Ιανουάριος Φαμπρικέζι. O Iταλός μουσικός που δίδαξε όλη του τη ζωή στο Αρσάκειo

Είναι γεγονός ότι ο Όθων διέθετε μουσική καλλιέργεια και τον ενδιέφερε πολύ η εκπαίδευση των Ελλήνων στη μουσική. Οι Έλληνες πάλι είχαν την τάση να γυρίζουν την πλάτη τους στις συνήθειες που είχαν επί Τουρκοκρατίας και αυτό συμπαρέσυρε και τον θησαυρό τού δημοτικού τραγουδιού. Επωφελούμενοι δυστυχώς από την νοοτροπία αυτή, οι Βαυαροί εξοβέλισαν από την εκπαίδευση τα δημοτικά τραγούδια, δεν μπόρεσαν όμως να τα διώξουν από τα πανηγύρια και τις γιορτές. Βλέποντας το κενό που υπήρχε στον χώρο της εκπαίδευσης, ο Όθων μετακάλεσε πολλούς Βαυαρούς μουσικούς και δασκάλους μουσικής, οι οποίοι με το έργο τους συνετέλεσαν στη διάδοση τής ευρωπαϊκής μουσικής, αλλά και πολλών ξένων ασμάτων.

Η άφιξη τού βασιλιά Όθωνα στην Αθήνα. Πίνακας τού Peter von Hess (Nέα Πινακοθήκη, Μόναχο)

Το γεγονός κινητοποίησε και πολλούς Ιταλούς μουσικούς, οι οποίοι ξεκινώντας από τις ιδιαίτερες πατρίδες τους ήρθαν στην Ελλάδα, οι περισσότεροι μέσω της Νάπολης. Ερχόμενοι στην Αθήνα ανέλαβαν θέσεις στις Φιλαρμονικές των Ανακτόρων αλλά και τού Στρατού. Ένας από αυτούς ήταν και ο Ιανουάριος Φαμπρικέζι (Gennaro Fabbrichesi), ο οποίος ήρθε στην Ελλάδα το 1841, με μετάκληση τού Όθωνα για να αναλάβει αρχιμουσικός και στη συνέχεια να οργανώσει το Εθνικό Ωδείο. Από το 1865 άρχισε να διδάσκει στο Αρσάκειο Φωνητική και Οργανική Μουσική.

Κάποια Κυριακή τού Σεπτεμβρίου τού 1868, η Βασίλισσα Όλγα είχε έρθει να εκκλησιασθεί στον Ναό τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας. Παρατήρησε όμως ότι οι νεαρές Αρσακειάδες απλώς παρακολουθούσαν τη λειτουργεία χωρίς να λαμβάνουν ενεργό μέρος κατά τη διάρκεια τής τέλεσής της. Συνέστησε λοιπόν στους υπευθύνους τού Σχολείου να οργανώσουν μια εκκλησιαστική χορωδία από Αρσακειάδες, οι οποίες θα έψελναν κατά τη διάρκεια τής λειτουργίας.

Οι Σύμβουλοι Λεβίδης, Κοντογόνης και Ρομποτής αναζήτησαν τα κατάλληλα πρόσωπα για την οργάνωση τής χορωδίας. Τη διεύθυνση αρχικά ανέλαβε για λίγο χρονικό διάστημα η Γερμανίδα δις Bauman, αλλά σχεδόν αμέσως το Δ.Σ. ανέθεσε την οργάνωση βυζαντινής χορωδίας από κοινού στον Ι. Φαβρικέζη και τον φιλόλογο και γνώστη τής εκκλησιαστικής μουσικής Θεμιστοκλή Πολυκράτη. Οι δύο αυτοί άνδρες, παρά τους διαφορετικούς χώρους από τους οποίους προέρχονταν, είχαν αρμονικότατη συνεργασία, με αποτέλεσμα να οργανώσουν μια υπέροχη χορωδία Αρσακειάδων, οι οποίες με τη μελωδική τους φωνή και υπό το φως των κεριών και τού ήλιου που εισερχόταν στον ναό από τα παράθυρα τής οροφής δημιουργούσε υποβλητική και κατανυκτική ατμόσφαιρα κατά τη διάρκεια τής θείας λειτουργίας στην εκκλησία της Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας.

Η Αθήνα, ο Πύργος με το Ρολόι στο παζάρι. Έργο τού ζωγράφου Ludwig Kοlluberger

Όπως συνέβαινε συχνά την εποχή εκείνη, το όνομά τού Gennaro Fabbrichesi εξελληνίστηκε και έγινε πλέον γνωστός στην Ελλάδα ως Ιανουάριος Φαμπρικέζης. Αλλά και ο ίδιος ο μουσικός αγάπησε την Ελλάδα, έζησε όλη του τη ζωή στην Αθήνα και δημιούργησε οικογένεια. Mε τη σύζυγό του Gioulia Orlando απέκτησε πέντε παιδιά, τέσσερα αγόρια και ένα κορίτσι. Τον πρωτότοκο ο αρχιμουσικός είχε ονομάσει Όθωνα, για να τιμήσει τον βασιλιά που τον είχε φέρει στην Ελλάδα, χωρίς βεβαίως να το γνωρίζει ο ίδιος ο Όθων. Όταν όμως ο βασιλιάς πληροφορήθηκε ότι η γυναίκα τού Φαμπρικέζι έκανε και δεύτερο αγόρι, προσφέρθηκε να το βαπτίσει και φυσικά να του δώσει το όνομά του. Ο Φαμπρικέζι δεν μπορούσε να αρνηθεί την μεγάλη αυτή τιμή αλλά ούτε τολμούσε να αποκαλύψει ότι και ο πρώτος του γιος λεγόταν Όθων. Έτσι δύο γιοι τού μουσικού βρέθηκαν να έχουν το ίδιο όνομα. Δυστυχώς η γυναίκα του πέθανε πολύ νέα και ο ίδιος αφοσιώθηκε μόνος του στην ανατροφή των παιδιών του.

Στο Αρσάκειο, το οποίο αγαπούσε πολύ, δίδασκε μέχρι τον θάνατό του το 1887. Μάλιστα ήταν αυτός που διηύθυνε τη χορωδία των Αρσακειάδων κατά τον πανηγυρικό εορτασμό τής πεντηκονταετίας τής Φ.Ε., o οποίος πραγματοποιήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 1886 στην εσωτερική αυλή τού Αρσακείου Μεγάρου, μπροστά στην είσοδο τού ναού τής Αγίας Αναστασίας. Οι μαθήτριες τής χορωδίας κάθονταν σε κλιμακοειδή βάθρα εμπρός από τον ναό. Οι μικρές μαθήτριες και οι εσωτερικές φορούσαν λευκή ενδυμασία, οι ημισύσσιτοι σκούρα μπλε ενδυμασία και οι εξωτερικές γαλάζια. Οι επίσημοι κάθονταν απέναντι από τη χορωδία στην αυλή τού Σχολείου, ενώ στη μία πλευρά τής αυλής είχε πάρει θέση η στρατιωτική μπάντα. Οι υπόλοιπες μαθήτριες τού Σχολείου παρακολουθούσαν την τελετή από τα παράθυρα τού κτηρίου. Το πρόγραμμα άρχισε με τον ύμνο στον βασιλέα, που δεν ήταν τίποτε άλλο από τη μουσική τού αγγλικού βασιλικού ύμνου με ελληνικούς στίχους: «Χαίρε Βασιλεύ Ελλήνων, χαίρε Άνασσα σεπτή…».Τον έψαλαν οι μαθήτριες συνοδευόμενες από τη στρατιωτική μπάντα τής Βασιλικής Φρουράς. Ύστερα ο Μητροπολίτης Αθηνών έψαλε δοξολογία με τη βοήθεια δύο διακόνων και τής χορωδίας των μαθητριών των Σχολείων την οποία διηύθυνε ο γηραιός πια Ι. Φαμπρικέζης.

O ναός τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας στο Αρσάκειο Μέγαρο (Αρχείο ΦΕ)

Τον επόμενο χρόνο, το 1887, πέθανε και ο θάνατός του προκάλεσε λύπη στο Δ.Σ. τής Φ.Ε., στους καθηγητές, αλλά και στις μαθήτριές του. Στον τάφο του στο Α΄ Νεκροταφείο αναφέρεται ως χρονολογία θανάτου το 1886. Η τελετή για τον εορτασμό τής πεντηκονταετηρίδος τού Αρσακείου έγινε τον Οκτώβριο τού 1886, όπου σίγουρα ήταν παρών και διηύθυνε τη χορωδία. Ο θάνατος του πρέπει να επήλθε στο τέλος τού 1886 ή αρχές τού 1887, οπότε και αναφέρεται στα Πρακτικά τής Φ.Ε. Το επίσημο Αρσάκειο τον τίμησε και σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για το έργο του παρακολούθησε την κηδεία του. Φαίνεται όμως ότι ο χρόνος που πέρασε δεν στάθηκε ικανός να διακόψει τη σχέση των απογόνων τού Ιανουάριου Φαμπρικέζι με το Αρσάκειο. Το 1968 αποφοίτησε από το Αρσάκειο Ψυχικού μία εκ των απογόνων του, που είχε μάλιστα και το ίδιο επίθετο, ενώ χρόνια αργότερα αποφοίτησαν από το Τοσίτσειο-Αρσάκειο δύο νεότεροι απόγονοί του, ο ένας εκ των οποίων είχε το ιστορικό για την οικογένειά τους όνομα Όθων.

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το Αρχείο τής Φ.Ε., στο ανέκδοτο βιβλίο τού Στέφανου Γαλάτη «Η Εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, 1836-1936» και στον τόμο «Η Εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, Αρσάκεια – Τοσίτσεια Σχολεία, 1836-1996, 160 χρόνια Παιδείας».
• Ευχαριστώ τη συμμαθήτρια μου κ. Τζένη Φαμπρικέζη για τα πολύτιμα στοιχεία που μάς έδωσε για τον πρόγονό της.