O πρώτος Αγιασμός στο «Σχολεῖον τῆς Ἑταιρείας»*

Το ξημέρωμα τής Δευτέρας 13 Ιουνίου 1837 στην Αθήνα δεν είχε τίποτα τo ιδιαίτερο. Οι ακτίνες τού ήλιου, που πρόβαλε από τον Υμηττό, φώτισαν όπως κάθε μέρα την πανάρχαια πόλη. Πολύ λίγα πράγματα όμως θύμιζαν πλέον την ένδοξη ιστορία της. Κατεστραμμένη από τον απελευθερωτικό αγώνα, η Αθήνα προσπαθούσε να αποτινάξει το πρόσφατο παρελθόν της και να συνταιριάξει ένα παράταιρο πλήθος αποτελούμενο από τους παλιούς της κατοίκους, τον μεγάλο αριθμό των δημοσίων υπαλλήλων που ήρθαν μετά την ανακήρυξή της σε πρωτεύουσα, τους Βαβαρούς και τους φραγκοφορεμένους Έλληνες τού εξωτερικού που έσπευσαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην πατρίδα.

Όπως κάθε μέρα, από τα χαράματα είχαν βγει στους δρόμους οι έμποροι των καταστημάτων στο «Πάνω Παζάρι», κοντά στους «Αέρηδες», αλλά και στο «Κάτω Παζάρι», γύρω και κάτω από το Τζαμί τού Τζισταράκη. Οι περίεργοι τύποι των Αθηνών είχαν ήδη συγκεντρωθεί γύρω από τον Πύργο του «Ρολογιού τού Έλγιν», απέναντι από τον Μεντρεσέ, για να διηγηθούν τα παράνομα νυχτοπερπατήματά τους, ενώ οι δημόσιοι υπάλληλοι πήγαιναν βλοσυροί στις δουλειές τους. Ξαφνικά όμως τα πράγματα άλλαξαν. Οι θαμώνες που κάθονταν νωχελικοί στο καφενείο «Η ωραία Ελλάς» παρατήρησαν μια ασυνήθιστη κινητικότητα. Οι καρότσες με τους φουστανελοφόρους αμαξάδες χάθηκαν ξαφνικά από την παραδοσιακή τους πιάτσα και έφυγαν βιαστικές για να παραλάβουν τους πελάτες τους. Απλοί Αθηναίοι, καλοντυμένες κυρίες, κύριοι με φουστανέλες αλλά και κοστούμια βγήκαν από τα σπίτια τους και περπατώντας βιαστικά στους χωματένιους δρόμους τής πόλης άρχισαν να κατηφορίζουν προς τη συνοικία τού Ψυρρή με μια ανεξήγητη έκφραση χαράς στο βλέμμα. Προσπέρασαν το Μοναστηράκι και ακολουθώντας την οδό Ερμού έστριψαν δεξιά στη χουρμαδιά που βρισκόταν στη γωνία τής οδού Καραϊσκάκη. Όλο αυτό το πλήθος συγκεντρώθηκε έξω από ένα διώροφο κτήριο με μπαλκόνι και εσωτερική αυλή. Ο ιδιοκτήτης τής οικίας Βιτάλης Συριανός είχε νοικιάσει το σπίτι του στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, για να στεγαστεί εκεί το πρώτο «Σχολείο Κορασίων».

Στην περιοχή όπου σήμερα βρίσκεται η Βιβλιοθήκη τού Αδριανού και η Ρωμαϊκή Αγορά βρισκόταν το διοικητικό και το εμπορικό κέντρο τής πόλης, όταν η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα τής Ελλάδος. Εκεί επί Τουρκοκρατίας είχε κτιστεί ένας ψηλός πύργος στην κορυφή τού οποίου τοποθετήθηκε το ρολόι που είχε δωρίσει ο λόρδος Έλγιν στην πόλη. Γύρω από το ρολόι λειτουργούσε παζάρι, κυρίως τροφίμων, από το οποίο εφοδιαζόταν όλη η πόλη. Στη γκραβούρα διακρίνουμε ‘Ελληνες με φουστανέλες και βράκες, Βαυαρούς, έναν ιερέα και ελάχιστες γυναίκες. Διακρίνονται ακόμα τα χαγιάτια κάποιων σπιτιών.

Από τις 5 Ιουνίου 1837, οι γονείς είχαν πληροφορηθεί από τις εφημερίδες για τη σύσταση «σχολείου εις μαθήτευσιν και διάπλασιν διδασκαλισσών» από τη ΦΕ. Η προσπάθεια ήταν χρησιμότατη, αλλά ξεπερνούσε κατά πολύ τις οικονομικές δυνατότητες τής Εταιρείας, αφού το μοναδικό της εισόδημα μέχρι τότε ήταν οι συνδρομές των μελών της. Και τώρα η εφημερίδα «Φήμη» έγραφε ότι το πρωινό τής 13ης Ιουνίου θα γινόταν ο Αγιασμός για την έναρξη των μαθημάτων.

Από νωρίς άρχισαν λοιπόν να συγκεντρώνονται γονείς που συνόδευαν τις μικρές μαθήτριες, δασκάλες με την Ελένη Πιτταδάκη, που είχε έρθει από το Ναύπλιο μαζί με 5 υπότροφα κορίτσια, και πολλοί άλλοι. Λόγω τής κοσμοσυρροής όχι μόνο το κτήριο τού Σχολείου αλλά και τα μπαλκόνια και οι αυλές των διπλανών σπιτιών ήταν γεμάτες κόσμο. Κατά τις 10 π.μ. άρχισαν να καταφθάνουν οι επίσημοι. Ο Πρόεδρος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Γεώργιος Κουντουριώτης, Αντιπρόεδρος τότε τού Συμβουλίου Επικρατείας, ο «Επί τής Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Γραμματεύς τής Επικράτειας» Αναστάσιος Πολυζωίδης, ο Σεβασμιότατος Επίσκοπος Αττικής Νεόφυτος, ο Επίσκοπος Επιδαύρου Λιμηράς, πλήθος «φιλομούσων» κληρικών, σύσσωμο το Δ.Σ. τής Εταιρείας αλλά και πολλά από τα μέλη της.

Στην άποψη αυτή τής πόλεως των Αθηνών, σε πρώτο πλάνο διακρίνεται η περιοχή τού Ψυρρή, όπου βρισκόταν η οικία Βιτάλη-Συριανού. Στο κέντρο διακρίνεται το τζαμί του Τζισταράκη, στο Μοναστηράκι, και τα προπύλαια τής Βιβλιοθήκης του Αδριανού. Στο βάθος δεσπόζει ο λόφος τού Λυκαβηττού και μπροστά του ο «μκρός Λυκαβηττός», ένας χαμηλότερος λοφίσκος με σχήμα όμοιο με τον μεγάλο. Σήμερα, λόγω τής λατόμησης, ο λόφος δεν έχει το ίδιο σχήμα και ονομάζεται «Σχιστή πέτρα».

Τον Αγιασμό τέλεσε ο Επίσκοπος Αττικής, ο οποίος ευλόγησε και ενίσχυσε τις μαθήτριες και τις δασκάλες τους με προτρεπτικούς λόγους «προς την Παιδείαν». Ύστερα τον λόγο πήρε ο Αρχιμανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης, ο οποίος μίλησε εκ μέρους τού Δ.Σ. Πρώτα αναφέρθηκε στον Ιωάννη Κοκκώνη που είχε την ιδέα τής σύστασης τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, αλλά και σε όλους όσοι ενίσχυσαν το έργο της. Ύστερα μίλησε για την αναγκαιότητα τής εκπαίδευσης τού γυναικείου φύλου και τις αναμενόμενες αλλαγές και βελτιώσεις στην ελληνική κοινωνία. Ανακοίνωσε ότι το «Σχολείο τής Εταιρείας» θα χωρίζεται στο «Κατώτερον», όπου θα φοιτούν μαθήτριες από 6 ετών και θα διδάσκονται δωρεάν τα μαθήματα που ορίζει το κράτος και επιπροσθέτως χειροτεχνήματα, και στο «Ανώτερον», για κοράσια μεγαλύτερα των 14 ετών, όπου θα διδάσκονται οι μέλλουσες δασκάλες, υπότροφες τής Εταιρείας. Στο σχολείο αυτό θα μπορούσαν να φοιτούν έναντι διδάκτρων και «τα κοράσια άλλων πολιτών όσα έχουν χρείαν ανωτέρας παιδείας». Θα διδάσκονται Ελληνική Γλώσσα, Αρχαία και Ιστορία, Ιερά Ιστορία και Κατήχηση, Αριθμητική, Γραμμική Ιχνογραφία, Καλλιγραφία και Χειροτεχνήματα (ράψιμο, πλέξιμο και κεντήματα) και επιπροσθέτως Μουσική και Γαλλικά. Οι υπότροφοι θα πρέπει να διδάξουν τουλάχιστον τέσσερα χρόνια στην πρωτεύουσα μίας των επαρχιών τού κράτους. Στην αντίθετη περίπτωση θα έπρεπε να επιστρέψουν τα δίδακτρα. Η Εταιρεία διατηρούσε το δικαίωμα να παραχωρεί υποτροφία στις πτωχές και ορφανές κόρες των αγωνιστών τής Επαναστάσεως. Ο λόγος τού Αντιπροέδρου έγινε δεκτός με ένα παρατεταμένο χειροκρότημα.

Έτσι τελείωσε ο πρώτος Αγιασμός που έγινε σε Σχολείο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και «εις όλων τα πρόσωπα εφαίνετο η φαιδρότης μαρτυρούσα τής ψυχής των την αγαλλίασιν και όλοι συγχαίροντες αλλήλους εξέφραζον τας ελπίδας τής μελλούσης ωφελείας ήτις θέλει προσέλθει εκ τού τοιούτου καταστήματος εις όλον το έθνος και προς την εκπαίδευσιν του γυναικείου φύλου.»

Μια άλλη άποψη τής συνοικίας τού Ψυρρή. Σε πρώτο πλάνο ο ναός των Αγίων Αναργύρων. Στο βάθος διακρίνεται το Θησείο. Η οικία Βιτάλη-Συριανού θα πρέπει να βρισκόταν εκεί κοντά, διότι όπως γράφει και ο παλαιότερος ένοικος τής οικίας, ο Γάλλος ζωγράφος Λουί Ντυπρέ, στο έργο του «Ταξίδι από την Αθήνα στην Κωνσταντινούπολη», από το παράθυρό τής οικίας έβλεπε το Θησείο.

Στην Αθήνα τού 1837, το ξημέρωμα τής Δευτέρας 13 Ιουνίου δεν είχε τίποτα το ιδιαίτερο. Σε έναν στενό δρόμο στού Ψυρρή όμως γραφόταν η πρώτη σελίδα μιας πρωτοβουλίας που άλλαξε τη μορφή τής ελληνικής κοινωνίας. Η Ελλάδα έκανε επιτέλους ένα θετικό βήμα μπροστά, που θα είχε ως συνέπεια μια μεγάλη κοινωνική αλλαγή. Το νεοσύστατο ελληνικό κράτος δεν χρειαζόταν ένα σχολείο θηλέων για να μορφώνονται οι κόρες όσων μπορούσαν να πληρώσουν δίδακτρα .Αυτό που είχε ανάγκη ήταν η δημιουργία ενός μεγάλου Ελληνικού Διδασκαλείου Θηλέων ώστε να εκπαιδευθούν οι δασκάλες που θα αναλάμβαναν την μόρφωση των Ελληνίδων, όπου υπήρχε Ελληνισμός.

Από την ημέρα εκείνη πέρασαν πάνω από 182 χρόνια. 13 χρόνια μετά η γενναία δωρεά τού Απόστολου Αρσάκη έδωσε το δικό του όνομα στα σχολεία. 26 χρόνια μετά η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία ίδρυσε πλήρη Αρσάκεια Σχολεία σε πόλεις ζωτικής σημασίας για την ιστορία τής Ελλάδος (Κέρκυρα, Λάρισα, Πάτρα). 37 χρόνια μετά ίδρυσε μονοτάξια σχολεία σε περιοχές όπου η συστηματική διδασκαλία τής ελληνικής γλώσσας ήταν αναγκαία (Κηφισιά, Μενίδι, Κιούρκα, Πατήσια, Ελευσίνα, Χασιά, Γαύριο, Αβία Μάνης, Στύρα Ευβοίας). 144 χρόνια μετά τα σχολεία τής ΦΕ έγιναν μεικτά. Επί 151 χρόνια η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία εκπαίδευσε δωρεάν δασκάλες για να διδάσκουν τα Ελληνόπουλα. 162 χρόνια μετά ίδρυσε Αρσάκειο Σχολείο στα Τίρανα τής Αλβανίας, με σκοπό την αλληλοκατανόηση μεταξύ των δύο λαών διά της παιδείας. 182 χρόνια μετά Αρσάκεια Σχολεία λειτουργούν στην Αθήνα (Ψυχικό, Εκάλη), στην Πάτρα, τη Θεσσαλονίκη, στα Ιωάννινα και τα Τίρανα

Από τότε κάθε χρόνο, στην αρχή τού σχολικού έτους, όχι μόνο στην Αθήνα αλλά σε ολόκληρη την Ελλάδα χιλιάδες παιδιά συγκεντρώνονται στα Σχολεία τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας για τον αγιασμό. Από την ιστορική εκείνη Δευτέρα τού 1837 μεσολάβησαν μεγάλα ιστορικά γεγονότα: δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, δυσάρεστες και ευχάριστες στιγμές για το έθνος. Το Σχολείο τής Εταιρείας όμως, το Αρσάκειο, συνεχίζει απτόητο το έργο του. Μπορούμε λοιπόν να πούμε με βεβαιότητα ότι «η φαιδρότης ήτις εφαίνετο εις όλων τα πρόσωπα, μαρτυρούσα τής ψυχῆς των την αγαλλίασιν» πριν από 182 χρόνια ήταν απόλυτα δικαιολογημένη και η απόφαση των ιδρυτών τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας είναι πλέον δικαιωμένη από τον χρόνο και την ιστορία.

Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ

Φιλόλογος - Ιστορικός

ΠΗΓΕΣ: Kείμενα περιηγητών, Πρακτικά τού Δ.Σ. τής Φ.Ε. και Ιστορία τής Φ.Ε. τού Στέφανου Γαλάτη (ανέκδοτη)

* Το κείμενο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα τού Συλλόγου αφυπηρετησάντων καθηγητών τής Φ.Ε. «Ιωάννης Κοκκώνης».