Κατίνα Παπά.

Η Βορειοηπειρώτισσα συγγραφέας, καθηγήτρια στο Αρσάκειο Κέρκυρας

Η Κατίνα Παπά γεννήθηκε στο χωριό Γιαννιτσάτες τής Βορείου Ηπείρου, όπου πέρασε τα παιδικά και μέρος των εφηβικών της χρόνων. Αποφοίτησε από την Ιόνιο Ακαδημία με «άριστα» και τιμήθηκε με το χρυσό μετάλλιο «World Douglas». Στη συνέχεια φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή τού Πανεπιστημίου Αθηνών και στην Παιδαγωγική Ακαδημία Αθηνών (1924-1925). Εργάστηκε για λίγα χρόνια στο Αρσάκειο Κέρκυρας, την εποχή που διευθύντρια ήταν η Ελένη Βουτσινά-Σταμπόγλη, και διακρίθηκε για την ευρύτητα πνεύματος με την οποία αντιμετώπιζε πάντοτε τα προβλήματα των μαθητριών και τού Σχολείου.

Μετεκπαιδεύτηκε στην Αυστρία (1930-1932), στο Μόναχο και το Βερολίνο (1938-1939) με υποτροφίες τού Υπουργείου Παιδείας και ειδικεύτηκε στην Ψυχολογία και τη Θεραπευτική αγωγή. Στη Βιέννη παρακολούθησε μαθήματα τού Alfred Adler και στην Ιταλία, το 1933, παρακολούθησε σχολικά προγράμματα για παιδιά με ειδικές ανάγκες. Όταν επέστρεψε στην Αθήνα εργάστηκε στο Στ΄ Γυμνάσιο Θηλέων Αθηνών, όπου ίδρυσε τον πρώτο Παιδαγωγικό Συμβουλευτικό Σταθμό, που λειτούργησε από το 1933 έως την παραίτησή της το 1954.

Σκίτσο της Κατίνας Παπά, φιλοτεχνημένο από την αδελφή της, ζωγράφο, Αγλαΐα Παπά.  (Wikipedia)

Η Κατίνα Γ. Παπά πραγματοποίησε την πρώτη της εμφάνιση στη λογοτεχνία το 1935 με την έκδοση τής συλλογής διηγημάτων «Στη συκαμιά από κάτω», όπου αποτυπώνει, με κατανόηση και αγάπη, λιτότητα και διαύγεια, την καθημερινή ζωή των ανθρώπων τού χωριού, κυρίως μέσα σε μια υπέροχη και παρθένα φύση. Μέσα σε ένα τέτοιο πνευματικό κλίμα και πιστεύοντας στην αξία τού ανθρώπου, τα βάσανα και ο μόχθος χάνουν την τραχύτητά τους, αποκτούν μια γεύση σχεδόν γλυκιά και μόνο ο θάνατος μένει πάντα πικρός και αδυσώπητος. Για το έργο της αυτό τιμήθηκε με το Βικελαίο έπαθλο τής Ακαδημίας Αθηνών. Το σκεπτικό τής βράβευσης έγραφε: «Η συλλογή αυτή διηγημάτων τής δεσποινίδος Κατίνας Παπά είναι πλήρης ανωτέρας πνοής ποιητικής διαθέσεως και χάριτος εις καλαίσθητον δημοτικήν γλώσσαν». Η ίδια μιλώντας γι’ αυτό είπε: «Είναι οι παιδικές αναμνήσεις από την ιδιαίτερη πατρίδα μου τη Β. Ήπειρο. Πέρασε το καλοκαίρι, ήρθε ο χειμώνας, μα εγώ δεν ήθελα να αφήσω το μικρό χωριό με την άγρια φύση του, τα πελώρια βουνά του, τα ποτάμια του, τις βαθιές σαν τις ψυχές των ανθρώπων χαράδρες και προπάντων την γλυκιά και πανήξερη γιαγιά μου». Ο Νίκος Καζαντζάκης τής είχε πει: «Αλήθεια σας ζηλεύω. Τι ζωντάνια; Τι ευαισθησία και χάρη; Τι ταύτιση σκοπού και πραγματοποίησης! Με τι απλότητα διατυπώνετε την πολυπλοκότητα τής ψυχής! Σας ευχαριστώ!». Η συγγραφέας κέρδισε ιδιαίτερα την προτίμηση των παιδιών και των γερόντων.

«Η Κατίνα Παπά» Πίνακας φιλοτεχνημένος από την αδελφή της ζωγράφο Αγλαΐα Παπά (Πινακοθήκη Δήμου Κεντρικής Κέρκυρας)

Η Παπά συνεργάστηκε με λογοτεχνικά περιοδικά όπως η «Νέα Εστία», η «Ηπειρωτική Εστία» και με την εφημερίδα «Κερκυραϊκά Νέα». Έγραψε ακόμα κριτικές, αισθητικές και φιλοσοφικές μελέτες γύρω από το έργο τού Κ. Θεοτόκη, τη μελέτη «Η ηθική των αρχαίων», «Η ηθική και το θέατρο», «Η φιλοσοφία τής Τέχνης στην Ελλάδα», «Τα γαμήλια έθιμα τής Β. Ηπείρου». Η αλληλογραφία τής Κατίνας Παπά με τον Ξενόπουλο και τον Δημήτριο Καμπούρογλου δημοσιεύτηκε στα «Κερκυραϊκά Χρονικά». Στις επιστολές αυτές φαίνεται η κριτική ικανότητά της.

«Σε ένα Γυμνάσιο Θηλέων», το  βιβλίο της Κατίνας Παπά που κυκλοφόρησε μετά τον θάνατό της και θίγει εκπαιδευτικά και παιδαγωγικά θέματα. (έκδοση Εστίας)

Όσο ζούσε η Παπά εξέδωσε μόνο μία ακόμη συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Αν άλλαζαν όλα». Πέθανε στην Αθήνα σε ηλικία 54 χρόνων. Μετά τον θάνατό της κυκλοφόρησε το χρονικό «Σ’ ένα Γυμνάσιο Θηλέων». Σε αυτό το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημά της η Κατίνα Παπά περιγράφει με καταπληκτικό τρόπο τα προβλήματα και την καθημερινότητα ενός σχολείου των Αθηνών στις αρχές τής δεκαετίας τού ’50. Η αξία τού μυθιστορήματος έγκειται στο ότι τα παιδαγωγικά και τα εκπαιδευτικά ζητήματα που θίγει η συγγραφέας παραμένουν επίκαιρα ώς τις μέρες μας. Με την περιγραφική της ικανότητα ξεδιπλώνει το μυθιστόρημά της ως κινηματογραφικό σενάριο, καθιστώντας έτσι τους αναγνώστες νοερούς θεατές. Αξιόλογη είναι και η ψυχολογική εμβάθυνση στους χαρακτήρες των προσώπων τού μυθιστορήματος. Το μυθιστόρημα ξυπνά στον αναγνώστη μνήμες των γυμνασιακών του χρόνων και βλέπει ότι τα μαθητικά του βιώματα είναι ίδια και απαράλλακτα με τα περιγραφόμενα από τη συγγραφέα. Ακόμα δημοσιεύτηκε και η συλλογή ποιημάτων «Ποιήματα». Και τα δύο εκδόθηκαν με τη φροντίδα τής αδερφής της ζωγράφου Αγλαΐας Παπά. Διηγήματα τής Κατίνας Παπά μεταφράστηκαν και ανθολογήθηκαν στη Γερμανία. Όμως ανέκδοτο παρέμεινε μεγάλο μέρος τού έργου της, δοκίμια, μελέτες και ένα θεατρικό έργο με τίτλο «Ο ξένος».

Το βιβλίο της Λιλής Ιακωβίδη για την Κατίνα Παπά

Η Κατίνα Παπά ανήκει στη μεσοπολεμική γενιά τής ελληνικής λογοτεχνίας. Το έργο της είχε πανελλήνια εμβέλεια και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Με το πεζογραφικό της έργο προσπάθησε, όπως και όλη η γενιά τού ’30 , να εκπροσωπήσει ουσιαστικά το πνεύμα τής συγκεκριμένης περιόδου. Ήταν ένα πνεύμα ανανέωσης τού παραδοσιακού αφηγηματικού λόγου και απεμπλοκή από τις φόρμες τής ηθογραφίας, με βασικά χαρακτηριστικά του τη βαθιά ψυχολογική προσέγγιση των χαρακτήρων, τον λυρισμό, τη συναισθηματική φόρτιση τής συγγραφέως, τη συμμετοχή της στα συναισθήματα των ηρώων της, το αυτοβιογραφικό στοιχείο, την αξιοσημείωτη ευλυγισία στην επεξεργασία τής πλοκής και τη γλωσσική έκφραση.

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος - ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το αρχείο τής Φ.Ε., τη Βιογραφική Εγκυκλοπαίδεια των Αφών Παγουλάτου και το άρθρο τού Πέτρου Χάρη στη «Νέα Εστία», 66 έτος, ΛΓ 15/9/1959.

.