Θηρεσία Ροκά. Η «στασιάζουσα» φοιτήτρια «καθηγητής» στο Αρσάκειο

Κόρη τού αξιωματικού τού μηχανικού Κίμωνος Ροκά, η Θηρεσία πρέπει να τελείωσε το Αρσάκειο το 1887 με βαθμό «Άριστα». Τις σπουδές της στη γαλλική γλώσσα και φιλολογία ολοκλήρωσε στη Γαλλική Σχολή Καλογραιών. Όνειρό της ήταν να σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο τής Αθήνας , αλλά για να γίνει δεκτή έπρεπε να έχει απολυτήριο Γυμνασίου. Το εκπαιδευτικό σύστημα όμως στην Ελλάδα δεν τής έδινε τέτοια δυνατότητα. Έτσι αποφάσισε να συμπληρώσει τη μόρφωσή της με διδασκαλία κατ’ οίκον.

Η Θηρεσία Ρόκα (Η πρώτη Ελληνίδα διδάκτωρ της Φιλολογίας, Ημερολόγιον Σκόκου 1899 σελ 32)

Η Θηρεσία διέθετε έφεση για μάθηση, θέληση και έντονη προσωπικότητα. Δεν μπορούσε να αποδεχθεί τους περιορισμούς που η κοινωνία τής εποχής επέβαλε στις γυναίκες. Οργάνωνε στο σπίτι της «φιλολογικό σαλόνι», όπου φίλες της τελειόφοιτες τού Αρσακείου παρακολουθούσαν μαθήματα Φιλοσοφίας από τον Μαργαρίτη Ευαγγελίδη, υφηγητή τής Ιστορίας τής Φιλοσοφίας.

Τον Σεπτέμβριο τού 1892 έδωσε εξετάσεις για να γίνει δεκτή στο Πανεπιστήμιο. Εξετάστηκε στο Α΄ Γυμνάσιο Αθηνών μαζί με 28 άντρες. Πρώτευσε στη βαθμολογία και οι καθηγητές τού σχολείου έδωσαν συγχαρητήρια στην ίδια και τη μητέρα της για τις γνώσεις και την καλλιέργειά της. Στις 30 Σεπτεμβρίου 1892, σε ηλικία 23 ετών, έγινε δεκτή στη Φιλοσοφική Σχολή τού Πανεπιστημίου Αθηνών. Ήταν η δεύτερη γυναίκα που γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή μετά την Ιωάννα Στεφανόπολι (1890) και η πρώτη που έγινε δεκτή εκείνη τη χρονιά.

Η Θηρεσία Ροκά υπεράσπιζε με παρρησία και θάρρος τις απόψεις της, αψηφώντας την επικρατούσα την εποχή εκείνη άποψη για τον ρόλο των γυναικών. Δεν δίστασε, τον Φεβρουάριο τού 1895, να λάβει μέρος μαζί με τους συμφοιτητές της στις κινητοποιήσεις που οργανώθηκαν επειδή απολύθηκε ο καθηγητής Αρχαιολογίας Αντώνιος Οικονόμου, που κατηγορήθηκε για λογοκλοπή. Η Ροκά ήταν η μοναδική φοιτήτρια που έλαβε μέρος στις κινητοποιήσεις και πρωτοστάτησε στις διαμαρτυρίες μαζί με τους συμφοιτητές της. Ηγήθηκε μάλιστα σε όλες τις πορείες, ανέβηκε στο βήμα και φώναξε «Ζήτω η απεργία». Οι συμφοιτητές της τής πρότειναν να γίνει μέλος τής επιτροπής που θα επέδιδε σχετικό υπόμνημα στον βασιλιά. Η έντονη ενασχόλησή της με τα φοιτητικά θέματα έστρεψε την προσοχή τού Τύπου επάνω της.

Σκίτσο της Θηρεσίας Ροκά απο την εφημερίδα "Ο Ρωμηός" του Γ. Σουρή, 25 Φλεβάρη 1895. σ.4  "Πανεπιστημιακά".

Η έντονη προσωπικότητά της ενέπνευσε και τον συντάκτη τής εφημερίδας «Ακρόπολις», ο οποίος έδωσε μια παραστατικότατη περιγραφή της: «Ψηλή, ευθύγραμμη κοπέλα με φαρδύ μέτωπο, πλούσια καστανά μαλλιά που συγκρατούσαν το ψάθινο ανδρικής φόρμας καπελίνο της. Είχε μεγάλα καστανά μάτια αλλά γλυκά και απονήρευτα και η έκφραση τού προσώπου της ήταν γαλήνια». Η στάση της ενίοτε ερχόταν σε τόσο μεγάλη αντίθεση προς την κοινή γνώμη, ώστε την στηλίτευσε ακόμη και η Καλλιρρόη Παρρέν με το άρθρο της «Φοιτήτρια στασιάζουσα» στην «Εφημερίδα των Κυριών», υποστηρίζοντας ότι οι πράξεις της δεν συνάδουν με συμπεριφορά «δεσποινίδος». Κατά την Παρρέν «το κυριότερο εφόδιο τού γυναικείου φύλου είναι η μετριοπάθεια και η μετριοφροσύνη». Θεωρούσε δε ότι όσο δίκαιο κι αν είναι κάποιο αίτημα, η γυναίκα δεν πρέπει να «εξανδρίζεται περιφερομένη επί κεφαλής φοιτητών» κατά τη διεκδίκησή του, «αντί να εμπιστευθεί την υπεράσπισιν των δικών της ιδεών προς τους συναδέλφους της». Η Ροκά σχολιάζοντας το δημοσίευμα υποστήριξε ότι τις πράξεις της υπαγορεύουν οι ιδέες και οι αρχές της και δεν νομίζει ότι είναι κακό να συμμετέχει στα «κινήματα» εφ’ όσον κρατά τη θέση της απέναντι στους άντρες συμφοιτητές της. Και κατέληξε λέγοντας «Διότι εγώ αυτό ονομάζω χειραφέτηση τής γυναίκας».

Ο Γεώργιος Σουρής έκπληκτος από το γεγονός ότι «δεσποινίς» και «φοιτήτρια» αναμείχθηκε σε διαδηλώσεις δημοσίευσε στο «Ρωμηό» (25 Φεβρουαρίου 1895, 11ος τόμος) το ποίημά του «Πανεπιστημιακά και η φοιτήτρια Ροκά».

Τι γυναικείον θρίαμβον κοιτάζω μετά τρόμου
στα λάλα μας εδάφη,
και μακαρίζω τρεις φορές αυτόν τον Οικονόμου,
όστις καθώς εγράφη
«υπό σκοτίων διφθερών εσύλησε σοφίαν»
κι εκίνησε την γλώσσαν μας εις λόγων ευστροφίαν.

Υπέρ αυτού και συ, Ροκά, σκιρτάς μετά των άλλων
διά κραυγών εξάλλων,
και δρόμο παίρν’ η γλώσσα σου
και δος του κόβει ράβει
και την παρθένον σου ψυχήν το μένος την ανάβει,
κι όλοι παραξενεύονται πώς συ κορίτσι πράμα
με φοιτητάς αρσενικούς δημηγορείς αντάμα.

Η Ροκά, λίγους μήνες αργότερα, πρωτοστάτησε και σε άλλα επεισόδια προκειμένου να προασπίσει τα δικαιώματα των λιγοστών φοιτητριών στο Πανεπιστήμιο. Αυτή τη φορά όμως η «Εφημερίδα των Κυριών» επαίνεσε ιδιαιτέρως τη συμμετοχή στη φοιτητική διαμαρτυρία, θεωρώντας την απόδειξη τής πλήρους ένταξης των φοιτητριών στον φοιτητικό χώρο.

Όταν το 1895 ο Γ. Μιστριώτης, ως πρόεδρος της «Εταιρείας προς διδασκαλίαν των Αρχαίων Ελληνικών Δραμάτων», προετοίμαζε παραστάσεις αρχαίου δράματος στο πρωτότυπο πρότεινε στη Θηρεσία Ροκά να υποδυθεί την «Αντιγόνη». Εκείνη όμως αρνήθηκε υποστηρίζοντας ότι δεν συμφωνεί με το γεγονός ότι στην παράσταση θα συμμετείχαν και άλλα πρόσωπα, όπως απόφοιτοι άλλων σχολών τού Πανεπιστημίου, Αρσακειάδες και ερασιτέχνες ηθοποιοί. Θεωρούσε ότι οι ηθοποιοί τής παράστασης έπρεπε να είναι αποκλειστικά φοιτητές και φοιτήτριες τού Πανεπιστημίου.

Το 1897 η Θηρεσία Ροκά εξελέγη πρόεδρος τού «Φιλοσοφικού Σπουδαστηρίου στη Λέσχη των Φοιτητών». Το 1898 αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο και απέκτησε τον τίτλο του διδάκτορα με βαθμό «Λίαν καλώς». Την εποχή εκείνη για να αποκτήσει κάποιος πτυχίο έπρεπε να καταθέσει εργασία γραμμένη σε αρχαΐζουσα γλώσσα, (καθαρεύουσα) με θέμα συναφές προς την επιστήμη του, χωρίς να αποτελεί απαραιτήτως πρωτότυπη εργασία. Η Καλλιρρόη Παρρέν, μάλιστα, ανακοίνωσε στην «Εφημερίδα των Κυριών» την αποφοίτησή της αναφέροντας: «Αφήκεν εποχήν εις το Πανεπιστήμιον λόγω τής ευφυΐας, τής πολυμάθειας, τής εργατικότητάς της αλλά και διά την καλήν της επιρροήν επί των φοιτητών».

Στο Ημερολόγιο του Σκόκου γράφει ότι η Θηρεσία Ροκά " είχε κατακτήσει  την εκτίμησιν και την πατρικήν στοργήν των καθηγητών της, διά την άοκνον επιμέλειαν , την εξαίρετον εν τοις μαθήμασι ευδοκίμησιν, πρωτίστως δε διά την σεμνήν και αξιοπρεπή στάσιν, ην ετήρει προς πάντας τους συμφοιτητάς αυτής" . 

Η τύχη πάντως επεφύλασσε μια ακόμα έκπληξη στη Θηρεσία Ροκά. Φαίνεται ότι μόλις πήρε το πτυχίο της, το 1898, διορίστηκε στο Αρσάκειο. Το γεγονός έγινε γνωστό στους Αθηναίους από ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στο «Ημερολόγιον τού Σκόκου». Έτσι οι αναγνώστες του έκπληκτοι διάβασαν ότι: «Η Δις Θηρεσία Ροκά διωρίσθη καθηγητής εν τω Αρσακείω Παρθεναγωγείω, διδάσκει δε προσκληθείσα και εις άλλα εκπαιδευτήρια Θηλέων μετ’ εκτάκτου ζήλου και επιτυχίας». Αξίζει να σημειωθεί το γεγονός ότι το Αρσάκειο, αν και θεωρείτο συντηρητικό σχολείο, δεν δίστασε να εμπιστευθεί στην «στασιάζουσα» απόφοιτό του τη διδασκαλία τής Ελληνικής Γλώσσας και Ιστορίας , αφού γνώριζε από πρώτο χέρι τις ικανότητες και τη μόρφωσή της.

Η Θηρεσία Ροκά παντρεύτηκε τον καθηγητή τής Φιλοσοφίας Μαργαρίτη Ευαγγελίδη, τον οποίο βοήθησε πολύ στο έργο του για την οργάνωση τής εκπαίδευσης τού Μικρασιατικού Ελληνισμού. Απέκτησαν 2 παιδιά, τον Κίμωνα και την Μαρία, η οποία μάλιστα γράφτηκε στο Φιλολογικό τμήμα τού Πανεπιστημίου το 1916.

Όταν δημιουργήθηκε το «Λύκειο των Ελληνίδων», το 1911, η Θηρεσία Ροκά συμμετείχε σε σειρά επιστημονικών διαλέξεων που είχαν στόχο να γνωρίσουν στις Αθηναίες, για πρώτη φορά, προσωπικότητες γυναικών και γεγονότα από την ελληνική Ιστορία. Η πρώτη της ομιλία, π.χ., είχε θέμα τη φιλόσοφο Υπατία.

Γυναίκες όπως η Θηρεσία Ροκά και όλες όσες διεκδίκησαν μια θέση στο Πανεπιστήμιο την εποχή εκείνη απέδειξαν ότι δεν ήταν απαραίτητο, λόγω φύλου, να περιορίζονται «εις τα τού οίκου». Με αξιοπρέπεια και επιτυχία διεκδίκησαν τη θέση τους στην κοινωνία, την εργασία και την επιστήμη. Χρησιμοποίησαν και αξιοποίησαν τη μόρφωση που πήραν στο σχολείο τους όχι μόνο για βιοπορισμό ούτε ως ένα ακόμα προσόν για να πετύχουν έναν καλό γάμο, αλλά για να κάνουν την ελληνική κοινωνία καλύτερη και δικαιότερη.

Παναγιώτα Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το Αρχείο τής Φ.Ε., το βιβλίο τής Ελένης Βαρίκα «Η εξέγερση των κυριών», Η εφημερίς "Ο Ρωμιός"  του Γ. Σουρή 25 Φλεβάρη 1895, το "Ημερολόγιον του Σκόκου",1899 σ,32
• και το άρθρο τής δημοσιογράφου Χριστίνας Φίλιππα «Η πρώτη Ελληνίδα φοιτήτρια στασιάζουσα, 1895» στον ιστότοπο artpointofview.gr,