμή). Αργότερα η Ιερά Μονή προσέφερε δωρεάν στη Φ.Ε. το υπόλοιπο τμήμα τού οικοπέδου που τής ανήκε. Το 1846 έγινε η θεμελίωση για την ανέγερση τού ιδιόκτητου Σχολείου τής ΦΕ.

Λεπτομέρεια από το «μοντέλο τής πόλεως των Αθηνών τού 1842» των Ιωάννη Τραυλού και Νικηφόρου Γερασίμωφ. Σημειώνονται α) το οικόπεδο που αγόρασε η ΦΕ, β) το κτήριο τού Πανεπιστημίου Αθηνών, γ) το κτήριο τής Βασιλικής Τυπογραφίας, που κτίστηκε μόλις έγινε πρωτεύουσα η Αθήνα (1834), δ) το Προάστιο, η «φοιτητική» συνοικία που δημιουργήθηκε πίσω από το Πανεπιστήμιο, δηλ. η σημερινή Νεάπολη και τα Εξάρχεια. Μουσείο τής Πόλεως των Αθηνών

4) Το 1842 ψηφίστηκε ο Κανονισμός τού Διδασκαλείου τής ΦΕ.

5) Το 1842 ο Ανδρέας Μεταξάς ζήτησε από τον Δήμαρχο Αθηναίων Ανάργυρο Πετράκη τη βοήθεια που όφειλε στη ΦΕ ο Δήμος για τη συντήρηση τού Σχολείου, αφού η ίδρυση σχολείου κορασίων ήταν δική του υποχρέωση.

6) Η αναζήτηση δωρητών ήταν βασική μέριμνα για κάθε ΔΣ τής ΦΕ. Επί προεδρίας Ανδρέα Μεταξά ο Μιχαήλ Τοσίτσας και ο Νικόλαος Στουρνάρης ενίσχυσαν οικονομικά τη ΦΕ.

7) Επειδή ο αριθμός των μαθητριών αυξανόταν συνεχώς, το ΔΣ αναγκάστηκε να ενοικιάσει την οικία Ηπίτου για τη στέγαση τάξεων τού Σχολείου. Ο Ηπίτης ήταν μέλος τής ΦΕ και προσέφερε και τις ιατρικές του υπηρεσίες δωρεάν στις εσωτερικές Αρσακειάδες.

«Ιχνογραφία γενική τού οικοπέδου τής ΦΕ και των πέριξ οδών και οικιών». Είναι το σχέδιο για την οικοδόμηση Σχολείου τής Εταιρείας από τον Σταμάτη Κλεάνθη. Το σχέδιο τού Κλεάνθη προέβλεπε ένα κτήριο σε σχήμα Π με τη διαφορά ότι η κορυφή τού Π δεν έβλεπε στη μεγάλη λεωφόρο, αλλά σε αυλή στο πίσω μέρος τού οικοπέδου. Με τον τρόπο αυτό προστάτευε τις Αρσακειάδες από τα αναιδή βλέμματα των νεαρών Αθηναίων. ΓΑΚ.

8) Το 1844 η ΦΕ έστειλε βιβλία σε σχολεία τής Κρήτης και δέχθηκε στο Διδασκαλείο Κρητικοπούλες υποτρόφους.

9) Επί των ημερών τού Ανδρέα Μεταξά ξέσπασε και η διαμάχη μεταξύ Σταμάτη Κλεάνθη και Λύσανδρου Καυταντζόγλου. Στο ΔΣ τής 4ης Νοεμβρίου 1845 ζήτησε να λάβει μέρος στον διαγωνισμό για το σχέδιο τού Σχολείου και ο αρχιτέκτων Ζέζος. Επιτροπή μηχανικών τού Στρατού έκρινε τα 3 σχέδια και διατύπωσαν πολλές συγκεκριμένες παρατηρήσεις, οι οποίες όμως μόνο στα σχέδια τού Καυταντζόγλου μπορούσαν να πραγματοποιηθούν, ενώ στις άλλες δύο περιπτώσεις θα έπρεπε να ανατραπεί το αρχικό σχέδιο. Έτσι το ΔΣ τής ΦΕ προέκρινε τα σχέδια τού Λύσανδρου Καυταντζόγλου, παρά το γεγονός ότι ο προϋπολογισμός για την ολοκλήρωση τού έργου ήταν μεγαλύτερος. Ο Κλεάνθης τότε παρέδωσε στον πρόεδρο τής Φ.Ε. έκθεση με τον τίτλο «Έκθεσις περί τού εν Αθήναις ανεγερθησομένου καταστήματος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας», την οποία τού ζήτησε να διαβάσει στη Συνέλευση. Ο Ανδρέας Μεταξάς αρνήθηκε και τότε ο Κλεάνθης τη δημοσίευσε σε ειδικό φυλλάδιο. Στην έκθεση αυτή απάντησε ο Καυταντζόγλου με νέο φυλλάδιο με τον τίτλο «Απάντησις εις την υπό τού κ. Κλεάνθους έκθεσιν περί τού εν Αθήναις ανεγερθησομένου καταστήματος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας». 

10) Καθιερώθηκε το δίπλωμα δημοδιδασκάλου για τις απόφοιτες τής ΦΕ.

11) Το 1850 η βασίλισσα Αμαλία δυσαρεστήθηκε με τη ΦΕ λόγω των αντιβασιλικών δημοσιευμάτων τού Κωνσταντίνου Λεβίδη, ο οποίος ήταν μέλος τού ΔΣ.

Το δίπλωμα που καθιερώθηκε να παίρνουν οι Αρσακειάδες δασκάλες

Ο Ανδρέας Μεταξάς πέθανε στην Αθήνα τον Σεπτέμβριο τού 1860, σε ηλικία 70 ετών. Ήταν γενναίος, ειλικρινής, ακέραιος και φιλόπατρις. Λόγω τής σωφροσύνης και τής μετριοπάθειάς του ήταν σεβαστός σε όλους τους συνεργάτες και τους συμπολεμιστές του.

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

• Το κείμενο βασίζεται σε στοιχεία από το Αρχείο τής ΦΕ, την ανέκδοτη ιστορία τού Στέφανου Γαλάτη «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 1836-1936», το Λεύκωμα «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, Αρσάκεια ‒ Τοσίτσεια Σχολεία, 1836-1996» και το Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό.

 

 

Πληροφοριακά Στοιχεία

Γράφτηκε από τον/την Αντώνης Μαρκόπουλος

Κατηγορία: Πρόεδροι

Δημοσιεύθηκε : 03 Ιουνίου 2024

Λέων Μελάς

Ο συγγραφέας τού «Γεροστάθη» 4ος πρόεδρος τής ΦΕ

 

Ο Λέων Μελάς ήταν σημαντική προσωπικότητα τού 19ου αι. με ουσιαστική συμβολή στην εκπαίδευση των Ελλήνων. Γόνος τής ηπειρώτικης οικογένειας των Μελάδων, με καταγωγή από το χωριό Παρακάλαμος των Ιωαννίνων, γεννήθηκε το 1812 στην Κωνσταντινούπολη. Πατέρας του ήταν ο μεγαλέμπορος Γεώργιος, μέλος τής Φιλικής Εταιρείας, οπότε ο πρωτότοκος γιος του Λέων μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον που προετοίμαζε την Ελληνική Επανάσταση τού 1821.

Ο Λέων Μελάς, έργο χαρακτικής. Πανδέκτης Θησαυρός Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού (ΙΙΕ)

Με την έκρηξη τής Επανάστασης και μετά τον απαγχονισμό τού Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, η οικογένειά του κατέφυγε στην Οδησσό τής Ρωσίας. Εκεί ο Λέων ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές. Πήρε πτυχίο με «Άριστα» από την Ιόνιο Ακαδημία Κέρκυρας και συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο τής Πίζας, όπου αναγορεύτηκε διδάκτορας τής Νομικής. Στην Ελλάδα επέστρεψε το 1833. Επί δύο χρόνια εργάστηκε ως δικηγόρος στη Σύρο και στο Ναύπλιο. Η ευρεία του μόρφωση και η αμεροληψία του εκτιμήθηκαν από την τότε κυβέρνηση που το 1835 τον διόρισε εισαγγελέα πρωτοδικών Σύρου. Ακολούθησε τον δικαστικό κλάδο και έφθασε στον βαθμό τού αντιεισαγγελέα τού Αρείου Πάγου. Το 1838 διορίστηκε καθηγητής Ποινικού Δικαίου στο νεοσύστατο τότε Πανεπιστήμιο. Ο διορισμός του δεν επικυρώθηκε από τον Όθωνα και εστάλη ως εισαγγελέας στο Ναύπλιο (1837), όπου παρέμεινε μέχρι το 1840. Στις 24 Ιουνίου 1841, σε ηλικία μόλις 39 ετών, ο Αλ. Μαυροκορδάτος τού ζήτησε να αναλάβει το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Από τη θέση αυτή εισηγήθηκε στον Όθωνα σχέδιο νόμου «Προς εφαρμογήν των Συνταγματικών θεσμών εν Ελλάδι», που θα διασφάλιζε την ελευθερία τού Τύπου. Γρήγορα ήρθε σε σύγκρουση με το παλάτι και στις 10 Αυγούστου αναγκάστηκε να υποβάλει την παραίτησή του, την οποία δεν έκανε αποδεκτή ο Όθων, για να τον απολύσει αμέσως μετά.

Λέων Μελάς, έργο χαρακτικής από την «Ποικίλη Στοά», Εθνική Εικονογραφημένη Επετηρίδα (Wikipedia)

Κατά τα γεγονότα τής 3ης Σεπτεμβρίου 1843, με πίεση τού Δ. Καλλέργη και τού Ι. Μακρυγιάννη συμμετείχε στην κυβέρνηση τού Ανδρέα Μεταξά, αναλαμβάνοντας το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Έλαβε μέρος στην Α΄ Εθνική Συνέλευση τού 1843 ως πληρεξούσιος των Ηπειρωτών και ανέλαβε ως κύριος συντάκτης το έργο τής σύνταξης τού πρώτου ελληνικού Συντάγματος. Ύστερα από πρόταση τού προέδρου της Συνέλευσης Πανούτσου Νοταρά, ανέλαβε να εκθέσει ως εισηγητής «το σύνολον των εργασιών τής επιτροπής και την πορείαν την οποίαν αυτή εβάδισεν επί τού έργου της[1]».

Ο λόγος του στη συνεδρίαση τής 1ης Ιανουαρίου 1844 για την ανακοίνωση των διατάξεων τού νέου σχεδίου Συντάγματος αποτελεί μνημείο πολιτικού λόγου. Το ίδιο έτος ανέλαβε και το Υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως. Από τις θέσεις αυτές παραιτήθηκε το 1844. Απογοητευμένος από την πολιτική ζωή και με αρκετά κλονισμένη την υγεία του, έφυγε στο Λονδίνο όπου με τον αδελφό του Βασίλειο ασχολήθηκαν με το εμπόριο σίτου. Εκεί άρχισε να δημοσιογραφεί σε εφημερίδες προβάλλοντας τα δίκαια των Ελλήνων. Το 1857 ο Μελάς πήγε στη Μασσαλία, όπου πέθαναν και οι δύο του γιοι. Το 1858 επέστρεψε στην Ελλάδα.

O Λέων Μελάς, ελαιογραφία αγνώστου ζωγράφου. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Μετά την ανατροπή τού Όθωνα το 1862, αναδείχθηκε μέλος τής Β΄ Εθνοσυνέλευσης, πληρεξούσιος τής ελληνικής ομογένειας τής Αγγλίας, και συμμετείχε στις διαβουλεύσεις για την επιλογή νέου μονάρχη. Το 1866, με την έκρηξη τής Κρητικής επανάστασης εναντίον των Τούρκων, ανέλαβε την προεδρία τής «Κεντρικής εν Αθήναις υπέρ των Κρητών Επιτροπής» και προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες, αφού χάρη στις δικές του ενέργειες συγκεντρώθηκε το τεράστιο για την εποχή ποσό των 9 εκατομμυρίων δραχμών.

«Ο Γεροστάθης», το βιβλίο τού Λέοντος Μελά που επί σειρά ετών υπήρξε σχολικό εγχειρίδιο.

Το ενδιαφέρον του για τα εκπαιδευτικά ζητήματα τής χώρας ήταν πολύ μεγάλο. Με το βιβλίο του «Ο Γεροστάθης ή αναμνήσεις τής παιδικής μου ηλικίας» (1858) μόρφωσε πολλές γενιές Ελλήνων, αφού το έργο χρησιμοποιήθηκε ως αναγνωστικό των ανώτερων τάξεων τού δημοτικού σχολείου. Το βιβλίο περιέχει αφηγήσεις κυρίως από την αρχαία ελληνική ιστορία και από τη χριστιανική θρησκεία, οι οποίες αποσκοπούσαν στην εθνική και την ηθική καλλιέργεια των μαθητών. Άλλα έργα του είναι «Χριστόφορος», «Ηθικαί Ομιλίαι», «Χριστιανικαί Δεήσεις», «Παιδαγωγικόν Εγχειρίδιον», «Ασμάτια Χριστιανικά», «Παιδαγωγικόν Εγκόλπιον των Ελληνοπαίδων», «Ο Μικρός Πλούταρχος», «Αι τρεις ηλικίαι», «Νύξεις προς λύσιν τού Ανατολικού Ζητήματος», «Reponse au Rapport du Grand Vezir Adressé à S.M.J le Sultan sur les Affaires de Crete» και το έμμετρο δράμα «Αθανάσιος Διάκος». Ο Μελάς έγραφε κυρίως έργα για παιδιά, ώστε να τα διαπαιδαγωγήσει και να ενισχύσει την εθνική τους συνείδηση.

 

Ο Λέων Μελάς, πίνακας τού Γ.Ν. Ροϊλού, Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών (ΙΙΕ/ΕΙΕ)

Πίστευε ότι η κακοδαιμονία στη νεότερη Ελλάδα θα μπορούσε να εκλείψει αν η νέα γενιά μπορούσε να γαλουχηθεί με ό,τι πιο υψηλό, ανιδιοτελές και ωραίο είχε να επιδείξει ο αρχαίος ελληνικός κόσμος. Ο Μελάς υπήρξε άριστος χρήστης τής καθαρεύουσας, εναντιώθηκε όμως στον λογιοτατισμό. Τα κείμενά του χαρακτηρίζονται από συνάφεια, ακριβολογία, διακριτική χρησιμοποίηση καλολογικών στοιχείων και σεμνή διδακτική διάθεση.

Η αγάπη του για την εκπαίδευση αποδεικνύεται από τη συμβολή του στο έργο τής ΦΕ. Το 1837 έγινε εταίρος τής ΦΕ και το 1843 εξελέγη μέλος τού ΔΣ, ενώ από το 1866 έως το 1871 διετέλεσε πρόεδρος τής ΦΕ, διαδεχόμενος τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Ήταν φυσικό ένας τέτοιος πρωτοπόρος άνθρωπος να λάβει πρωτοβουλίες για την επέκταση και το κύρος τού Σχολείου και τον εκσυγχρονισμό των μεθόδων διδασκαλίας. Εισήγαγε μάλιστα για πρώτη φορά στην Ελλάδα το μάθημα τής Παιδαγωγικής. Στα Πρακτικά τού ΔΣ τής ΦΕ τής 7ης Νοεμβρίου 1870 διαβάζουμε ότι ζητήθηκε από τον Λέοντα Μελά να αναλάβει τη διδασκαλία τής Παιδαγωγικής στο Διδασκαλείο τού Αρσακείου. Όπως γράφει και ο ίδιος στο «Παιδαγωγικόν Εγχειρίδιον» (1871) συμπεριέλαβε τα παιδαγωγικά μαθήματα τα οποία επί οκταετία ευχαρίστως παρέδιδε στις μαθήτριες τού Αρσακείου.

Η εποχή που ο Λέων Μελάς ανέλαβε τα ηνία τής ΦΕ δεν ήταν εύκολη. Κυρίαρχο θέμα στην Ελλάδα ήταν η Επανάσταση στην Κρήτη που είχε μόλις ξεκινήσει. Η θυσία τού Αρκαδίου είχε συγκινήσει όλους τους Έλληνες. Η Ελλάδα έπρεπε να φιλοξενήσει και να περιθάλψει τους Κρήτες πρόσφυγες, γυναίκες και παιδιά κυρίως, που οι άνδρες άφηναν στην Αθήνα, ενώ οι ίδιοι επέστρεφαν στην Κρήτη για να συνεχίσουν τον αγώνα. Οι Επισκοπές των Επτανήσων προσαρτήθηκαν στην Αυτοκέφαλο Εκκλησία τής Ελλάδος. Ο Γεώργιος ο Α΄ παντρεύτηκε την Όλγα, ανιψιά τού Τσάρου τής Ρωσίας. Το 1869 ξεκινούσε η τελευταία φάση τού Κρητικού αγώνα.

Η προσφορά τού Λέοντα Μελά στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία ξεκινάει πολύ πριν εκλεγεί πρόεδρός της. Το 1864 ως μέλος τής Επιτροπής Σχολείων τής ΦΕ επανάφερε το θέμα τής ίδρυσης Νηπιακού Σχολείου. Ο ίδιος μάλιστα και η οικογένειά του προσέφεραν μεγάλο ποσό για την οικοδόμηση τού νέου Νηπιαγωγείου. Κατά τη διάρκεια τής προεδρίας του συνεργάστηκε με πολλές προσωπικότητες, όπως ήταν ο Παναγιώτης Ρομποτής και ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος, μετέπειτα πρόεδροι τής ΦΕ, ο Χρ. Φιλαδελφεύς και ο Νικόλαος Χατζόπουλος. Το Αρσάκειο έζησε μια ήρεμη περίοδο με διευθύντρια την Αμεναΐδα Καβανιάρη.

Τάξη τού Νηπιαγωγείου με τις δύο νηπιαγωγούς. Φωτογραφία τού 1886 από το Αρχείο τής ΦΕ

Επί τής προεδρίας του συνέβησαν αξιοσημείωτα γεγονότα, τα οποία ενίσχυσαν το κύρος τού Σχολείου:                                                                                                                        

1) Έγιναν τα εγκαίνια τού Τοσιτσείου Αλληλοδιδακτικού Εξωτερικού Σχολείου τής ΦΕ στις 22 Φεβρουαρίου1867, όπου φοιτούσαν οι Αθηναίες Αρσακειάδες οι οποίες διαχωρίζονταν πλήρως από τις εσωτερικές (οικότροφες).

Το πρώτο Τοσίτσειο Σχολείο στη γωνία των οδών Τυπογραφίας (Αρσάκη) και Σταδίου. Φωτογραφία τού 1886 από το φωτογραφικό Αρχείο τής ΦΕ

2) Άρχισαν να ιδρύονται τα «Εν Δήμοις Σχολεία τής ΦΕ» στο Μενίδι, στην Κηφισιά, στα Κιούρκα και στο Γαύριο τής Άνδρου (1867). Πρόκειται για προκαταρκτικά σχολεία όπου τα μικρά παιδιά διδάσκονταν την ελληνική γλώσσα με την αλληλοδιδακτική μέθοδο.

3) Το 1868 το Αρσάκειο Μέγαρο φωταγωγήθηκε με φωταέριο.

4) Το 1868 αγοράστηκε η οικία Βάμβα, που βρισκόταν στη γωνία των οδών Πανεπιστημίου και Τυπογραφίας (Αρσάκη). Όλο το οικοδομικό τετράγωνο ανήκε πλέον στη ΦΕ.

5) Ιδρύθηκε το Αρσάκειο Κέρκυρας (1868). Από τα άλλα Επτάνησα προτιμήθηκε η Κέρκυρα όχι μόνο γιατί γειτνίαζε με την Ήπειρο και έτσι μπορούσαν να σπουδάσουν εκεί Ηπειρώτισσες, αλλά και διότι στο νησί υπήρχε έντονη προσπάθεια διείσδυσης τού δυτικού πολιτισμού και άλλης γλώσσας, αφού στην Ιόνιο Ακαδημία δίδασκαν αλλοδαποί καθηγητές σε ξένη γλώσσα. Η ΦΕ προχώρησε στην ίδρυση αυτή για να καταπολεμηθεί η ετερόδοξος προπαγάνδα και να διαδοθεί η ελληνική παιδεία στην Ήπειρο.

Το Αρσάκειο Κέρκυρας που βρίσκεται στην παλαιά πόλη, δίπλα στον Καθεδρικό Ναό τού Αγίου Φραγκίσκου.

                                                                                                  

6) Ψηφίστηκε νέος Κανονισμός για τα Παρθεναγωγεία τής ΦΕ (1868).

7) Με επιθυμία τού Απόστολου Αρσάκη η ΦΕ ανέλαβε την οργάνωση και την εποπτεία τού σχολείου που είχε ιδρύσει ο ευεργέτης στη γενέτειρά του. Η ΦΕ αναγκάστηκε να κάνει ειδική τροποποίηση στον Κανονισμό της, γιατί στο σχολείο αυτό φοιτούσαν κυρίως αγόρια.

Το κτήριο όπου στεγαζόταν το Αρσάκειο στη Χοταχόβα όπως είναι σήμερα.

8) Το 1874 πέθανε στη Ρουμανία ο Απόστολος Αρσάκης, με τον οποίο ο Μελάς διατηρούσε φιλία και αλληλογραφία. Ο ευεργέτης τού είχε μεγάλη εμπιστοσύνη και εκτίμηση.

9) Πολλοί Έλληνες τού εξωτερικού από σεβασμό και εμπιστοσύνη στον ίδιο βοήθησαν οικονομικά την ΦΕ.

Ο Μελάς, καταβεβλημένος από τα προβλήματα υγείας που αντιμετώπιζε, ζήτησε να παραιτηθεί από την προεδρία τής ΦΕ. Το Διοικητικό Συμβούλιο όμως τού ζητούσε συνέχεια να το ξανασκεφτεί. Στην πολιτική εφημερίδα των Αθηνών «Αιών»[2] διαβάζουμε: «Την προσεχή Κυριακήν συγκαλείται εν τω Αρσακείω Γενική Συνέλευσις των μελών τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας διά την λογοδοσίαν τού Διοικητικού Συμβουλίου και την εκλογήν νέου Διοικητικού Συμβουλίου. Επειδή δε κατά την τελευταίαν Συνέλευσιν ο άχρι τούδε Πρόεδρος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας κ. Λέων Μελάς εκφράσας την αμετάθετον αυτού πρόθεσιν να απομακρυνθή τής προεδρίας, αν και παρά την θέλησίν του ως τοιούτον τον εκλέξωσιν, ευχώμεθα όπως κατά τας νέας αρχαιρεσίας η Εταιρεία ανεύρη άξιον τινα διάδοχον τού κ. Λ. Μελά, όστις υπηρετήσας μετά ζήλου επί δεκαετίαν ολόκληρον ως εισηγητής των σχολείων τής Εταιρείας και ως Πρόεδρος αυτής, και την υπόληψιν τού Αρσακείου ομολογουμένως ανύψωσεν, παρά τε τοις ομογενέσιν και τοις ξένοις, και τα χρηματικά μέσα τής Εταιρείας προήγαγεν διά τε των ιδίων αυτού συνεισφορών και διά των δωρεών και κληροδοτημάτων των τε συγγενών και φίλων του.» [3]

Αιών, έτος ΛΓ΄, αρ. 2639, περίοδ. Β΄, 1871. Το προαναφερθέν δημοσίευμα

Ό ίδιος έγραφε «Επείσθην ότι η καλυτέρα εκδούλευσις εις την Ελλάδα είναι τα βιβλία προς μόρφωσιν των παίδων».[4]

Ο Λέων Μελάς, παρά το ότι είχε αναλάβει πλήθος αξιωμάτων, έζησε τα τελευταία χρόνια τής ζωής του ήρεμα, ως δικηγόρος στην Αθήνα, όπου πέθανε στις 8 Οκτωβρίου 1879. Με τη διαθήκη του κληροδότησε μεγάλο μέρος τής περιουσίας του σε πολλά κοινωφελή ιδρύματα και τα βιβλία του στον «Σύλλογο προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων».

Ολοκληρώνοντας τη σύντομη βιογραφία του, μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε ότι ήταν μια προικισμένη, πολυσχιδής προσωπικότητα. Με τις ικανότητές του άφησε το στίγμα του σε πολλούς τομείς κατά τα πρώτα βήματα τού ελληνικού κράτους

 

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

• Το κείμενο βασίζεται σε στοιχεία από το Αρχείο τής ΦΕ, από την ανέκδοτη Ιστορία τής ΦΕ «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 1836-1936» τού Στέφανου Γαλάτη, την «Ιστορία τού Ελληνικού Έθνους» τού Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, το «Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό τής Εκδοτικής Αθηνών (τόμ. 6), το άρθρο τού Παύλου Δρανδάκη στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. ΙΣΤ΄ και δημοσιεύματα τού Τύπου τής εποχής.

 

[1] Πρακτικά τής εν Αθήναις 3ης Σεπτεμβρίου Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως, Εν Αθήναις: Εκ τού Βασιλικού Τυπογραφείου τω ΑΩΜΔ΄ έτει, σ. 109-110.

[2] Ο «Αιών» ήταν πολιτική εφημερίδα των Αθηνών, την οποία εξέδωσε το 1833 ο Τιμολέων Φιλήμων, ιστορικός τής Ελληνικής Επαναστάσεως. Υποστήριζε το ρωσικό κόμμα και αντιπολιτεύτηκε την απόλυτη μοναρχία.

[3] Αιών, έτος ΛΓ΄, αρ. 2639, περίοδ. Β΄, 1871.

 

Πληροφοριακά Στοιχεία

Γράφτηκε από τον/την Αντώνης Μαρκόπουλος

Κατηγορία: Πρόεδροι

Δημοσιεύθηκε : 03 Ιουνίου 2024

Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος.

3ος πρόεδρος τής ΦΕ ο πολιτικός τού Αγώνα

 

Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος γεννήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 1791 στο Αρναούτκιοϊ (Μέγα Ρεύμα), προάστιο τής Κωνσταντινούπολης. Ήταν γιος τού λόγιου και αξιωματούχου (ποστέλνικου) στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες Νικολάου Μαυροκορδάτου και τής Σμαράγδας Καρατζά.^. Από την πλευρά τού πατέρα του καταγόταν από την ισχυρή φαναριωτική οικογένεια των Μαυροκορδάτων και ήταν τρισεγγονός τού εξ Απορρήτων Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Διδάχθηκε τα πρώτα του γράμματα από οικοδιδάσκαλο και έμαθε από νωρίς να μιλά με εξαιρετική ευχέρεια την Τουρκική και τη Γαλλική. Σπούδασε στη Μεγάλη τού Γένους Σχολή.

Πορτρέτο τού Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, έργο τού Καρλ Κρατσάιζεν (Wikipedia)

Το 1812 ο θείος του Ιωάννης Καρατζάς έγινε ηγεμόνας τής Βλαχίας και τον όρισε γραμματέα του. Σύντομα πήρε και εκείνος το αξίωμα τού ποστέλνικου. Όταν το 1818 ο Ιωάννης Καρατζάς, φοβούμενος για τη ζωή του, έφυγε από το Βουκουρέστι, ο Μαυροκορδάτος τον ακολούθησε στη Γενεύη, όπου παρακολούθησε μαθήματα οχυρωματικής. Στη συνέχεια πήγαν στην Πίζα, εγκαταστάθηκαν στο σπίτι τού Μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιου και ο Αλέξανδρος παρακολούθησε μαθήματα Ιατρικής στο εκεί Πανεπιστήμιο. Το 1819 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία από τον Τσακάλωφ, ο οποίος τον επισκέφθηκε στην Πίζα μαζί με τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο. Εκεί ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος γνωρίστηκε και με τον Άγγλο ποιητή Πέρσι Σέλλεϋ, μέσω τού οποίου διοχέτευσε στον βρετανικό Τύπο δύο επιστολές με σχόλια για την Ελληνική Επανάσταση, οι οποίες δημοσιεύτηκαν στην Morning Chronicle και στο περιοδικό Examiner, δύο από τα πιο γνωστά έντυπα τής εποχής. Λίγο πριν ο Μαυροκορδάτος αναχωρήσει για την επαναστατημένη Ελλάδα, ο Σέλλεϋ τού αφιέρωσε το ποίημα "Ελλάς: στην Εξοχότητά του πρίγκιπα Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο" (Hellas: To His Excellensy Prince Alexander Mavrocordato), που δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο τού 1821 σε ένδειξη "θαυμασμού, συμπάθειας και φιλίας."

Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος διευθύνει την άμυνα στην Α΄ πολιορκία τού Μεσολογγίου, έργο τού Peter von Hess.

Με το ξέσπασμα τής Επανάστασης τού 1821 ο Μαυροκορδάτος εξόπλισε ένα πλοίο και μαζί με πολλούς Έλληνες τής Ευρώπης και φιλέλληνες αναχώρησε για την Ελλάδα. Έφθασε στο Μεσολόγγι και άρχισε αμέσως τις ενέργειες για τοπική πολιτική οργάνωση. Ορίστηκε πληρεξούσιος τού Δημητρίου Υψηλάντη και συγκάλεσε τη «Συνέλευση τής Δυτικής Χέρσου Ελλάδος» τής οποίας εξελέγη πρόεδρος. Η διαφωνία του με τον Δημήτριο Υψηλάντη και η συμμαχία του με τους προεστούς τού έδωσαν την ευκαιρίανα προωθηθεί πολύ γρήγορα και να συμμαχήσει με τους προεστούς. Έτσι και εξελέγη πρόεδρος τής Α΄ Εθνικής Συνέλευσης τής Επιδαύρου, τού Εκτελεστικού Σώματος και αργότερα τού Βουλευτικού. Η σύντομη «Διακήρυξη» που προτάσσεται στο «Προσωρινό πολίτευμα» συντάχθηκε από τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και τον στενό του φίλο Αναστάσιο Πολυζωίδη.

Ο Μαυροκορδάτος όμως για να ενδυναμώσει τη θέση του και να εφαρμόσει τις περί συγκεντρωτικής εξουσίας ιδέες του αποφάσισε να αναλάβει και στρατιωτική δράση, ώστε να αποκτήσει ακόμα μεγαλύτερο κύρος. Γι’ αυτό οργάνωσε εκστρατεία στην Ήπειρο, η οποία έληξε με την αποτυχημένη μάχη τού Πέτα, με αποτέλεσμα ο στρατός των Ελλήνων και φιλελλήνων να υποστεί πανωλεθρία. Ο Μαυροκορδάτος τότε, μαζί με τον Μάρκο Μπότσαρη, τον Δημήτριο Μακρή και πολλούς Σουλιώτες αγωνιστές, κατέφυγαν στο Μεσολόγγι το οποίο είχε άθλια οχύρωση και μόνο 360 υπερασπιστές. Ο Μαυροκορδάτος με τους Σουλιώτες οργάνωσαν την άμυνα τής πόλεως, κέρδισαν χρόνο και κατάφεραν να αποκρούσουν την Α΄ πολιορκία των Τούρκων.

Υποδοχή τού Βύρωνα στο Μεσολόγγι στις 5 Ιανουαρίου 1824. Πίνακας τού Θεόδωρου Βρυζάκη. (Εθνική Πινακοθήκη)

Ο στόχος του να ενισχύσει την κεντρική εξουσία και να καταργήσει την αυτοτέλεια των οπλαρχηγών τον έφερε σε ανοιχτή σύγκρουση με τους στρατιωτικούς και κυρίως με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Το 1823 ο Μαυροκορδάτος εξελέγη από τη Β΄ Εθνοσυνέλευση τού Άστρους γραμματέας τού Εκτελεστικού και στη συνέχεια πρόεδρος τού Βουλευτικού. Τότε εκδηλώθηκε η σύγκρουση μεταξύ Βουλευτικού και Εκτελεστικού, των οποίων ηγούντο ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος με τους νησιώτες και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης με τους στρατιωτικούς και τους Πελοποννήσιους, αντίστοιχα. Τον Δεκέμβριο τού 1823 ο Μαυροκορδάτος πήγε πάλι στο Μεσολόγγι ως διευθυντής, τακτοποίησε τα πράγματα και έθεσε τις βάσεις για την ένδοξη άμυνα τής Β΄ πολιορκίας τής πόλης. Όμως, με τον ηρωικό θάνατο τού Μάρκου Μπότσαρη και τον ξαφνικό θάνατο τού λόρδου Μπάιρον, ο Μαυροκορδάτος στερήθηκε δύο πολύτιμα στηρίγματα. Την περίοδο αυτή μαίνονταν στην Πελοπόννησο οι εμφύλιοι πόλεμοι. Ο Μαυροκορδάτος, αν και απέφυγε να εμπλακεί ενεργά στους εμφύλιους πολέμους, λειτούργησε ως ηγετικό στέλεχος και πολιτικός καθοδηγητής τής φατρίας Κουντουριώτη. Εκφραστής τής βρετανικής πολιτικής, συγκρότησε και εδραίωση τη δική του φατρία μεταξύ 1824-1825, που αργότερα μετεξελίχθηκε στο λεγόμενο "αγγλικό" κόμμα, τού οποίου την αρχηγία διατήρησε μέχρι και τη διάλυσή του. Επειδή όμως ήταν η ισχυρότερη προσωπικότητα στον χώρο των πολιτικών, χρεώνεται ιστορικά το αποτέλεσμά τους. Οι δύο εμφύλιοι έληξαν με την επικράτηση τής κυβερνητικής παράταξης.

Ο τομέας στον οποίο όλοι σχεδόν οι συγγραφείς, ακόμη και ο εχθρικότατος προς τον Μαυροκορδάτο Βερναρδάκης, αναγνωρίζουν την πολύτιμη προσφορά τού Μαυροκορδάτου είναι η διπλωματία. Είναι αξιοσημείωτο ότι ενεργούσε στον τομέα αυτό μόνος του και σχεδόν αυθαίρετα βασισμένος στην πείρα και τη διαίσθησή του.

Η πολύτιμη προσφορά τού Μαυροκορδάτου στον τομέα τής διπλωματίας αναγνωρίζεται όμως από όλους. Είναι χαρακτηριστικό αυτό που είπε ο ίδιος ο Καποδίστριας αναφερόμενος σε μια συνάντησή τους το 1818: "ο πρίγκιψ Μαυροκορδάτος και ο κ. Πανταζόγλου (απεσταλμένοι των ηγεμόνων Βλαχίας και Μολδαβίας) προσεπάθησαν να μοι αποδείξουν ότι η διατήρησις τής μετά των Τούρκων ειρήνης ήτο αδύνατος και ότι, ως Έλληνες, ήσαν ανυπόμονοι να μάθουν ότι τα ρωσσικά στρατεύματα ήσαν έτοιμα να διαβούν τον Προύθον." 

Σε σύγγραμμά του, τού 1820, που αναφέρεται στην Τουρκί, εξηγούσε ότι η πτώση τής Οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν όχι μόνον αναπόφευκτη αλλά και ωφέλιμη για τις ευρωπαϊκές δυνάμεις. Στη Διακήρυξη τής Ανεξαρτησίας φρόντισε να καθησυχάσει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις διαχωρίζοντας τις θέσεις τής Επανάστασης από τους Καρμπονάρους, Κομουνέρος κ.ά., καταργώντας τα σύβολα τής Φιλικής Εταιρείας και καθιερώνοντας ως σημαία τη γαλανόλευκη. Και τελικά ήταν ο μόνος, μαζί με τον Μέττερνιχ, που κατάλαβε πως κάτι άλλαξε όταν ενέλαβε υποργός Εξωτερικών τής Αγγλίας ο Τζηρτζ Κάννινγκ. Ήταν από το χρονικό εκείνο σημείο που ο Μαυροκορδάτος έγινε αγγλόφιλος.

Φρόντισε να συνάψει δάνειο με την Αγγλία για τους όρους τού οποίου κατηγορήθηκε σφοδρότατα. Η χρησιμοποίηση των χρημάτων τού δανείου θεωρήθηκε από πολλούς αιτία τού εμφυλίου πολέμου. Όμως όσο το δάνειο, λόγω τής κακής διαχείρησής του, δεν απέδωσε τα αναμενόμενα, εν τούτοις ο κύριος σκοπός του επετεύχθη, αφού κατόρθωσε "να ενοχοποιήσει, ούτως ειπείν, την Αγγλίαν εν τη εκβάσει τής ελληνικής επαναστάσεως" και να δώσει αφορμή "εις την έναρξιν αμοιβαίων σχέσεων" μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας, όπως έλε ο ίδιος ο Μαυροκορδάτος στις οδηγίες του.

Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, έργο τού Αδάμ Φρίντελ (1830). Από τα πορτρέτα των προσωπικοτήτων που διακρίθηκαν κατά την Ελληνική Επανάσταση

Ο τεράστιος όγκος τής αλληλογραφίας τού Μαυροκορδάτου περιλαμβάνει επιστολές προς κάθε κατεύθυνση. Ο Μαυροκορδάτος πίστευε ότι για την απελευθέρωση τής Ελλάδος ήταν απαραίτητη η εξωτερική βοήθεια. Το 1828 ο Καποδίστριας τον διόρισε μέλος τού Πανελληνίου και τον Μάρτιο τού ίδιου έτους έγινε μέλος τού Γενικού Φροντιστηρίου, με αρμοδιότητα τα ναυτικά. Δεν συμμετείχε στην Δ΄ Εθνοσυνέλευση τού Άργους και δεν αποδέχθηκε τον διορισμό του στη Γερουσία. Γρήγορα ο Μαυροκορδάτος παραιτήθηκε από όλες τις θέσεις του και αποσύρθηκε στην Ύδρα όπου διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στην «ανταρσία τής Ύδρας». Το 1833 διορίστηκε από την Αντιβασιλεία υπουργός Οικονομικών (25 Ιανουαρίου) και Στρατιωτικών (3 Απριλίου). Τον ίδιο χρόνο διορίστηκε υπουργός Εξωτερικών και πρόεδρος τού υπουργικού συμβουλίου. Διαφώνησε με την καταδίκη σε θάνατο τού Κολοκοτρώνη και τού Πλαπούτα και οι Βαυαροί τον έστειλαν πρεσβευτή στο Μόναχο σε τιμητική εξορία. Το 1841, ενώ ήταν πρεσβευτής στο Λονδίνο, τον κάλεσε ο Όθων να σχηματίσει κυβέρνηση. Ο Μαυροκορδάτος έθεσε όρους για ριζικές καθεστωτικές, οικονομικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις και για την απομάκρυνση των Βαυαρών. Ο Όθων δυστρόπησε επί έναν μήνα, μετά δέχτηκε κατ’ αρχήν και ο Μαυροκορδάτος, ως πρωθυπουργός πλέον, υπέβαλε στο παλάτι έκθεση για τις μεταρρυθμίσεις που έπρεπε να γίνουν, η οποία απορρίφθηκε. Για τον λόγο αυτό και παραιτήθηκε. Μετά την Επανάσταση τού 1843 έγινε αντιπρόεδρος τής Συντακτικής Συνέλευσης και τον Μάρτιο τού 1844 πρωθυπουργός. Τον Αύγουστο όμως παραιτήθηκε, προκειμένου να αποτραπεί ο εμφύλιος πόλεμος στον οποίο οδηγούσε τη χώρα το κόμμα τού Κωλέττη.

Πίνακας τού Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου από ανώνυμο καλλιτέχνη. Ιδιωτική συλλογή (Wikipedia)

Στις 19 Σεπτεμβρίου 1850 ο Όθωνας, για να αποδυναμώσει την αντιπολίτευση, διόρισε τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο πρέσβη τής Ελλάδας στο Παρίσι με τον βαθμό τού έκτακτου απεσταλμένου και πληρεξούσιου υπουργού. Ο Μαυροκορδάτος επέστρεψε στην Ελλάδα το 1854 και σχημάτισε και πάλι κυβέρνηση, επιτυγχάνοντας να απαλύνει τις συνέπειες τής αγγλογαλλικής κατοχής που επιβλήθηκε κατά τη διάρκεια τού Κριμαϊκού πολέμου, όταν η Ελλάδα με επικεφαλής το βασιλικό ζεύγος θέλησε να υλοποιήσει τη Μεγάλη Ιδέα πολεμώντας στο πλευρό τής Ρωσίας κατά τής Τουρκίας και των Αγγλογάλλων. Από τη θέση αυτή ο Μαυροκορδάτος παραιτήθηκε τον Σεπτέμβριο τού 1855. Το 1863 εξελέγη πρόεδρος τής Επιτροπής για τη σύνταξη σχεδίου τού Συντάγματος Επί τής πρωθυπουργίας του αγοράστηκαν τα πρώτα ελληνικά επιβατηγά ατμόπλοια. Πήγε ο ίδιος στο Λονδίνο όπου παρήγγειλε τρία πλοία έναντι 24.000 λιρών.

Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος έζησε την ιστορία τής Επανάστασης και τού νέου ελληνικού κράτους ως πρωταγωνιστής, άλλοτε με θετικό και άλλοτε με αρνητικό πρόσημο. Έζησε την Ελληνική Επανάσταση, δύο εμφυλίους πολέμους και υποδέχθηκε τον λόρδο Βύρωνα στο Μεσολόγγι. Δεν συνεργάστηκε με τον Καποδίστρια, πήρε αξιώματα από τον Όθωνα, έζησε τον Κριμαϊκό πόλεμο, είδε τον γαλλικό στρατό να αποβιβάζεται στον Πειραιά με αποτέλεσμα τη μετάδοση χολέρας στην Αθήνα. Είδε να κατασκευάζονται μεγάλα δημόσια έργα με χρήματα τού Σίμωνα Σίνα και τού Ευάγγελου Ζάππα. Δέχθηκε θετικά την κίνηση των Επτανήσων να ζητήσουν με ψήφισμα την ένωσή τους με την Ελλάδα. Είδε την έξωση του Όθωνα και υποδέχθηκε τον νέο βασιλέα τής Ελλάδας, τον Γεώργιο τον Α΄. Ευτύχησε μάλιστα το 1864 να δει την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα.  

Μέλος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας έγινε το 1840, όταν επρόκειτο να φύγει ως πρέσβης για το Λονδίνο. Το 1850 εξελέγη πρόεδρος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και παρέμενε στη θέση αυτή επικεφαλής 15 Διοικητικών Συμβουλίων. Συνεργάστηκε με εξέχουσες προσωπικότητες τής εποχής: τον Νίκο Χατζόπουλο, φίλο τού Απόστολου Αρσάκη, τον Παύλο Καλλιγά, τον Στέφανο Κουμανούδη, τον Νικόλαο Θεοχάρη, τον Ευστάθιο Σίμο, τον Κωνσταντίνο Ασώπιο, τον Λέοντα Μελά (μετέπειτα πρόεδρο τής ΦΕ) και τον Αλέξανδρο Σούτσο. Επί των ημερών του το Σχολείο τής Εταιρείας απέκτησε μεγαλύτερο κύρος και περιουσία. Είχε την τύχη τα πρώτα χρόνια να συνεργαστεί με τη διευθύντρια Σεβαστή Μάνου. Αναγκάστηκε να απομακρύνει την Ελβετίδα Μουσάρ Κουρβουαζιέ, γιατί δεν μπορούσε το ΔΣ να συνεργαστεί μαζί της. Τότε η βαρόνη Ιφιγένεια Σίνα σύστησε ανεπιφύλακτα στο ΔΣ ως διευθύντρια την Ελβετίδα Αμεναΐδα Καβανιάρη. Επειδή δε η ΦΕ δεν είχε τη δυνατότητα να καταβάλλει τον απαιτούμενο μισθό, το ζεύγος Σίνα ανέλαβε να πληρώνει τη μισθοδοσία της για όσο χρόνο θα παρέμενε διευθύντρια. Η Καβανιάρη αποδείχθηκε η καλύτερη ξένη διευθύντρια τού Σχολείου τής ΦΕ.

Τα γεγονότα που συνέβησαν επί τής προεδρίας του ήταν καθοριστικά για το μέλλον τής ΦΕ:

1) Ο Απόστολος Αρσάκης έκανε την πρώτη του δωρεά στη ΦΕ (1850), την οποία ανακοίνωσε στο ΔΣ ο φίλος του Ανέστης Χατζόπουλος.

 

Απόστολος Αρσάκης, έργο τού Ι. Δούκα, από την Πινακοθήκη τής ΦΕ

2) Το ΔΣ τής ΦΕ αποφάσισε να αγοράσει την οικία Βούρου, που βρισκόταν στη γωνία των οδών Μενάνδρου (Πεσμαζόγλου) και Σταδίου στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο (1851).

 

Η οικία Βούρου, στη γωνία Σταδίου και Μενάνδρου (Πεσμαζόγλου), από το Αρχείο τής ΦΕ

3) Αποπερατώθηκε η οικοδόμηση τού Αρσακείου Μεγάρου και πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνιά του (1852).

 

Το Αρσάκειο στη γωνία των οδών Πανεπιστημίου και Μενάνδρου (Πεσμαζόγλου). Είναι το πρώτο ιδιόκτητο Σχολείο τής ΦΕ. Κτίστηκε με χρήματα τού Αποστόλου Αρσάκη, ο οποίος ήθελε ένα σχολείο «προκαλούν την προσοχήν των ξένων και την ελπίδα των ομογενών». Η φωτογραφία προέρχεται από το λεύκωμα τού εορτασμού των 50 χρόνων τής ΦΕ. (Αρχείο ΦΕ)

4) Το 1854 έπληξε επιδημία χολέρας τον Πειραιά που γρήγορα εξαπλώθηκε και στην Αθήνα. Το Αρσάκειο την αντιμετώπισε.

5) Καθιερώθηκε τελετή για τις ετήσιες εξετάσεις τού Σχολείου ανοιχτή σε κοινό (1855).          

6) Ψηφίστηκε νέος Διοργανισμός τής ΦΕ (1857).                                                                           

7) Η Ελένη Τοσίτσα προσέφερε 30.000 δρχ. για την ανέγερση νέου Εξωτερικού Αλληλοδιδακτικού Σχολείου (1857).  

8) Το 1858 την Αθήνα έπληξε επιδημία τύφου.

9) Το 1859 ο Τύπος τής εποχής επετέθη στη διευθύντρια τού Σχολείου Μουσάρ Κουρβουαζιέ, διότι συμμετείχε στον εορτασμό τού εθίμου τού Κλήδονα. Η υπερπήδηση τής φωτιάς θεωρήθηκε άσεμνη για την εποχή.

 

Ο Μιχαήλ και η Ελένη Τοσίτσα. Πίνακας αγνώστου ζωγράφου από την Αλεξάνδρεια.

10) Το Αρσάκειο Διδασκαλείο ανακηρύχθηκε ισότιμο προς τα κρατικά (1861).                                     

11) Ιδρύθηκε η πρώτη Βιβλιοθήκη στο Αρσάκειο (1862).                                                                         

12) Πραγματοποιήθηκε η δεύτερη δωρεά τού Αποστόλου Αρσάκη προς τη ΦΕ. 

13) Εισήχθη το μάθημα τής Ζωγραφικής στα Σχολεία (1863).     

14) Ξεκίνησε η οικοδόμηση τού πρώτου Τοσιτσείου Σχολείου σε σχέδια Λύσανδρου Καυταντζόγλου.

10. Η οδός Σταδίου το 1886. Το παλαιό κτήριο είναι η οικία Βούρου, δίπλα, επί τής Σταδίου, το κτήριο που στέγαζε το Νέο Νηπιαγωγείο και στη γωνία το Τοσίτσειο. (Αρχείο ΦΕ) 

15) Το 1866 πέθανε η Ελένη Τοσίτσα πριν προλάβει να δει τελειωμένο το σχολείο που κτίστηκε με τη δωρεά της.

Το 1863 ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος αποσύρθηκε στο εξοχικό του σπίτι στην Αίγινα, όπου έζησε τυφλός και φτωχός μέχρι το 1865, οπότε πέθανε σε ηλικία 74 ετών. Ο τάφος του βρίσκεται στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Όπως έγραψε γι’ αυτόν ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος στην «Ιστορία τού Ελληνικού Έθνους»: «ο Μαυροκορδάτος υπήρξεν […] ο εξοχότερος πολιτικός ανήρ όν παρήγαγεν η Επανάστασις, επενεργήσας ως ουδείς άλλος εις την τύχην τού έθνους διά τε των αρετών αυτού και των ελαττωμάτων του».

 

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

• Το κείμενο βασίζεται σε στοιχεία από το Αρχείο τής ΦΕ, από την ανέκδοτη Ιστορία τής ΦΕ «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 1836-1936» τού Στέφανου Γαλάτη, την «Ιστορία τού Ελληνικού Έθνους» τού Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, το βιβλίο τής Λύντιας Τρίχα «Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο εμπνευστής τού συνταγματικού κράτους» και το έργο τού Αλ. Γ. Πρωτοψάλτη «Αλέξανδρος Ν. Μαυροκορδάτος, ο βίος και το έργον του μέχρι και τής Καποδιστριακής περιόδου», Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, Αθήναι 1982.

 

Πληροφοριακά Στοιχεία

Γράφτηκε από τον/την Αντώνης Μαρκόπουλος

Κατηγορία: Πρόεδροι

Δημοσιεύθηκε : 04 Ιουνίου 2024

Νικόλαος Μαυροκορδάτος.

Νομικός, 6ος Πρόεδρος τής ΦΕ

 

Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος γεννήθηκε στην Τεργέστη το 1837. Ήταν γιος τού Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου και τής Χαρίκλειας Αργυροπούλου. Σπούδασε στη Νομική Σχολή τού Πανεπιστημίου Αθηνών και στη συνέχεια στο Παρίσι. Τον Αύγουστο του 1858 διορίστηκε β΄ γραμματέας τής ελληνικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη. Το 1866 διορίστηκε νομάρχης Κερκύρας, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1869. Εξελέγη βουλευτής με το κόμμα τού Χαρίλαου Τρικούπη.

 

Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος, χαρακτικό από το Ημερολόγιο τού Κ. Σκόκου

Η σχέση του με τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία δεν ξεκίνησε μόνο από το γεγονός ότι ήταν γιος του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, 3ου Προέδρου τής ΦΕ. Σε στενότερη επαφή με το έργο της τον έφερε η θητεία του στην Κέρκυρα το 1866, 2 χρόνια μετά την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα. Τότε γνώρισε την πραγματικότητα που επικρατούσε στην περιοχή των Ιονίων, τα οποία οι κατά καιρούς κατακτητές τους θεωρούσαν σημείο κομβικό για τις επιδιώξεις τους. Κατά την περίοδο μάλιστα τής Αγγλοκρατίας οι διοικητές προσπάθησαν να επιβάλουν στα Επτάνησα τις ιδέες και τον πολιτισμό τους μέσω τής εκπαίδευσης.[1] Είναι η περίοδος που απαξιώθηκαν πολλοί ικανοί Έλληνες δάσκαλοι, όπως ο Ανδρέας Κάλβος, και δόθηκε έμφαση στα αγγλικά ιδιωτικά εκπαιδευτήρια, ενώ στην Ιόνιο Ακαδημία δίδασκαν περισσότεροι αλλοδαποί καθηγητές. Οι ώρες διδασκαλίας τής ελληνικής γλώσσας ήταν ίσες στον αριθμό με αυτές με τής Αγγλικής. Παράλληλα οι κατακτητές προσπαθούσαν να προωθήσουν τον καθολικισμό στους ορθόδοξους κατοίκους των Επτανήσων. Οι μισιονάριοι είχαν αναλάβει σχεδόν εξ ολοκλήρου την κατώτερη εκπαίδευση, ενώ φρόντιζαν και για την παραμελημένη εκπαίδευση των κοριτσιών. Τις ενέργειες αυτές αντιμετώπιζε με καχυποψία ο ορθόδοξος πληθυσμός, γι’ αυτό και η Ορθόδοξη Εκκλησία αντέδρασε. Το 1850 στην Κέρκυρα υπήρχαν τρία παρθεναγωγεία, αλλά δεν μπόρεσαν να επιτύχουν τον στόχο τους. Έτσι το 1862 οι ενωτικές δυνάμεις ζήτησαν «να προσκληθούν από την ελεύθερη Ελλάδα τέσσερις δασκάλες αίτινες εξεπαιδεύθησαν εις το Αρσάκειον Παρθεναγωγείον […] όπως εις τας νέας παραδίδονται τα πρώτα τού εθνικισμού σπέρματα, ίνα επιτέλους κατ’ εξοχήν γίνη αντενέργεια εις τας δυτικάς καλόγριας.»

Όταν ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος ανέλαβε νομάρχης στην Κέρκυρα γρήγορα συνειδητοποίησε την επικρατούσα κατάσταση και τοποθετήθηκε κατά των μισιοναρίων και των σχολείων τους. Με επιστολή του προς τη ΦΕ και τον πρόεδρό της Λέοντα Μελά ζήτησε την υποστήριξη της ΦΕ για να ενισχυθεί το ελληνικό στοιχείο στο νησί. Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αποφάσισε να παρέμβει δυναμικά. Το 1868 ίδρυσε στην Κέρκυρα το Αρσάκειο Παρθεναγωγείο, με στόχο να προωθήσει την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό. Στο εγχείρημά της αυτό είχε πολύτιμο συνεργάτη τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο, ο οποίος, σε πολύ γρήγορο χρονικό διάστημα, φρόντισε να ευρεθούν τα χρήματα αλλά και το δημόσιο κτήριο στο οποίο θα στεγαζόταν το νέο σχολείο.

 

Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος, έργο τού Γ. Ιακωβίδη από τη Συλλογή τού Ιδρύματος Κουτλίδη. Εθνική Πινακοθήκη.

Το 1876 ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος εξελέγη πρόεδρος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, θέση την οποία κράτησε μέχρι το 1885. Ήταν μια ταραγμένη περίοδος για την Ευρώπη. Το 1877 ξέσπασε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος. Το 1878 υπογράφτηκε η Συνθήκη τού Αγίου Στεφάνου (προάστιο τής Κωνσταντινούπολης), με την οποία ρυθμίστηκαν οι σχέσεις Ρωσικής και Οθωμανικής αυτοκρατορίας και έληξε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος. Εκτός των άλλων προέβλεπε την εφαρμογή τού Οργανικού Χάρτη τού 1868 στην Κρήτη και ανάλογη διοργάνωση στην Ήπειρο και την Θεσσαλία. Στρατιωτικά σώματα Ελλήνων εισέβαλαν στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία, αλλά αποσύρθηκαν μετά την παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων.

Το καλοκαίρι τού 1878 ξέσπασε η Κρητική επανάσταση που έληξε γρήγορα με βρετανική παρέμβαση. Τον ίδιο χρόνο υπογράφτηκε στη Χαλέπα των Χανίων η ιστορική σύμβαση μεταξύ Οθωμανικής αυτοκρατορίας και των επαναστατημένων Κρητών. Στην Ελλάδα διαγκωνίζονταν για την εξουσία τα κόμματα τού Τρικούπη και τού Δεληγιάννη. Κατόπιν προτάσεως τού Τρικούπη ο Γεώργιος ο Α΄ υιοθέτησε την «Αρχή τής Δεδηλωμένης»[2]. Στην Ελλάδα επικρατούσε η Μεγάλη Ιδέα. Το 1881 στη Συνδιάσκεψη τού Βερολίνου παραχωρήθηκε στην Ελλάδα η Θεσσαλία μέχρι τον Όλυμπο και η Ήπειρος μέχρι τον Καλαμά. Πρωθυπουργός τής χώρας ανέλαβε ο Χαρίλαος Τρικούπης, ενώ άρχισαν οι εργασίες για την διάνοιξη τού Ισθμού. Το 1885 ο πρωθυπουργός Θεόδωρος Δεληγιάννης κινητοποίησε τον ελληνικό στρατό να βαδίσει εναντίον τής Τουρκίας. Το βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό όμως απέκλεισε την Ελλάδα. Όλο αυτό το διάστημα ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος συνεργαζόταν με τον Τρικούπη. Το 1878 έγινε υπουργός Εκκλησιαστικών και Δημόσιας Εκπαίδευσης στην τότε κυβέρνηση αλλά και στην κυβέρνηση τού 1880. Διετέλεσε ακόμα πρεσβευτής τής Ελλάδας στο Παρίσι (1882-1885).

Ως πρόεδρος τής ΦΕ συνεργάστηκε με 8 Διοικητικά Συμβούλια και με προσωπικότητες όπως οι Μιχαήλ Μελάς, Ηρακλής Μητσόπουλος, Ιωάννης Βενέτης και Άγγελος Σίμος. Είχαν προηγηθεί πολλά χρόνια έντονων διαμαρτυριών των φεμινιστριών για το περιεχόμενο τής εκπαίδευσης των κοριτσιών, που οδηγούσε στον αποκλεισμό τους από την ανώτατη εκπαίδευση. Οι αποφάσεις που ελήφθησαν ήταν καίριες και έθεσαν τις βάσεις για μια νέα εποχή στο σχολείο.

1. Το ΔΣ άρχισε να προβληματίζεται για το περιεχόμενο τής εκπαίδευσης των γυναικών (1876). Μέχρι τότε οι υποψήφιες δασκάλες διδάσκονταν στις ίδιες τάξεις και τα ίδια αντικείμενα με τις κοπέλες που ήθελαν να έχουν μια γενική παιδεία και καλλιέργεια.
2. Τον ίδιο χρόνο το ΔΣ κατόρθωσε να σταματήσει την ανέγερση Δικαστικού Μεγάρου στο διπλανό οικόπεδο (πίσω από το τυπογραφείο) για να μην παρακωλύεται από αναιδή βλέμματα το έργο τού Αρσακείου.
3. Έκλεισε το Αρσάκειο Προκαταρκτικό Σχολείο Πατησίων λόγω ελλείψεως μαθητριών(1876).
4. Ψηφίστηκε νέος Κανονισμός των Παρθεναγωγείων τής ΦΕ (1878).
5. Κτίστηκε προέκταση προς δυσμάς τής βόρειας πτέρυγας του Αρσακείου (1878). Πρόκειται για το κτήριο επί τής Πανεπιστημίου δίπλα στο Αρσάκειο Μέγαρο.

 

Η ΒΔ προέκταση τού Αρσακείου. Οι εφημερίδες τής εποχής δημοσίευσαν αρνητικές κριτικές για το κτήριο που κτίστηκε σε σχέδια τού αρχιτέκτονα Ν. Δημάδη. Θεώρησαν ότι φαινόταν πολύ βαρύ και σε ύφος μπαρόκ δίπλα στο νεοκλασικό Αρσάκειο Μέγαρο. (Αρχείο ΦΕ)

6. Έκλεισε το Αρσάκειο Προκαταρκτικό Σχολείο Κηφισιάς (1880).
7. Καθιερώθηκε στο Αρσάκειο ο θεσμός τού Επόπτη τής ΦΕ. Μέχρι τότε όλα τα προβλήματα τού Σχολείου, οικονομικά και εκπαιδευτικά, τα χειριζόταν το ΔΣ. Ο Επόπτης των Σχολείων αναλάμβανε την επίλυση των προβλημάτων των εκπαιδευτικών και των μαθητριών και εισηγείτο τη λύση τους στο ΔΣ. Πρώτος επόπτης ανέλαβε ο Γεώργιος Βιώνης (1882).
8. Επί των ημερών του γεννήθηκε και το θέμα τής αποχώρησης από το Αρσάκειο τής Μαυρέττας Κίτσου, η οποία με μεγάλη επιτυχία είχε διαδεχθεί την Ελβετίδα Αμεναΐδα Καβανιάρη από το 1875 μέχρι το 1883. Το ΔΣ τής ΦΕ όμως αναζήτησε και πάλι ξένη διευθύντρια.
9. Το 1883 προσελήφθη η τελευταία ξένη διευθύντρια στα Σχολεία τής ΦΕ η Ελβετίδα Γιοχάνα Κλέμπε, η οποία αρχικά συνεργάσθηκε καλά με το ΔΣ. Αυτό όμως δεν κράτησε πολύ.

 

Η Γιοχάνα Κλέμπε το 1886 με τις δασκάλες τού Αρσακείου

10. Το 1883 το Αρσάκειο αντιμετώπισε την επιδημία ευλογιάς που είχε ενσκύψει στην Αθήνα.
11. Υπεβλήθη νομοσχέδιο «περί διδασκαλίας παιδαγωγικών μαθημάτων και εξετάσεων των υποψηφίων διδασκαλισσών εν τοις Παρθεναγωγείοις τής ΦΕ» (1881). Με αυτό η ΦΕ, αλλά και όλα τα υπάρχοντα ιδιωτικά παρθεναγωγεία, υποχρεώνεται να χωρίσει το «Αρσάκειο Διδασκαλείο» της από το «Ανώτατο Παρθεναγωγείο» στο οποίο φοιτούσαν οι μαθήτριες που ήθελαν μια γενική μόρφωση.
12. Προστέθηκαν τα μαθήματα που οι υποψήφιες δασκάλες έπρεπε να διδάσκονται περισσότερες ώρες, κυρίως Μαθηματικά και Φυσική.
13. Αποφασίστηκε η τροποποίηση τού Διοργανισμού τής ΦΕ (1882). Η τροποποίηση ήταν αναγκαία μετά τον χωρισμό των δύο Σχολείων.
14. Έγινε παραγγελία εικόνων από την Παλαιά Διαθήκη στον οίκο Hachette τής Γαλλίας (1882). Οι εικόνες αυτές απεστάλησαν σε πολλά σχολεία εντός και εκτός ελληνικού κράτους για να χρησιμοποιηθούν στο μάθημα των Θρησκευτικών.

    

Οι εικόνες από την Παλαιά Διαθήκη που παρήγγειλε η ΦΕ από τον οίκο Hachette.                                                                                                                                                                

15. Εγκρίθηκε το Σχέδιο Νέου Οργανισμού της εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας.
16. Ιδρύθηκε το Αρσάκειο Προκαταρκτικό Σχολείο Στύρων Ευβοίας.

Λόγω των υποχρεώσεών του ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος παραιτήθηκε από την προεδρία τής ΦΕ το 1885. Στη συνέχεια έγινε πρέσβης τής Ελλάδος στην Αγία Πετρούπολη (1886-1889) και στην Κωνσταντινούπολη (1889-1902). Τον Δεκέμβριο τού 1897 υπέγραψε στην Κωνσταντινούπολη, ως πληρεξούσιος τής Ελλάδας, τη Συνθήκη ειρήνης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, δηλαδή τη λήξη τού ατυχούς πολέμου. Η τελική συνθήκη υπογράφηκε στις 22 Νοεμβρίου / 4 Δεκεμβρίου (ν. ημερολ) 1897, οπότε ακολούθησε η εκκένωση τής Θεσσαλίας από τους Τούρκους και, δέκα μήνες μετά, η αυτονόμηση τής Κρήτης με Ύπατο Αρμοστή τον πρίγκιπα Ελλάδας και Δανίας Γεώργιο. Το 1902 παραιτήθηκε από τη θέση τού πρεσβευτή για να εκλεγεί ξανά βουλευτής. Θεωρείτο ως επικρατέστερος διάδοχος τού Ανδρέα Ζαΐμη για την αρχηγία τού Τρικουπικού κόμματος.

Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος πέθανε ξαφνικά στην Αθήνα στις 31 Ιανουαρίου 1903. Ήταν παντρεμένος με την Ελένη Μπαλς και είχε τέσσερα παιδιά.

                                                                   .

Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

• Το κείμενο βασίζεται σε στοιχεία από το Αρχείο τής ΦΕ, την ανέκδοτη Ιστορία τής ΦΕ τού Στέφανου Γαλάτη «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 1836-1936», το λεύκωμα « Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, Αρσάκεια ‒ Τοσίτσεια Σχολεία, 1836-1996, 160 χρόνια Παιδείας, και στο Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό τής Εκδοτικής Αθηνών.

 

 

[1] Η εντονότερη παρεμβατική περίοδος ξεκινά το 1835, όταν ανέλαβε αρμοστής ο Χάουαρντ Ντάγκλας.

[2] Η κυβέρνηση έπρεπε να συγκεντρώνει την εμπιστοσύνη τής Βουλής και όχι την εύνοια τού βασιλιά Με τον τρόπο αυτό δόθηκε τέλος στις συνεχείς πολιτικές κρίσεις και στην κυβερνητική αστάθεια.