Ιωάννης Σακελλαρίδης. Ο μουσικός

που συνέβαλε στη μετεξέλιξη τής βυζαντινής μουσικής

Ο Ιωάννης Σακελλαρίδης γεννήθηκε τo 1853 στο Λιτόχωρο Πιερίας, όπου φοίτησε στο αλληλοδιδακτικό ή δημοτικό και το «ελληνικό» σχολείο. Πήρε τα πρώτα μαθήματα βυζαντινής μουσικής από τον πατέρα του παπά-Θεοφάνη Οικονόμου (1825-1911), που ήταν ιερέας στον ναό τού Αγίου Νικολάου και είχε οκτώ παιδιά. Tη βυζαντινή μουσική διδάχθηκε συστηματικά στη Θεσσαλονίκη από τον εξέχοντα ιεροψάλτη π. Θεόδωρο Μαντζουράνη, ο οποίος είχε διδάξει στο παρελθόν εκκλησιαστική μουσική στην Κεντρική Ιερατική Σχολή Κωνσταντινούπολης. Στη συνέχεια ο Σακελλαρίδης ήρθε στην Αθήνα και σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή. Τότε διδάχθηκε και την ευρωπαϊκή μουσική από τον Ιούλιο Έννιγγ, τον Γερμανό δάσκαλο Ωδικής και επιμελητή τού Ωδείου Αθηνών (1871). Την ίδια εποχή διορίστηκε καθηγητής στο Αρσάκειο. Μάλιστα μετέφερε στο πεντάγραμμο βυζαντινούς ύμνους για χάρη των μαθητριών του. Κατείχε άριστα την ευρωπαϊκή και τη βυζαντινή μουσική. Μελοποίησε σχεδόν όλα τα τροπάρια που ψάλλονται στις ακολουθίες τής εκκλησίας. Διέπρεψε ως πρωτοψάλτης και ιεράρχης στην Αγία Ειρήνη τής οδού Αιόλου, τότε Μητρόπολη των Αθηνών, όπου έψαλλε μέχρι τα τελευταία χρόνια τής ζωής του.

Ο Ιωάννης Σακελλαρίδης το 1912 διδάσκει σε αίθουσα τού εξωτερικού Αρσακείου-Τοσιτσείου Σχολείου. (Αρχείο ΦΕ)

Με τις μουσικές του αναζητήσεις συνεισέφερε στη μετεξέλιξη τής βυζαντινής μουσικής. Γρήγορα συγκέντρωσε γύρω του τα πιο καλλιεργημένα άτομα τής εποχής του, προ πάντων τους νέους. Δημιούργησε ιδιαίτερο σύστημα λειτουργικής εκκλησιαστικής μουσικής, τόσο στο θεωρητικό όσο και στο πρακτικό μέρος. Η προσφορά του στη σύγχρονη ελληνορθόδοξη εκκλησιαστική μουσική έγκειται αφενός στο συνθετικό του έργο σε επίπεδο μελωδιών και αφετέρου στις σημαντικές του ανακαλύψεις για τις σχέσεις τής βυζαντινής μουσικής με την αρχαία ελληνική. Ο Σακελλαρίδης πίστευε ότι στους εκκλησιαστικούς ύμνους πρέπει να διατηρηθεί η παραδοσιακή μουσική. Προκειμένου όμως να συνδυάσει τα δυτικά ακούσματα που είχαν επικρατήσει μέχρι τότε, υποστήριξε ότι υπάρχουν ύμνοι που μπορούν να επενδυθούν με αρμονία. Το έργο του ήταν τεράστιο, διότι κατέστησε τις βυζαντινές μελωδίες προσιτές σε ένα ασυγκρίτως ευρύτερο κοινό, που αγνοούσε τη βυζαντινή μουσική σημειογραφία.

Ο Σακελλαρίδης απέκτησε τέσσερα παιδιά: τον Θεόφραστο, τον δημοφιλή μουσικοσυνθέτη, αρχιμουσικό και έναν από του πρωτεργάτες τής ελληνικής οπερέτας, τον Αριστόξενο, που ήταν βαρύτονος, την Αντιγόνη, που πέθανε 16 ετών, και τον Ευθύφρονα, που πέθανε 4 ετών.

Ο Ιωάννης Σακελλαρίδης σε αίθουσα τού Εξωτερικού Αρσακείου το 1912. (Αρχείο ΦΕ)

Ο Σακελλαρίδης πέθανε στις 15 Δεκεμβρίου 1938 σε ηλικία 85 ετών, ύστερα από ολιγοήμερη αρρώστια. Είχε μεγάλο συγγραφικό έργο. Μεταξύ των έργων του περιλαμβάνονται: «Χρηστομάθεια εκκλησιαστικής μουσικής», οδηγίες για την πρακτική και τη θεωρητική διδασκαλία τής βυζαντινής μουσικής (τρεις εκδόσεις 1880, 1885, 1895), «Μούσαι», σχολικό εγχειρίδιο σε συνεργασία με τον Ι. Έννιγγ που περιέχει εκκλησιαστικά και δημοτικά άσματα σε βυζαντινή και ευρωπαϊκή σημειογραφία, «Υμνωδία», έργο σε βυζαντινή παρασημαντική, το οποίο συστήθηκε από τον υπουργό Παιδείας Α. Μομφεράτο «ως απαραίτητον βοήθημα και άριστον οδηγόν εις πάντα δημοδιδάσκαλον διά τε το σχολείον και την Εκκλησίαν» (1882), «Τυρταίος», που περιείχε «νέα παιδαγωγικά άσματα, ορχιστικά, γυμναστικά και τα χορικά τής Ηλέκτρας και τής Αντιγόνης τού Σοφοκλέους, την πάροδο τού Οιδίποδος επί Κολωνώ και ικανάς δημώδεις μελωδίας», «Εορτολόγιον» (1897), «Μεγάλη Εβδομάς», σε 2 τόμους (Α΄ 1894, Β΄ 1895), «Άσματα εκκλησιαστικά», με ύμνους και ωδές σε ευρωπαϊκή σημειογραφία (έκδοση σε τεύχη από το 1884 έως το 1887) κ.ά.

Ο Ιωάννης Σακελλαρίδης σε μεγαλύτερη ηλικία (Wikipedia)

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

To κείμενο βασίζεται σε στοιχεία από το αρχείο τής Φ.Ε., την ανέκδοτη ιστορία τού Στέφ. Γαλάτη «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, 1836-1936» και την ιστοσελίδα τού Δήμου Δίου-Ολύμπου.