Το κείμενο που ακολουθεί προέρχεται από το βιβλίο τής Μαρίας Ν. Βαϊάννη «Μικρασιατικός Ελληνισμός και Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 1836-1900» (τόμος Α΄). Ευχαριστούμε την «Ενωση Σμυρναίων Αθηνών», τον Πρόεδρο κ. Γεώργιο Αρχοντάκη και την συγγραφέα, φιλόλογο τού Αρσακείου-Τοσιτσείου Εκάλης κ. Μαρία Ν. Βαϊάννη, διότι παραχώρησαν την άδεια για την αναδημοσίευσή του.

Στήριξη εκπαιδευτικού έργου
Προσφορά εκπαιδευτικού υλικού

 "Ο Ευαγγελισμός τής Θεοτόκου" και "Η θυσία τού  Αβραάμ", εικόνες  από την Αγία Γραφή, τυπωμένες από τον οίκο Hachette. Aπό το Αρχείο τής ΦΕ

Η πολύμορφη και αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και Μικρασιατικού Ελληνισμού δεν περιορίστηκε στις εκατέ­ρωθεν μετακινήσεις ανθρώπινου δυναμικού. Πολύ νωρίς εκδηλώθηκε και σε θέματα οργάνωσης και λειτουργίας τού παιδευτικού έργου.

Μια πρώτη κίνηση υπήρξε η επιδίωξη σημαντικών εκπαιδευτικών φορέων τού μικρασιατικού χώρου να προσεγγίσουν τη Φιλεκπαιδευτική, όπως συνέβη με την «Εν Σμύρνη Εταιρίαν προς Διάδοσιν τών Ελλη­νικών Γραμμάτων εν Μ. Ασία», που εξέφρασε την επιθυμία «να διατηρή σχέσεις μετά τής Εταιρείας».

Άλλη κίνηση ήταν η αμοιβαία ενημέρωση σε παιδαγωγικά θέματα και σε ζητήματα λειτουργίας σχολείων, κυρίως διά τής ανταλλαγής Πρακτικών, Οργανισμών, Κανονισμών και Προγραμμάτων σχολείων. Διαβάζουμε στα Πρακτικά τού ΔΣ τής Φ.Ε. (16.1.1885):«Ανεγνώσθη το έγγραφον τής εν Σμύρνη Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας επιστελλούσης το Καταστατικόν αυτής και τον Κανονισμόν τού Ελληνικού Παρθεναγωγείου μετά οικοτροφείου. Απεφασίσθη ν’ αποσταλή απάντησις αρμοδία μετά των πρακτικών μας, τού Οργανισμού, τού Κανονισμού και τού Προγράμματος».

Είναι επίσης χαρακτηριστικές οι ευχαριστίες τού εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικού Συλλόγου καθώς και τού Φιλολογικού Συλλόγου Κων­σταντινουπόλεως για την αποστολή των Πρακτικών τής Φ.Ε., γεγονός που σημειώνεται και στην εφημερίδα Εκκλησιαστική Αλήθεια.

Μία άλλη διάσταση τής επικοινωνίας των δύο πλευρών υπήρξε και η ηθική στήριξη, σπανιότερα υλική, εκ μέρους τής Φιλεκπαιδευτικής των φορέων και των σχολείων που ζητούσαν τη συνδρομή της, όπως συνέβη στην περίπτωση «τής Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητος τού Βουγιούκ-Δερέ ζητούσης συνδρομήν από τής Εταιρίας και σύμπραξιν εις τον σκοπόν της» ή στην περίπτωση «τού εν Κων/λει Συλλόγου “Ξηρά Κρήνη” ζητούντος συνδρομήν χρηματικήν». Εκεί όμως που εκδηλώθηκε η συνεχής και σταθερή συμπαράσταση τής Φιλεκπαιδευτικής προς τα μικρασιατικά εκπαιδευτήρια ήταν ο τομέας τού εφοδιασμού τους με βιβλία και εκπαιδευτικό εν γένει υλικό.

Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο (6ο τού πρώτου μέ­ρους), ένα από τα κύρια μελήματα τής Φιλεκπαιδευτικής ήταν και η δια­μόρφωση τής ενδεδειγμένης για την εποχή πολιτικής στο θέμα των διδα­κτικών και γενικά παιδαγωγικών βιβλίων, που θα κάλυπταν τις εκπαι­δευτικές ανάγκες των σχολείων της. Για τον σκοπό αυτόν άλλωστε είχε συσταθεί και λειτουργούσε η «επί των βιβλίων Επιτροπή». «Εντός ολί­γου ελπίζομεν να ίδωμεν και υπό τής Εταιρείας εκδεδομένα βιβλίδια ηθικά πρόσφορα εις την δημοτικήν εκπαίδευσιν» αναφέρεται σε πανηγυ­ρική Συνέλευση τής 25.3.1837. Με την πάροδο τού χρόνου, οι αρχικές σκέψεις μετουσιώθηκαν σε πράξεις και η ΦΕ προχώρησε σε έκδοση βι­βλίων, εκτύπωση εικόνων τής Παλαιάς και τής Καινής Διαθήκης και άλλου βασικού εκπαιδευτικού υλικού.

Στο σημείο αυτό υπενθυμίζεται και η συμβολή τού μικρασιατικού πνευματικού κόσμου στην προσπάθεια τής Φιλεκπαιδευτικής να συγκρο­τήσει το πνευματικό της οπλοστάσιο· τα βιβλία όμως και τα περιοδικά που έφθαναν από την άλλη όχθη τού Αιγαίου ήταν περισσότερο γενικότερου εγκυκλοπαιδικού ενδιαφέροντος και όχι ειδικώς προορισμένα για σχολική χρήση.

Επομένως η ΦΕ, επιδιώκοντας την όσο το δυνατόν ορθότερη παι­δαγωγικά λειτουργία τών σχολείων της, δημιούργησε ένα αξιόλογο κεφά­λαιο εκπαιδευτικού υλικού και διδακτικών βιβλίων, με το οποίο τροφο­δοτούσε όχι μόνο τα δικά της σχολεία αλλά και εκπαιδευτικούς φορείς και σχολεία τού Ελληνισμού τής Μ. Ασίας, ανταποκρινόμενη άμεσα και ουσιαστικά στις κατά περίπτωση αιτήσεις που τής απευθύνονταν. Είναι δε αξιοσημείωτο ότι οι περισσότερες αιτήσεις αφορούσαν στην αποστολή εικό­νων τής Παλαιάς και τήςΚαινής Διαθήκης.

Είναι όντως εντυπωσιακός ο κατάλογος των συλλόγων, των σχο­λικών εφορειών και των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που εφοδιάστηκαν με βιβλία και βασικό εκπαιδευτικό υλικό από τη ΦΕ, συχνά και με τη μεσο­λάβηση εξεχουσών προσωπικοτήτων τού μικρασιατικού χώρου (εκπαιδευτικών, προέδρων σωματείων κ.ά.).

Πιο αναλυτικά, αναδιφώντας στα Πρακτικά των ΔΣ καθώς και στις Εκθέσεις Πεπραγμένων επισημαίνουμε (πάντα για το χρονικό διάστημα 1836-1900) ότι, εφαρμόζοντας σχετικές αποφάσεις των εκάστοτε ΔΣ, η Φι­λεκπαιδευτική Εταιρεία:

- Έστειλε «ανά 20 αντίτυπα εξ εκάστου των τυπωθέντων βιβλίων» στον Φιλανθρωπικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως "τή μεσολαβήσει τού με­γάλου Σακελλαρίου τού Πατριαρχείου".

• Ενέκρινε την αποστολή «εκ των υπαρχόντων ή εκδοθέντων βι­βλίων τής Εταιρίας» στη Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Βουγιούκ-Δερέ «διά το εκεί συστηθέν Παρθεναγωγείον, τή μεσολαβήσει Ν. Μαυροκορδάτου».
• Ανταποκρίθηκε θετικά στο αίτημα «τής εν Σμύρνη Αδελφότητος τού Αγίου Πνεύματος, ζητούσης τας εικόνας και τα βιβλία αυτών διά το σχολείον των».
• Προσέφερε μία σειρά εικόνων και τα σχετικά βιβλία «προς χρήσιν τού σχολείου των εν Ερζερούμ (Θεοδοσιούπολις) μεταναστών Τραπεζουντίων (τή πρωτοβουλία X. Γ. Χαλυβοπούλου)».
• Αντιμετώπισε ευνοϊκώς την αναφορά τού Κ. Σαμαλτάνου, δασκά­λου στην κοινότητα τής Ν. Εφέσου, περί αποστολής βιβλίων και εικόνων.
• Ικανοποίησε το αίτημα «τού προέδρου τού Συλλόγου Ομήρου Σμύρνης αιτούντος μίαν σειράν εικόνων τού Νηπιαγωγείου διά το εκεί σχολείον των απόρων παίδων», συγχρόνως ενέκρινε να δοθούν και τα σχετικά βιβλία.
• «Εδώρησε μίαν σειράν εικόνων πλήρη τής Ιεράς Ιστορίας και των Ηθικών Διηγημάτων» στην εφορεία «τής σχολής των απόρων παίδων» τού Πέρα Κωνσταντινουπόλεως.
• Απέστειλε δύο σειρές αντιτύπων εικόνων Ιεράς Ιστορίας στην Τραπεζούντα, ανταποκρινόμενη σε αίτημα των εφόρων των εκεί σχολείων, που πληροφορούσαν ότι είχαν συστήσει πέντε νηπιαγωγεία.
• Εδώρισε βιβλία στο νηπιαγωγείο τού Αγίου Νικολάου Σμύρνης.
• Ενέκρινε την προσφορά πινάκων νηπιαγωγείου για το σχολείο των Κυδωνιών.
• Ενέκρινε την προσφορά μίας σειράς εικόνων στο Ζαρίφειο Σχο­λείο Προύσης «κατ’ αίτησιν τού εκεί Προξένου».
• Ανταποκρίθηκε στο αίτημα τής «εν Σμύρνη Εταιρίας προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων εν Μικρά Ασία» και απέστειλε δύο σειρές εικόνων.
• Εφοδίασε με εικόνες το Παρθεναγωγείο τής Αγίας Φωτεινής Σμύρ­νης, για τις οποίες η σχολική εφορεία απέστειλε ευχαριστήρια επιστολή.
• Ενέκρινε την αποστολή βιβλίων και εικόνων στο Παρθεναγωγείο Μαδύτου, μετά από αίτηση τής εκεί σχολικής εφορείας.
• Απεφάσισε να σταλούν στα σχολεία Οινόης τού Ευξείνου Πόντου τα εξής βιβλία: «Παλαιάς και Καινής Διαθήκης ανά δέκα (10) σώματα, Πρακτικών Μαθημάτων, Ηθικών Διηγημάτων, Συμβουλών και Οδηγιών ανά πέντε σώματα. Πραγματογνωσίας έν (1) σώμα, ασμάτων Ένιγγ και ασμάτων παιδαγωγικών ανά δέκα σώματα, Χρηστομαθείας Φουσκίδου α΄, β΄ καί ε΄ τόμων ανά τρία σώματα, Εικόνων Παλαιάς και Νέας Διαθήκης ανά έν σώμα».

Μαρία Ν. Βαϊάννη

φιλόλογος - ιστορικός