Το Δημοτικό Σχολείο Θηλέων στη Σπάρτη και η Αρσακειάδα δασκάλα του

Ο Λουδοβίκος ο Α΄ τής Βαυαρίας, ο πατέρας τού Όθωνα, ήταν φιλέλληνας, φανατικός συλλέκτης και φίλος των τεχνών. Σε εκείνον οφείλεται η ανέγερση πολλών νεοκλασικών κτηρίων στο Μόναχο που είχαν ως πρότυπο την αρχιτεκτονική τής αρχαίας Ελλάδας. Ο Διονύσιος Κόκκινος στο έργο του «Ελληνική Επανάσταση» αναφέρει ότι μόλις ο Λουδοβίκος πληροφορήθηκε τη νίκη τού Καραϊσκάκη στη μάχη τής Αράχωβας αναφώνησε πανευτυχής «Ανεστήθη η Ελλάς μου». Όταν το 1832 ο δευτερότοκος γιος του Όθων επελέγη βασιλιάς τής Ελλάδος, ο Λουδοβίκος πανευτυχής ήρθε μαζί του στην Ελλάδα για να βοηθήσει τον ανήλικο τότε γιο του στην παλινόρθωση τού ένδοξου ιστορικού παρελθόντος της χώρας.

Σπάτρη, η οδός Κωνσταντίνου Παλαιολόγου το 1930. (Η Σπάρτη Κάποτε)

Σε δική του υπόδειξη οφείλεται η επιλογή τής Αθήνας ως πρωτεύουσας τού νέου ελληνικού κράτους, αλλά και η απόφαση τής Αντιβασιλείας τού 1834 να ανοικοδομηθεί η σύγχρονη πόλη τής Σπάρτης στην αρχαία της θέση, σε σχέδια που εκπόνησε ο Φρειδερίκος Σάουμπερτ με βάση τις αρχές τού νεοκλασικιστικού πολεοδομικού σχεδιασμού που επικρατούσε στην Ευρώπη. Έτσι κτίστηκε μια πόλη 100.000 κατοίκων, με πλατείς και δενδροφυτεμένους δρόμους, μεγάλες πλατείες και νεοκλασικά κτήρια. Σε επίσημη τελετή την 1η Ιανουαρίου 1857 έγινε η εγκαθίδρυση των αρχών στη νέα πόλη από τον Μυστρά. Πρώτος δήμαρχος τής πόλης ήταν ο αγωνιστής τού 1821 Εμμανουήλ Μελετόπουλος, από τον Μυστρά, ο οποίος είχε γίνει μέλος τής ΦΕ το 1841. Ένα από τα πρώτα μελήματα των αρχών τού τόπου ήταν η δημιουργία δημοτικού σχολείου αρρένων αρχικά, το οποίο στεγάστηκε προσωρινά στοω Μυστρά μέχρις ότου βρεθεί το κατάλληλο οίκημα στη Σπάρτη. Το 1843 μάλιστα ιδρύθηκε και χωριστό Δημοτικό Σχολείο Κορασίων, αφού ο νόμος προέβλεπε «σχολεία κορασίων χωριστά, όπου τούτο είναι δυνατόν, από των παιδίων». Τον Μάρτιο τού 1842 ο Διοικητής Λακεδαίμονος Ι .Γ. Λάτρης απευθύνθηκε στην «επί των Εκκλησιστικών και τής Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Βασιλικήν Γραμματείαν τής Επικρατείας» και ζήτησε να ιδρυθεί στη Σπάρτη σχολείο κορασίων εκ μέρους τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Με επιστολή του στις 13 Μαρτίου 1842 ο Πρόεδρος τής ΦΕ Ανδρέας Μεταξάς πληροφόρησε τον Διοικητή Λακεδαίμονος ότι βρέθηκε η δασκάλα Μαριγώ Καμπαρούτσου, ο διορισμός τής οποίας όμως έπρεπε να προταθεί και να εγκριθεί από τη Βασιλική Γραμματεία (το Υπουργείο). Μέχρι τον Απρίλιο κράτησε η διερεύνηση εκ μέρους τής Βασιλικής Γραμματείας κατά πόσο θα μπορούσε η δασκάλα να μεταβεί στη Σπάρτη ενώ είχε συγγενείς στην Ερμούπολη. (Ο διορισμός στην Ερμούπολη ήταν περιζήτητος από τις δασκάλες τής εποχής, γιατί η Σύρος είχε υψηλό επίπεδο πολιτισμού και πολλά σχολεία). Η υπόθεση φαινόταν ότι θα είχε αίσιο τέλος και η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία δήλωσε ότι θα πλήρωνε το μισό ποσό τής μισθοδοσίας. Όμως τον Μάιο τού 1842 με νέο του έγγραφο ο Γραμματέας τής ΦΕ ανακοίνωσε ότι κρίνεται ήταν αναγκαία η παρουσία τής Μ. Καμπαρούτσου στην Αθήνα, οπότε έπρεπε να αναζητηθεί άλλη διαθέσιμη δασκάλα. Μέχρι τον Μάρτιο του 1843 κράτησαν οι προσπάθειες ανεύρεσης άλλης δασκάλας, ώσπου ο Διοικητής Λακεδαίμονος Α. Οικονομίδης πρότεινε στη Βασιλική Γραμματεία την Πολυξένη Δημητρακοπούλου. Ο Γραμματέας τής ΦΕ όμως, στις 9 Μαρτίου 1843, απάντησε ότι η Π. Δημητρακοπούλου ήταν ακόμα μαθήτρια στο Σχολείο τής Φιλεκπαιδευτικής. Τελικά όμως, όταν απεφοίτησε διορίστηκε, στις 22 Οκτωβρίου 1843, «εις το εν Σπάρτη συστηθησόμενον σχολείον των κορασίων». Σύμφωνα δε με το έγγραφο του διορισμού της, ο μηνιαίος της μισθός θα ήταν «80 δρχ. και θα χορηγείτο εξ ημισείας από την Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και εκ των γονέων των μαθητών, επιμελεία τής επιθεωρητικής επιτροπής τού σχολείου». Στις 19 Νοεμβρίου 1843, λοιπόν, η Πολυξένη Δημητρακοπούλου ανέλαβε υπηρεσία, σύμφωνα με έγγραφο τού Διοικητή Λακεδαίμονος Πάνου Ράγκου προς τον δήμαρχο Σπάρτης «Περί τού σχολείου των κορασίων και τής δημοδιδασκαλίσσης».

To 1874 o αρχιτέκτων Γ. Κατσαρός κτίζει το Μουσείο της Σπάρτης.(Spartaarchitectureblogspot.com/2018/11/19

Από ό,τι διαβάζουμε σε έγγραφο τού Διοικητή Π. Ράγκου, το 1844 «Το σχολεὶο τούτο συνεστήθη ήδη καλώς, εντός ευρυχώρου οικίας, έχει το ἀναγκαίον υλικόν, φοιτώσι εις αυτό 30 κοράσια τα οποία επιμελείται με αξιέπαινον ζήλον η δημοδιδάσκαλος…» και ο Διοικητής ζητούσε από το Υπουργείο να χορηγηθούν στο Σχολείο βιβλία. Ήδη από το 1845, στο Σχολείο φοιτούσαν 29 κορίτσια (η Σπάρτης τότε είχε μόλις 64 οικογένειες). Το κτήριο στο οποίο στεγαζόταν το Σχολείο ήταν νοικιασμένο, σε αρίστη κατάσταση, χωρούσε 60 μαθήτριες και διέθετε το αναγκαίο υλικό, όπως διαβάζουμε σε αναφορά τής εξεταστικής επιτροπής που υπέγραφαν οι Π. Ματάλας, Πολυχ. Ιωαννίδης και Ι. Ρουσόπουλος την 21η Μαΐου 1854.

Στην ίδια αναφορά διαβάζουμε για τη δασκάλα ότι εκτελούσε επιμελώς τα καθήκοντά της, «ζη κοσμιώτατα και χρηστοηθέστατα» και οι κάτοικοι ήταν ευχαριστημένοι από αυτήν. Ο Δήμος τής είχε παραχωρήσει οικία και λάμβανε τακτικά τον μισθό της Οι μαθήτριες διακρίνονταν για την καλή διαγωγή τους, φοιτούσαν τακτικά στο Σχολείο, εκτός από λίγες που απουσίαζαν λόγω γονέων ή λόγω ασθενείας. Πολλοί γονείς την εποχή εκείνη κρατούσαν τα κορίτσι στο σπίτι για να βοηθήσουν στο μεγάλωμα μικρότερων παιδιών ή για επείγουσες γεωργικές εργασίες. Τα κορίτσια διδάσκονταν Γραφή, Ανάγνωση, Αριθμητική, Ιερά Ιστορία, Κατήχηση, Ελληνική Ιστορία, Γεωγραφία. Σημειώνεται ακόμα η απουσία «επιθεωρητικής επιτροπής» εκτός «τού κυρίου Βασιλειάδου τού οποίου ένεκα και διατηρείται η σχολή».

Aρχές 20ου αι. ο πληθυσμός της Σπάρτης έφθασε τους 6000 και σπίτια άρχισαν να κτίζονται μεταξύ του Μουσείου και του Δημαρχείου.(Spartaarchitectureblogspot.com/2018/11/19)

Η Πολυξένη Δημητρακοπούλου παρέμεινε δασκάλα τού Σχολείου των κορασίων Σπάρτης τουλάχιστον μέχρι το τέλος Μαΐου 1845. Στις 17 Ιουλίου 1845, όμως, ζήτησε να φύγει από τη Σπάρτη, γιατί ο θείος της, ο ελληνοδιδάσκαλος Αντώνιος Πετρόπουλος, είχε μετατεθεί και υπήρχαν προβλήματα με την άρρωστη αδελφή της. Έτσι τον Αύγουστο 1845 το Υπουργείο ζήτησε από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία να στείλει άλλη δασκάλα και έτσι το Σχολείο συνέχισε τη λειτουργία του.

Το Δημοτικό Σχολείο των θηλέων στη Σπάρτη λειτούργησε κανονικά όλα τα επόμενα χρόνια. Η Πολιτεία έκανε πολλές βελτιωτικές κινήσεις το 1852 και το 1856. Και φυσικά δεν είναι αυτό το μοναδικό σχολείο εντός ή εκτός τού ελληνικού κράτους που ζήτησε τη βοήθεια τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας προκειμένου να εξασφαλίσει μια καλά εκπαιδευμένη δασκάλα.

Με την περίπτωση τού Δημοτικού Σχολείου Σπάρτης αποδεικνύεται ότι το ΔΣ τής ΦΕ ποτέ δεν παρεξέκλινε από τον αρχικό του στόχο, που ήταν η εκπαίδευση των Ελληνοπαίδων, μόνο που ερμήνευε τον όρο «ελληνοπαίδων» με την ευρύτερη έννοια, συμπεριλαμβάνοντας σε αυτόν και τα κορίτσια.

Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ

φιλόλογος – ιστορικός

• Το κείμενο στηρίχθηκε σε πληροφορίες και έγγραφα από τα βιβλία: «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, Αρσάκεια – Τοσίτσεια Σχολεία 1836-1996. Εκατόν εξήντα χρόνια παιδείας», «Η ιστορία τής εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας» (ανέκδοτη) τού Στέφανου Γαλάτη, «Η Μέση Εκπαίδευση των κοριτσιών στην Ελλάδα,1830-1893» τής Σιδηρούλας Ζιώγου-Καραστεργίου, ΙΑΕΝ/ ΓΓΝΓ, Αθήνα 1986, «Το Α΄ Δημοτικό Σχολείο Σπάρτης, 1834-2000» τής Πέπης Γάβαλά.