Καλλιόπη Κεχαγιά. Η πρώτη γυναίκα επόπτρια τού Αρσακείου
Η Καλλιόπη Κεχαγιά γεννήθηκε στην Προύσα τής Βιθυνίας το 1839. Καταγόταν από σημαντική οικογένεια. Ο παππούς της ήταν αντιπρόσωπος των Ελλήνων χριστιανών που διέμεναν στην περιοχή. Διακριτικό τού αξιώματός του ήταν το καφτάνι τού Μιλέτ-Κεχαγιά που φορούσε, από το οποίο πρέπει να προέρχεται και το επώνυμο τής οικογένειας. Το 1821 ο πατέρας της αντιμετωπίστηκε εχθρικά από τους Τούρκους γιατί υποστήριξε την Επανάσταση των Ελλήνων και γι’ αυτό, αφού ασχολήθηκε λίγα χρόνια με το εμπόριο, το 1850 αναγκάστηκε να καταφύγει στην Αθήνα.
Τότε η Καλλιόπη γράφτηκε στο παρθεναγωγείο τής Χιλλ, όπου φοίτησε ώς το 1854, και τα επόμενα δύο χρόνια φοίτησε στο Αρσάκειο, από όπου αποφοίτησε με άριστα. Στόχος της ήταν να εργαστεί ως δασκάλα. Συνέχισε τις σπουδές της στο παρθεναγωγείο Βάλτερ τού Λονδίνου, όπου σπούδασε και την αγγλική γλώσσα. Το 1860 επέστρεψε στην Αθήνα και έγινε υποδιευθύντρια τής Σχολής Χιλλ. Εκεί τής δόθηκε η δυνατότητα να αναδείξει την ισχυρή της προσωπικότητα και τις διοικητικές της ικανότητες. Παράλληλα μελέτησε ιδιωτικά αρχαία φιλολογία με δάσκαλο τον Γρηγόριο Παπαδόπουλο. Η Καλλιόπη Κεχαγιά είχε οξυτάτη αντίληψη, σπινθηροβόλο πνεύμα, καλλιτεχνική φαντασία, δύναμη χαρακτήρα και λόγου, αφοσίωση στον άνθρωπο και επιμέλεια. Οραματιζόταν τη ζωή της γεμάτη αγώνα για τον πλησίον.
Ταξίδεψε σε πολλές χώρες τής Ευρώπη αλλά και στην Αμερική σπουδάζοντας και διδάσκοντας παράλληλα την ελληνική παιδεία σε Ελληνίδες του εξωτερικού. Έτσι γνώρισε νέα εκπαιδευτικά συστήματα αποκτώντας εμπειρία. Η Κεχαγιά πίστευε ότι η εκπαίδευση δεν αποσκοπεί μόνο στη γνώση, αλλά και στη διαμόρφωση χαρακτήρων και ολοκληρωμένων πολιτών.
Το 1865 η Φανή Χιλλ τής ανέθεσε τη διεύθυνση τού παρθεναγωγείου της. Το 1867 η ίδια η Κεχαγιά ίδρυσε, μαζί με την Αικατερίνη Λασκαρίδου, το «Ελληνικό Παρθεναγωγείο», όπου είχε την ευκαιρία να εφαρμόσει ελεύθερα το πρόγραμμα διδασκαλίας της. Το Υπουργείο Παιδείας τής ζήτησε να συνεργαστεί με τον υπεύθυνο για την αναδιοργάνωση τού σχολικού προγράμματος. Παράλληλα ίδρυσε πολλούς εκπαιδευτικούς και φιλανθρωπικούς συλλόγους, όπως τον «Υπέρ τής Γυναικείας Εκπαιδεύσεως Σύλλογο», το 1872, ο οποίος δεν απέβλεπε μόνο στη θεωρητική κατάρτιση των γυναικών αλλά και στο να τις στρέψει στην εργασία και την οικονομική ανεξαρτησία.
Το 1875 ο «Σύλλογος υπέρ τής γυναικείας παιδεύσεως Κωνσταντινούπολης» την κάλεσε να διευθύνει το «Ζάππειο Παρθεναγωγείο». Η τιμή που έγινε στο πρόσωπό της ήταν μεγάλη. Οργάνωσε το σχολείο άριστα ενώ παράλληλα αρθρογραφούσε και έδινε διαλέξεις. Το 1880 εξέδωσε το βιβλίο «Εγκόλπιον παιδαγωγικόν ή συμβουλαί τινες προς τας αποφοίτους Ζαππίδας». Το 1888 αποχώρησε από τη διεύθυνση τού Ζαππείου επικαλούμενη λόγους υγείας, όμως η αλήθεια είναι ότι είχε δεχθεί βολές από τον Τύπο και κύκλους τού Πατριαρχείου. Μία εκ των μαθητριών της στο Ζάππειο, η Ευθαλία Αδάμ, την περιέγραψε, πολύ αργότερα, με τα παρακάτω λόγια στη διευθύντρια τού Αρσακείου Άννα Γιαννοπούλου: «Όσοι εγνώρισαν εκ τού πλησίον την μεγάλην Ελληνίδα παιδαγωγόν, εθαύμασαν την αγαθότητα και την ευγένεια τής ψυχής, την ακατάβλητον θέλησιν και τον υπέροχον αυτής χαρακτήρα. Κήρυξ ένθερμος των εθνικών ιδεωδών, με την πίστην τού Ευαγγελίου, με την φλογεράν φιλοπατρίαν και την γοητείαν τού λόγου, εμπνευσμένη υπό τής λατρείας τού καλού και τού ιδεώδους, επαιδαγώγησε δύο γενεάς Ελληνίδων διδάσκουσα και καθοδηγούσα αυτάς και διά των γραπτών παιδαγωγικών της λόγων εις την ορθήν αντίληψιν τής αποστολής και των υποχρεώσεών των απέναντι τής οικογενείας, τής κοινωνίας και τής Πατρίδος. Τοιαύτην γοητείαν ήσκει επί των μαθητριών της, ώστε μετά πεποιθήσεως ενστερνιζόμενοι αύται τας αρχάς της, να λέγωσι, καθώς οι μαθηταί τού Πυθαγόρα: ‟αυτή έφα”».
Η πρώτη διευθύντρια τού Ζαππείου Καλλιόπη Κεχαγιά με το διδακτικό προσωπικό (Wikipedia)
Είναι γεγονός ότι μεταξύ των θαυμαστών τής παιδαγωγού δεν έλειπαν και οι εχθροί τού ανεξάρτητου χαρακτήρα της και των ελευθέρων φρονημάτων της, οι οποίοι θεωρούσαν ότι δεν είναι έργο των γυναικών να αγορεύουν, διότι είναι πλασμένες μόνο για τα τού οίκου. Εν τούτοις, η Καλλιόπη Κεχαγιά ουδέποτε αρνήθηκε τη φυσική αποστολή τής γυναίκας. Αντίθετα το 1876 έγραφε: «Η κοινωνία προς την βιωτικήν αρμονίαν έχει απαραίτητον ανάγκην τής ελευθέρας συνδρομής τής γυναικός: γυναικός εναρέτου, εν γνώσει του κακού, αγνής εν τω μέσω των ηθοφθόρων θεαμάτων και ακουσμάτων, δι’ ων ο κακώς εννοούμενος πολιτισμός πολιορκεί αυτήν, γυναικός οπλισμένης υπό τής ορθής παιδεύσεως και διά τής επιστήμης προς τα εκ τής αγνοίας και φυσικής αθωότητος κακά, τέλος γυναικός ενεργού κατά τον εθνικόν βίον και παιδαγωγού πεπειραμένης των κατά τον οίκον, ένθα κείται το μέγα βασίλειον των αισθημάτων.»
Η Κεχαγιά επέστρεψε στην Ελλάδα και συνέχισε να ταξιδεύει στο εξωτερικό (Βερολίνο, Δρέσδη, Παρίσι, Μόναχο, Λειψία, Ιταλία, Αγγλία, Ελβετία), όπου έμαθε τις εξελίξεις στην παιδεία. Στις ΗΠΑ μετέβη στο Μίσιγκαν, στην Ουάσιγκτον και στο Σικάγο, όπου επισκέφθηκε βιβλιοθήκες, σχολεία, πανεπιστήμια και σωφρονιστικά ιδρύματα. Τις εντυπώσεις της από το ταξίδι αυτό περιέγραψε σε άρθρο της με τίτλο «Το εις Αμερικήν ταξίδιόν μου»το οποίο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ποικίλη Στοά» το 1894.
Το 1890 ίδρυσε στην Αθήνα και οργάνωσε το «Πρότυπο Ελληνικό Παρθεναγωγείο», όπου εφάρμοσε το επιστημονικό της πρόγραμμα. Την ίδια εποχή έγινε πρόεδρος τής «Εν Χριστώ αδελφότητος», που τελούσε υπό την αιγίδα τής βασίλισσας Όλγας, προς την οποία είχε απευθύνει «Έκθεση» ζητώντας της να βοηθήσει στην ίδρυση γενικών γυναικείων φυλακών στην Αθήνα στις οποίες να επικρατούν αξιοπρεπείς και βιώσιμες συνθήκες, ώστε να συγκεντρωθούν εκεί όλες οι γυναίκες τρόφιμοι από τις άλλες φυλακές τής Ελλάδας, «όπως παύση υβριζόμενον το γυναικείον φύλον εν αις ευρίσκονται νυν συνθήκες αι γυναικείαι φυλακαί πανταχού τού Κράτους». Η σημαντικότερη δράση της όμως ήταν η σύσταση και η ανέγερση τού «Εφηβείου Αβέρωφ». Σύμφωνα με την Κεχαγιά η κατάσταση των ελληνικών φυλακών για τους ανήλικους ήταν απαράδεκτη, καθώς ανήλικοι τρόφιμοι συμβίωναν με τους ενήλικες, με αποτέλεσμα συχνά η φυλακή από μέρος σωφρονισμού να μετατρέπεται σε σχολείο παραβατικότητας. Το «Εφηβείο Αβέρωφ» αποτέλεσε υπόδειγμα σωφρονιστικού καταστήματος την εποχή εκείνη για την Ελλάδα. Διέθετε σχολείο, βιβλιοθήκη, εργαστήρια σε ειδικούς χώρους στα οποία εξασκούνταν οι τρόφιμοι, νοσοκομείο με αυτόνομους χώρους αναρρώσεως, μαγειρείο, τραπεζαρία και ναό.
Το «Εφηβείο Αβέρωφ», που κτίστηκε κατόπιν πίεσης τής Καλλιόπης Κεχαγιά ως σωφρονιστικό κατάστημα ανηλίκων. Βρισκόταν στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, εκεί όπου σήμερα υπάρχει ο Άρειος Πάγος. (EΛΙΑ)
Το 1898 η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία τής ανέθεσε τη θέση τής επόπτριας. Η επιλογή αυτή τού προέδρου τής Φ.Ε. Κ. Σημαντήρα αντιμετωπίστηκε με χαρά από τον Τύπο τής εποχής. Ήταν η πρώτη γυναίκα παιδαγωγός που αναλάμβανε τόσο υψηλή θέση. Ως επόπτρια των Σχολείων τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας ήθελε να εισαγάγει την αμερικανική σχολική οργάνωση. Δυστυχώς ασθένησε ξαφνικά. Πέθανε το 1905 στην Αθήνα περιβαλλόμενη από την αγάπη και την ευγνωμοσύνη όλων όσοι είχαν δεχθεί τα θεία δώρα τής διδασκαλίας της και τού ανθρωπισμού της. Ο Αριστοτέλης Κουρτίδης στον λόγο που εξεφώνησε στην κηδεία της είπε: «Και εν τη Καλλιόπη Κεχαγιά η φιλάνθρωπος συνεπλήρου την παιδαγωγόν ή μάλλον εδέσποζε τής παιδαγωγού. Ήσκει δε την φιλανθρωπίαν όχι μόνον καρτερικώς και ακαταβλήτως, αλλά και σοφώς, οίαν απαιτούσι σήμερον αι πολυδαίδαλοι κοινωνικαί ανάγκαι. […[ Αψηφούσα τα ψύχη τού χεμώνος, εθίζουσα τους πνεύμονας αυτής εις την βαρείαν ατμόσφαιρα των ειρκτών, συνεόρταζε μετά των αποκλήρων τας χαρμοσύνους εορτάς τής Χριστιανικής Θρησκείας.»
Βραβείο τού Ζαππείου Παρθεναγωγείου με την υπογραφή τής Καλλιόπης Κεχαγιά
Η Καλλιόπη Κεχαγιά αγωνίστηκε επί 40 χρόνια για τον ορθό καθορισμό τής αποστολής τής γυναίκας, εργάστηκε για την εκπαίδευση των γυναικών, υπήρξε απαράμιλλη φυσιογνωμία μεταξύ των γυναικών τής εποχής της. Η παρουσία της στη θέση τής επόπτριας των Σχολείων τής ΦΕ υπήρξε τιμητική για την Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και δικαίωση για τις Ελληνίδες, οι οποίες είχαν εκδηλώσει την αντίθεσή τους στην προτίμηση τής ΦΕ στις ξένες διευθύντριες.
- Το κείμενο στηρίζεται στη «Βιογραφία» τής Καλλιόπης Κεχαγιά τού Κωνσταντινουπολίτη Σταύρου Βουτυρά, στη μελέτη τού Θ. Ξυνογαλά «Η παιδαγωγός Καλλιόπη Κεχαγιά, προσεγγίσεις στη ζωή και στο έργο της» και στην εργασία τής Άννας Γιαννοπούλου στον τόμο «Φυσιογνωμίαι τινές Αρσακειάδων».
Παναγιώτα Ατσαβέ
Φιλόλογος - Ιστορικός
