Το Αρσάκειο κατά το τέλος τού 19ου αι. και το "Νέο Αρσάκειο"

Μεγάλο κίνδυνο αντιμετώπισε η Φ.Ε. το 1877. Η κυβέρνηση αγόρασε το οικόπεδο πίσω από το κτήριο τής Βασιλικής Τυπογραφίας για να ανεγερθεί εκεί Δικαστικό Μέγαρο. Το Δ.Σ. τής Φ.Ε. αναστατώθηκε, διότι από τα παράθυρα τού Μεγάρου οι υπάλληλοι και οι επισκέπτες των Δικαστηρίων θα έβλεπαν μέσα στο Παρθεναγωγείο και θα πολιορκούσαν τις μαθήτριες κατά την είσοδό τους στο Σχολείο. Κατόπιν συντόνων ενεργειών τής Εταιρείας, με τη βοήθεια τής βασίλισσας Αμαλίας και ενώ είχε γίνει η εκσκαφή για τα θεμέλια, σταμάτησαν οι εργασίες. Έτσι δεν διαταράχθηκε η ησυχία τού Παρθεναγωγείου, που σύμφωνα με τον Κωστή Παλαμά

«Ω ναι! Την αγιοσύνη σου καμιά εκκλησιά δεν έχει.
Κανένας κήπος καρπερή, σαν τη δική σου νιότη».

Στο τέλος τού 19ου αιώνα η Εταιρεία είναι πλέον κάτοχος ολόκληρου τού οικοδομικού τετραγώνου και το Δ.Σ. της αρχίζει να προβληματίζεται για την καλύτερη αξιοποίηση τής περιουσίας της, ώστε οι πόροι να επενδύονται στα Σχολεία. Τα κτήρια είχαν φθαρεί και απαιτούσαν συνεχώς επισκευές. Το Δ.Σ. αποφάσισε να τα κατεδαφίσει και να οικοδομήσει καινούργια. 

Η φωτογράφιση αυτή έγινε από τον Λυκαβηττό το 1901. Δεξιά, στο μέσον περίπου της πλευράς, φαίνεται το οικοδομικό τετράγωνο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Διακρίνεται μόνο το Αρσάκειο Μέγαρο. Τα γύρω κτήρια είχαν κατεδαφιστεί για να κτιστεί ένα νέο ενιαίο κτήριο σε όλο τo οικοδομικό τετράγωνο. (Κ. Μπίρη ,Αι Αθήναι από τον 19ο εις τον 20ο αιώνα. Αθήναι 1966.)


ΤΟ ΝΕΟ ΑΡΣΑΚΕΙΟ

Σπάνια αεροφωτογραφία τού οικοδομικού τετραγώνου τής Φ.Ε., μετά το 1907, στην οποία φαίνεται το σε σχήμα Π Αρσάκειο Μέγαρο [1], ο τρούλος τής Αγίας Αναστασίας [2], η οικοδομή που κτίστηκε στην οικία Βάμβα [3],το νέο Αρσάκειο επί της οδού Σταδίου [4], η Στοά Αρσακείου [5] και το τελευταίο κτήριο που κτίστηκε στην οδό Πεσμαζόγλου [6]. (Γ.Υ.Σ)


Το 1898 ανεγέρθηκε νέο κτήριο στην οδό Πανεπιστημίου (οικόπεδο οικίας Βάμβα) σε σχέδια Ν. Δημάδη, με κρεμαστούς επί προβόλων ιωνικούς κίονες στους επάνω ορόφους «εἰς ὓφος Μπαρόκ, βαρύ καί ἀκαλαίσθητον» παρατηρεί ο Κ. Μπίρης.

Οι εφημερίδες τής εποχής δημοσίευσαν αρνητικές κριτικές για το κτήριο που κτίστηκε σε σχέδια τού αρχιτέκτονα Ν. Δημάδη. Θεώρησαν ότι φαινόταν πολύ βαρύ και σε ύφος μπαρόκ δίπλα στο νεοκλασικό Αρσάκειο Μέγαρο. (Αρχείο ΦΕ)

Άποψη τής Αθήνας από τον Λυκαβηττό. Στη φωτογραφία φαίνεται καθαρά το νέο κτήριο στην Πανεπιστημίου, ενώ τα κτήρια τής Σταδίου ακόμα κτίζονται. (Φωτογραφία τού HubertPernot από το λεύκωμα «Εξερευνώντας την Ελλάδα», φωτογραφίες 1898-1913.) Η οδός Πανεπιστημίου [1] και τα οικοδομούμενα κτήρια επί τής οδού Σταδίου [2].

Παράλληλα, το Δ.Σ. αποφασίζει την ανέγερση σε πρώτη φάση κτηρίου σε όλο το μήκος τού οικοπέδου που έβλεπε στην οδό Σταδίου, με ισόγεια καταστήματα και με δύο ορόφους που θα στέγαζαν τα εξωτερικά Σχολεία τής Εταιρείας. Τα αρχικά σχέδια είχε εκπονήσει το 1889 ο Τρουμ, όταν όμως ήρθε η ώρα τής οικοδόμησης τα σχέδια μετατράπηκαν από τον μηχανικό Αν. Θεοφιλά με αρχιτέκτονα τον Κων. Μαρούδη.

Ο Τύπος εξακολουθούσε να διαμαρτύρεται για το νέο Αρσάκειο επί τής οδού Σταδίου δημοσιεύοντας αρνητικά σχόλια και άρθρα. Η φωτογράφιση αυτή έγινε πριν αναθέσει η ΦΕ στον Τσίλλερ την επιμέλεια των εξωτερικών χώρων τού κτηρίου. Σε πρώτο πλάνο βλέπουμε ιππήλατο τραμ που εκτελούσε τη συγκοινωνία στη χωματοστρωμένη οδό Σταδίου. Δίπλα στο κτήριο τού Αρσακείου διακρίνεται το κτήριο τής Εθνικής Τυπογραφίας . (ΕΛΙΑ, Η οδός Σταδίου μέσα απο τον φακό του παρελθόντος

Εν τω μεταξύ το σχέδιο τροποποιήθηκε ώστε να επεκταθούν οι οικοδομές και προς την πλευρά των οδών Αρσάκη και Πανεπιστημίου. Τα Σχολεία μεταστεγάσθηκαν σε νοικιασμένα κτήρια και στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσό. Τον θεμέλιο λίθο των νέων κτηρίων έθεσε η Βασίλισσα Όλγα στις 26 Απριλίου 1900. Για την οικοδομή εργάστηκαν και άλλοι αρχιτέκτονες όπως ο Μπαλάνος, ο Λουδοβίκος Σνάιδερ και ο Οικονόμου, οι οποίοι δημιούργησαν ένα σχολικό συγκρότημα με ευρείς διαδρόμους και μεγάλες άριστα εξοπλισμένες τάξεις

Το νέο Αρσάκειο στην οδό Σταδίου πριν από την παρέμβαση τού Τσίλλερ για την ενοποίηση των εξωτερικών χώρων τού οικοδομικού τετραγώνου. Διακρίνονται τα τόξα τού αεριόφωτος με το οποίο φωτίζονταν και θερμαίνονταν την εποχή εκείνη τα περισσότερα κτήρια (ΕΛΙΑ, Η οδός Σταδίου μέσα απο τον φακό του παρελθόντος)

Τότε αποφασίστηκε και η δημιουργία τής Στοάς Αρσακείου στην προέκταση τής τότε οδού Πινακωτών (σήμερα Χαριλάου Τρικούπη). Πρόκληση για τις μαθήτριες τού Σχολείου αποτελούσε το γυάλινο στέγαστρο τής στοάς, στο οποίο έριχναν από τις τάξεις τους στραγάλια και άλλα μικρά αντικείμενα προκαλώντας μεγάλο θόρυβο 

Η Στοά Αρσακείου με τη γυάλινη στέγη και τον τρούλο δημιουργήθηκε με την ανοικοδόμηση τού οικοδομικού τετραγώνου της ΦΕ το 1900 και αποτέλεσε επί σειρά ετών εμπορικό κέντρο τής πόλης.(Αρχείο ΦΕ)

Επειδή το Σχολείο που χτίστηκε με δωρεά τής Ελένης Τοσίτσα είχε κατεδαφιστεί, ορίστηκε η πτέρυγα τού Σχολείου που κτίστηκε στον ίδιο χώρο να ονομάζεται «Τοσίτσειο».

Αίθουσα διδασκαλίας τού Εξωτερικού Σχολείου, όπως συμπεραίνουμε από τα καπέλα στις κρεμάστρες, στο νέο κτήριο τού Αρσακείου. Διακρίνονται τα ξύλινα θρανία και φαίνεται ότι ο φωτισμός των αιθουσών που γινόταν με φωταέριο. (Αρχείο ΦΕ)

Γρήγορα άρχισαν να διατυπώνονται παράπονα στον Τύπο για την εξωτερική ασυμβατότητα των νέων κτηρίων με το «Αρσάκειο Μέγαρο». Έτσι το 1907 αποφασίστηκε η αναμόρφωση των κτηρίων τής οδού Σταδίου και η επισκευή των προθηκών των καταστημάτων.

Το κοινό επιδέχτηκε ευνοϊκότερα τις νέες προσθήκες τού Τσίλλερ. Η προσθήκη τρούλων στις 2 γωνίες επί τής Σταδίου, η μαρκίζα κατά μήκος τού κτηρίου στον ίδιο δρόμο, οι διακοσμητικές υδρίες στην οροφή των νέων κτηρίων, ακόμα και επί τής Πανεπιστημίου, έδωσαν νέα, ωραιότερη μορφή στο κτήριο. (Επιστολικό Δελτάριο του 1910. Πηγή: Lifo

Στην έξοδο τής Στοάς Αρσακείου προς την οδό Σταδίου, ο Τσίλλερ τοποθέτησε περίτεχνη μεταλλική μαρκίζα, η οποία διατηρείται μέχρι σήμερα και αποτελεί στολίδι για την οδό Σταδίου. (ΕΛΙΑ)

Τα σχέδια ανετέθησαν στον αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλλερ, ο οποίος προσέθεσε τους δύο τρούλους καθώς και την μεταλλική μαρκίζα στην πρόσοψη επί της οδού Σταδίου. Ο νέος αρχιτέκτονας τής Εταιρείας Α. Κριεζής ανέλαβε το 1911 την ανακαίνιση των εσωτερικών χώρων τού κτηρίου Τότε κατασκευάσθηκε θέατρο στη μεγάλη αίθουσα τελετών τού α΄ ορόφου επί τής οδού Πανεπιστημίου, καθώς και γυμναστήριο στη θέση τού παλαιού επί τής οδού Σταδίου.

Η αίθουσα τελετών τού Αρσακείου μετά την ανοικοδόμηση των νέων κτηρίων βρισκόταν στον πρώτο όροφο τού νέου κτηρίου επί τής Πανεπιστημίου. Ήταν μεγάλη και ευρύχωρη. Όπως βλέπουμε στη φωτογραφία, πίσω από το βήμα τού ομιλητή και τις θέσεις τού ΔΣ υπήρχε η εικόνα τού Παντοκράτορα στο κέντρο και πλήρης συλλογή των εικόνων τής Παλαιάς και τής Καινής Διαθήκης, τις οποίες η Εταιρεία είχε παραγγείλει στον οίκο Hachette, στη Γαλλία, για να χρησιμοποιηθούν ως εποπτικό υλικό για το μάθημα των Θρησκευτικών. Γύρω-γύρω στις άλλες τρεις πλευρές τής αίθουσας υπήρχαν 6 σειρές κλιμακωτών καθισμάτων όπου κάθονταν οι μαθήτριες κατά τις επίσημες τελετές, ενώ στον υπόλοιπο χώρο τοποθετούνταν καθίσματα για τους γονείς και τους επισήμους. (Αρχείο ΦΕ)

Το Γυμναστήριο στο νέο Αρσάκειο. Υπάρχουν μονόζυγα και άλλα όργανα γυμναστικής. Αξίζει να σταθούμε στην ενδυμασία των Αρσακειάδων αλλά και στην μορφή τής γυμνάστριας. (ELIA)

Η αξιοποίηση τού οικοδομικού τετραγώνου με τη μορφή που έχει σήμερα ολοκληρώθηκε το 1925 με την ανέγερση επί τής οδού Πεσμαζόγλου οικοδομής που στέγαζε στο ισόγειο δύο καταστήματα και στους δύο ορόφους αίθουσες.

Εντυπωσιακή άποψη τής Πανεπιστημίου από το πεζοδρόμιο τής Εθνικής Βιβλιοθήκης. Σε πρώτο πλάνο οι υπαίθριοι βιβλιοπώλες, που πουλούσαν μεταχειρισμένα βιβλία και συγγράμματα. Στο βάθος τού δρόμου αριστερά, περίπου στο κέντρο τής φωτογραφίας, εικονίζεται το Αρσάκειο Μέγαρο και το διπλανό κτήριο σε σχέδια Δημάδη, στην ταράτσα τού οποίου διακρίνονται οι λίθινες υδρίες, προσθήκη τού Τσίλλερ στην προσπάθειά του να ενοποιήσει την εξωτερική όψη όλων των νέων κτηρίων.

Καθώς ο χρόνος περνούσε, η Αθήνα μεγάλωνε και το Σχολείο γρήγορα βρέθηκε στο κέντρο τής εμπορικής ζωής τής πόλεως, κάτι που καθιστούσε δύσκολη την πρόσβαση των νεαρών κοριτσιών σε αυτό. Συγχρόνως η πολυκοσμία και η αύξηση τής ηχορρύπανσης και τού αριθμού των μαθητριών έκανε το Δ.Σ. τής ΦΕ να σκέφτεται σοβαρά τη μεταφορά τού Σχολείου σε άλλη περιοχή, εκτός κέντρου, και την κατασκευή κτηρίου προσαρμοσμένου στις απαιτήσεις των συγχρόνων σχολείων της εποχής, ώστε σταδιακά να απομακρυνθούν τα Σχολεία από το κέντρο τής πόλεως. Όμως η τύχη και τα ιστορικά γεγονότα επεφύλασσαν στα κτήρια αυτά μια δεύτερη χρησιμοποίησή τους ως εκπαιδευτήρια κατά τη διάρκεια τού Β΄ Παγκοσμίου πολέμου.

Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ

Φιλόλογος - Ιστορικός