Γυναίκες ευεργέτιδες τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας

 

Θα περίμενε κανείς ότι το εγχείρημα τής εκπαίδευσης των κοριτσιών στην Ελλάδα θα κινητοποιούσε κυρίως τις γυναίκες, στις οποίες και απευθυνόταν. Όμως ο συντηρητικός 19ος αιώνας σίγουρα δεν ήταν ο αιώνας των γυναικών, αφού η κοινωνία τής εποχής είχε περιορίσει την γυναίκα στον ρόλο τής συζύγου, τής μητέρας και τής οικοδέσποινας. Παρ’ όλα ταύτα στο πρώτο μισό τού 19ου αι., μετά την πνευματική αλλαγή που επέφερε ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός, κάποιες γυναίκες, προερχόμενες κυρίως από τον χώρο των Φαναριωτισσών ή από αστικό εμπορικό περιβάλλον, ξεχώρισαν, βοήθησαν τη Φ.Ε. στο έργο της και την ενίσχυσαν οικονομικά. Θεωρίες για τη χειραφέτηση των γυναικών υπήρχαν μόνο στη σκέψη κάποιων μορφωμένων ανδρών και περισσοτέρων καλλιεργημένων γυναικών. Το γεγονός ότι οι γυναίκες ως επί το πλείστον δεν εργάζονταν, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι «πλούσιες» γυναίκες τής εποχής διέθεταν χρήματα είτε από την πατρική τους περιουσία είτε από την περιουσία τού συζύγου τους. Εντύπωση, λοιπόν, προκαλεί το γεγονός ότι από το 1836 μέχρι το 1937 στο βιβλίο των ευεργετών τής Φ.Ε. υπάρχουν 34 καταγραφές γυναικών που διέθεσαν χρήματα υπέρ τής Εταιρείας. Συγκινητική είναι η παρουσία κάποιων κυριών που εργάστηκαν στο Αρσάκειο και με ευγνωμοσύνη προσέφεραν ό,τι μπορούσαν στο Σχολείο. Στο βιβλίο των ευεργετών τής Φ.Ε. κυρίαρχη θέση μεταξύ των γυναικών κατέχει η Ελένη Τοσίτσα, σύζυγος τού Μιχαήλ Τοσίτσα, η οποία, μετά τον θάνατο του συζύγου της, χρηματοδότησε την ανέγερση τού ιδιόκτητου Εξωτερικού Σχολείου τής Φ.Ε.

Τα ονόματα των γυναικών που εγγράφονται στο βιβλίο ευεργετών τής Φ.Ε. είναι:

1. Ανώνυμος ευεργέτης εκ Κωνσταντινουπόλεως διά τής κ. Μαυροκορδάτου, 1840

H Σμαράγδα Ν. Μαυροκορδάτου, το γένος Καρατζά, σύζυγος τού Νικολάου Μαυροκορδάτου και μητέρα τού Αλέξανδρου, φαίνεται ότι είχε αναπτύξει έντονη δραστηριότητα για την ενίσχυση τής Φ.Ε. Προφανώς ανώνυμος ευεργέτης μέσω αυτής προσέφερε ικανή ενίσχυση στην Εταιρεία.

2. Σμαραγδίτσα Πάλτσα το γένος Στούρτσα, 1841

Η οικογένεια Στούρτζα ήταν πριγκιπική οικογένεια. Μεταξύ των μελών της συναντούμε ηγεμόνες τής Μολδαβίας. Κάποιοι ήλθαν σε επιγαμία με Φαναριώτες τής Κωνσταντινούπολης. Οι απόγονοί της ζουν στη Ρουμανία και την Ελβετία. Η Σμαράγδα είχε παντρευτεί τον Γεωργάκη Μπαλτς ο οποίος πέθανε νωρίς.

3. Η Α.Μ. η βασίλισσα Αμαλία τής Ελλάδος, 1841, 1859, 1860

Η Βασίλισα Αμαλία σε πίνακα του Λύτρα που βρίσκεται στην Αίθουσα Συμβουλίου της Φ.Ε.

Η βασίλισσα Αμαλία με μεγάλη χαρά έθεσε υπό την αιγίδα της το πρώτο ελληνικό σχολείο θηλέων για δύο λόγους: θεωρούσε απαραίτητο για το νεοσύστατο κράτος την εκπαίδευση των Ελληνίδων, κάτι που προωθούσε η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, ενώ παράλληλα την απάλλασσε και από τις κατηγορίες των αντιπάλων της ότι προωθεί σχέδια προσηλυτισμού των ορθοδόξων Ελληνίδων. Εκτός από το ενδιαφέρον που έδειχνε για το Σχολείο και τις επισκέψεις που έκανε για να διαπιστώνει την πρόοδο των μαθητριών, ενίσχυσε οικονομικά τη Φ.Ε. τρεις φορές, το 1841, το 1859 και το 1860.

4. Σμαράγδα Δημ. Σούτσου, 1842

Μάλλον πρόκειται για τη σύζυγο τού Δημητρίου Σούτσου, ο οποίος ήταν διπλωμάτης, γιος τού Ιωάννη Μιχ. Σούτσου, που ήταν γιος τού βόδα (ηγεμόνα) τής Μολδαβίας Μιχαήλ Σούτσου.

5. Ελένη Στεφάνου Κωσταρίζου, σύζυγος Κ.Δ. Κόνιαρη, 1842 και 1846

Από το Μονοδένδρι τού Ζαγορίου.

6. Μαριορίτσα Γ. Υψηλάντη, 1842, 1844, 1847, 1849

Πρόκειται για τη Μαρία Μουρούζη, σύζυγο τού Γεωργίου Υψηλάντη, αδελφού τού Αλέξανδρου και τού Δημήτριου Υψηλάντη.

7. Ελένη Νικολάου Μαγουλά, 1864
8. Δομνίτσα-Ευφροσύνη Νέγρη, 1847

Η Φαναριώτισσα Ευφροσύνη Νέγρη ήταν κόρη τού δραγουμάνου Νικόλαου Μαυρογένη και τής Μαρίας Σκαναβή. Ήταν παντρεμένη με τον καϊμακάμη τής Μολδοβλαχίας Κωνσταντίνο Νέγρη, που εκτελέστηκε από τους Τούρκους το 1822. Στο σπίτι της συναθροίζονταν μυστικά οι Φιλικοί.

9. Χαρίκλεια Γρηγορίου Υψηλάντη, 1849

Πρόκειται για την σύζυγο τού Γρηγορίου Υψηλάντη, ανιψιού τού Αλέξανδρου και τού Δημήτριου Υψηλάντη.

10. Σοφία Θ. Ράλλη, 1851
11. Ελένη Βάλτσα-Χατζέρη, 1855

O Kωνσταντίνος Χαντζερής ή Χαντζερ(λ)ής(1760-1799) ήταν πρίγκιπας τής Βλαχίας και ανιψιός τού Πατριάρχη Σαμουήλ. Το επώνυμο πήρε η οικογένειά επειδή κάποιος πρόγονος θεράπευσε τον Μωάμεθ Δ΄ από θανατηφόρο ασθένεια. Από τότε έγινε στενός φίλος τού σουλτάνου (handjer). Με γάμους η οικογένεια συνδέθηκε με τους οίκους Υψηλάντη, Μουρούζη, Καλλιμάχη, Ρίζου-Νερουλού, Μάνου, Μπαλτς. Η Ελένη Βάλτσα (πρόκειται για το επίθετο Μπαλτς εξελληνισμένο κατά τη συνήθεια τής εποχής) ήταν προφανώς απόγονος τής οικογενείας Χατζέρη και ο σύζυγός της ανήκε στον οίκο Μπαλτς. Πέθανε στην Αθήνα το 1883.

12. Ελένη Μιχαήλ Τοσίτσα, 1857-1866

Πρόκειται για τη σύζυγο τού Μιχαήλ Τοσίτσα, η οποία, διαχειριζόμενη την περιουσία του συζύγου της μετά τον θάνατό του, υπήρξε μεγάλη ευεργέτις τού Αρσακείου. Σίγουρα η σεμνή αυτή Ηπειρώτισσα, η Μεγάλη Κυρία τού 19ου αιώνα, κρατάει τα σκήπτρα μεταξύ των ευεργετίδων τής Φ.Ε., αφού διέθεσε μεγάλο ποσό χρημάτων από την περιουσία τού συζύγου της για να κτιστεί, σε σχέδια Λύσανδρου Καυταντζόγλου, το Εξωτερικό Σχολείο τής Εταιρείας στη γωνία των οδών Σταδίου και Τυπογραφίας (σήμερα Αρσάκη), για την οποία έχει γίνει ιδιαίτερος λόγος στο κεφάλαιο.

13. Άννα Δούμπα, 1857

Πρόκειται για τη σύζυγο τού Θεοδώρου Δούμπα, ο οποίος ήταν γιος τού μεγάλου ευεργέτη τής Ελλάδος και τής Αυστρίας Νικολάου Δούμπα, με χρήματα τού οποίου κτίστηκε το Μέγαρο Μουσικής της Βιέννης. Ο Θεόδωρος Δούμπας συνέχισε το έργο τού πατέρα του.

14. Ευγενία Π. Σκαραμαγκά, 1857

Η οικογένεια Σκαραμαγκά ,από τη Χίο, ανήκε στην τάξη των ευγενών τού νησιού και ασχολήθηκε με το εμπόριο και τις επιχειρήσεις. Προφανώς μέλος της οικογενείας πρέπει να είναι και η δωρήτρια. Το όνομα είναι γνωστό στην Ελλάδα από την περιοχή κοντά στο Χαϊδάρι η οποία ανήκε στην οικογένεια και την οποία η οικογένεια δώρισε στο ελληνικό κράτος.

15. Σεβαστή Μάνου, 1858

Η Σεβαστή Μάνου

Ήταν κόρη τού Ιάκωβου Αργυρόπουλου και τής συζύγου του Μαριόρας. Παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Μάνο με τον οποίο απέκτησε 5 παιδιά. Χήρα εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και έγινε διευθύντρια τού Αρσακείου. Διέθετε μόρφωση, καλλιέργεια και γνώσεις γι’ αυτό και έχαιρε σεβασμού. Διευθύντρια διετέλεσε από το 1841 μέχρι το 1851. Το 1858 ενίσχυσε οικονομικά τη Φ.Ε.

16. Μαριγώ Κωνσταντουλάκη, 1860

Η Μαριγώ Κωνσταντουλάκη προσέφερε χρήματα όχι μόνο στη Φ.Ε. αλλά και σε άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα τής εποχής

17. Ιφιγένεια Σίνα, 1860-1866

Το ζεύγος Ιφιγένεια και Σίμωνας Σίνα

Η Ιφιγένεια Γκίκα φον Ντεσανφάλβα ήταν σύζυγος τού μεγάλου ευεργέτη Σίμωνα Σίνα. Γεννήθηκε στη Βουδαπέστη, όμως η καταγωγή της ήταν από τα Ιωάννινα. Ο πατέρας της ήταν έμπορος γουναρικών. Με τον Σίμωνα Σίνα απέκτησε 6 παιδιά, τα δύο εκ των οποίων πέθαναν σε νεαρή ηλικία. Εκτός των εισφορών και των οικονομικών ενισχύσεων προς τη Φ.Ε., η Ιφιγένεια Σίνα πρότεινε στη Φ.Ε. για διευθύντρια τού Σχολείου την παιδαγωγό των παιδιών της, την Ελβετίδα Αμεναΐδα Καβανιάρη τής οποίας ανέλαβε εξ ολοκλήρου τη μισθοδοσία όσα χρόνια παρέμεινε στην Αθήνα και υπηρετούσε στο Αρσάκειο.

18. Τερψιχόρη Β. Μελά, 1861, 1870

Η Τερψιχόρη ήταν σύζυγος τού Βασιλείου Μελά, ενός από τους πιο μεγάλους αλλά λιγότερο γνωστούς ευεργέτες τού 19ου αι. Ο Μελάς, έχοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα νήπια, ίδρυσε το Νηπιακό Επιμελητήριο Μελά, το οποίο λειτούργησε πολλά νηπιαγωγεία στην Ελλάδα. Αυτός έκτισε το Μέγαρο Μελά στην πλατεία Λουδοβίκου (σήμερα Κοτζιά) και Αιόλου, σε σχέδια τού Τσίλλερ. Ήταν αδελφός τού Λέοντος Μελά, τού συγγραφέα τού «Μπαρμπαστάθη» και προέδρου τής Φ.Ε.

19. Μαριόρα Αρ. Ευμορφόπουλου, 1861

Ήταν σύζυγος τού Αριστείδη Ευμορφόπουλου, ενός από τους Έλληνες πλοιοκτήτες που δραστηριοποιούνταν στο Λονδίνο.

20. Ελένη Μ. Μελά, 1861

Πρόκειται για τη σύζυγο τού Μιχαήλ Μελά, το γένος Βουτσινά. Ο Μιχαήλ Μελάς γεννήθηκε στη Σύρο και ήταν γιος τού φιλικού Γεωργίου Μελά, γόνου μεγάλης ηπειρώτικης οικογένειας. Σπούδασε νομικά στο Παρίσι και ασχολήθηκε σε νεαρή ηλικία με το εμπόριο, από το οποίο απέκτησε μεγάλη περιουσία. Διετέλεσε πρόεδρος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας.

21. Ευτέρπη Αλ. Κασσαβέτη 1864

Η οικογένεια τής Ευτέρπης Αλ. Κασσαβέτη καταγόταν από την Ήπειρο.

22. Ειρήνη Γ. Μαυρογορδάτου, το γένος Σίνα, 1865,1866
23. Χαριτίνη Ν. Θωμά, 1868

Με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη, είχε εγκατασταθεί στην Αθήνα. Με δωρεές της ενίσχυσε πολλά ιδρύματα τής εποχής.

24. ΑΝΩΝΥΜΟΣ (Η Α.Μ. η αυτοκράτειρα τής Ρωσίας και τα άλλα μέλη τής αυτοκρατορικής οικογένειας )

Στο πλαίσιο διπλωματικού ταξιδιού για την προώθηση τού Κρητικού ζητήματος, ο βασιλεύς Γεώργιος επισκέφθηκε την Αγία Πετρούπολη, όπου γνώρισε την δεκαεξάχρονη Μεγάλη Δούκισσα Όλγα με την οποία αρραβωνιάστηκε στις 4/16 Μαΐου 1867. Οι Έλληνες χάρηκαν γιατί η Όλγα ήταν ορθόδοξη και η τσαρική οικογένεια, με κινήσεις σε διπλωματικό αλλά και οικονομικό επίπεδο, έσπευσε να ενισχύσει ελληνικά πνευματικά ιδρύματα. Έτσι ανωνύμως και διακριτικά η αυτοκράτειρα της Ρωσίας και τα άλλα μέλη τής αυτοκρατορικής οικογένειας ενίσχυσαν τη Φ.Ε.

25. Μαριγώ Κ. Γεραλοπούλου, 1870

Πρόκειται για τη σύζυγο τού Κωνσταντίνου Γεραλόπουλου ο οποίος ήταν ένας εκ των πλοιοκτητών τού Λονδίνου.

26. Η βασίλισσα των Ελλήνων Όλγα, 1871

Η Βασίλισα ΌΛγα

Η βασίλισσα Όλγα σε ηλικία 17 περίπου χρόνων, εκτός από τον τίτλο τής βασίλισσας των Ελλήνων, ανέλαβε και την υποχρέωση τής προστασίας τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και τού Σχολείου της. Το γεγονός τη χαροποίησε, παρακολουθούσε με αγάπη το έργο τού Σχολείου και πολλές φορές παρίστατο στις λειτουργίες στον ναό τής Αγίας Αναστασίας αλλά και στις εορτές και τις εξετάσεις τού Σχολείου. Το 1871 έχει καταγραφεί και οικονομική ενίσχυσή της προς τη Φ. Ε.

27. Μαρία Σταυρίδου, το γένος Αδαμαντίδου, 1888
28. Αμεναΐς Καβανιάρη, 1890

Η Αμεναΐς Καβανιάρη ήταν Ελβετίδα παιδαγωγός. Στη Φ.Ε. τη σύστησε ο Σίμων και η Σοφία Σίνα, οι οποίοι και πλήρωναν το μισθό της όσα χρόνια παρέμεινε διευθύντρια. Ήταν η καλύτερη ξένη διευθύντρια τού Αρσακείου. Το 1890, λίγο πριν αναχωρήσει από την Αθήνα, δώρισε στη ΦΕ ένα ποσό αλλά και ασημένια κηροπήγια στον ναό τής Αγίας Αναστασίας.

29. Αριέττα Ιακώβου Νεγρεπόντη, 1893

Η Αριέττα ήταν σύζυγος τού Ιακώβου Νεγρεπόντη, ο οποίος κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες διετέλεσε Γραμματέας τής Επιτροπείας Αθλητικών Παιδιών. Πολλά μέλη τής οικογένειας Νεγρεπόντη ήταν ιδιαίτερα δραστήριοι έμποροι, τραπεζίτες και πλοιοκτήτες.

30. Αντωνία Μπόταση, 1894

Η Αντωνία Μπόταση, το γένος Μαυρομιχάλη, ήταν σύζυγος τού Πέτρου Μπόταση. Ο πεθερός της είχε προσφέρει χρήματα για την απονομή τού Μποτασείου Βραβείου στις μαθήτριες τού Εξωτερικού Σχολείου.

31. Χαρίκλεια χήρα Ιωάννου Ζεγγίνη, 1931
32. Σ.Α.Φ.Ε., 1937

Το Δ.Σ. τού Συνδέσμου Αποφοίτων τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας αποφάσισε να οικοδομήσει στο οικόπεδο τού Αρσακείου Ψυχικού ένα κτήριο το οποίο θα στέγαζε το ίδρυμα Μαθητικής Πρόνοιας. Το δώρισαν, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τη Φ.Ε. το 1936, όταν εορτάζονταν τα 100 χρόνια από την ίδρυσή της. Η Άννα Γιαννοπούλου, 3η πρόεδρος τού Σ.Α.Φ.Ε. και διευθύντρια τής Παιδαγωγικής Ακαδημίας, κατά τον εορτασμό τής 100ετηρίδας τής Φ.Ε. το αποκάλεσε «ίδρυμα παιδικής κοινωνικής προνοίας προς άσκησιν των νεωτέρων αδελφών μας Αρσακειάδων εις έργα παιδικής προνοίας, ήτοι οργάνωσιν παιδικού αναγνωστηρίου, συσσιτίων, λουτήρων, υπνωτηρίων.». Ο Σ.Α.Φ.Ε. αποτελεί την τελευταία εγγραφή στο Βιβλίο Ευεργετών τής ΦΕ.

Παναγιώτα Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός