«Ω! Πατρίδα! Πατρίδα! Ω δύστυχη γη τής Ελλάδος![1]
Μητέρα τής ελευθερίας και πατρίδα τόσων ημιθέων
Είσαι δούλη, σύ, που πριν ήσουν ελεύθερη και καλότυχη»
Αυτούς τους πύρινους στίχους έγραφε ο νεαρός φοιτητής του πανεπιστημίου τού Χάλλε, όταν ευχόταν ο Ναπολέων να ελευθερώσει την πατρίδα του. Η απογοήτευσή του για τη στάση τού Βοναπάρτη ίσως να τον έκανε να δηλώσει «Ηπειρώτης» όταν υπέγραφε τη διδακτορική του διατριβή. Φαίνεται όμως ότι από τη στιγμή που δημιουργήθηκε το ελληνικό κράτος ο Αρσάκης αισθανόταν Έλληνας. Η πρώτη φορά που το διακήρυξε δημόσια ήταν στον έκπληκτο υπάλληλο που διενεργούσε την απογραφή το 1838 στη Ρουμανία, λέγοντάς του ότι είναι Έλληνας στην ιθαγένεια.
Η ελληνική κυβέρνηση δικαίως τίμησε τον μεγάλο ευεργέτη, γιατί η προσφορά του και το εντυπωσιακό της αποτέλεσμα δεν ωφέλησε μόνο τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία προς την οποία έγινε η δωρεά, αλλά ολόκληρη την Ελλάδα και τους απανταχού Έλληνες, αφού οι Αρσακειάδες δασκάλες χάρισαν τη γνώση σε όλους τους Έλληνες οπουδήποτε και αν βρίσκονταν. Γιατί η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία τον 19ο αιώνα είχε αναλάβει εξ ολοκλήρου την εκπαίδευση των θηλέων στην Ελλάδα.
Η τιμητική αυτή διάκριση ήρθε σε σωστή στιγμή, γιατί πραγματοποίησε τη βαθύτερη επιθυμία τού Αρσάκη και συγχρόνως βοήθησε να ξεχαστεί η δυσάρεστη κατάσταση που είχε δημιουργηθεί νωρίτερα μεταξύ τού ευεργέτη και των εταίρων τής Φ.Ε.
Μαθήτριες τού Αρσακείου εμπρός στην προτομή τού Αρσάκη στο Αρσάκειο Ψυχικού. Φωτογραφικό Αρχείο ΦΕ
ΕΙΣΗΓΗΣΙΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΒΟΥΛΗΝ[2]
Τού Υπουργού των Εσωτερικών διά την πολιτογράφησιν
Τού Αποστόλου Αρσάκη ως Έλληνος πολίτου.
Ο εισηγητής ανέγνω έκθεσιν επί τού Νομοσχεδίου περί πολιτογραφήσεως τού κ. Α. Αρσάκη έχουσα ως εξής:
«Το νομοσχέδιον το υποβληθέν εις την επιψήφισιν υμών, Κύριοι, παρά τού επί των Εσωτερικών Υπουργού περί πολιτογραφήσεως τού κ Α. Αρσάκη και προταθέν παρά των τμημάτων τής Βουλής εις την εξέτασιν ημών, στηρίζεται επί των διατάξεων τού άρθρου 22 τού αστικού νόμου. Ο φιλογενέστατος ούτος ομογενής ανήγειρεν δαπάνη τριακοσίων χιλιάδων δραχμών εν τη Καθέδρα τού Βασιλείου το προ των οφθαλμών ημών Αρσάκειον Παρθεναγωγείον, προωρισμένον να διαχύση την παίδευσιν μεταξύ τού γυναικείου φύλου όλου τού Ελληνικού γένους[3]. Πράξις δε τοιαύτη δύναται κατά το άρθρον 22 τού αστικού νόμου να δικαιολογήση την απονομήν τής Ελληνικής Ιθαγένειας. Αλλά τού κ. Αρσάκη η γενναία αυτή πράξις έχει και τι ιδιαίτατον τού ανδρός τον άκρον Ελληνισμόν αποδεικνύον.
. 
Το Αρσάκειο Παρθεναγωγείο όπως αποτυπώνεται σε γκραβούρα τής εποχής.
Καθ’ ας έλαβε πληροφορίας η Επιτροπή ημών, το προσενεχθέν εις την ανέγερσιν τού Αρσακείου Παρθεναγωγείου ποσόν τριακοσίων χιλιάδων δραχμών απετέλει το ήμισυ περίπου τής περιουσίας τού κ. Αρσάκη[4]. Η ειδική αύτη περίστασις καθίστησιν εις τα όμματα τής επιτροπής σας την προσφοράν τού κ Αρσάκη αξίαν αληθώς μεγίστης εθνικής Ευγνωμοσύνης. Αν Κύριοι, άξιος τοιαύτης καθίσταται πας ο χορηγών μέρος τής περιουσίας του υπέρ εθνικού τινός σκοπού, ποίας εθνικής ευγνωμοσύνης να τύχη ο αφιερώνων όλην αυτού την περιουσίαν ή το ήμισυ αυτής υπέρ τοιούτου σκοπού;
Αληθώς, Κύριοι, το Ελληνικόν Έθνος παρασχόν τόσα παραδείγματα πρωτοφανούς φιλοπατρίας, προωρισμένον ήτο να παρουσιάση και άνδρας τοιούτους δαπανήσαντας τα πλούτη των υπέρ τής εκπαιδεύσεως των ομογενών των. Κατά τους οδυνηρούς χρόνους τής δουλείας, άνδρες διακαή τρέφοντες τον προς την παιδείαν έρωτα, καθίδρυσαν σχολεία εις διαφόρους πόλεις, συνετήρουν ταύτα δι’ ιδίων δαπανών, απέστελλον νέους προς τελειωτέραν εν Ευρώπη παίδευσιν και εδαπάνων προς τύπωσιν Ελληνικών συγγραμμάτων. Ούτω δε προητοίμαζον το έθνος προς την οδόν τής Παλιγγενεσίας του.
Μαθήτριες τού Αρσακείου με τις δασκάλες τους. 1886. Φωτογραφικό Αρχείο ΦΕ
Μετά την ανάκτησιν τής ελευθερίας άλλοι φιλογενείς ομογενείς συνέχιζαν και επέκτειναν το έργον αυτών. Ούτω δε η Ελλάς υπήρξε ευτυχής βλέπουσα τους αδελφούς Ριζάρας, τον Στουρνάρην, τον Πλατυγένην και τους λοιπούς εκείνους άνδρας αφιερώνοντας ή όλην αυτών την μεγάλην περιουσίαν ή μέγα μέρος αυτής υπέρ δημοσίων καταστημάτων, προωρισμένων να διαχύσωσι την παίδευσιν εις τας διαφόρους τάξεις τής Ελληνικής κοινωνίας. Τής πατριωτικής ταύτης χορηγίας των ρηθέντων ομογενών πολύτιμον μέλος κατέστη ο κ. Αρσάκης διά τής προκειμένης προσφοράς του.
Προς τους τοιούτους η ευγνώμων Πατρίς καθήκον ιερόν έχει να χορηγή πασιφανή δείγματα τής αγάπης της. Τοιούτον δε δείγμα καθ’ ημάς είναι η απονομή τής Ελληνικής Ιθαγένειας[5]. Την άκραν ταύτην απόδειξιν τής προς τον κ. Αρσάκην αγάπης τής Πατρίδος πραγματοποιεί το νομοσχέδιον, δι’ ου ο ανήρ ούτος πολιτογραφείται Έλλην. Διό η επιτροπή συνίστησιν εις την Βουλήν την παραγωγήν αυτού.
|
Αθήναι, τη 21 Φεβρουαρίου 1858 Η Επιτροπή Ι. Ζάρκος Ι.Κ. Μωριάτης Ν. Παπαμιχαλόπουλος Α.Δ. Αυγερινός
Ο Εισηγητής Θ.Α. Ζαΐμης
EΙΣΗΓΗΣΙΣ[6]
Τού Υπουργού των Εσωτερικών διά την πολιτογράφησιν Τού Α. Αρσάκη ως Έλληνος πολίτου.
Προς την Βουλήν Ο εν Βουκουρεστίω τής Βλαχίας ομογενής ημών Κύριος Απόστολος Αρσάκης, εμπνεόμενος υπό ακραιφνούς πατριωτισμού και αγάπης προς την Ελλάδα καθίδρυσεν, ιδία δαπάνη, συμποσουμένην εις τριακοσίας περίπου χιλιάδας δραχμών, το εν Αθήναις Αρσάκειον Παρθεναγωγείον. Η πράξις αύτη τού Κυρίου Αρσάκη, αποτελούσα εκδούλευσιν αξίαν λόγου, δικαιολογεί την εις αυτόν απονομήν τού εις τα Ελληνικά αυτού αισθήματα προσήκοντος δικαιώματος τής Ελληνικής Ιθαγένειας. Όθεν έχων υπ’ όψιν το διά τού ΥΜΗΝ νόμου τής 16ης Ιανουαρίου 1858 τροποποιηθέν 22 άρθρον τού Αστικού Νόμου τής 29ης Οκτωβρίου 1856, καθ’ ό οι μεν εν Ελλάδι καθιδρύοντες κοινωφελή καταστήματα δύναται να πολιτογραφηθώσι διά νόμου, συνέταξα νομοσχέδιον, δι’ ού διατάσσεται η πολιτογράφησις τού Κυρίου Αποστόλου Αρσάκη ως Έλληνος. Λαβών δε την άδειαν τής Α.Μ. τού Βασιλέως λαμβάνω την τιμήν να εισαγάγω προς Υμάς το νομοσχέδιον τούτο και προκαλέσω την επ’ αυτού ψήφον σας.
Εν Αθήναις την 17 Φεβρουαρίου 1858 Ο Υπουργός των Εσωτερικών Κ. ΠΡΟΒΕΛΕΓΓΙΟΣ |
Η προτομή τού Αποστόλου Αρσάκη, έργο τού γλύπτη Δ. Κόσσου, η οποία σήμερα βρίσκεται στο Αρσάκειο Ψυχικού.
|
NOMOΣ ΥΜΗΝ[7] Περί πολιτογραφήσεως τού Κυρίου Αποστόλου Αρσάκη ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Ψηφισάμενοι ομοφώνως μετά τής Βουλής και της Γερουσίας απεφασίσαμεν και διατάσσομεν Άρθρον μοναδικόν Ο Κύριος Απόστολος Αρσάκης πολιτογραφείται Έλλην. Ο παρών νόμος ψηφισθείς υπό τής Βουλής[8] και τής Γερουσίας[9] και παρ’ ημών σήμερον κυρωθείς θέλει δημοσιευθή διά τής Εφημερίδος τής Κυβερνήσεως και εκτελεσθή ως νόμος τού Κράτους. Εν Αθήναις την 12 Μαρτίου 1858 ΟΘΩΝ Κ. ΠΡΟΒΕΛΕΓΓΙΟΣ Εθεωρήθη και ετέθη η μεγάλη σφραγίς τού Κράτους. Εν Αθήναις την 14 Μαρτίου 1858
Ο Υπουργός της Δικαιοσύνης
Γ.Α. ΡΑΛΛΗΣ |
Παναγιώτα Ατσαβέ
φιλόλογος – ιστορικός
Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το Αρχείο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, τα Πρακτικά τού ΔΣ τής ΦΕ, το ανέκδοτο σύγγραμμα τού Στέφανου Γαλάτη «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 1836-1936», το βιβλίο «Μνήμη Αποστόλου Αρσάκη, επί τη εκατονταετηρίδι από τής τελευτής του» τού Γ.Α. Παπαδημητρίου, Βιβλιοθήκη τής ΦΕ, 1975, το βιβλίο τού Δημ. Μιχαλόπουλου «Αρσάκης», Κάκτος 2005, το βιβλίο «Κείμενα τού Αποστόλου Αρσάκη», Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 2016, και το αναμνηστικό λεύκωμα «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, Αρσάκεια Τοσίτσεια Σχολεία, 1836-1996, 160 χρόνια Παιδείας».
[1] Κείμενα τού Αποστόλου Αρσάκη, Ειδύλλιον Θύρσις και Δάφνις, στ. 61.
[2] Πρακτικά τής Βουλής, Συνεδρίασις ΚΘ΄, 22 Φεβρουαρίου 1858.
[3] Κανένας δεν παραλείπει να τονίσει τον αντίκτυπο που είχε σε πανελλήνιο και όχι μόνο επίπεδο η δράση των αποφοίτων τού Αρσακείου διδασκαλισσών η οποία επέφερε μεγάλη κοινωνική αλλαγή στην Ελλάδα.
[4] Υπάρχει η άποψη ότι ο Αρσάκης στην ουσία προσέφερε στο Αρσάκειο το μερίδιο τής περιουσίας του που θα ανήκε στον γυιο του Γεώργιο, τον οποίο είχε χάσει το 1835 στη Βιέννη.
[5] Ο Απόστολος Αρσάκης δεν είχε πάρει ποτέ τη ρουμανική υπηκοότητα. Στην απογραφή μάλιστα των Βλάχων το 1838 αυτοπροσδιορίστηκε «Έλλην» (ούτε καν Ηπειρώτης, όπως έγραφε η διδακτορική του διατριβή). Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το 1838 υπήρχε ελεύθερο τμήμα τής πατρίδας του, τής Ελλάδας, και η σκέψη του πλέον ήταν σε αυτό. Είχε πλέον τη δική του πατρίδα, τον τόπο που αγάπησε, για τον οποίο έγραψε στον Ναπολέοντα ζητώντας να βοηθήσει στην απελευθέρωσή του, που «μετείχε τής παιδείας του».
[6] Εφημερίς συζητήσεων τής Βουλής, Φεβρουάριος 1858.
[7] ΦΕΚ. αρ. 1, 1858.
[8] Η Βουλή είναι το νομοθετικό σώμα τής Ελλάδας με αιρετούς εκπροσώπους από τις διάφορες περιοχές τής Ελλάδας.
[9] Η Γερουσία ήταν νομοθετικό όργανο των Ελλήνων το 1829, 1844-1864, 1927-1935. Ήταν νομοθετικό σώμα. Αποτελούσε θεσμικό αντίβαρο τόσο για τη Βουλή όσο και για την εκτελεστική εξουσία.
