Από τις Διευθύντριες στους Διευθυντές

 

«Τον άρχοντα τριών δει μεμνήσθαι.Πρώτον ότι ανθρώπων άρχει. Δεύτερον ότι κατά νόμον άρχει, και τρίτον ότι ουκ αεί άρχει».

                                                                                                                                         Αγάθων 450-400 π.Χ.

Τoν 19ο αιώνα το Διοικητικό Συμβούλιο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας όταν αναφερόταν στη Διευθύντρια τού Σχολείου εννοούσε κυρίως τη Διευθύντρια τού Οικοτροφείου, η οποία συνήθως δίδασκε ξένη γλώσσα και χειροτεχνήματα. Η θέση τής Διευθύντριας τού Σχολείου θεωρείτο νευραλγική, γι’ αυτό το ΔΣ προσπαθούσε να τοποθετήσει στη θέση αυτή έμπειρα και ικανά πρόσωπα. Η προτίμηση που έδειξε προς τις ξένες διευθύντριες, ήταν γιατί θεωρούσε ότι διέθεταν μεγαλύτερη εμπειρία στη διεύθυνση ενός μεγάλου σχολείου. Είναι γεγονός ότι οι ξένες διευθύντριες διέθεταν πείρα, δεν γνώριζαν όμως την ελληνική γλώσσα και τη δομή τής ελληνικής κοινωνίας, κάτι που έκανε τις περισσότερες να αποτύχουν στο έργο τους.

Για τις περισσότερες ένα μεγάλο σχολείο με τις προδιαγραφές τού Αρσακείου προορίζονταν για κορίτσια αριστοκρατικής καταγωγής. Δυσκολεύονταν πολύ να αντιληφθούν ότι στην Ελλάδα δεν υπήρχε αριστοκρατία και αυτοί που ξεχώριζαν ήταν οι γόνοι των αγωνιστών τής Επανάστασης στους οποίους οφειλόταν σεβασμός. Οι πολλές από αυτές δεν μπόρεσαν να συνεργαστούν ούτε με το Διοικητικό Συμβούλιο ούτε με τους υπόλοιπους καθηγητές. Αξιοσημείωτη είναι η πληροφορία που παίρνουμε από την αλληλογραφία τής βασίλισσας Αμαλίας προς τον πατέρα της Παύλο Φρειδερίκο Αύγουστο τού Ολδεμβούργου, όταν η Κλάρα, κυρία των τιμών τής αυλής τού Ολδεμβούργου βρισκόταν στην Αθήνα το 1841. Σε επιστολή της προς τον πατέρα της στις 27 Δεκεμβρίου 1841, η Αμαλία γράφει: «Ακούω πως εδώ επιθυμούν να δεχθεί η Κλάρα μια θέση ως Διευθύντρια στο Σχολείο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Αν το επιθυμεί η Εταιρεία δεν έχω αντίρρηση, μόνο που δεν θα ήθελα να το προτείνω εγώ. Δεν θα συναντήσει εδώ δυσκολίες, γιατί η προκάτοχός της ήταν ένα άτομο που είχε αντιληφθεί τη θέση του τελείως λανθασμένα. Η Εταιρεία είναι υπό την αιγίδα μου κι αν έρθει η Κλάρα θα μπορώ να ασκώ μεγαλύτερη επιρροή. Είμαι βέβαιη ότι Κλάρα θα μπορούσε να δράσει ευεργετικά, μόνο που θα πρέπει να γνωρίζει πως σ’ αυτή την περίπτωση η θέση της θα είναι διαφορετική από αυτή που ήταν όταν βρισκόταν εδώ ως προσκεκλημένη. Ελπίζω να μπορεί να το κατανοήσει».

Ήταν η εποχή που η Φ.Ε. έδιωξε την Αγγλίδα Διευθύντρια Κάννον και αναζητούσε νέα Διευθύντρια. Δεν γνωρίζουμε για ποιους λόγους η Κλάρα δεν έγινε Διευθύντρια τού Σχολείου τής ΦΕ. Το Δ.Σ. προσέλαβε τη Σεβαστή Μάνου και από ό,τι διαβάζουμε στα Πρακτικά με μεγάλη χαρά αποδέχθηκε μια μορφωμένη Ελληνίδα για τη θέση τής Διευθύντριας. «…Σήμερον έχομεν τήν ευχαρίστησιν να βλέπομεν τα εμπιστευμένα εις ημάς κοράσια διατελούντα υπό την οδηγίαν και άμεσον επαγρύπνησιν κυρίας ομογενούς και ομοθρήσκου με παιδείαν και σύνεσιν διακεκριμένην ήτις με μητρικόν φίλτρον και ειλικρινή αφοσίωσιν εναχολείται ήδη εις το υψηλόν τούτο αλλά και επίπονον έργον τής ηθικής διαμορφώσεως των κορασίων» (Πρακτικά των συνεδριάσεων τού ΔΣ και των Συνελεύσεων τής ΦΕ, 1842, σελ.45). Οι περισσότερες ξένες διευθύντριες δεν έδειχναν διάθεση να αντιληφθούν την «κοινωνικώς αποδεκτή» συμπεριφορά στην Ελλάδα. Έτσι η πρώτη μετακληθείσα ξένη διευθύντρια, η Αγγλίδα Κάννον, αποπέμφθηκε από το ΔΣ τον πρώτο κιόλας χρόνο. Η δεύτερη, η Ελβετίδα Μουσάρ Κουρβουαζιέ, έμεινε μόλις 2 χρόνια. Είχε κατηγορηθεί από τον Τύπο για επιπόλαιη και απρεπή συμπεριφορά. Παράλληλα, επειδή ήταν σπάταλη και αυταρχική, προκάλεσε σωρεία παραιτήσεων καθηγητριών και επιμελητριών. Αποτέλεσμα ήταν να την αποπέμψει το ΔΣ πριν τελειώσει η σύμβασή της.

Το ίδιο περίπου συνέβη με την τελευταία ξένη Διευθύντρια τού Αρσακείου, τη Γιοχάνα Κλέμπε, για την οποία, παρά το ότι έκανε μια θεαματική αρχή, το ΔΣ είχε πολλά παράπονα από τη συμπεριφορά της. Τέλος έφυγε μετά από 13 χρόνια, πριν λήξει το συμβόλαιό της.

Αναμνηστική φωτογραφία για το λεύκωμα τής συμπλήρωσης 50 χρόνων τής ΦΕ. Η Διευθύντρια τού Σχολείου Γιοχάνα Κλέμπε (στο κέντρο τής φωτογραφίας) και η Υποδιευθύντρια Μπαμπέτ Χάουκολτ, (2η από αριστερά στη δεύτερη σειρά) φωτογραφίζονται με το προσωπικό τού Εξωτερικού Σχολείου τής ΦΕ, δηλ. τού Τοσιτσείου. (Αρχείο ΦΕ)

Από τις μετακληθείσες αλλοδαπές Διευθύντριες εξαίρεση αποτελεί η Ελβετίδα Αμεναΐς Καβανιάρη, η οποία παρέμεινε στη διεύθυνση τού Αρσακείου από το 1860 έως το 1875 και προσέδωσε στο Σχολείο ένα νέο πολιτιστικό και κοινωνικό πνεύμα, ανοίγοντάς στην αθηναϊκή κοινωνία και εγκαινιάζοντας τα απογεύματα ψυχαγωγίας για τις εσωτερικές μαθήτριες. Οι μετακληθείσες στο Αρσάκειο ξένες διευθύντριες ήταν 4 και εργάστηκαν τα πρώτα 50 χρόνια τής λειτουργίας τού Σχολείου. Η απόφαση αυτή κατακρίθηκε από πολλούς και από τον Τύπο. Η Καλλιρρόη Παρρέν, μάλιστα, με σθένος πολέμησε την προτίμηση αυτή, υποστηρίζοντας ότι υπάρχουν αξιολογότατες Ελληνίδες ικανές να καλύψουν τη θέση. Η συνήθεια αυτή όμως εγκαταλείφθηκε τη δεύτερη πεντηκονταετία, οπότε πλέον όλες οι διευθύντριες ήταν Ελληνίδες..

Σύμφωνα με τον Κανονισμό του 1842, η διευθύντρια είχε καθήκον να «επιμελείται εν πάση ευκαιρίᾳ διά τής εαυτής παρουσίας και συναναστροφής, να βελτιώνη και εξευμενίζη τα ήθη και τους τρόπους των κορασίων, διοικούσα αυτά μητρική στοργή και Χριστιανική πραότητι. Διά τούτο παραλαμβάνη συνεχώς μεθ’ εαυτής εναλλάξ εις τον περίπατον και τινα των κορασίων».

Συγκεκριμένα η διευθύντρια:                      

Α. Εκτελεί τα διατεταγμένα και διατασσόμενα παρά τής επί των Σχολείων Επιτροπής και ως προς τα ζητήματα τής υγείας υπακούει στις εντολές τού ιατρού τού Παρθεναγωγείου.

Β. Φροντίζει να υποθάλπη κατά πάντα τρόπον το αίσθημα τής ευσέβειας, παρούσα μάλιστα εις την κατ’ οίκον προσευχήν των κορασίων.

Γ. Παρευρίσκεται συχνά στις παραδόσεις των μαθημάτων.                                                                               

Δ. Κρατά ημερολόγιον των απουσιών των μαθητριών.                                                                                   

Ε. Προσέχει εις ό,τι αφορά την ηθικήν και νοητικήν ανάπτυξιν των κορασίων εν καιρώ τής τραπέζης και καθ’ όλας τας άλλας περιστάσεις.                                                                        

ΣΤ. Επιμελείται να εξευγενίζη τα ήθη και τους τρόπους των κορασίων διά τής εαυτής παρουσίας και συνομηλίας.                                                                                                                                                            

Ζ. Κρατά Γενικό Μαθητολόγιο.                                                                                                                                  

Η. Φροντίζει ώστε υπάλληλοι, υπηρέτριες και μαθήτριες να εκτελούν τα καθήκοντά τους.                                 

Θ. Κρατά κατάλογον των διδάκτρων.                                                                                                             

Ι. Κρατεί κατάλογον των αντικειμένων διά χρήσιν των μαθητριών και τού Παρθεναγωγείου.                            

ΙΑ. Διευθύνει τα εις το Διδασκαλείον προσαρτημένα κατώτερα σχολεία τής Εταιρείας επισκεπτομένη αυτά δις τής εβδομάδος τουλάχιστον.                                                                                                                                  

ΙΒ. Ετοιμάζει τις καταστάσεις τής μισθοδοσίας τού προσωπικού τού Παρθεναγωγείου.

Η Σεβαστή Μάνου, Διευθύντρια στο Αρσάκειο από το 1841 έως το 1858. Είχε άριστη συνεργασία με το ΔΣ και μεγάλη αγάπη για τα παιδιά. (Αρχείο ΦΕ)

Τα πρώτα χρόνια και μέχρι το 1898 το Σχολείο, εσωτερικό και εξωτερικό, είχε μία διευθύντρια. Αργότερα τα δύο Σχολεία διαχωρίστηκαν. Στον Κανονισμό τού 1911 προβλέπονταν ειδικά καθήκοντα για τις διευθύντριες κάθε Σχολείου, οπότε αυξήθηκε ο αριθμός των διευθυντριών. Σύμφωνα πάντως και με αυτόν τον κανονισμό η διευθύντρια θα πρέπει να διδάσκει το μάθημα της Οικιακής Οικονομίας στις μαθήτριες των τελευταίων τάξεων και στοιχειώδεις πρακτικές γνώσεις μαγειρικής και οικιακών εργασιών. Τα πρώτα χρόνια λοιπόν ο θεσμός τής διευθύντριας είχε μεγαλύτερο κύρος και περισσότερες δικαιοδοσίες. Προς τα μέσα τού 20ού αιώνα τα πράγματα άλλαξαν και οι διευθυντές/διευθύντριες των Σχολείων είχαν την προβλεπόμενη από τον Νόμο εξουσία. Τα ονόματα των διευθυντριών των Αρσακείων όπως τα συναντάμε στα αρχεία τής ΦΕ:    

Ελένη Πιτταδάκη. Ήταν η πρώτη διευθύντρια τού Σχολείου από το 1837 έως το 1840. Είχε έρθει στην Αθήνα από το Ναύπλιο, όπου δίδασκε μαζί με 5 υποτρόφους οικότροφες μαθήτριες. Δίδασκε, εκτός των γυναικείων χειροτεχνημάτων, τα μαθήματα Ιστορίας, Γεωγραφίας και Γραμμικής Ιχνογραφίας.

Βαμβώ Ιωάννου. Ήταν διευθύντρια του Νηπιακού σχολείου, που είχε συσταθεί στις 7 Απριλίου 1840 με 103 μαθητές και 290 μαθήτριες. Διετέλεσε διευθύντρια από το 1840 έως το 1842.                         

Κάννον (1841-1842). Ο πρέσβης τής Ελλάδος στο Λονδίνο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος σύστησε ως διευθύντρια την Αγγλίδα Κάννον. Το ΔΣ απεδέχθη την πρόταση λέγοντας «Ελπίζωμεν ότι θέλομεν έχει Διευθύντριαν δυναμένην να δώση την κατάλληλον ανατροφήν των ανωτάτων κλάσεων τής κοινωνίας και να μορφώση τας νέας Ελληνίδας εν γένει κοσμίας, ευαρέστους τον τρόπον, καλάς μητέρας και φρονίμους την οικονομίαν». Η Κάννον και οι αδελφές της ήρθαν στην Αθήνα νομίζοντας ότι πρόκειται να αναθρέψουν κόρες πλουσίων οικογενειών και, βέβαια, έκαναν λάθος Το ΔΣ τής δήλωσε ότι η κοινωνία τής Ελλάδας θεωρεί ευγενή κάθε έντιμη οικογένεια είτε είναι φτωχή είτε αγροτική. Η Κάννον όμως ουδέποτε συμμορφώθηκε με τον κανονισμό τής ΦΕ και έτσι μετά από έναν χρόνο το ΔΣ την απέλυσε δίνοντάς της έναν μισθό και τα χρήματα για την επιστροφή της στην Αγγλία. Για να αποφευχθούν οι παρεξηγήσεις, την εντολή τού ΔΣ να δίνεται στα κορίτσια ανατροφή των ανωτέρων τάξεων τής κοινωνίας δεν πρέπει να την κρίνουμε με βάση τα σημερινά δεδομένα. Ακόμα και η καθημερινή καθαριότητα και η ευγενική συμπεριφορά ήταν άγνωστη σε πολλά μέρη τής Ελλάδος, κυρίως μετά τον απελευθερωτικό αγώνα που είχε προηγηθεί.         

Σεβαστή Μάνου. Διευθύντρια από το 1842 έως το 1858. Γεννήθηκε το 1799. Καταγόταν από τη φαναριώτικη οικογένεια των Αργυρόπουλων, κόρη τού Ιάκωβου Αργυρόπουλου. Παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Μάνο. Χήρεψε σε ηλικία 35 ετών και ανέλαβε τη διεύθυνση τού Αρσακείου για να αναθρέψει τα παιδιά της. Η συνεργασία της με το ΔΣ ήταν άριστη και η αγάπη της για τα παιδιά μεγάλη. Το ΔΣ προσέλαβε ακόμα την Αγγλίδα Ουάτσον ως υποδιευθύντρια και την Αικατερίνη Βρόσκη, γνωστή για την επιδεξιότητά της στα χειροτεχνήματα, ως επιμελήτρια. Η τελευταία μάλιστα ήταν αυτή στην οποία παρέδωσε η Κάννον το υλικό τού Σχολείου όταν έφυγε. Το ΔΣ ανέθεσε στη Μάνου να ταξιδέψει στην Ευρώπη και να βρει ικανές καθηγήτριες για ειδικά μαθήματα.

Μουσάρ Κουρβουαζιέ. Διευθύντρια από το 1858 ώς το 1860. Η Ελβετίδα Μ. Κουρβουαζιέ υποσχέθηκε στο ΔΣ να κάνει οικονομίες και να οργανώσει σωστά το Σχολείο. Αντί γι’ αυτό η συμπεριφορά της προς τους διδάσκοντες αλλά και τους γονείς ήταν προκλητική. Το ΔΣ τής έκανε συστάσεις αλλά εκείνη δεν συμμορφώθηκε. Έτσι το ΔΣ την απέλυσε το 1860 και στράφηκε προς τα εξέχοντα μέλη του, αναζητώντας νέα διευθύντρια.

Αμεναΐς Καβανιάρη. Διευθύντρια από το 1860 μέχρι το 1875. Είχε ασχοληθεί με την εκπαίδευση των παιδιών τού βαρόνου Σίνα. Η βαρόνη Ιφιγένεια Σίνα τη σύστησε ανεπιφύλακτα στο ΔΣ τής ΦΕ, το οποίο όμως δεν είχε τη δυνατότητα να καταβάλλει τον απαιτούμενο μισθό. Τότε το ζεύγος Σίνα ανέλαβε πληρώνει τη μισθοδοσία της για όσο χρόνο θα παρέμενε διευθύντρια. Η Καβανιάρη, παιδαγωγός με σπουδές στην Ελβετία, οργάνωσε το Σχολείο με ευρύτερο πνεύμα στο κοινωνικό και το πολιτιστικό επίπεδο. Άνοιξε τις πύλες του στην κοινωνική ζωή τής Αθήνας και ήταν αυτή που καθιέρωσε την ψυχαγωγία, «τη συναναστροφή», τού Σαββάτου με απαγγελίες και παραστάσεις έργων Ελλήνων και Γάλλων ποιητών και συγγραφέων. Επίσης οργάνωσε κατά το σύστημα των Ecoles Maternelles των Παρισίων το νέο Νηπιαγωγείο, το οποίο διηύθυναν απόφοιτες τού Διδασκαλείου μετεκπαιδευμένες στην Ελβετία.

Μαυρέττα Κίτσου. Η Μαυρέττα Κίτσου εργάστηκε πολλά χρόνια στο Αρσάκειο. Το 1853, όταν το Σχολείο μεταφέρθηκε στο νέο κτήριο, επιτηρούσε τις μαθήτριες την ώρα τής μελέτης. Το 1855 έγινε αρχιεπιμελήτρια. Το 1868 αντικατέστησε ως διευθύντρια την Καλλιόπη Πετροκοκκίνου στο Αρσάκειο Κερκύρας και εν συνεχεία εκλήθη να διευθύνει το Αρσάκειο Αθηνών. Μετά από 9 χρόνια όμως το ΔΣ αποφάσισε να προσλάβει για μία ακόμα φορά ξένη διευθύντρια. Η Μαυρέττα Κίτσου παραιτήθηκε δυσαρεστημένη. Η παραίτησή της σχολιάστηκε και στον Τύπο τής εποχής. Διετέλεσε διευθύντρια από το 1875 έως το 1883. Στα πρακτικά τής ΦΕ δεν αναφέρεται κάποιος λόγος δυσαρέσκειας προς την Μαυρέτα Κίτσου, όμως από ένα σημείο και πέρα, ενώ εξακολουθούσε να είναι διευθύντρια, δεν γινόταν γι’ αυτήν λόγος στο ΔΣ .

Ιωάννα Κλέμπε (1883-1896). Είναι ίσως η Διευθύντρια τού Αρσακείου που η μορφή της είναι περισσότερο γνωστή σε εμάς διότι βρίσκεται στις φωτογραφίες τού 1886, αφού ήταν διευθύντρια κατά τον εορτασμό τής Πεντηκονταετίας. Το ΔΣ όμως δεν φαίνεται να ήταν ευχαριστημένο από αυτήν. Ο πρόεδρος τής ΦΕ Κωνσταντίνος Σημαντήρας, τον Δεκέμβριο τού 1896, συγκάλεσε εκτάκτως συνεδρίαση τού ΔΣ με θέμα τη «χαλάρωση τής Διευθυντρίας». Η ίδια όμως εξεδήλωσε την επιθυμία να παραιτηθεί και αποχώρησε τον Φεβρουάριο τού 1897.

«Κόρη τής αρματολίτικης οικογενείας των Μπουκουβαλαίων, η επί τρία ἒτη διευθύντρια τού Αρσακείου Ελένη Μπουκουβάλα υπήρξε μία από τας πλέον ενδιαφερούσας φυσιογνωμίας τής εποχής» έγραφε η εφημερίδα «Ακρόπολη» γι’ αυτήν.  (Φυσιογνωμίαι τινες Αρσακειάδων, ΣΑΦΕ)

Ελένη Μπουκουβάλα. Διευθύντρια τού Αρσακείου από το 1896 έως το 1898, υπήρξε η πρώτη γυναίκα Επιθεωρήτρια των Δημοτικών Σχολείων τού Κράτους.  Ήταν απόφοιτος τού Αρσακείου με δίπλωμα παιδαγωγού από το Παρίσι και το Λονδίνο. Αφιέρωσε τη ζωή της στον εκσυγχρονισμό τής Εκπαίδευσης.

Η Μαρία Αλεξανδρίδου, μαζί με την κόρη της .(Φυσιογνωμίαι τινες Αρσακειάδων, 1936, ΣΑΦΕ)

Μαρία Αλεξανδρίδου. Διευθύντρια τού Αρσακείου από το 1898 έως το 1917. Μαζί με την αδελφή της υπήρξαν οι μοναδικές αρσακειάδες που γνώρισαν και συνομίλησαν με τον Απόστολο Αρσάκη στο σπίτι του στο Παραϊπάνι (Βεντέα), στη Ρουμανία. Σπούδασε Παιδαγωγικά. Ήταν αυστηρή αλλά έδειχνε μητρικό ενδιαφέρον για τις μαθήτριες. Εισήγαγε τον θεσμό τής «Μεγάλης Συναναστροφής» στις αίθουσες τού Αρσακείου με την παρουσία τής βασιλικής οικογενείας, τής κυβέρνησης και του διπλωματικού σώματος.

Η Αικατερίνη Βαρουξάκη, διευθύντρια τού Αρσακείου από το 1898 μέχρι το 1934, διακρίθηκε για τη μεγάλη εκπαιδευτική και φιλανθρωπική της δράση αλλά και το συγγραφικό της έργο. (Φυσιογνωμίαι τινες Αρσακειάδων, 1936, ΣΑΦΕ)

Αικατερίνη Βαρουξάκη. Ήταν κόρη εμπόρου από τη Σύρο και ανιψιά τού Θ. Δεληγιάννη. «Διά τον πεφωτισμένον ζήλον της» η Αικατερίνη Βαρουξάκη προήχθη σε υποδιευθύντρια των Εξωτερικών Σχολείων το 1898. Το 1907 το ΔΣ την είχε στείλει στο Κάιρο για να μελετήσει τη λειτουργία των εκεί παρθεναγωγείων. Το Ιούνιο τού ίδιου έτους μετέβη για μετεκπαίδευση στην Γερμανία. Το 1917 ανέλαβε τη διεύθυνση τού Διδασκαλείου και τής Αστικής Σχολής. Τη χαρακτήριζε η καλοσύνη. Ο Κωστής Παλαμάς τής αφιέρωσε το τετράστιχο:

«Είδα τη γη από την Άνοιξη                                                                                                                                  

να λάμπει σα ρουμπίνι.                                                                                                                                       

Τον άνθρωπο ωραιότερα                                                                                                                                  

φωτίζει η καλωσύνη.

Είχε θάρρος, αυτοπεποίθηση, θέληση και ενθουσιασμό. Παρέμεινε στη θέση τής διευθύντριας μέχρι το 1934 οπότε, λίγο αφού εγκατέστησε το Διδασκαλείο στο νέο κτήριο τού Ψυχικού, πέθανε.

Η Άννα Γιαννοπούλου, φιλόλογος με μεταπτυχιακές σπουδές σε Γαλλία, Ολλανδία, Γερμανία και Σουηδία, διετέλεσε διευθύντρια τού Αρσακείου Λάρισας και τής Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού από 1934 έως το 1936. Συνετέλεσε στην ίδρυση τού ΣΑΦΕ, τού οποίου υπήρξε και πρώτη Πρόεδρος. (Φυσιογνωμίαι τινες Αρσακειάδων, 1936, ΣΑΦΕ)

Άννα Γιαννοπούλου. Γεννήθηκε στο Διδυμότειχο τής Θράκης. Φοίτησε στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο τής Κωνσταντινούπολης και σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι, όπου πήρε πτυχίο Παιδαγωγικής. Υπήρξε διευθύντρια τού Αρσακείου Διδασκαλείου από το 1934 μέχρι το 1936. Στη συνέχεια ήταν η πρώτη διευθύντρια τής νεοσυσταθείσας Παιδαγωγικής Ακαδημίας.

Αξίζει να αναφέρουμε, με αλφαβητική σειρά, τα ονόματα των διευθυντών τού Αρσακείου από το 1837 έως το 1950: Αλεξανδρίδου Μαρία, Βαρουξάκη Αικατερίνη, Βρατσάνος Μιλτιάδης, Γιαννοπούλου Άννα, Δημητριάδου Ιφιγένεια, Διαμαντόπουλος Αδαμάντιος, Θείου Σαπφώ, Βαμβώ Ιωάννου, Καβανιάρη Αμεναΐς, Κάννον, Κοσκινά Σοφία, Λαλεχός Πέτρος, Λαμπίρης Κωνσταντίνος, Λουίζου Ελένη, Μάνου Σεβαστή, Μητρόπουλος Αριστομένης, Μουσάρ-Κουρβουαζιέ Λουίζα, Μπουκουβάλα Ελένη, Πασκουάλη Ευτυχία, Ρώσσης Στέφανος, Σκορδέλη Ασπασία, Σμιθ Ελένη, Σπορίδη Ειρήνη, Συκουτρή Χαρά. Τζαμαρέλλα Ζωή, Τζάβα Ειρήνη.

Ο θεσμός τής υποδιευθύντριας

Η υποδιευθύντρια είχε ως καθήκον να ασχολείται με το εκπαιδευτικό υλικό και τον ιματισμό των μαθητριών. Βοηθούσε τη διευθύντρια στο έργο της και επέβλεπε την τήρηση τού Κανονισμού. Το 1895, λόγω των οικονομικών δυσχερειών, καταργήθηκε η θέση τής υποδιευθύντριας, μία θέση επιμελητρίας καθώς και τής διευθύντριας τού Νηπιαγωγείου. Οι πιο γνωστές υποδιευθύντριες τού Αρσακείου ήταν:

Καλλιόπη Πετροκοκκίνου. Ήταν Αρσακειάς και μία από τις πιο γνωστές και άξιες υποδιευθύντριες τού Σχολείου. Υπηρέτησε σε όλες τις θέσεις τού σχολείου και το ΔΣ συνεχώς έπλεκε το εγκώμιό της. Της ανατέθηκε η οργάνωση τού Αρσακείου Κερκύρας. Δίδασκε Οικιακή Οικονομία στα Γαλλικά και εξέδωσε με έξοδά της τη σειρά των μαθημάτων της. Αποχώρησε το 1875, λόγω του γάμου της, και έζησε στο Αίγιο.

Καλλιόπη Καγκάδη. Διαδέχθηκε την Κ. Πετροκοκκίνου. Είχε σπουδάσει στην Αγγλία. Παραιτήθηκε το 1879 λόγω γάμου.

Ειρήνη Πρινάρη. Ήταν Αρσακειάς και η πρώτη που τιμήθηκε με το Ράλλειο βραβείο. Προσελήφθη το 1865 και ανέλαβε τη διεύθυνση και την εφορεία των Νηπιαγωγείων. Ως υποδιευθύντρια «προσείλκυσε τας ευχαριστείας και την ευγνωμοσύνην τού Συμβουλίου». Διετέλεσε διευθύντρια τού Αρσακείου Κερκύρας από το 1890 έως το 1892. Ανέλαβε να συγκροτήσει το νέο Παρθεναγωγείο.

Η Μπαμπέτ Χάουκολτ σε φωτογραφία μαζί με τη διευθύντρια τού Σχολείου και Αρσακειάδες το 1886 (Αρχείο ΦΕ)

Μπαμπέτ Χάουκολτ. Δίδασκε ραπτική και οικιακή οικονομία. Το όνομά της αναφέρεται για πρώτη φορά το 1865. Το 1869 έγινε αρχιεπιμελήτρια και το 1891 υποδιευθύντρια μέχρι το 1895, οπότε καταργήθηκε η θέση. Η μορφή της μάς είναι γνωστή από τις φωτογραφίες τής Πεντηκονταετηρίδος.

Στο Αρσάκειο υπήρχε και ο θεσμός τής επιμελήτριας. Μεταξύ των καθηκόντων της ήταν να επιτηρεί την ακριβή τήρηση τού προγράμματος. Διέμενε στο δωμάτιο των εργόχειρων για να βοηθάει και να επιτηρεί την επισκευή των ιματίων των υποτρόφων, των συσσιτίων και να επιτηρεί τα νεότερα των 12 ετών κορίτσια κατά τη διάρκεια τής μελέτης τους και κατά το εκτός των ωρών διδασκαλίας διάστημα. Συνόδευε τα κορίτσια στην εκκλησία και στον περίπατο.

Στον Κανονισμό τού 1896 (Ζ Κεφάλαιο) γίνεται λόγος για τις «Κοσμήτριες», δηλ. τρεις κυρίες των οποίων η θητεία ανανεωνόταν από το ΔΣ κάθε τρία χρόνια και είχαν το δικαίωμα να επισκέπτονται το Παρθεναγωγείο όποια ώρα επιθυμούσαν και να ανακοινώνουν στο ΔΣ ό,τι υπέππτε στην αντίληψή τους για την αγωγή, τη συμπεριφορά των μαθητριών, τον ιματισμό, την καθαριότητα τού Σχολείου, τα εργόχειρα και γενικά ό,τι είχε σχέση με την τάξη και την ευκοσμία τού Παρθεναγωγείου. Φαίνεται όμως ότι ο θεσμός αυτός καταργήθηκε πολύ σύντομα.

Στη συνεδρίαση τής 3ης Δεκεμβρίου 1906, το ΔΣ τής ΦΕ αναγνώρισε και πάλι την ανάγκη τοποθέτησης βοηθού τής διευθύντριας και επανέφερε τον θεσμό τής αρχιεπιμελήτριας. Τα καθήκοντα που τής ανατέθηκαν ήταν να επιβλέπει την τήρηση τού κανονισμού, να φυλάσσει και να διαχειρίζεται το υλικό τής διδασκαλίας, να φροντίζει τα αφορούντα στον ιερό ναό, στις συλλογές, στη βιβλιοθήκη, στα όργανα διδασκαλίας, στον ιματισμό και στα έπιπλα και να τηρεί ειδικά βιβλία. Επίσης επέβλεπε τις επιμελήτριες και τις ράπτριες. Αρχιπιμελήτριες διετέλεσαν η Αγγελική Μαυρέα από το 1891 μέχρι το1895 και η Ίδα Βιτσάρδη, η οποία δίδασκε Γαλλικά στο Αλληλοδιδακτικό, από το 1851 μέχρι το 1854.

Ο θεσμός του Επόπτη

Βασική φροντίδα τού ΔΣ τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας ήταν η βελτίωση τής παρεχόμενης παιδείας για την καλύτερη οργάνωση και την εποπτεία τής λειτουργίας τού Σχολείου. Όσο το Σχολείο ήταν μικρό το ΔΣ μπορούσε να έχει την εποπτεία του. Με το πέρασμα τού χρόνου όμως οι ανάγκες του μεγάλωσαν. Στην αρχή η εποπτεία τής διδασκαλίας στα Σχολεία ανατέθηκε σε συγκεκριμένα πρόσωπα από το ΔΣ. Π.χ. το1877 την εποπτεία τού εκπαιδευτικού προσωπικού ανέλαβε ο Μιχαήλ Καραμάνος, ο οποίος ασκούσε τα καθήκοντα αυτά μέχρι τον θάνατό του το 1882.

Το 1880 καθιερώθηκε ο θεσμός τού Επόπτη των Σχολείων τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας που είχε την ευθύνη για όλα τα θέματα που αφορούσαν στο διδακτικό προσωπικό. Τη θέση ανέθεσαν στον φιλόλογο καθηγητή τού Σχολείου Γ. Βιώνη. Ενδεικτικό είναι ότι οι σατιρικές εφημερίδες τής εποχής, επειδή δεν είχαν αντιληφθεί ποια ήταν τα καθήκοντα τού επόπτη, έγραφαν ειρωνικά ότι ανέλαβε ο Γ. Βιώνης τη θέση τής διευθύντριας. Την 1η Αυγούστου 1925 ανακοινώθηκε στο ΔΣ ότι ο Επόπτης της Εταιρείας αναγνωρίζεται επισήμως ως ίσος βαθμολογικά και μισθολογικά με τον Γενικό Επιθεωρητή Μέσης Εκπαίδευσης. Από το 1881 μέχρι το 1970 τη θέση τού Επόπτη των Σχολείων κατέλαβαν οι:

Γεώργιος Βιώνης. Φιλόλογος, πρώην Σχολάρχης και παλαιός δόκιμος καθηγητής. Εργαζόταν στη ΦΕ από το 1871 ως δάσκαλος τής Ιστορίας. Ανέλαβε πλήρως τα καθήκοντα τού Επόπτη το 1882. Συνεργάστηκε άριστα με το ΔΣ μέχρι το 1888 οπότε και απεχώρησε.

Η Καλλιόπη Κεχαγιά, πρώτη γυναίκα Επόπτρια των Σχολείων τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Υπηρέτησε την Παιδεία επί σαράντα χρόνια και αγωνίστηκε για πρωτοποριακές κατευθύνσεις στη γυναικεία εκπαίδευση. (Αρχείο ΕΛΙΑ)

Καλλιόπη Κεχαγιά. Γεννήθηκε στην Προύσα. Φοίτησε στο Αρσάκειο και πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Λονδίνο. Είχε διευθύνει πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα στην Κωνσταντινούπολη και στην Αθήνα. Ταξίδεψε σε πολλά μέρη τής Ευρώπης και τής Αμερικής εκθέτοντας τις σκέψεις της για το θέμα τής θέσης τής γυναίκας στην κοινωνία και τη βελτίωση τής τύχης της. Ήταν λογία και η τοποθέτησή της στη θέση τής Επόπτριας των Αρσακείων αποτέλεσε στην ουσία την απάντηση τής ΦΕ στην αντίδραση τού Τύπου, και κυρίως τής «Ἑφημερίδος των Κυριών», για την πρόσληψη ξένων διευθυντριών στο Αρσάκειο. Τη θέση της στην Εποπτεία κατείχε από το1898 μέχρι το 1905, οπότε και πέθανε.

Ο Γεώργιος Χατζιδάκης, καθηγητής τής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο, Επόπτης των Σχολείων τής ΦΕ από το 1905 έως το 1913 

Γεώργιος Χατζιδάκης. Ήταν καθηγητής τής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο και αργότερα αντιπρόεδρος τής ΦΕ. Τα Πρακτικά τής Εταιρείας μιλούν για τον διορισμό «ανδρός συγκεντρούντος προς τη μορφώσει την υπεροχήν τού χαρακτῆρος και την πείραν τού παρελθόντος». Διετέλεσε Επόπτης από το 1905 μέχρι το 1913.

Ο Γεώργιος Παπασωτηρίου, φιλόλογος, Επόπτης τής ΦΕ από το 1913 μέχρι το 1922 με μαθήτριές του (Αρχείο ΦΕ)

Γεώργιος Παπασωτηρίου. Ήταν πρόεδρος τού Κεντρικού Συμβουλίου τής Δημοτικής Εκπαιδεύσεως και πρώην διευθυντής τού Διδασκαλείου. Ορίστηκε Επόπτης τής ΦΕ το 1913 και παρέμεινε στη θέση αυτή μέχρι το 1922.

Κωνσταντίνος Λαμπίρης (1923-1924). Είχε διατελέσει Διευθυντής τής Εμπορικής Σχολής.

Ο Γεώργιος Γαρδίκας, γνωστός φιλόλογος τής εποχής, διετέλεσε Επόπτης από το 1924 μέχρι το 1929.

Γεώργιος Γαρδίκας (1924-1929). Οι αρμοδιότητες τού Επόπτη ανατέθηκαν σε 2 πρόσωπα. Ο Γ. Γαρδίκας είχε στην εποπτεία του το Γυμνάσιο Αθηνών τού οποίου ήταν διευθυντής, της Εμπορικής Σχολής και των Ελληνικών Σχολείων. Ο Γαρδίκας έγινε καθηγητής Πανεπιστημίου.

Ιωάννης Γεωργόπουλος (1925-1928). Τού ανατέθηκε η εποπτεία των υπολοίπων Σχολείων στην Αθήνα και την επαρχία.

Ο Ἀχιλλέας Τζάρτζανος, γνωστός φιλόλογος και συγγραφέας σχολικών βιβλίων

Αχιλλέας Τζάρτζανος. Ήταν φιλόλογος στο Αρσάκειο Λάρισας. Στη συνέχεια διορίστηκε Γενικός Επιθεωρητής ολόκληρης τής Εκπαιδευτικής Περιφέρειας. Έγινε Επόπτης τής ΦΕ το 1929 και παραιτήθηκε μετά από λίγους μήνες. Με τα βιβλία του πολλές γενιές Ελλήνων διδάχθηκαν Αρχαία Ελληνικά, Γραμματική και Συντακτικό.

Βλάσιος Νικολαϊδης: Πρώην Γενικός Επιθεωρητής των Σχολείων τού Κράτους. Διετέλεσε Επόπτης από το 1929 μέχρι το 1930.

Σπυρίδων Καλλιάφας. Ήταν καθηγητής και γυμνασιάρχης τού Αρσακείου Πατρών. Διορίστηκε Επόπτης το 1930 και παρέμεινε στη θέση μέχρι το 1937. Αργότερα έγινε καθηγητής Πανεπιστημίου.

Κωνσταντίνος Λαμπίρης (1938-1944) Σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια τού Εμφυλίου.

Αναστάσιος Λεγάκις (1945-1953). Φιλόλογος.

Από το 1953 μέχρι σήμερα τη θέση τού Επόπτη των Σχολείων τής ΦΕ κατέλαβαν οι: Κωνσταντίνος Δημητρόπουλος, φιλόλογος (1955-1961), Παναγιώτης Παπασπύρου, φιλόλογος (1962-1964), Κωνσταντίνος Βασιλάκης, φιλόλογος (1966-1971), Ηλίας Κοσμάς, φιλόλογος (1972-1982), Γεώργιος Παπαχριστοφίλου, φυσικός (1982-1984), Νικόλαος Πολίτης, φιλόλογος, καθηγητής τής Φιλοσοφικής Σχολής τού Πανεπιστημίου Αθηνών (1985-1994), Αναστάσιος Σκιαδάς, μαθηματικός (1994-2008), Βασιλική Παπαπέτρου-Μουρσελά, φιλόλογος (2008-)

Το προσωπικό της Διοίκησης της ΦΕ το 1996 στο  Μέγαρο Διοικήσεως της ΦΕ, Κοκκώνη 18 , Ψυχικό (Αρχείο ΦΕ)  

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

Φιλόλογος -Ιστορικός

 

• Το κείμενο βασίζεται σε στοιχεία από τα Πρακτικά τού ΔΣ τής ΦΕ, το Αρχείο τής ΦΕ, την ανέκδοτη «Ιστορία τής ΦΕ» τού Στέφανου Γαλάτη, το βιβλίο τής Σιδηρούλας Ζιώγου-Καραστεργίου «Η Μέση Εκπαίδευση των κοριτσιών στην Ελλάδα» (1830-1893), Αθήνα 1986, το βιβλίο «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία Αρσάκεια – Τοσίτσεια Σχολεία 1836-1996. 160 χρόνια παιδείας» καθώς και το βιβλίο «Ανέκδοτες Επιστολές τής Βασίλισσας Αμαλίας στον πατέρα της, 1836-1853» τόμ. Α, Β, εκδ. Εστία. (Αρχείο ΦΕ)