Αρσάκειο Προκαταρκτικό Σχολείο Πατησίων

Η οικία τής οικογένειας Κλωναρίδου, κτισμένη στο τέλος τού 19ου αι., στο τέρμα Πατησίων

Τα Πατήσια την περίοδο τής Τουρκοκρατίας ήταν ένα χωριό που το διέσχιζε ο ποταμός Ποδονίφτης με όχθες γεμάτες πλατάνια και πεύκα. Βρισκόταν στο μέσον ενός εύφορου και καταπράσινου κάμπου. Εκεί ήταν και η έδρα τού πασά τής Αθήνας, γι’ αυτό και πολλοί θεωρούν ότι το όνομα τής περιοχής προέρχεται από παραφθορά τής λέξης Πατισάχ. Λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση, ο Δανός θεολόγος W. Schmidt έγραψε στις εντυπώσεις του για την οδό που οδηγούσε στα Πατήσια: «Ο δρόμος στην αρχή ήταν εξαιρετικός, με πολύ καλό πλακόστρωτο, φτιαγμένο σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Μετά από μία ώρα γινόταν ένας στενός χωματόδρομος». Μετά την απελευθέρωση αποκαλούσαν τα Πατήσια «Παραδείσια», λόγω των ωραίων κήπων με τους πολλούς κυπαρισσώνες. Τα νερά, το άφθονο πράσινο, η ξακουστή παραγωγή ντομάτας στα αμέτρητα περιβόλια καθιστούσαν την περιοχή ιδανική για εξοχική κατοικία.

Μέχρι τη δενδροφύτευση τού κήπου τού Ζαππείου και τη διάνοιξη τής λεωφόρου Όλγας, η οδός Πατησίων ήταν για τους Αθηναίους ο μόνος τόπος περιπάτου. Ήταν πλατιά χωρίς ανηφόρες και κατηφόρες. Τις Κυριακές και τις αργίες η οδός Πατησίων άλλαζε όψη. Ξένοι πρεσβευτές, αξιωματικοί, αστοί έκαναν τον καθιερωμένο περίπατό τους, πεζοί ή έφιπποι ή με άμαξες. Παράλληλα πολλές οικογένειες ξεχύνονταν στον εξοχικό αυτό δρόμο. Το απόγευμα επί δύο ώρες μουσικοί τού στρατού έπαιζαν καντρίλιες, βαλς και πόλκες. Κάποιες φορές μάλιστα εμφανιζόταν και το βασιλικό ζεύγος, ο Όθωνας και η Αμαλία, με την ακολουθία τους, για να απολαύσουν τους γνώριμους ήχους τής πατρίδας τους. Στο τέλος τού δρόμου βρισκόταν το μικρό και ωραίο αυτό χωριό όπου από την εποχή τής Τουρκοκρατίας είχαν εγκατασταθεί πολλοί Αρβανίτες Το 1881 τα Πατήσια ήταν ένα πολυσύχναστο προάστιο στην αρχή τής ακμής του. Πολλές επαύλεις κτίστηκαν, διανοίχθηκαν καινούργιοι δρόμοι, ενώ η τοπική γιορτή τής Πρωτομαγιάς έχει ήδη αποκτήσει τέτοια φήμη, ώστε το 1878 ο Γεώργιος Σουρής έγραψε γι’ αυτήν τους στίχους: «γέλια, φωνές, μεθύσια… ψυχή μου στα Πατήσια»

Το 1870 Πατησιώτες με αναφορά τους ζήτησαν από τη Φ.Ε. τη σύσταση σχολείου για 100 κορίτσια, τα οποία ήταν παιδιά απόρων κηπουρών που κατοικούσαν στην περιοχή αυτή τού Δήμου τής Αθήνας (Γενική Συνέλευση μελών, 25 Ιανουαρίου 1870 εν τη αιθούση τού Αρσακείου, πρόεδρος ο Π. Ρομποτής, 1872, σ. 11). Έτσι, το 1871 το Δ.Σ. τής Φ.Ε. ίδρυσε Προκαταρκτικό σχολείο στον Δήμο Πατησίων. Το Σχολείο διηύθυνε αρχικά η δασκάλα Καλλιόπη Κυπριάδου και λειτούργησε μέχρι το 1876 με αριθμό μαθητών, αρρένων και θηλέων, κατά μέσο όρο 50. Στη συνέχεια η διευθύντρια αντικαταστάθηκε από την Χαρίκλεια Μόσχου.

Όπως σε όλα τα εν Δήμοις σχολεία, βέβαια, η τοπική κοινωνία έπρεπε να παραχωρήσει οίκημα για τη στέγαση τού σχολείου, όπου θα διέμενε και η δασκάλα. Φαίνεται, όμως, ότι οι κάτοικοι δεν είχαν την πρόθεση να επωμισθούν το ενοίκιο τού κτηρίου, γι’ αυτό απέσυραν ομαδικά τα παιδιά τους από το Σχολείο. Οπότε το Δ.Σ. τής Φ.Ε. αποφάσισε την κατάργησή του, διότι οι «αγροίκοι», όπως χαρακτηρίζονται οι κάτοικοι, πήραν τα παιδιά τους από το Σχολείο προσπαθώντας, προφανώς, να επιτύχουν κάποιο αίτημα. Το Δ.Σ. τής Φ.Ε. θεώρησε άσκοπο «να καλλιεργήση την άφορον και αχάριστον ταύτην γην» και έτσι το Σχολείο έκλεισε οριστικά το 1876.

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος – ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το Αρχείο τής Φ.Ε., τα Πρακτικά τού Δ.Σ. τής Φ.Ε., την ανέκδοτη Ιστορία τής Φ.Ε. τού Στέφανου Γαλάτη και τον τόμο των 160 χρόνων τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας.