Μαρίνα Καραϊτίδη
Η «μεγάλη κυρία» τού εκδοτικού οίκου «Εστία» ήταν Αρσακειάς!
Η «Εστία» δεν είναι απλώς μια οικογενειακή επιχείρηση από τις μακροβιότερες στην Ελλάδα, που σήμερα διευθύνεται από την πέμπτη γενιά. Αποτελεί ένα βασικό κομμάτι τής εκδοτικής ιστορίας τού τόπου και εκδίδει το μακροβιότερο ελληνικό περιοδικό «Εστία»-«Νέα Εστία». Από την «Εστία» έχουν εκδοθεί έργα περισσότερων από 1.500 συγγραφείς, που διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία τού πνευματικού πολιτισμού τής Ελλάδας.
Το «Βιβλιοπωλείον τής Εστίας» ιδρύθηκε το 1885 από τον Γ. Κασδόνη, ο οποίος οραματίστηκε τη δημιουργία ενός εκδοτικού οίκου που θα εξέδιδε αξιόλογα και καλαίσθητα βιβλία σε καλές τιμές. Εξέδωσε έργα τού Κ. Παλαμά, τού Α. Κάλβου, τού Γ. Βιζυηνού, τού Αλ. Παπαδιαμάντη, τού Α. Καρκαβίτσα και άλλων. Το πρώτο βιβλιοπωλείο στεγαζόταν στην οδό Σταδίου 32. Το 1890 τον Κασδόνη διαδέχθηκε ο ικανός και οργανωτικός ανιψιός του Ιωάννης Κολλάρος, ο οποίος αγαπούσε πολύ τα γράμματα και συνέδεσε το όνομά του με τα καλά εκπαιδευτικά βιβλία και τις μεταφράσεις αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Εξέδωσε έργα τού Ζαχ. Παπαντωνίου, τού Ηλ. Βενέζη κ.ά. Το 1925 εισέρχεται στον εκδοτικό οίκο ο Κωνσταντίνος Σαραντόπουλος, ανιψιός τού Ι. Δ. Κολλάρου, ο οποίος μετά τον θάνατο τού θείου του, το 1956, ανέλαβε την επιχείρηση μόνος του. Ο Κ. Σαραντόπουλος συνέδεσε το όνομά του με τη δημιουργία τής περίφημης «Σειράς Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας», εκδίδοντας το σύνολο των έργων τής γενιάς τού ՚30. Εξέδωσε βιβλία τού Μ. Καραγάτση, τού Στρ. Μυριβήλη, τού Άγγ. Τερζάκη κ.ά. Μετά τον θάνατό του το 1972 τη διεύθυνση τού εκδοτικού οίκου ανέλαβε η κόρη του, η Αρσακειάς Μαρίνα (Μάνια) Καραϊτίδη.
Το Βιβλιοπωλείο τής Εστίας στη Στοά Νικολούδη και Σταδίου (Περιοδικό "Ο Αναγνώστης")
Η Μάνια Σαραντοπούλου-Καραϊτίδη γεννήθηκε το 1928 στην Αθήνα. Ήταν το μοναδικό παιδί τού Κωνσταντίνου και τής επίσης Αρσακειάδας Ευτυχίας Σαραντόπουλου. Όπως γράφει η Άννα Καρακατσούλη στη μελέτη της «Στη χώρα των βιβλίων», αν και η ίδια ζούσε στον χώρο και στην ατμόσφαιρα τού εκδοτικού οίκου, δεν είχε ασχοληθεί έως τότε με τα εκδοτικά πράγματα. Ήταν μαθήτρια τού Αρσακείου και όπως η ίδια είχε πει σε συνέντευξή της: «[…] Μαθήτρια ήμουν, στο Γυμνάσιο, και αποφάσισα να κάνω τη δημοσιογράφο. Ζήτησα από τον πατέρα μου να με στείλει σε έναν από τους συγγραφείς τής “Εστίας” για να τού πάρω συνέντευξη για τη σχολική εφημερίδα. Ο Σαραντόπουλος προτίμησε τον Βενέζη. Πήγαμε στο σπίτι του με μια φιλενάδα μου˙ το πόσο μας περιποιήθηκαν, το τι μας τράταραν δεν λέγεται! Έπαψε έτσι ο συγγραφέας στα μάτια μου να φαντάζει σαν ένα μυθικό πλάσμα, κάτι ανάμεσα σε θεό και σε τέρας... Ο Καραγάτσης όμως ήταν άλλο πράγμα... Μια-δυο φορές τον είχα δει και δεν θα τον ξεχάσω ποτέ. Πανέμορφος άνδρας, αιλουροειδές σωστό, στο βλέμμα, στην κορμοστασιά και στις κινήσεις. Οδηγούσε, εκείνο τον καιρό, ένα τζιπ – έτρεχε σαν τρελός!».
Η Μάνια Καραϊτίδη είχε τελειώσει τη Σχολή τού Ερυθρού Σταυρού και εργαζόταν εθελοντικά ως νοσοκόμα. Όταν τα παιδιά της πήγαν στο δημοτικό, άρχισε να προσφέρει υπηρεσίες και στη λαϊκή βιβλιοθήκη τής ΧΕΝ. Η έλλειψη πείρας και το γεγονός ότι ήταν γυναίκα δεν στάθηκαν εμπόδια στον δρόμο της. Όταν ήρθε η ώρα ασχολήθηκε με τον εκδοτικό οίκο και τον διηύθυνε σε δύσκολους καιρούς, αντιμετωπίζοντας με θάρρος την πετρελαϊκή κρίση, τη μείωση κερδοφορίας των επιχειρήσεων και την αύξηση τού κόστους παραγωγής. Μετά τον θάνατο τού πατέρα της, στα σαράντα πέντε της, έγινε η ίδια εκδότρια. Και βέβαια δεν επαναπαύθηκε στις δάφνες και στο όνομα τού εκδοτικού οίκου. Μπήκε με τόλμη και με φρόνηση σε έναν χώρο δύσκολο, παρέλαβε μια επιχείρηση ακμαία επί μακρόν, σε πείσμα των μεγάλων ανακατατάξεων που πραγματοποιήθηκαν στην βιβλιαγορά μετά τη μεταπολίτευση. Η πρώτη μεγάλη πρόκληση που χρειάστηκε να αντιμετωπίσει ήταν η αλλαγή στέγης τού βιβλιοπωλείου, το 1978. Και όμως, η μεταφορά από τη Σταδίου σε ισόγειο νεόκτιστης πολυκατοικίας απέναντι από τη Νομική Σχολή ήταν επιτυχής, αφού μετέτρεψε σύντομα τη Σόλωνος σε κέντρο βιβλιοφίλων.
Η Μάνια Καραϊτίδη έξω από το Βιβλοπωλείο τής Εστίας στην οδό Σόλωνος (Naftemporiki.gr)
Ώς τις αρχές τής δεκαετίας τού ՚80 ακολούθησε την παράδοση τού εκδοτικού οίκου, προωθώντας κυρίως το λογοτεχνικό έργο τής γενιάς τού ՚30. Παράλληλα, ωστόσο, υποδέχθηκε και ανέδειξε μια γυναίκα συγγραφέα, την επίσης Αρσακειάδα και μετέπειτα ακαδημαϊκό Γαλάτεια Σαράντη. Παράλληλα ενέταξε στον εκδοτικό της κατάλογο δύο παλαιότερες ιδιωτικές εκδόσεις τής Μαρίας Ιορδανίδου, τη «Λωξάνδρα» και το «Διακοπές στον Καύκασο». Έτσι η «Εστία» είχε δύο από τις μεγαλύτερες εμπορικές επιτυχίες τής ιστορίας της. Και στη συνέχεια η Καραϊτίδη ανανέωσε αισθητά το συγγραφικό δυναμικό τού οίκου, εκδίδοντας μεταξύ άλλων πεζά των Βακαλόπουλου, Ταμβακάκη, Τατσόπουλου.
Αυτό που διατήρησε την «Εστία» σε κορυφαία θέση ανάμεσα στους καλούς εκδοτικούς οίκους είναι η διαρκής τάση ανανέωσής της, εμμένοντας όμως σε βασικές αξίες, όπως γλώσσα και καλή λογοτεχνία, σε μια εποχή μάλιστα που όλοι οι εκδότες αναζητούσαν το μπεστ σέλερ. Η αγάπη τής Καραϊτίδη για το βιβλίο ήταν διαχρονική και η ίδια δεν ενεπλάκη σε κομματικά – πολιτικά παιχνίδια.
Σε μία από τις τελευταίες της συνεντεύξεις, η Μ. Καραΐτίδη τόνιζε: «Το αναγνωστικό κοινό ήταν πάντα περιορισμένο στην Ελλάδα. Οι άνθρωποι που διαβάζουν συνήθως δεν έχουν πολλά χρήματα. Αυτοί που έχουν σπανίως ενδιαφέρονται να διαβάσουν. Σ’ αυτό φταίει η εκπαίδευση. Ποτέ δεν βοήθησε το σχολείο ν’ αγαπηθεί το βιβλίο... Πριν βρεθώ στη διοίκηση τού βιβλιοπωλείου, εργαζόμουν στη βιβλιοθήκη τής ΧΕΝ. Εθελοντικά. Είχα μάθει από τον Παπανούτσο πως δεν πειράζει να κλέβουν βιβλία. Ερχόμενη εδώ, σκεφτόμουν πως το βιβλίο δεν είναι εμπόριο, είναι πολιτιστικό αγαθό. Είχα κάνει λάθος, είναι και τα δύο. Τώρα το γνωρίζουμε. Δεν είναι προϊόν για πλουτισμό, αλλά πρέπει να επιβιώσεις ώστε να μπορέσεις να το στηρίξεις ως πολιτιστικό αγαθό»...
H Μάνια Καραϊτίδη στο γραφείο της στο Βιβλιοπωλείο τής Εστίας στη Σόλωνος (Καθημερινή)
Ο επισκέπτης τού Βιβλιοπωλείου τής Εστίας στη Σόλωνος έμπαινε πάντα στον πειρασμό να ρίξει το βλέμμα του δεξιά, ελπίζοντας να πετύχει μισάνοιχτη την πόρτα τού γραφείου τής Μάνιας Καραϊτίδη και να δει με ποιον συγγραφέα συζητούσε. Διότι το γραφείο τής Μάνιας Καραϊτίδη στη Σόλωνος ήταν ένα από τα κύρια αθηναϊκά φιλολογικά σαλόνια επί περίπου δύο δεκαετίες. Βρισκόταν σε ένα μικρό δωμάτιο στο πλάι τού βιβλιοπωλείου. Στον τοίχο πίσω από την πολυθρόνα της κρεμόταν ο χάρτης τής Μεγάλης Ελλάδας των δύο ηπείρων και των δύο θαλασσών. Εκείνη την Ελλάδα, την κοσμοπολίτικη, που είχε ανοιχτούς ορίζοντες και πίστη στον εαυτό της ενσάρκωνε η Μάνια Καραϊτίδη. Μόνιμοι επισκέπτες της στον χώρο αυτό τής δημιουργίας ήταν ο Άγγελος Βλάχος, ο Κώστας Αξελός, ο Φρέντυ Γερμανός, η Κική Δημουλά και άλλοι. Ο Χρ. Χωμενίδης περιγράφει τις στιγμές που πέρασε στον «ιερό» χώρο τού γραφείου της: «Καθισμένη κάτω από έναν χάρτη τής Μεγάλης Ελλάδας τού 1920, τής Ελλάδας των δύο ηπείρων και των δύο θαλασσών, κερνούσε τσίπουρο και κουλουράκια και έφερνε κοντά τούς πιο αταίριαστους ανθρώπους: έλιωνε τον πάγο ανάμεσα στον ακαδημαϊκό Άγγελο Βλάχο και στον παράφορο ποιητή Ηλία Λάγιο. Έβρισκε κοινή γλώσσα για τον μετρ τής εκλαΐκευσης Φρέντυ Γερμανό και τον κρυπτικό ενίοτε φιλόσοφο Κώστα Αξελό...».
Το 1998 η Μάνια Καραϊτίδη αποσύρθηκε από την ενεργό διαχείριση τής «Εστίας». Παρέμεινε όμως πολύτιμη σύμβουλος των εκδόσεων και ίσως η πλέον κριτική αναγνώστρια των χειρογράφων που στέλνονταν στον εκδοτικό οίκο. Το 1994 τιμήθηκε από τον πρόεδρο τής Γαλλικής Δημοκρατίας σε αναγνώριση τής ιδιαίτερης συμβολής τής «Εστίας» στη διάδοση τής γαλλικής λογοτεχνίας, ενώ το 2010 η κριτική επιτροπή των βραβείων τού περιοδικού «Διαβάζω» τής απένειμε το «βραβείο προσφοράς στο βιβλίο στη μνήμη Περικλή Αθανασόπουλου». Μιλώντας για τη Μάνια Καραϊτίδη η εκδότρια Σαμπίν Βεσπιζέρ είπε πως οι εκδόσεις αποτελούσαν τον τρόπο τής ζωής της: «Ποτέ μου δεν συνάντησα πιο μανιώδη αναγνώστρια ούτε ικανότερη στη μετάδοση τού ενθουσιασμού της. Ήταν μια υποδειγματική επιχειρηματίας».
Από το καλοκαίρι τού 2012 η Μάνια Καραϊτίδη αντιμετώπισε με αξιοπρέπεια τον καρκίνο, έχοντας πλήρη συνείδηση τής κατάστασης τής υγείας της. Η «κυρία Μάνια», όπως την αποκαλούσαν φίλοι, συνεργάτες και γνωστοί, πέθανε την Κυριακή 1η Ιουνίου 2014, σε ηλικία 86 ετών, και η κηδεία της έγινε την Τετάρτη 4 Ιουνίου στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Μετά τον θάνατό της στο τιμόνι τού εκδοτικού οίκου βρίσκεται η κόρη της Εύα Καραϊτίδη, Αρσακειάδα τρίτης γενιάς, η οποία τον διευθύνει με την ίδια επιτυχία μέχρι σήμερα (2022).
Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ
φιλόλογος ‒ ιστορικός
- Το άρθρο βασίζεται σε στοιχεία από τη μελέτη της Άννας Καρακατσούλη «Στη χώρα των βιβλίων», το δημοσίευμα τού Χρήστου Χωμενίδη στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 7/6/2014 και στη συνέντευξη που είχε παραχωρήσει η ίδια στο «Lifo», στη Δέσποινα Τριβόλη.
.
