Αρσάκειος Οικοκυρική Σχολή Θεσσαλονίκης

Η Μακεδονία από την εποχή τού Μακεδονικού Αγώνα έγινε πεδίο έντονης προπαγάνδας εκ μέρους όλων όσοι είχαν βλέψεις στα εύφορα εδάφη της. Η πόλη τής Θεσσαλονίκης από τα μέσα τού 19ου αιώνα ήταν ένα κοσμοπολίτικο και πολυπολιτισμικό αστικό κέντρο τής Οθωμανικής αυτοκρατορίας εφάμιλλο τής Σμύρνης. Εβραίοι, Έλληνες και Τούρκοι έμποροι ανέδειξαν το λιμάνι τής πόλης σε μεγάλο εμπορικό κέντρο. Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους η πόλη προσαρτήθηκε στο ελληνικό κράτος. Τα γεγονότα όμως που ακολούθησαν ήταν πολλά και καθοριστικά για την Ελλάδα. Η δολοφονία τού βασιλέως Γεωργίου τού Α΄, η μεγάλη πυρκαγιά τού 1917 που κατέστρεψε μεγάλο μέρος τής πόλης, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο διχασμός και τέλος η Μικρασιατική Καταστροφή επηρέασαν την πόλη αλλά και την ευρύτερη περιοχή τής Μακεδονίας, με αποτέλεσμα πολλά γειτονικά κράτη να προσπαθούν να αποκτήσουν βάση στο λιμάνι της και όχι μόνο. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών στην πόλη και την ευρύτερη περιοχή εγκαταστάθηκαν πολλοί Έλληνες Μικρασιάτες προσφύγων, οι οποίοι έδωσαν νέα πνοή στην πόλη.

Η Θεσσαλονίκη το 1912

Αμέσως το Υπουργείο Παιδείας έστρεψε την προσοχή του στην οργάνωση τής εκπαίδευσης στην περιοχή, ιδρύοντας Διδασκαλεία και Παιδαγωγικές Ακαδημίες για την εκπαίδευση διδασκαλισσών. Στο πλαίσιο αυτής τής κινητοποίησης το Υπουργείο ζήτησε από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία να ενισχύσει το έργο τής Πολιτείας με την ίδρυση «Οικοκυρικής Σχολής διά να μην τρέπωνται αι μαθήτριαι προς τας ήδη υπαρχούσας ιταλικήν και ρουμανικήν» και όχι Διδασκαλείου, διότι ήδη υπήρχαν δημόσια.

Η Θεσσαλονίκη το 1938

Παρά το ότι οι στόχοι τής γυναικείας εκπαίδευσης είχαν διευρυνθεί και ο παγκόσμιος πόλεμος που είχε προηγηθεί είχε στρέψει πολλές γυναίκες στην εργασία εκτός οικίας, ακόμα και στην περίοδο τού μεσοπολέμου ο «οίκος» αποτελούσε το κύριο πεδίο δραστηριότητας των γυναικών. Γι’ αυτό και δημιουργήθηκαν πολλές Οικοκυρικές σχολές, στις οποίες διδάσκονταν όλα τα μαθήματα τού γυμνασίου αλλά συγχρόνωςκαι μαγειρική, κέντημα, ράψιμο, βρεφοκομία και άλλα δημιουργικά μαθήματα.

Μάθημα βρεφοκομίας στο Αρσάκειο Θεσσαλονίκης. (Από το Φωτογραφικό Αρχείο τής Φ.Ε.)

Οι απόψεις των μελών τού Δ.Σ. τής Φ.Ε. σχετικά με την ίδρυση Αρσακείου στη Θεσσαλονίκη αποτυπώνεται στα αποσπάσματα από τα Πρακτικά τής συνεδρίασης της 15ης Φεβρουαρίου 1939. «Δεν υφίσταται ανάγκη ιδρύσεως εις Θεσσαλονίκην Παιδαγωγικής Ακαδημίας, αλλά σχολείων δυναμένων να αντιταχθώσι προς τα αντίστοιχα τής ξενικής προπαγάνδας» έλεγε ο Ι. Θεοδωρίδης. «Υφίσταται ανάγκη εμφανίσεως τής Εταιρείας εν Θεσσαλονίκη διά τής εγκαταστάσεως Γυμνασίου και Οικοκυρικής Σχολής, διδούσης κοινωνικήν και καλλιτεχνικήν μόρφωσιν, φρονώ δε ότι και μόνη η εμφάνισις τής Εταιρείας εν Θεσσαλονίκη θα κατεσίγαζε την προπαγάνδαν» υποστήριζε ο Π. Σαββίδης. «Απαιτείται η σύστασις Γυμνασίου με όσας και αν απαιτεί τούτο οικονομικάς θυσίας εκ μέρους τής Φ.Ε. Η Εταιρεία πρέπει να γίνει θυσία λόγω τού εθνικού σκοπού» επέμενε ο Μ. Ευλάμπιος.

Μάθημα μαγειρικής στην Οικοκυρική Σχολή τού Αρσακείου Θεσσαλονίκης. (Από το Φωτογραφικό Αρχείο τής ΦΕ)

Λίγους μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο τού 1939 άρχισε να λειτουργεί η Αρσάκειος Οικοκυρική Επαγγελματική Σχολή Θεσσαλονίκης με πρώτη διευθύντρια την Ευγενία Σεργάκη-Ξυροτήρη (Δ.Σ. 15/9/1939). Η ίδρυση τής Σχολής δημοσιεύτηκε στον Α.Ν. 2194/ΦΕΚ 3τΑ΄/ 27/1/1940. Το Δ.Σ. τής ΦΕ μάλιστα απέστειλε διερευνητικές επιστολές στους δημάρχους Σερρών, Ναούσης, Εδέσσης, Φλώρινας, Κοζάνης και Καστοριάς για το ενδεχόμενο να ιδρύσει και στις πόλεις αυτές οικοκυρική σχολή. «Σκοπός των σχολών τούτων θα είναι η παροχή πλήρους οικοκυρικής διαμορφώσεως εις τας φοιτώσας εν αυταίς νεάνιδας και η διδασκαλία μαθημάτων σχετικών προς τας διαφόρους τέχνας τας προσιδιαζούσας εις το γυναικείον φύλον …. ώστε εξερχόμεναι εκ των σχολών τούτων αφ’ ενός μεν να εκπληρούσι συνειδητώς και μετ’ επιτυχίας τον υψηλόν αυτών γυναικείον προορισμόν, αποβαίνουσαι καλαί ελληνίδες σύζυγοι, μητέρες και οικοκυραί με ελληνοπρεπή μόρφωσιν, αφ’ ετέρου δε να δύνανται να ευδοκιμήσωσι κατά την άσκησιν πρακτικού τινος επαγγέλματος» (Δ.Σ. 14/8/1946). Φαίνεται πάντως ότι για κάποιους λόγους το σχέδιο αυτό δεν προχώρησε.

Μάθημα οικιακής αγωγής στην Αρσάκειο Οικοκυρική Σχολή Θεσσαλονίκης. ( Από το Φωτογραφικό Αρχείο τής Φ.Ε).

Τα πρώτα χρόνια η Οικοκυρική Σχολή Θεσσαλονίκης στεγάστηκε σε κτήριο επί τής Εγνατίας οδού 132. Η σχολή ήταν τριετούς φοιτήσεως και δεχόταν μαθήτριες απόφοιτες τού δημοτικού. Οι μαθήτριες εκτός των άλλων μαθημάτων τού γυμνασίου διδάσκονταν Βρεφοκομία, Διαιτητική, Μαγειρική, Ραπτική, Πλυντική, Χειροτεχνία, Σχέδιο, Καλλιγραφία, Οικογενειακή Αγωγή. Το 1969 τη διεύθυνσή της ανέλαβε η φιλόλογος Ολυμπία Κεραμυδά και στις 20 Σεπτεμβρίου 1971 τη διαδέχθηκε η Αναστασία Βαλαράκη. Το 1973 η Σχολή μεταφέρθηκε στα ιδιόκτητα κτήρια τής Φ.Ε. στους Ελαιώνες Πυλαίας.

Το κτήριο στην Πυλαία όπου μεταστεγάστηκε η Αρσάκειος Οικοκυρική Σχολή Θεσσαλονίκης. (Από το Φωτογραφικό Αρχείο τής Φ.Ε.)

Η Σχολή λειτούργησε μέχρι τον Ιούνιο τού 1982. Τότε αποφοίτησαν και οι τελευταίες μαθήτριες. Μετά την εφαρμογή τού Νόμου περί υποχρεωτικής εννεαετούς φοιτήσεως δεν μπορούσε πλέον να δέχεται μαθήτριες απόφοιτες δημοτικού. Έτσι με Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ. 920 τΒ΄/17/9/80) μετετράπη σε Τεχνική και Επαγγελματική Σχολή Νέου Τύπου (Ν.576/1977) κατευθύνσεως Κοπτικής – Ραπτικής – Οικοκυρικών. Ήταν Σχολή διετούς φοιτήσεως και φοιτούσαν σε αυτή απόφοιτοι γυμνασίου. Τον Ιούνιο τού 1984 η Σχολή διέκοψε τη λειτουργία της.

Μαθήτριες τής Αρσακείου Επαγγελματικής Σχολής στην Πυλαία. (Από το Φωτογραφικό Αρχείο τής Φ.Ε.)

Σήμερα στον ίδιο χώρο, στην Πυλαία, σε νέα κτήρια στεγάζεται το Αρσάκειο Θεσσαλονίκης που περιλαμβάνει Νηπιαγωγείο, Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο συνεχίζοντας με επιτυχία την παράδοση των Σχολείων τής Φ.Ε.

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος – ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το Αρχείο τής Φ.Ε. και τον τόμο για τη συμπλήρωση 160 ετών από την ίδρυση τής Φ.Ε.