Παρά τις συνεχείς προσπάθειες τού Αλ. Μαυροκορδάτου η κλονισμένη εμπιστοσύνη τού Αρσάκη προς το ΔΣ τής ΦΕ δεν είχε ακόμα αποκατασταθεί. Μπορεί να είχε αποφασιστεί τελεσίδικα ότι το Παρθεναγωγείο θα ονομαζόταν «Αρσάκειο», αλλά η κατασκευή των μεγάλων γραμμάτων τα οποία θα τοποθετούντο στην προμετωπίδα τού κτηρίου δεν είχε ακόμα ολοκληρωθεί. Μόνο το 1867, όταν άρχισε η κατασκευή τής επιγραφής, φάνηκε να παρακάμπτει ο Αρσάκης τις διαφορές και προέβη σε μια κίνηση ουσιαστική προς τη Φ.Ε., προκειμένου να δείξει το αμείωτο ενδιαφέρον του γι’ αυτήν.
Το Αρσάκειο Μέγαρο από τη δυτική πλευρά. Δίπλα του βρισκόταν η οικία Νεοφ. Βάμβα. 1886. Από το Αρχείο τής ΦΕ.
Αυτό που σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται να μας διαφεύγει είναι το γεγονός ότι ο Αρσάκης δεν προσέφερε τα χρήματά του στο ελληνικό κράτος για την ίδρυση ενός σχολείου. Ενίσχυσε οικονομικά μια Εταιρεία που είχε ιδρυθεί με ιδιωτική πρωτοβουλία, δεν ήταν κερδοσκοπική και υπηρετούσε έναν συγκεκριμένο στόχο. Ήθελε να εξασφαλίσει την οικονομική και την ουσιαστική βιωσιμότητά της με κάθε τρόπο, γνωρίζοντας ότι η εξασφάλισή της δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Έτσι, με μια νεότερη επιστολή του προς το ΔΣ προχώρησε σε ένα νέο και ουσιαστικό βήμα για την οικονομική εξασφάλιση τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας.
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΡΣΑΚΗ
ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΝΤΙΜΟΝ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΝ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΝ
ΤΗΣ ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ[1]
Από Βουκουρεστίου τη 14 Ιουνίου 1865
Προς το έντιμον Διοικητικόν Συμβούλιον
Τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας
Εις Αθήνας
Διά τού σημερινού ταχυδρομείου στέλλω προς τον αυτού κύριον Νικολάκην Χατζόπουλον, με διαταγήν να ήθελε μετρήσει αυτάς εις το ταμείον τής Εταιρείας, δραχ. πέντε χιλιάδας διακοσίας πεντήκοντα (αρ. 5.250), τον τόκον των παρ’ εμοί ευρισκομένων εκατόν εβδομήκοντα και πέντε χιλιάδων (αρ. 175.000) δραχμών αυτής διά την εξαμηνιαίαν από 1ης Ιανουαρίου μέχρι τέλους Ιουνίου τού ενεστώτος έτους 1865[2], και παρακαλώ να αξιωθώ απαντήσεως περί τής παραλαβής αυτών.
Κατ’ αυτήν την ευκαιρίαν αποκρίνομαι και εις την επερώτησιν, ήτις εγένετο εν τη συνελεύσει τού Συμβουλίου κατά την 28ην Μαρτίου και περί τής οποίας εζητήθη η γνώμη μου, διά τής από 16 Απριλίου επιστολής υμών, «αν, και τα τελευταία εισελθόντα υπότροφα αναλαμβάνουσι την υποχρέωσιν τού να μετέλθωσι το επάγγελμα τής διδασκάλου μετά την αποπεράτωσιν των σπουδών αυτών[3], και αν προς τούτο χορηγούσι εγγύησιν.»
Το άρθρο 2 τού από 12 Απριλίου 1862 περί τούτων εγγράφου μου λέγει εις την παράγραφον α΄ τα εξής «να προστεθή μία τέταρτη εις τας τρεις απ’ αρχήν ορισθησομένας εις την διαταγήν μου υποτρόφους, των οποίων ο διορισμός ανατίθεται εις εμέ και εις τους εξ εμού, καθ’ όν τρόπον διατάττω εκεί.
Εις δε την παράγραφο γ΄ τα εξής: «… να διατηρηθή διά παντός επ’ ονόματί μου ένας αριθμός υποτρόφων, ανάλογος με το εισόδημα͘ η εκλογή και παραδοχή αυτών διά συναγωνισμού ανατίθεται εις το Διοικητικόν τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Συμβούλιον, προτιμωμένων πάντοτε εκείνων, αίτινες ήθελον υποσχεθή να μετέλθωσι το διδασκαλικόν επάγγελμα ύστερον.
Εκ τούτων συνάγεται, νομίζω, σαφώς, ότι, των μεν πρώτων η σύστασις είναι απόλυτον δικαίωμα εμού τε και των άλλων εξ εμού, αλλά και δι’ αυτάς αν ποτέ η περαιτέρω διατριβή τινός εν τω καταστήματι δεν ήθελε κριθή εύλογος παρά τού Συμβουλίου, και να αντικαταστήσωσιν εν ανάγκη δι’ άλλης μίαν τοιαύτην υπότροφον.
Αρσακειάδες δασκάλες. 1886. Φωτογραφικό Αρχείο ΦΕ
Δεν εννόησα ποτέ να περιορίσω διά της παραγράφου γ΄ την διά συναγωνισμού εκλογήν των δευτέρων αποκλειστικώς εις τας υπισχνουμένας να μετέλθωσι το διδασκαλικόν επάγγελμα͘ η λέξις προτίμησις προϋποτίθησι αναγκαίως την ιδέαν και άλλων, μεταξύ των οποίων έχω να γείνη η προτίμησις· ο σκοπός τής παραγράφου είναι: όταν κατά τον συναγωνισμόν φανώσι περισσότεραι τής αυτής αξίας, τότε να προτιμηθώσι μεταξύ τούτων αι δίδουσαι τοιαύτην υπόσχεσιν, άλλως δε η προτίμησις μεταβαίνει φυσικώς εις άλλας.
Τα μέρη όπου δίδαξαν Αρσακειάδες δασκάλες. 1886. Φωτογραφικό Αρχείο ΦΕ.
Το περί τής εγγυήσεως πρόβλημα επειδή αποβλέπει εις την εκτέλεσιν τοή άρθρου μάλλον, παρά εις το άρθρον αυτό, δεν το ήγγιζα ποσώς, διότι είναι ίδιον τού Διοικητικού Συμβουλίου να το τακτοποιήση και να το φέρη εις εκτέλεσιν κατά τας περιστάσεις.
Εν τούτοις παρακαλώ το έντιμον Συμβούλιον να ήθελε δεχθή την διαβεβαίωσιν τής εξιδιασμένης υπολήψεώς μου.
Α. ΑΡΣΑΚΗΣ
Ο Λέων Μελάς πρόεδρος τής ΦΕ
Το 1866 πρόεδρος τής ΦΕ αναδείχθηκε ο Λέων Μελάς, μία σεβάσμια μορφή των ελληνικών γραμμάτων, τον οποίο ο Αρσάκης φαίνεται να εκτιμά ιδιαίτερα. Έχουν πολλά κοινά. Είναι και οι δύο Ηπειρώτες, άνθρωποι τού πνεύματος, που στη ζωή τους είχαν περάσει καλές μέρες αλλά και τραγικές στιγμές. Η παρουσία του στην προεδρία τής ΦΕ έφερε πιο κοντά τον ευεργέτη με το ΔΣ. Η επικοινωνία και η συνεργασία μεταξύ τους έγιναν πιο ουσιαστικές και αποκαταστάθηκε η διαφορά που προϋπήρξε.
Ο Λέων Μελάς, πίνακας τού Γ.Ν. Ροϊλού. Από την Πινακοθήκη τής ΦΕ
|
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΑΡΣΑΚΗ
Από Βουκουρεστίου τη 19 Σεπτεμβρίου 1867
Προς το έντιμον Διοικητικόν Συμβούλιον τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας[4] Εις Αθήνας Ο Κύριος Νικολάκης Α. Χατζόπουλος μοι έστειλεν ίσον τού συμβολαίου όπερ υπεγράφη παρά τε τού εντίμου Διοικητικού Συμβουλίου αντιπροσωπούντος την εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και τού ειρημένου Ν. Χατζόπουλου αντιπροσωπούντος εμέ, ενώπιον τού αυτόθι συμβολαιογράφου κυρίου Γερασίμου Αφεντάκη. Το συμβόλαιον τούτο έχει σκοπόν: α) Την επικύρωσιν τής παρ’ εμού προς την Εταιρείαν γενομένης δωρεάς τού τε εν Αθήναις επωνύμου μου Παρθεναγωγείου μετά τού εν αυτώ ιερού Ναού, τού οικοπέδου και τής εκ δραχμών διακοσίων χιλιάδων συνισταμένης και ήδη παραδοθείσης εις την Εταιρεία χρηματικής αυτού καταστάσεως κατά τους εξ αρχής τεθέντας και αναγνωρισθέντας αμφοτέρωθεν όρους. β) Τον ορισμόν των εκ των όρων τούτων προκυπτόντων περί τού Παρθεναγωγείου δικαιωμάτων αμφοτέρων των μερών. γ) Την διατήρησιν τού Παρθεναγωγείου ως τοιούτου, και αν ποτέ, ό μη γένοιτο, η Εταιρεία παύση από να διαμένη ως τοιαύτη. Ταύτα πάντα παραδέχομαι και εγώ, και υπόσχομαι να διατηρήσω αυτά απαρασαλεύτως εν πάση περιπτώσει, καθώς ευρίσκονται εκτεθειμένα εις οκτώ άρθρα και υπογεγραμμένα εν τω ειρημένω συμβολαίω τοσούτω μάλλον καθ’ όσον πέπεισμαι ότι το Συμβούλιον γνωρίζον κάλλιον εμού τους νόμους τού Κράτους, και ενδιαφερόμενον ουχ ήττον εμού εις το κοινωφελές τούτον καθίδρυμα, πιστεύει το συμβόλαιον τούτο ασφαλές περιτείχισμα εναντίον πάσης ενδεχομένης προσβολής εις το μέλλον. Τοιούτων ούτως εχόντων δεν μοι μένει άλλο ει μη να εκφράσω προς το έντιμον Διοικητικόν Συμβούλιον εν γένει και προς έκαστον αυτού μέλος εν μέρει, την ειλικρινεστάτην ευγνωμοσύνην μου διά την φιλοφροσύνην με την οποίαν παρεδέχθησαν την εν ταις από 15 Απριλίου και 25 Μαΐου ε.έ., εκφρασθείσαν ιδέαν μου, και διά τον ζήλον με τον οποίον συνειργάσθησαν εις την σύνταξιν τού αρμοδίου συμβολαίου, και απεπληρώθη ούτω μία έλλειψις ουσιώδης εις τας περί τού Παρθεναγωγείου διατάξεις. Αλλά μίαν παρατήρησιν δεν ημπορώ να μην ανακαλέσω εις την μνήμην τού Συμβουλίου, ότι δηλαδή η δια του άρθρου ε΄ διδομένη εμοί τε και τοις διαδόχοις μου εκλογή των τεσσάρων υποτρόφων είναι απόλυτος και δεν υπόκειται εις κανέναν περιορισμόν, επομένως και η υποχρέωσις τού να διδάξωσι μετά ταύτα εφ’ ωρισμένον χρόνον δεν εφαρμόττεται εις αυτάς, αλλά μόνον εις τας κατά το άρθρον η΄, παράγραφος 2 εισερχομένας, των οποίων η εκλογή και παραδοχή διά συναγωνισμού ανατίθεται εις το Διοικητικόν Συμβούλιον. Το Διοικητικόν Συμβούλιον ευρίσκει την διαφοράν ταύτην πληρέστατα εξηγουμένην από 14ης Ιουνίου 1865 εν τη επιστολή μου, ήτις είναι αποκριτική εις την από 26 Απριλίου επιστολήν αυτού διαπραγματευομένην ρητώς αυτήν την υπόθεσιν. Παρακαλώ το έντιμον Διοικητικόν Συμβούλιον να ήθελε δεχθή και κατ’ αυτήν την ευκαιρίαν την διαβεβαίωσιν τής υψηλής και αμετατρέπτου υπολήψεώς μου. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΡΣΑΚΗΣ |
Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ
φιλόλογος ‒ ιστορικός
- Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το Αρχείο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, τα Πρακτικά τού ΔΣ τής ΦΕ, το ανέκδοτο σύγγραμμα «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, 1836-1936», το βιβλίο «Μνήμη Αποστόλου Αρσάκη, επί τη εκατονταετηρίδι από τής τελευτής του» τού Γ.Α. Παπαδημητρίου, Βιβλιοθήκη τής ΦΕ 1975, το βιβλίο τού Δημ. Μιχαλόπουλου «Αρσάκης», Κάκτος 2005, το βιβλίο «Κείμενα τού Αποστόλου Αρσάκη», Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 2016.
[1] Βλ. Τα εις την ΦΕ αφιερώματα και κληροδοτήματα τού αοιδίμου Αποστόλου Αρσάκη.
[2] Ο Αρσάκης προκειμένου να διασφαλίσει ότι τα χρήματα που έστελνε στη ΦΕ δεν θα διασπαθιστούν έστελνε τον τόκο των χρημάτων που ήταν κατατεθημένα στη Ρουμανία με τον φίλο του Νικόλαο Χατζόπουλο.
[3] Όρος για τις υποτρόφους τού Διδασκαλείου τής ΦΕ ήταν ότι θα εργαστούν επί 3 χρόνια (όσο και οι σπουδές τους) σε σχολείο τής περιοχής καταγωγής τους ή όπου αλλού χρειαστεί. Σε αντίθετη περίπτωση θα πρέπει να πληρώσουν τα τροφεία και τα δίδακτρά τους. Το ερώτημα των μελών τού ΔΣ τής ΦΕ ήταν αν και οι υπότροφες τού Αρσάκη είχαν την ίδια υποχρέωση.
[4] Τα εις την ΦΕ αφιερώματα και κληροδοτήματα τού αοιδίμου Αποστόλου Αρσάκη.
