Γεώργιος Παχτίκος

Ο εθνομουσικολόγος - φιλόλογος από το Ορτάκιοϊ

Ο διακεκριμένος εθνομουσικολόγος, συνθέτης και φιλόλογος Γεώργιος Παχτίκος γεννήθηκε στο Ορτάκιοϊ τής Βιθυνίας το 1869. Όμως το 1895 εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Κωνσταντινούπολη, όπου ολοκλήρωσε τις βασικές του σπουδές. Στη συνέχεια σπούδασε στην Φιλοσοφική Σχολή τού Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Ωδείο Αθηνών, στο οποίο και αρίστευσε. Από νωρίς φάνηκε το ενδιαφέρον του για την δημοτική μουσική, τής οποίας υπήρξε μελετητής, αλλά και για το μικρασιατικό τραγούδι. Κατέγραψε και δημοσίευσε 260 δημοτικά τραγούδια. Βραβεύθηκε δύο φορές από τον «Ζωγράφειο Αγώνα τού Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως», το 1895 και το 1896, για το έργο του «260 δημώδη ελληνικά άσματα από τού στόματος τού ελληνικού λαού συλλεγέντα», τόμος Α΄. Το ενδιαφέρον του για την δημοτική μουσική τον καθιστά πρωτοπόρο, γιατί μέχρι τότε οι ασχολούμενοι με τα δημοτικά τραγούδια τα εξέταζαν περισσότερο φιλολογικά και γλωσσικά και όχι για την μουσική τους και για τον τρόπο που θα παρουσιαστούν στο κοινό. Με το έργο του αυτό επεδίωκε να αποδείξει το μεγαλείο τού ελληνικού πολιτισμού μέσω των λαϊκών παραδόσεων. Κατά την συλλογή των τραγουδιών ήταν συστηματικός και ακριβής στις καταγραφές του. Απέδιδε τα άσματα όπως ήταν, χωρίς παρεμβάσεις. Έτσι έφτασε ώς τις μέρες μας η «τουρκόφωνη» και η «ελληνόφωνη» προφορική παράδοση τής Καππαδοκίας.

Ο Γεώργιος Παχτίκος (Aρχείο Ερτ)

Ο ίδιος χαρακτήριζε το έργο του «μουσικές ανασκαφές» και έγραφε ότι «η βαθεία μελέτη των ασμάτων τής δημοτικής μουσικής κέκληται να διανοίξη ημίν νέον στάδιον ευγενούς ερεύνης και ενασχολήσεως, ήτοι τής μουσικής αρχαιολογίας, δι’ ης είμαι βεβαιότατος ότι θα διανοιγώσι νέοι μουσικοί ορίζοντες […]. Η παρούσα συλλογή, αποτέλεσμα ούσα τοιαύτης τινός αρχής και σκέψεως, τούτο ακριβώς σκοπεί δι’ αυτών των πραγμάτων να διαπιστώση, ότι η αρχαία μουσική δεν είναι, ως κοινώς θεωρείται, νεκρά, αλλά ζώσα εν τοις άσμασι τού ελληνικού λαού […]».

Tο 1888, φοιτητής ακόμη στο Πανεπιστήμιο, άρχισε να μελοποιεί χορικά αρχαίων τραγωδιών «επί ελληνικών μουσικών αρχών και βάσεων». Η δουλειά του αυτή βραβεύτηκε δύο φορές στην Αθήνα, το 1901 για την «Ιφιγένεια εν Ταύροις» τού Ευριπίδη και το 1904 για τον «Αίαντα μαστιγοφόρο» τού Σοφοκλή, από την «Εταιρίαν προς παράστασιν των αρχαίων δραμάτων».

O Παχτίκος δημοσίευσε επίσης μελέτες για την αρχαία, την βυζαντινή και την νεότερη ελληνική μουσική σε διάφορες εφημερίδες και στο περιοδικό τού Εκκλησιαστικού Μουσικού Συλλόγου.

Από το 1912 μέχρι τον θάνατό του εξέδιδε στην Κωνσταντινούπολη το μηνιαίο εικονογραφημένο περιοδικό «Μουσική», με παρτιτούρες σε βυζαντινή και ευρωπαϊκή παρασημαντική. Έγραψε ακόμα λαογραφικές μελέτες για την πατρίδα του, όπως φαίνεται από τις δημοσιεύσεις του περί τού αρμενόφωνου στοιχείου των κατοίκων τού Ορτάκιοϊ, με τις οποίες επεδίωκε να την κάνει γνωστή στην Ελλάδα και να πείσει για την ελληνικότητα των ορθόδοξων κατοίκων της, που μιλούσαν «εξ ανάγκης» την «παρεφθαρμένην αρμενικήν».

Ανέπτυξε όμως και πλούσια κοινωνική δράση ως μέλος τής ομάδας που ίδρυσε τον Σύλλογο Μικρασιατών «Ανατολή», στο πρώτο διοικητικό συμβούλιο τού οποίου εξελέγη ειδικός γραμματέας. Ο Σύλλογος αυτός ιδρύθηκε στην Αθήνα στα τέλη τού 19ου αι. με σκοπό να προβάλει τον Ελληνισμό τής Μ. Ασίας και να ενισχύσει την ελληνική παιδεία ακόμη και στις πιο μακρινές περιοχές τής Ασίας. Ανέβαλε επίσης και στην στήριξη των απόρων Μικρασιατών που έφταναν στην Αθήνα με υποτροφίες και οικονομική ενίσχυση. Στο πλαίσιο τού συλλόγου ο Παχτίκος παρείχε και πάλι τις μουσικές υπηρεσίες του, μελοποιώντας τον ύμνο τού συλλόγου, διευθύνοντας την χορωδία του κατά τις εορτές και, τέλος, ιδρύοντας, μαζί με τον διδάκτορα Φιλοσοφίας Λεωνίδα Παπαπαύλου, σχολή εκκλησιαστικής μουσικής. Η σχολή λειτούργησε όσο οι δύο αυτοί δάσκαλοι ζούσαν στην Αθήνα, αλλά διελύθη όταν έφυγαν, γιατί δεν βρέθηκαν αντικαταστάτες τους. Όσο καιρό βρισκόταν στην Αθήνα ο Παχτίκος εργάστηκε στο Σχολείο τής Φ.Ε. ως καθηγητής και σύμβουλος επί θεμάτων εκκλησιαστικής μουσικής.

Το 1895 ο Παχτίκος εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Κωνσταντινούπολη όπου και πέθανε το 1916.

Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ

Φιλόλογος ‒ ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε σε πληροφορίες από το βιβλίο τής Μαρίας Ν .Βαϊάννη «Μικρασιατικός Ελληνισμός και η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία» και από την Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού.