Το οικοδομικό τετράγωνο τού Αρσακείου Μεγάρου στο κέντρο τής Αθήνας
ΟΙΚΙΑ ΒΟΥΡΟΥ
Στις 23 Σεπτεμβρίου 1851 η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αγόρασε έναντι 40.000 δρχ. την οικία Σ. Δεκόζη-Βούρου, στη γωνία των οδών Σταδίου και Μενάνδρου (Πεσμαζόγλου), η οποία εφάπτονταν στο οικόπεδο τού Σχολείου. Έτσι και το οικόπεδό της πέτυχε να αυξήσει, αλλά κυρίως κατόρθωσε να προστατεύσει τις μαθήτριές της από τα «ἀναιδῆ βλέμματα» των ενοίκων τού κτηρίου. «Περιῆλθεν εἰς τήν ἐξουσίαν τῆς Ἑταιρείας οἰκία γειτονική, ἔχουσα θέαν εἰς τά ἐνδότερα τοῦ νέου οἰκοδομήματος, ὣστε να δύναται αὔτη καί νά μή συγχωρήσῃ νά κατοικήσῃ ὁ τυχῶν καί κατ’ ἀρέσκειαν ἐξ ἀμφοτέρων τῶν μελῶν νά ἐνεργήσῃ ὃ,τι πρός παρεμπόδισιν τῆς θέας ταύτης διά τήν φύσιν αὐτῶν τοῦ καθιδρύματος ἀπαιτεῖται». Για τον λόγο αυτό η οικία ενοικιάσθηκε για 5 χρόνια στο Ελεγκτικό Συνέδριο. Μετά το 1888 στο κτήριο αυτό εγκατεστάθηκαν μερικές τάξεις τού εξωτερικού Διδασκαλείου. Το θέμα τής προφύλαξης των κοριτσιών έκανε το Δ.Σ. τής Εταιρείας να ζητήσει τη βοήθεια τής αστυνομίας, διότι «κατά τάς ὣρας ἀφίξεως καί ἀναχωρήσεως τῶν μαθητριῶν συγκεντρώνονται είς τήν εἴσοδον τοῦ καταστήματος ἀναιδεῖς νέοι».
Το διώροφο παλαιό κτήριο στη γωνία των οδών Μενάνδρου (σήμερα Πεσμαζόγλου) και Σταδίου είναι η οικία Βούρου, την οποία αγόρασε η ΦΕ. Στα δύο διπλανά κτήρια επί τής οδού Σταδίου στεγάζονταν το Νηπιαγωγείο τού Αρσακείου και το Νηπιαγωγείο των Απόρων. Στη γωνία με την οδό Τυπογραφίας (σήμερα Αρσάκη) διακρίνεται το Τοσίτσειο Εξωτερικό Σχολείο τής ΦΕ. Η Σταδίου τότε ήταν χωματόδρομος. Γραφική η παρουσία τού κουλουρτζή στη γωνία των οδών Σταδίου και Μενάνδρου (Πεσμαζόγλου). (Αρχείο ΦΕ)
ΤΟΣΙΤΣΕΙΟ
Το Τοσίτσειο κτίστηκε με χρήματα που προσέφερε η Ελένη Τοσίτσα μετά τον θάνατο τού συζύγου της στη γωνία των οδών Σταδίου και Πανεπιστημίου για να στεγαστεί το Εξωτερικό Σχολείο τής ΦΕ. Παραπλεύρως, επί τής Πανεπιστημίου, ήταν το κτήριο τού Νηπιαγωγείου των Απόρων. (Αρχείο ΦΕ)
Πολύ γρήγορα όμως η Φ.Ε. βρέθηκε ξανά αντιμέτωπη με δύο προβλήματα. Το ένα ήταν η αύξηση τού αριθμού των μαθητριών, που είχε ως αποτέλεσμα οι εξωτερικές μαθήτριες να κάνουν μάθημα στα σκοτεινά και πολλές φορές υγρά υπόγεια τού κεντρικού κτηρίου. Το άλλο αφορούσε στη διαφορετική νοοτροπία και προέλευση των μαθητριών που φοιτούσαν στο Αρσάκειο. Οι εσωτερικές, οικότροφες μαθήτριες στην πλειοψηφία τους προερχόταν από πόλεις και χωριά των υποδούλων ακόμα ελληνικών εδαφών και φοιτούσαν εκεί με υποτροφία των συμπατριωτών τους, υπό τον όρο οι νέες δασκάλες να επιστρέψουν στον τόπο καταγωγής τους και να διδάξουν εκεί. Συγχρόνως όμως στο Σχολείο φοιτούσαν Αθηναίες προερχόμενες από αστικές και πολλές φορές εύπορες οικογένειες που επιθυμούσαν να μορφώσουν τα κορίτσια τους. Είχε αρχίσει λοιπόν να παρουσιάζεται το φαινόμενο οι εσωτερικές μαθήτριες να αρνούνται να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και να θέλουν να παραμείνουν στην Αθήνα.
Ο Μιχαήλ και η Ελένη Τοσίτσα. Πίνακας αγνώστου ζωγράφου, φιλοτεχνήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1818.
Για να αντιμετωπιστεί το γεγονός αυτό το Δ.Σ. αποφάσισε να χωρίσει το Παρθεναγωγείο σε εσωτερικό και εξωτερικό. Αρωγός στην προσπάθεια αυτή ήρθε η Ελένη Τοσίτσα, σύζυγος τού μεγάλου ευεργέτη Μιχαήλ Τοσίτσα, στην οποία ο σύζυγός της είχε αφήσει τη διαχείριση τής περιουσίας του μετά τον θάνατό του το 1856. Η ευεργέτις, ήδη από το 1860, είχε εκφράσει την επιθυμία να ανεγείρει με δικές της δαπάνες συμπληρωματικό μέγαρο για τη στέγαση σχολείου τής Εταιρείας. Για τον λόγο αυτό αγόρασε «τό κατά τήν ὁδόν Σταδίου, πλησίον τοῦ Βασιλικοῦ Τυπογραφείου καί ὂπισθεν τοῦ καταστήματος τῆς Φιλεκπαιδευτικῆς «Ἑταιρείας κείμενον οἰκόπεδον τοῦ γερουσιαστοῦ Κ. Αντωνοπούλου» έναντι 170.000 δραχμών, στη γωνία των οδών Σταδίου και Τυπογραφίας (σήμερα Αρσάκη), και χρηματοδότησε την οικοδόμηση κτηρίου σε σχέδια τού Λύσανδρου Καυταντζόγλου στο οποίο εγκαταστάθηκε το Εξωτερικό Αλληλοδιδακτικό Σχολείο τής Εταιρείας. Προς τιμήν των δωρητών το νέο σχολείο ονομάστηκε «Τοσίτσειον». Έτσι, «τά ταλαίπωρα κοράσια τά ἔξωθεν φοιτῶντα θά ἀπαλλαχθῶσι ἀπό τά σκοτεινά καί πολλάκις κάθυγρα ὑπόγεια τοῦ καταστήματος». Το κτήριο παραδόθηκε στην Εταιρεία στις 22 Φεβρουαρίου 1867, μετά τον θάνατο τής Ελένης Τοσίτσα, η οποία με διαθήκη της άφησε επιπλέον 20.000 δραχμές για τη συντήρηση τού Σχολείου. Το Τοσίτσειο επικοινωνούσε με το Αρσάκειο μέσω τού κήπου. Είχε μαρμάρινη πρόσοψη επί τής οδού Σταδίου, ευρύχωρο προθάλαμο, τέσσερεις αίθουσες διδασκαλίας, μία μεγάλη αίθουσα τελετών και μεγάλη αυλή που χωρούσε 300 μαθήτριες.
Το 1866 αγοράστηκε από την Εταιρεία και το οικόπεδο Αποστολίδη έναντι 27.039 δρχ. Εκεί κτίστηκε το νέο Νηπιαγωγείο των Απόρων, το οποίο κόστισε 42.319 δρχ., χρήματα τα οποία καλύφθηκαν από εισφορές ομογενών. Τα σχέδια είχε εκπονήσει ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου. Τα εγκαίνια έγιναν στις 18 Οκτωβρίου του 1871. Στο Νηπιαγωγείο γράφτηκαν 200 παιδιά. Αυτό ήταν τότε το μόνο σχολείο τής Εταιρείας στο οποίο επιτρεπόταν η δωρεάν φοίτηση αγοριών.
Μαθητές και μαθήτριες τού Νηπιαγωγείου των Απόρων από το Λεύκωμα τής Πεντηκονταετίας τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας
(Αρχείο ΦΕ)
ΟΙΚΙΑ ΒΑΜΒΑ
Η πόρτα δίπλα στο Αρσάκειο Μέγαρο ανήκε στην οικία Βάμβα (Αρχείο ΦΕ)
Το 1868 η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία προχωρεί στην αγορά και τής οικίας Βάμβα, στη γωνία των οδών Τυπογραφίας (Αρσάκη) και Πανεπιστημίου, αντί 68,000 δρχ. και έτσι αποκτά την πλήρη κυριότητα τού οικοδομικού τετραγώνου που περικλείεται μεταξύ των οδών Πανεπιστημίου, Τυπογραφίας, Σταδίου και Μενάνδρου. Σε αυτό το κτήριο στεγάστηκαν αρχικά μερικές τάξεις τού Εξωτερικού Διδασκαλείου και το Νηπιαγωγείο.
Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ
Φιλόλογος - Ιστορικός