Ο εορτασμός τής Πεντηκονταετίας τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας
Η Αθήνα τού 1886 δεν ήταν μια ήρεμη πόλη. Από την αρχή τού χρόνου οι «Ζητωπόλεμοι», οι οπαδοί τού Δηλιγιάννη, με καθημερινές διαδηλώσεις απαιτούσαν άμεσα πόλεμο με την Τουρκία. Οι Μεγάλες Δυνάμεις τής εποχής απαίτησαν από την Ελλάδα να αφήσει τους λεονταρισμούς και τής επέβαλαν ναυτικό αποκλεισμό. Ο Θ. Δηλιγιάννης υπέβαλε την παραίτησή του και η Βουλή εξέλεξε νέο πρωθυπουργό τον Χαρ. Τρικούπη. Η κοινή γνώμη έδειχνε εμφανώς τη δυσαρέσκειά της προς τις Μεγάλες Δυνάμεις για τη φιλοτουρκική, όπως πίστευαν, στάση τους. Μέσα σε αυτό το ταραγμένο κλίμα η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία γιόρτασε τη συμπλήρωση πενήντα χρόνων από την ίδρυσή της.
Άποψη τού Αρσακείου Μεγάρου από τη ΒΔ πλευρά. Η πόρτα δεξιά συνορεύει με την οικία Βάμβα, την οποία αγόρασε η ΦΕ το 1868 για να στεγάσει ορισμένες τάξεις και το παλαιό Νηπιαγωγείο. Στη χωματοστρωμένη λεωφόρο Πανεπιστημίου κινείται λίγος ανδρικός πληθυσμός. Προφανώς δεν ήταν η ώρα τού σχολάσματος τού Αρσακείου. Φωτογραφία τού 1886 για το λεύκωμα τής 50ετηρίδος.(Αρχείο ΦΕ)
Ο Γενικός Γραμματέας τής ΦΕ Αλέξανδρος Αντωνιάδης πρότεινε στο ΔΣ να εορτασθεί το γεγονός αυτό με επισημότητα. Στον λόγο του μάλιστα παρατήρησε ότι «από τής ιδρύσεως τής Φ.Ε. εάν αναλογισθώμεν την εν έτει 1836 έναρξιν των ἐργασιών αυτής από ενός προκαταρκτικού σχολείου και τούτου διά μέσων γλίσχρων, εν οικήματι στενώ και πενιχρώ, οία ήσαν τότε τα τής νέας πρωτευούσης τής απ’ ολίγων ετών αναγεννηθείσης Ελλάδος και παραβάλωμεν προς τα σήμερον ιδρύματα αυτής, ήτοι τέσσερα διδασκαλεία θηλέων μετά ιδίων προτύπων ποσηρτημένων[1] ,τέσσερα προκαταρκτικά εις αλβανόγλωσσους δήμους τού κράτους, ελληνικόν σχολείον και προκαταρκτικόν εν Χοταχόβα τής Αλβανίας, εν οις διδάσκουσι μεν υπέρ των εκατό καθηγηταί και διδασκάλισσαι, διδάσκονται δε υπέρ τους δισχιλίους μαθητευόμενοι, θέλομεν ανομολογήσει και αυτοί οι δυσπιστότεροι, ότι η έκτασις των εργασιών και η προς ταύτην ανάλογος πρόοδος υπήρξαν γιγαντιαίαι.»
Έτσι το ΔΣ αποφάσισε να γραφούν με χρυσά γράμματα στη στήλη των ευεργετών τα ονόματα όσων προσέφεραν τουλάχιστον 5.000 δρχ. και πάνω για να βοηθήσουν τη ΦΕ στο έργο τηςΣτη στήλη των διοικησάντων αποφάσισαν να γραφούν τα ονόματα των μελών τού πρώτου Διοικητικού Συμβουλίου τής ΦΕ, όσων διετέλεσαν σύμβουλοι επί τριετία μέχρι το 1850 και όσων διετέλεσαν σύμβουλοι επί έξι χρόνια μέχρι το 1870.
Η μαρμάρινη πλάκα με τα ονόματα των μεγάλων ευεργετών τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Η πλάκα αυτή, μαζί με μία άλλη που αναφέρει τα ονόματα τού ΔΣ και των Προέδρων, αρχικά βρισκόταν στον προθάλαμο τού Αρσακείου Μεγάρου στην Πανεπιστημίου. Από εκεί μεταφέρθηκε στο Αρσάκειο Ψυχικού το 1935 (Αρχείο ΦΕ)
Αποφάσισαν επίσης να κοπεί μετάλλιο το οποίο να φέρει από τη μία πλευρά το σύμβολο τής Εταιρείας, δηλ. τη θεά Αθηνά να στεφανώνει το Αρσάκειο, και τη χρονολογία τής ιδρύσεως της και από την άλλη τη χρονολογία τής πεντηκονταετηρίδας. Την κατασκευή τού μεταλλίου ανέθεσαν στον ευρισκόμενο στο Μόναχο Νικόλαο Γύζη. Τα μετάλλια αυτά δυστυχώς άργησαν να φθάσουν στην Αθήνα και δόθηκαν με καθυστέρηση στους δικαιούχους.
Οι δύο όψεις τού μεταλλίου τής 50ετηρίδος τής ΦΕ το οποίο φιλοτέχνησε ο Νικόλαος Γύζης σε σκληρό ορείχαλκο. Στη μία πλευρά υπάρχει παράσταση τής Αθηνάς η οποία καθισμένη ακουμπά το αριστερό της χέρι στην ασπίδα της, ενώ στο προτεταμένο δεξί χέρι κρατάει στεφάνι δάφνης. Πίσω από τον ώμο της βρίσκεται η ιερή γλαύκα. Στο βάθος αχνοφαίνεται ο Παρθενώνας και λίγο πιο μπροστά μία πλευρά τού κτηρίου του Αρσακείου. Γύρω από την παράσταση υπάρχει ο τίτλος τής Εταιρείας «Ἡ ἐν Ἀθήναις Φιλεκπαιδευτική Ἑταιρεία. 1836» Στην πίσω πλευρά υπάρχει στο κέντρο η επιγραφή «Ἐπί τῇ πεντηκονταετηρίδι 1886» και γύρω ένα δάφνινο στεφάνι .Το μετάλλιο προσφέρθηκε στα μέλη και στους προσκεκλημένους τής ΦΕ κατά τις τελετές για τον εορτασμό τής 50ετηρίδος (από τον τόμο των 160 χρόνων τής ΦΕ). (Αρχείο ΦΕ)
Στις 16 Οκτωβρίου 1886 γιορτάστηκε με μεγαλοπρέπεια η συμπλήρωση των 50 χρόνων από την ίδρυση τής ΦΕ. Λόγω τού μεγάλου αριθμού των προσκεκλημένων ο εορτασμός πραγματοποιήθηκε στην υπαίθρια αυλή η οποία περικλειόταν από τις πτέρυγες τού Αρσακείου Mεγάρου και από τον ναό τής Αγίας Αναστασίας. Με τον τρόπο αυτό οι μαθήτριες μπορούσαν να παρακολουθήσουν ή να ακούσουν την τελετή από τα παράθυρα τού πρώτου και τού δευτέρου ορόφου που έβλεπαν στην αυλή σαν σε αμφιθέατρο. Από ό,τι μας πληροφορεί ο Στ. Γαλάτης στην Ιστορία τής ΦΕ την ημέρα τού εορτασμού υπήρχε συννεφιά, φυσούσαν ισχυροί άνεμοι, οι οποίοι σήκωναν σύννεφα σκόνης επειδή την εποχή εκείνη οι δρόμοι τής Αθήνας δεν είχαν επίστρωση από πλάκες αλλά ήταν χωματόδρομοι.
Στην εσωτερική αυλή τού Σχολείου, στην οποία βρισκόταν και η είσοδος τής Αγίας Αναστασίας, πραγματοποιήθηκε ο επίσημος εορτασμός για την 50ετηρίδα τής ΦΕ. Οι μαθήτριες τής χορωδίας κάθονταν σε κλιμακοειδή βάθρα εμπρός από τον ναό τής Αγίας Αναστασίας. Στην αριστερή πλευρά είχε πάρει θέση η στρατιωτική μπάντα. Οι επίσημοι κάθονταν σε καρέκλες στην αυλή (από το λεύκωμα τής 50ετηρίδας τής ΦΕ).(Αρχείο ΦΕ)
Τότε το οικοδομικό τετράγωνο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας δεν είχε τη μορφή που έχει σήμερα. Εκτός από το Αρσάκειο υπήρχε ακόμα η οικία Βάμβα (στη γωνία των οδών Αρσάκη και Πανεπιστημίου), το Τοσίτσειο (στη γωνία των οδών Αρσάκη και Σταδίου),το Νηπιαγωγείο των απόρων (επί τής οδού Σταδίου), η οικία Βούρου (Σταδίου και Πεσμαζόγλου) και το Αρσάκειο Μέγαρο.
Ο μεγάλος διάδρομος τού ισογείου στο Αρσάκειο Μέγαρο. Για τον εορτασμό τής πεντηκονταετίας είχε στολιστεί με ιδιαίτερη προσοχή. Το βασιλικό ζεύγος εισήλθε από την κεντρική είσοδο, που βρίσκεται δεξιά, και πέρασε την πόρτα που οδηγούσε στο προαύλιο τής Αγίας Αναστασίας.(Αρχείο ΦΕ)
Όλα τα κτήρια είχαν διακοσμηθεί με φοίνικες, δάφνες και ελληνικές σημαίες. Ιδιαιτέρως διακοσμήθηκε στο Αρσάκειο ο διάδρομος τού α΄ ορόφου, από όπου θα περνούσαν οι επίσημοι. Στο κέντρο υπήρχαν πορτρέτα τού βασιλέως Γεωργίου και τής βασίλισσας Όλγας, δεξιά υπήρχε εικόνα τού Όθωνα και από κάτω η προτομή τού Απόστολου Αρσάκη. Ο τοίχος είχε διακοσμηθεί με πορτρέτα τού Ι. Κοκκώνη και των μεταστάντων προέδρων τής ΦΕ. Η πόρτα απέναντι από την κυρία είσοδο είχε διακοσμηθεί με δάφνες, καθώς και η κλίμακα που οδηγούσε στην αυλή. Αξίζει να σημειωθεί ότι η έξοδος αυτή προς την αυλή και η σκάλα δεν χρησιμοποιήθηκαν έκτοτε σε άλλη τελετή, αλλά ούτε και για την έξοδο των μαθητριών στην εσωτερική αυλή.
Η εσωτερική αυλή του Αρσακείου Μεγάρου όπως είναι σήμερα. Η πόρτα που οδηγεί στο Μέγαρο είχε ανοίξει και στο κεφαλόσκαλο είχαν τοποθετηθεί θρόνοι στους οποίους κάθισε το βασιλικό ζεύγος. Η πόρτα αυτή δεν χρησιμοποιήθηκε έκτοτε. Στην αριστερή πλευρά βλέπουμε ότι κατά τη συντήρηση τού κτηρίου από τη ΔΕΠΟΣ ο ένας τοίχος έμεινε επίτηδες χωρίς επίχρισμα. Πρόκειται για το τμήμα τού Αρσακείου Μεγάρου που γκρεμίστηκε για να κτιστεί το κινηματοθέατρο «Ορφέας». Οι υπόλοιπες μαθήτριες τού Σχολείου παρακολουθούσαν την τελετή από τα παράθυρα που βρίσκονται γύρω από την αυλή. (Αρχείο ΦΕ)
.
Στην τελετή παρέστησαν ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ και η βασίλισσα Όλγα, ο διάδοχος, η πριγκίπισσα Αλεξάνδρα, ο Μητροπολίτης Αθηνών Προκόπιος και τα μέλη τής Ιεράς Συνόδου. Παρέστησαν ακόμη πρέσβεις ξένων κρατών και πολλοί υπουργοί, επίσημοι, άνθρωποι των γραμμάτων και τής εκπαίδευσης. Οι μαθήτριες τής χορωδίας κάθονταν σε κλιμακοειδή βάθρα εμπρός από τον ναό τής Αγίας Αναστασίας. Οι μικρές μαθήτριες και οι εσωτερικές φορούσαν λευκή ενδυμασία, οι ημισύσσιτες σκούρα μπλε ενδυμασία και οι εξωτερικές γαλάζια. Οι επίσημοι κάθονταν απέναντι από τη χορωδία στην αυλή τού Σχολείου και στη μια πλευρά τής αυλής είχε πάρει θέση η στρατιωτική μπάντα.
Λόγω τής στενότητας του χώρου οι Αρσακειάδες παρακολούθησαν τον εορτασμό τής πεντηκονταετίας από τα γύρω παράθυρα. (Αρχείο ΦΕ)
Το πρόγραμμα άρχισε με τον ύμνο στον βασιλέα, που δεν ήταν τίποτε άλλο από τη μουσική τού αγγλικού βασιλικού ύμνου με ελληνικούς στίχους: «Χαίρε Βασιλεύ Ελλήνων, χαίρε Άνασσα σεπτή…»
έψαλαν οι μαθήτριες συνοδευόμενες από τη στρατιωτική μπάντα τής βασιλικής φρουράς. Στη δοξολογία χοροστάτησε ο Μητροπολίτης Αθηνών συνεπικουρούμενος από δύο διακόνους. Έψαλε χορωδία μαθητριών των Σχολείων. Ο Πρόεδρος τού ΔΣ τής ΦΕ Μιχαήλ Μελάς, στον λόγο του, ευχαρίστησε τον Ύψιστο γιατί ευλόγησε το έργο τής Εταιρείας και εξέφρασε την ευγνωμοσύνη όλου τού κόσμου προς τους πρωτεργάτες τής ιδρύσεως τής ΦΕ, προς όσους εργάστηκαν σ’ αυτήν και σε όσους συνετέλεσαν στην προκοπή και στο πατριωτικό της έργο.
Το διδακτικό προσωπικό τού εσωτερικού Σχολείου τής ΦΕ το 1886. Στην 1η σειρά 2η από αριστερά η Ελμίνα Άλτερ και 4η η κόρη τής διευθύντριας Αμαλία Κλέμπε. Στη 2η σειρά 3η από αριστερά η υποδιευθύντρια Μπαμπέτ Χάουκολτ και 4η η διευθύντρια Γιοχάνα Κλέμπε. Στην 3η σειρά 5η από αριστερά η Ελένη Σμιθ και 6η η Παναγιωτίτσα Οικονόμου (από το λεύκωμα τής 50ετηρίδας τής ΦΕ.) (Αρχείο ΦΕ)
Ο Επόπτης των Σχολείων τής ΦΕ Γ. Βιώνης, στον επίσημο λόγο που εκφώνησε, μίλησε για τη δράση τής Εταιρείας κατά την πρώτη πεντηκονταετία. Από τον λόγο του αξίζει να αναφερθούμε στους θερμούς επαίνους προς τους δύο υπουργούς επί των Εκκλησιαστικών και τής Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Α. Δ. Αυγερινού (1871) και Δ. Μαυροκορδάτου (1872), οι οποίοι χωρίς να έχουν προηγουμένως ειδοποιήσει επισκέφθηκαν το Αρσάκειο και με ενθουσιασμό εξέφρασαν την ευαρέσκειά τους για την υποδειγματική λειτουργία τού ιδρύματος. Ο Βιώνης αναγκάστηκε να συντομεύσει τον λόγο του εξ αιτίας τού ψύχους που επικρατούσε. Άλλωστε ο λόγος ολόκληρος τυπωμένος σε φυλλάδιο διανεμήθηκε σε όλους τους επισήμους. Μετά τον λόγο τού Επόπτη οι μαθήτριες έψαλαν τον ύμνο προς τον Αρσάκη σε στίχους τού Αλ. Ρίζου Ραγκαβή και μουσική τού Λ. Καμηλιέρη:
«Τού σεμνού τεμένους τούτου των Μουσών ο ιδρυτής
και των δώρων τής παιδείας εις ημάς χορηγητής,
Υμνηθήτω μυριάκις ο αοίδιμος Αρσάκης.».
Ύστερα τραγούδησαν τον ύμνο των ευεργετών σε στίχους τού Αλ. Ρίζου Ραγκαβή πάνω σε μουσική τού Βάγκνερ:
«Σήμερον εορτή μεγάλη ͘
ευγνώμων η καρδία ψάλλει
παιάνα των ευεργετών.
Ζωή των τής πατρίδος η ζωή ͘
εις το μνημόσυνον αυτών τιμή
και κλέος εσαεί.».
Ο ύμνος τού Αρσάκη σε μουσική τού Καμηλιέρη και στίχους τού Αλ. Ρίζου Ραγκαβή. Τραγουδήθηκε για πρώτη φορά από χορωδία Αρσακειάδων συνοδία τής βασιλικής μπάντας κατά τον εορτασμό τής 50ετίας (φωτογραφία από την ανέκδοτη Ιστορία τής ΦΕ τού Στέφανου Γαλάτη).( Αρχείο ΦΕ)
Το απόγευμα φωταγωγήθηκαν τα κτήρια και δόθηκε χορός στις αίθουσες τού Αρσακείου, κατά τον οποίο χόρεψαν μαζί, μέχρι και μετά τα μεσάνυχτα, οι μαθήτριες όλων των Σχολείων, ενώ ήταν παρόντες οι σύμβουλοι, οι δάσκαλοι και οι οικογένειες των μαθητριών. Αυτή ήταν μία από τις λίγες ευκαιρίες που είχαν να έρθουν σε επικοινωνία οι εσωτερικές με τις εξωτερικές μαθήτριες.
Τελειόφοιτες μαθήτριες τού Αρσακείου το 1886 με τη διευθύντρια Γιοχάνα Κλέμπε (από το λεύκωμα τής 50ετηρίδας τής ΦΕ). (Αρχείο ΦΕ)
Μέρες μεγάλης και ιστορικής σημασίας έζησε το Αρσάκειο. Γι’ αυτό το ΔΣ μετακάλεσε από τo Παρίσι τον φωτογράφο J. David στον οποίο ανέθεσε να φωτογραφήσει τα κτήρια τού οικοδομικού τετραγώνου καθώς και τις μαθήτριες όλων των βαθμίδων με τις δασκάλες τους. Η πρωτοβουλία αυτή επέτρεψε σε εμάς σήμερα να έχουμε εικόνα των κτηρίων τής ΦΕ τον 19ο, αιώνα καθώς και των μαθητριών που φοίτησαν στο Αρσάκειο, των ενδυμασιών αλλά και τού πνεύματος που κυριαρχούσε στο Σχολείο την εποχή εκείνη. Οι φωτογραφίες αυτές περιέχονται σε λεύκωμα το οποίο ανήκει στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και φυλάσσεται στο Αρχείο της.
- Οι πληροφορίες προέρχονται από την Ιστορία τής ΦΕ τού Στέφανου Γαλάτη και το Αρχείο τής ΦΕ.
Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ
φιλόλογος – ιστορικός
[1][1] Πρόκειται για τα σχολεία πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης των οποίων τα μαθήματα παρακολουθούσαν οι μαθήτριες τού Διδασκαλείου εξασκούμενες για το μελλοντικό τους επάγγελμα.
