Νικόλαος Μαυροκορδάτος.

Νομικός, 6ος Πρόεδρος τής ΦΕ

Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος γεννήθηκε στην Τεργέστη το 1837. Ήταν γιος τού Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου και τής Χαρίκλειας Αργυροπούλου. Σπούδασε στη Νομική Σχολή τού Πανεπιστημίου Αθηνών και στη συνέχεια στο Παρίσι. Τον Αύγουστο του 1858 διορίστηκε β΄ γραμματέας τής ελληνικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη. Το 1866 διορίστηκε νομάρχης Κερκύρας, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1869. Εξελέγη βουλευτής με το κόμμα τού Χαρίλαου Τρικούπη.

Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος, χαρακτικό από το Ημερολόγιο τού Κ. Σκόκου

Η σχέση του με τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία δεν ξεκίνησε μόνο από το γεγονός ότι ήταν γιος του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, 3ου Προέδρου τής ΦΕ. Σε στενότερη επαφή με το έργο της τον έφερε η θητεία του στην Κέρκυρα το 1866, 2 χρόνια μετά την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα. Τότε γνώρισε την πραγματικότητα που επικρατούσε στην περιοχή των Ιονίων, τα οποία οι κατά καιρούς κατακτητές τους θεωρούσαν σημείο κομβικό για τις επιδιώξεις τους. Κατά την περίοδο μάλιστα τής Αγγλοκρατίας οι διοικητές προσπάθησαν να επιβάλουν στα Επτάνησα τις ιδέες και τον πολιτισμό τους μέσω τής εκπαίδευσης.[1] Είναι η περίοδος που απαξιώθηκαν πολλοί ικανοί Έλληνες δάσκαλοι, όπως ο Ανδρέας Κάλβος, και δόθηκε έμφαση στα αγγλικά ιδιωτικά εκπαιδευτήρια, ενώ στην Ιόνιο Ακαδημία δίδασκαν περισσότεροι αλλοδαποί καθηγητές. Οι ώρες διδασκαλίας τής ελληνικής γλώσσας ήταν ίσες στον αριθμό με αυτές με τής Αγγλικής. Παράλληλα οι κατακτητές προσπαθούσαν να προωθήσουν τον καθολικισμό στους ορθόδοξους κατοίκους των Επτανήσων. Οι μισιονάριοι είχαν αναλάβει σχεδόν εξ ολοκλήρου την κατώτερη εκπαίδευση, ενώ φρόντιζαν και για την παραμελημένη εκπαίδευση των κοριτσιών. Τις ενέργειες αυτές αντιμετώπιζε με καχυποψία ο ορθόδοξος πληθυσμός, γι’ αυτό και η Ορθόδοξη Εκκλησία αντέδρασε. Το 1850 στην Κέρκυρα υπήρχαν τρία παρθεναγωγεία, αλλά δεν μπόρεσαν να επιτύχουν τον στόχο τους. Έτσι το 1862 οι ενωτικές δυνάμεις ζήτησαν «να προσκληθούν από την ελεύθερη Ελλάδα τέσσερις δασκάλες αίτινες εξεπαιδεύθησαν εις το Αρσάκειον Παρθεναγωγείον […] όπως εις τας νέας παραδίδονται τα πρώτα τού εθνικισμού σπέρματα, ίνα επιτέλους κατ’ εξοχήν γίνη αντενέργεια εις τας δυτικάς καλόγριας.»

Όταν ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος ανέλαβε νομάρχης στην Κέρκυρα γρήγορα συνειδητοποίησε την επικρατούσα κατάσταση και τοποθετήθηκε κατά των μισιοναρίων και των σχολείων τους. Με επιστολή του προς τη ΦΕ και τον πρόεδρό της Λέοντα Μελά ζήτησε την υποστήριξη της ΦΕ για να ενισχυθεί το ελληνικό στοιχείο στο νησί. Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αποφάσισε να παρέμβει δυναμικά. Το 1868 ίδρυσε στην Κέρκυρα το Αρσάκειο Παρθεναγωγείο, με στόχο να προωθήσει την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό. Στο εγχείρημά της αυτό είχε πολύτιμο συνεργάτη τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο, ο οποίος, σε πολύ γρήγορο χρονικό διάστημα, φρόντισε να ευρεθούν τα χρήματα αλλά και το δημόσιο κτήριο στο οποίο θα στεγαζόταν το νέο σχολείο.

Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος, έργο τού Γ. Ιακωβίδη από τη Συλλογή τού Ιδρύματος Κουτλίδη. Εθνική Πινακοθήκη.

Το 1876 ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος εξελέγη πρόεδρος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, θέση την οποία κράτησε μέχρι το 1885. Ήταν μια ταραγμένη περίοδος για την Ευρώπη. Το 1877 ξέσπασε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος. Το 1878 υπογράφτηκε η Συνθήκη τού Αγίου Στεφάνου (προάστιο τής Κωνσταντινούπολης), με την οποία ρυθμίστηκαν οι σχέσεις Ρωσικής και Οθωμανικής αυτοκρατορίας και έληξε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος. Εκτός των άλλων προέβλεπε την εφαρμογή τού Οργανικού Χάρτη τού 1868 στην Κρήτη και ανάλογη διοργάνωση στην Ήπειρο και την Θεσσαλία. Στρατιωτικά σώματα Ελλήνων εισέβαλαν στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία, αλλά αποσύρθηκαν μετά την παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων.

Το καλοκαίρι τού 1878 ξέσπασε η Κρητική επανάσταση που έληξε γρήγορα με βρετανική παρέμβαση. Τον ίδιο χρόνο υπογράφτηκε στη Χαλέπα των Χανίων η ιστορική σύμβαση μεταξύ Οθωμανικής αυτοκρατορίας και των επαναστατημένων Κρητών. Στην Ελλάδα διαγκωνίζονταν για την εξουσία τα κόμματα τού Τρικούπη και τού Δεληγιάννη. Κατόπιν προτάσεως τού Τρικούπη ο Γεώργιος ο Α΄ υιοθέτησε την «Αρχή τής Δεδηλωμένης»[2]. Στην Ελλάδα επικρατούσε η Μεγάλη Ιδέα. Το 1881 στη Συνδιάσκεψη τού Βερολίνου παραχωρήθηκε στην Ελλάδα η Θεσσαλία μέχρι τον Όλυμπο και η Ήπειρος μέχρι τον Καλαμά. Πρωθυπουργός τής χώρας ανέλαβε ο Χαρίλαος Τρικούπης, ενώ άρχισαν οι εργασίες για την διάνοιξη τού Ισθμού. Το 1885 ο πρωθυπουργός Θεόδωρος Δεληγιάννης κινητοποίησε τον ελληνικό στρατό να βαδίσει εναντίον τής Τουρκίας. Το βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό όμως απέκλεισε την Ελλάδα. Όλο αυτό το διάστημα ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος συνεργαζόταν με τον Τρικούπη. Το 1878 έγινε υπουργός Εκκλησιαστικών και Δημόσιας Εκπαίδευσης στην τότε κυβέρνηση αλλά και στην κυβέρνηση τού 1880. Διετέλεσε ακόμα πρεσβευτής τής Ελλάδας στο Παρίσι (1882-1885).

Ως πρόεδρος τής ΦΕ συνεργάστηκε με 8 Διοικητικά Συμβούλια και με προσωπικότητες όπως οι Μιχαήλ Μελάς, Ηρακλής Μητσόπουλος, Ιωάννης Βενέτης και Άγγελος Σίμος. Είχαν προηγηθεί πολλά χρόνια έντονων διαμαρτυριών των φεμινιστριών για το περιεχόμενο τής εκπαίδευσης των κοριτσιών, που οδηγούσε στον αποκλεισμό τους από την ανώτατη εκπαίδευση. Οι αποφάσεις που ελήφθησαν ήταν καίριες και έθεσαν τις βάσεις για μια νέα εποχή στο σχολείο.

1. Το ΔΣ άρχισε να προβληματίζεται για το περιεχόμενο τής εκπαίδευσης των γυναικών (1876). Μέχρι τότε οι υποψήφιες δασκάλες διδάσκονταν στις ίδιες τάξεις και τα ίδια αντικείμενα με τις κοπέλες που ήθελαν να έχουν μια γενική παιδεία και καλλιέργεια.
2. Τον ίδιο χρόνο το ΔΣ κατόρθωσε να σταματήσει την ανέγερση Δικαστικού Μεγάρου στο διπλανό οικόπεδο (πίσω από το τυπογραφείο) για να μην παρακωλύεται από αναιδή βλέμματα το έργο τού Αρσακείου.
3. Έκλεισε το Αρσάκειο Προκαταρκτικό Σχολείο Πατησίων λόγω ελλείψεως μαθητριών(1876).
4. Ψηφίστηκε νέος Κανονισμός των Παρθεναγωγείων τής ΦΕ (1878).
5. Κτίστηκε προέκταση προς δυσμάς τής βόρειας πτέρυγας του Αρσακείου (1878). Πρόκειται για το κτήριο επί τής Πανεπιστημίου δίπλα στο Αρσάκειο Μέγαρο.

Η ΒΔ προέκταση τού Αρσακείου. Οι εφημερίδες τής εποχής δημοσίευσαν αρνητικές κριτικές για το κτήριο που κτίστηκε σε σχέδια τού αρχιτέκτονα Ν. Δημάδη. Θεώρησαν ότι φαινόταν πολύ βαρύ και σε ύφος μπαρόκ δίπλα στο νεοκλασικό Αρσάκειο Μέγαρο. (Αρχείο ΦΕ)

6. Έκλεισε το Αρσάκειο Προκαταρκτικό Σχολείο Κηφισιάς (1880).
7. Καθιερώθηκε στο Αρσάκειο ο θεσμός τού Επόπτη τής ΦΕ. Μέχρι τότε όλα τα προβλήματα τού Σχολείου, οικονομικά και εκπαιδευτικά, τα χειριζόταν το ΔΣ. Ο Επόπτης των Σχολείων αναλάμβανε την επίλυση των προβλημάτων των εκπαιδευτικών και των μαθητριών και εισηγείτο τη λύση τους στο ΔΣ. Πρώτος επόπτης ανέλαβε ο Γεώργιος Βιώνης (1882).
8. Επί των ημερών του γεννήθηκε και το θέμα τής αποχώρησης από το Αρσάκειο τής Μαυρέττας Κίτσου, η οποία με μεγάλη επιτυχία είχε διαδεχθεί την Ελβετίδα Αμεναΐδα Καβανιάρη από το 1875 μέχρι το 1883. Το ΔΣ τής ΦΕ όμως αναζήτησε και πάλι ξένη διευθύντρια.
9. Το 1883 προσελήφθη η τελευταία ξένη διευθύντρια στα Σχολεία τής ΦΕ η Ελβετίδα Γιοχάνα Κλέμπε, η οποία αρχικά συνεργάσθηκε καλά με το ΔΣ. Αυτό όμως δεν κράτησε πολύ.

Η Γιοχάνα Κλέμπε το 1886 με τις δασκάλες τού Αρσακείου

10. Το 1883 το Αρσάκειο αντιμετώπισε την επιδημία ευλογιάς που είχε ενσκύψει στην Αθήνα.
11. Υπεβλήθη νομοσχέδιο «περί διδασκαλίας παιδαγωγικών μαθημάτων και εξετάσεων των υποψηφίων διδασκαλισσών εν τοις Παρθεναγωγείοις τής ΦΕ» (1881). Με αυτό η ΦΕ, αλλά και όλα τα υπάρχοντα ιδιωτικά παρθεναγωγεία, υποχρεώνεται να χωρίσει το «Αρσάκειο Διδασκαλείο» της από το «Ανώτατο Παρθεναγωγείο» στο οποίο φοιτούσαν οι μαθήτριες που ήθελαν μια γενική μόρφωση.
12. Προστέθηκαν τα μαθήματα που οι υποψήφιες δασκάλες έπρεπε να διδάσκονται περισσότερες ώρες, κυρίως Μαθηματικά και Φυσική.
13. Αποφασίστηκε η τροποποίηση τού Διοργανισμού τής ΦΕ (1882). Η τροποποίηση ήταν αναγκαία μετά τον χωρισμό των δύο Σχολείων.
14. Έγινε παραγγελία εικόνων από την Παλαιά Διαθήκη στον οίκο Hachette τής Γαλλίας (1882). Οι εικόνες αυτές απεστάλησαν σε πολλά σχολεία εντός και εκτός ελληνικού κράτους για να χρησιμοποιηθούν στο μάθημα των Θρησκευτικών.

Οι εικόνες από την Παλαιά Διαθήκη που παρήγγειλε η ΦΕ από τον οίκο Hachette.                                                                                                                                                                

15. Εγκρίθηκε το Σχέδιο Νέου Οργανισμού της εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας.
16. Ιδρύθηκε το Αρσάκειο Προκαταρκτικό Σχολείο Στύρων Ευβοίας.

Λόγω των υποχρεώσεών του ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος παραιτήθηκε από την προεδρία τής ΦΕ το 1885. Στη συνέχεια έγινε πρέσβης τής Ελλάδος στην Αγία Πετρούπολη (1886-1889) και στην Κωνσταντινούπολη (1889-1902). Τον Δεκέμβριο τού 1897 υπέγραψε στην Κωνσταντινούπολη, ως πληρεξούσιος τής Ελλάδας, τη Συνθήκη ειρήνης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, δηλαδή τη λήξη τού ατυχούς πολέμου. Η τελική συνθήκη υπογράφηκε στις 22 Νοεμβρίου / 4 Δεκεμβρίου (ν. ημερολ) 1897, οπότε ακολούθησε η εκκένωση τής Θεσσαλίας από τους Τούρκους και, δέκα μήνες μετά, η αυτονόμηση τής Κρήτης με Ύπατο Αρμοστή τον πρίγκιπα Ελλάδας και Δανίας Γεώργιο. Το 1902 παραιτήθηκε από τη θέση τού πρεσβευτή για να εκλεγεί ξανά βουλευτής. Θεωρείτο ως επικρατέστερος διάδοχος τού Ανδρέα Ζαΐμη για την αρχηγία τού Τρικουπικού κόμματος.

Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος πέθανε ξαφνικά στην Αθήνα στις 31 Ιανουαρίου 1903. Ήταν παντρεμένος με την Ελένη Μπαλς και είχε τέσσερα παιδιά.

                                                                   .

Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

• Το κείμενο βασίζεται σε στοιχεία από το Αρχείο τής ΦΕ, την ανέκδοτη Ιστορία τής ΦΕ τού Στέφανου Γαλάτη «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 1836-1936», το λεύκωμα « Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, Αρσάκεια ‒ Τοσίτσεια Σχολεία, 1836-1996, 160 χρόνια Παιδείας, και στο Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό τής Εκδοτικής Αθηνών.

[1] Η εντονότερη παρεμβατική περίοδος ξεκινά το 1835, όταν ανέλαβε αρμοστής ο Χάουαρντ Ντάγκλας.

[2] Η κυβέρνηση έπρεπε να συγκεντρώνει την εμπιστοσύνη τής Βουλής και όχι την εύνοια τού βασιλιά Με τον τρόπο αυτό δόθηκε τέλος στις συνεχείς πολιτικές κρίσεις και στην κυβερνητική αστάθεια.