Αρσάκειο Προκαταρτικό Σχολείο Στύρων Ευβοίας

Η κωμόπολη των Στύρων Ευβοίας βρίσκεται στη νότια Εύβοια, σε υψόμετρο 80 μ. και δεν πρέπει να τη συγχέουμε με τη σύγχρονη παραλία των Νέων Στύρων. Σε αυτό το μικρό χωριό η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αποφάσισε να δημιουργήσει ένα από τα «εν Δήμοις σχολεία» της, το προκαταρκτικό σχολείο θηλέων. Το Σχολείο συστήθηκε σύμφωνα με την επίσημη απόφαση για την ενίσχυση τής ελληνικής γλώσσας και ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1885, επί προεδρίας Νικολάου Μαυροκορδάτου.

Ο ορεινός όγκος στον οποίο βρίσκεται η κωμόπολη των Στύρων Ευβοίας.

Η ιστορία τής περιοχής των Στύρων Ευβοίας είναι παλαιότατη, αφού το όνομα της πόλεως αναφέρεται στην Ιλιάδα τού Ομήρου, και συγκεκριμένα στον κατάλογο των νηών των πόλεων που έλαβαν μέρος στον Τρωϊκό πόλεμο. Η αρχαία ελληνική ιστοριογραφία, ειδικότερα ο Ηρόδοτος, κατατάσσει τους κατοίκους των Στύρων στο προελληνικό ινδοευρωπαϊκό φύλο των Δρυόπων. Το 490 π.Χ. την περιοχή κατέλαβαν τα στρατεύματα τού Πέρση στρατηγού Δάτη. Κατά τη δεύτερη περσική εκστρατεία κατά των Ελλήνων οι κάτοικοι των Στύρων συμμετείχαν ενεργά στον αγώνα κατά των στρατευμάτων τού Ξέρξη με δύο τριήρεις και πεζοπόρο τμήμα, το οποίο έλαβε μέρος στη μάχη των Πλαταιών το 479 π.Χ. Κατά την περίοδο τής Φραγκοκρατίας ο οικισμός των Στύρων βρισκόταν στη σημερινή του θέση, κάτω από το κάστρο των Αρμένων, που είχε κτιστεί πάνω στο τείχος τής αρχαίας ακρόπολης των Στύρων. Την περίοδο αυτή έγινε και η πρώτη εγκατάσταση αρβανιτόφωνων πληθυσμών στην Εύβοια, ύστερα από απόφαση τής Βενετικής Γερουσίας (20 Απριλίου 1402), με σκοπό να χρησιμοποιηθούν στην άμυνα τού νησιού. Αυτοί οι πληθυσμοί συγχωνεύτηκαν και αφομοιώθηκαν από τους προϋπάρχοντες ελληνικούς. Φαίνεται όμως ότι οι αρβανιτόφωνοι που αφομοιώθηκαν με το ελληνικό στοιχείο είχαν αφήσει το στίγμα τους στο γλωσσικό ιδίωμα τού τόπου που περιελάμβανε αρβανίτικα αλλά και ελληνικά στοιχεία.

Ήταν μια περίοδος κατά την οποία ο λαός προσπαθούσε να ξεφύγει από την φτώχεια, αλλά η γνώση αντιμετωπιζόταν με καχυποψία και τα κορίτσια θεωρείτο αδιανόητο να φοιτούν στο σχολείο. Η μόρφωση των «κορασίων» θεωρείτο πολυτέλεια και ίσως και επικίνδυνη για την επικρατούσα κοινωνική τάξη. Φυσική συνέπεια ήταν οι δασκάλες που εργάστηκαν εκεί να αντιμετωπίζονται με καχυποψία και να υφίστανται τις αντιδράσεις των κατοίκων.

Αξίζει να ερευνήσουμε όμως γιατί η Φ.Ε. επέλεξε τα Στύρα για να ιδρύσει εκεί προκαταρκτικό σχολείο. Την εποχή εκείνη η περιοχή, έχοντας αποτινάξει τον τουρκικό ζυγό, προσπαθούσε να εκσυγχρονιστεί. Το 1866 ιδρύθηκε στα Στύρα Ειρηνοδικείο, για να μην είναι αναγκασμένοι οι κάτοικοι να ακολουθούν μια διαδρομή 8 ωρών, με αρκετούς κινδύνους, διασχίζοντας πλημμυρισμένες λίμνες και χιονισμένα βουνά, προκειμένου να φθάσουν στην πλησιέστερη πόλη. Το 1874, σύμφωνα με τα απομνημονεύματα τού τότε δημάρχου Στυρέων Ιωάννη Κεντιστού, στην περιοχή γινόταν αγώνας για να συσταθούν σχολεία σε κάθε χωριό τού Δήμου. Φαίνεται ότι η ίδρυση τού σχολείου από τη Φ.Ε. εντασσόταν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο υποστήριξης τής περιοχής

Το κάστρο των Στύρων Ευβοίας σήμερα

Στα περιφερειακά σχολεία τής Φ.Ε. εφαρμοζόταν η αλληλοδιδακτική μέθοδος, η οποία δεν απαιτούσε μεγάλο αριθμό δασκάλων, αφού οι πιο προχωρημένες μαθήτριες (πρωτόσχολες) βοηθούσαν τις μικρότερες. Το Υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαίδευσης μάλιστα με απόφασή του (15972/12133) αναγνώρισε επίσημα τα περιφερειακά Δημοτικά Σχολεία τής Φ.Ε.

Οι δασκάλες των Σχολείων αυτών ήταν υποχρεωμένες, ανά δίμηνο, να στέλνουν στη Φ.Ε. αναφορά για τον αριθμό των κοριτσιών που φοιτούσαν στα Σχολεία αυτά καθώς και για τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ο αριθμός των μαθητριών μεταβαλλόταν ανά μήνα, αφού δεν υπήρχε περίοδος εγγραφών, αλλά ο καθένας επέτρεπε όποτε ήθελε στην κόρη του να φοιτήσει στο σχολείο ή την κρατούσε στο σπίτι για να κάνει δουλειές ή να βοηθήσει στο μεγάλωμα κάποιου παιδιού. Την ελευθερία αυτή στη φοίτηση επέτρεπε και η αλληλοδιδακτική μέθοδος, σύμφωνα με την οποία οι μαθητές προχωρούσαν στην επόμενη «κλάση» (τάξη) κατά μάθημα, πάντα ανάλογα με την επίδοσή τους. Μία μαθήτρια δηλαδή θα μπορούσε να είναι στην Δ΄ κλάση στην Αριθμητική και στην Β΄ κλάση στα Ελληνικά.

Ο βίος τού Αρσακείου Στύρων ήταν βραχύς. Λειτούργησε μόνο 7 χρόνια. Παρά τις δυσκολίες που παρουσίαζε η εποπτεία του, το Σχολείο θα ήταν μακροβιότερο, όμως διέκοψε αναγκαστικά τη λειτουργία του το 1892. Έκλεισε και αυτό για τους ίδιους δυστυχώς λόγους που έκλεισαν και τα υπόλοιπα Αρσάκεια Σχολεία, όταν η κυβέρνηση Τρικούπη, προσπαθώντας να αποφύγει την επερχόμενη πτώχευση, έλαβε δραστικά μέτρα λιτότητας. Στο πλαίσιο των μέτρων αυτών σταμάτησε η επιδότηση προς τη Φ.Ε. για τη λειτουργία των «εν Δήμοις σχολείων». Με την επιδότηση αυτή η Φ.Ε. πλήρωνε μέρος των εξόδων της για την αμοιβή των δασκάλων, αγορά με θρανίων, χαρτών, πινάκων και τα συντηρούσε σε καλή κατάσταση. Με τη διακοπή τής επιδότησης η Φ.Ε. δεν μπορούσε πια να συντηρήσει τα «εν Δήμοις σχολεία» και έκλεισαν.

Μετά τη διακοπή τής εποπτείας τού σχολείου από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, τη λειτουργία του ανέλαβε το κράτος, όπως και σε πολλές άλλες περιοχές όπου υπήρχαν «εν Δήμοις σχολεία» τής Φ.Ε. Το σχολείο λειτούργησε με τον τίτλο «Δημοτικό Σχολείο Στύρων». Επί ενάμιση αιώνα έζησε βήμα-βήμα την εξέλιξη τού τόπου, μεταφέρθηκε από το παραδοσιακό κτίσμα του σε άλλο πιο σύγχρονο και συνέχισε να δέχεται μαθητές και μαθήτριες μέχρι το 2000, οπότε και έκλεισε οριστικά μετά από 133 χρόνια.

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το Αρχείο τής ΦΕ, σε δημοσιεύματα τού Τύπου και στο βιβλίο «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, Αρσάκεια ‒ Τοσίτσεια Σχολεία, 160 χρόνια παιδείας».