Το κείμενο που ακολουθεί προέρχεται από το Βιβλίο τής Μαρίας Ν. Βαϊάννη «Μικρασιατικός Ελληνισμός και Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία» 1900-1930 (τόμος Β). Ευχαριστούμε την «Ένωση Σμυρναίων Αθηνών», τον Πρόεδρο κ. Γεώργιο Αρχοντάκη και την συγγραφέα, φιλόλογο του Αρσακείου Τοσιτσείου Εκάλης κ. Μαρία Ν. Βαϊάννη διότι παραχώρησαν την άδεια για την αναδημοσίευσή του.

Μικρασιάτες εκπαιδευτικοί στα σχολεία της Φ.Ε μέχρι το 1930

Ο Σύλλογος Διδασκόντων τού εξωτερικού Αρσακείου το 1912. Μεταξύ αυτών διακρίνεται ο Δημήτρης Γληνός, πρώτος όρθιος απο αριστερά..(Από το αρχείο της ΦΕ) 

Είναι γεγονός ότι η παιδευτική διαδικασία συνδέεται άρρηκτα με το αν­θρώπινο δυναμικό τής εκπαίδευσης και η ανοδική πορεία τών σχολείων τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, χωρίς αμφιβολία, βασιζόταν στην υψηλή ποι­ότητα τών εκπαιδευτικών της. Άλλωστε, ένα από τά  κύρια μελήματα και πά­για τακτική τών κατά καιρούς Διοικητικών Συμβουλίων τής Φ.Ε. υπήρξε ή όσο το δυνατόν ευστοχότερη επιλογή τού ανθρώπινου δυναμικού που θα στελέχωνε τά εκπαιδευτήριά της.

Κατά το χρονικό διάστημα 1836-1900, με δεδομένη την έλλειψη υποδομών στο νεοσύστατο τότε ελληνικό κράτος, η Φ.Ε. είχε προστρέξει στή με­γάλη πνευματική δεξαμενή της Κωνσταντινούπολης κυρίως, προκειμένου να ανεύρει εκπαιδευτικούς ικανούς να επωμισθούν τή μεταλαμπάδευση τής παιδείας, που φιλοδοξούσε να παράσχει στις μαθήτριές της. Και είναι χα­ρακτηριστικό ότι κατά τό ίδιο χρονικό διάστημα δίδαξαν στα σχολεία της Φ.Ε., όπου έλαμψαν με τήν παρουσία τους, εξέχουσες προσωπικότητες της παιδείας, μικρασιατικής καταγωγής, όπως ή Σεβαστή Μάνου,(ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ ΣΤΟ ΟΙΚΕΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ), ό Γεώργιος Παχτίκος (ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ ΣΤΟ ΟΙΚΕΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ), ή Καλλιόπη Κεχαγιά, (ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ ΣΤΟ ΟΙΚΕΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ)πρώτη και μοναδική επόπτις των σχολείων της Φ.Ε.

Αξίζει όμως επί πλέον να αναφερθεί ότι κατά τό υπό εξέταση χρονικό διάστημα 1900-1930 στα διαφόρων βαθμίδων σχολεία τής Φ.Ε. δίδαξαν έκπαιδευτικοί ολκής, διακεκριμένες προσωπικότητες, ασχέτως καταγωγής, πού έγραψαν ιστορία στα εκπαιδευτικά, παιδαγωγικά, επιστημονικά καί πνευμα­τικά εν γένει πράγματα της νεότερης Ελλάδας. Ανάμεσά τους οι διαπρεπείς φιλόλογοι Ιω. Άποστολάκης, Θ. Βορέας, Γ. Γαρδίκας, Γ. Ζηκίδης, Θ. Κακριδής, Σ. Καλλιάφας (ο όποιος χρημάτισε και έπόπτης των σχολείων της Ε­ταιρείας), Σ. Μενάρδος, Εμ. Πεζόπουλος. Ι. Ρώσσης, Ερ. Σκάσσης, Γ. Σωτηριάδης, Γ. Σωτηρίου, Αχ. Τζάρτζανος, Ν. Φαραντάτος, Γ. Χατζιδάκις (επίσης επόπτης), ο εθνικός μας ποιητής Κ. Παλαμάς, ο διακεκρι­μένος αρχαιολόγος X. Τσούντας, οι διαπρεπείς μουσικοί Δ. Λαυράγκας και Ιω. Σακελλαρίδης, ή διάσημη ιέρεια της Τερψιχόρης Κ. Πράτσικα.

Αξίζει δε ιδιαιτέρως να επισημανθεί ότι ορισμένοι από τούς προαναφερόμενους υπήρξαν και εταίροι της Φιλεκπαιδευτικής, όπως π.χ. οι Θ. Κακριδής και Αχ. Τζάρτζανος ή μέλη Δ.Σ., ενώ άλλοι, όντες ήδη καθηγητές Πανεπιστημί­ου, δίδασκαν στα σχολεία της, όπως π.χ. ο Γ. Σωτηριάδης.

Αλλά και Μικρασιάτες εκπαιδευτικοί διέπρεψαν κατά το ίδιο χρονικό διάστημα στα σχολεία της Φ.Ε. Είναι δε αξιοσημείωτο ότι ανάμεσά τους συγ­καταλέγονται ρηξικέλευθοι παιδαγωγοί, πρωτοπόροι πανεπιστημιακοί δά­σκαλοι, καινοτόμοι επιστήμονες, μορφές εν γένει πού άφησαν εποχή στα εκ­παιδευτικά και επιστημονικά χρονικά της Ελλάδας τών πρώτων δεκαετιών του 20ού αι., όπως π.χ. ο Δ. Γληνός, (ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ ΣΤΟ ΟΙΚΕΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ) ο Μ. Ευαγγελίδης,(ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ ΣΤΟ ΟΙΚΕΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ) ο Ιω. Συκουτρής, ο Άλ. Φιλαδελφεύς, ο X. Χαριτωνίδης. Είναι δε αυτονόητο ότι η υψηλού επιπέδου παρεχόμενη παιδεία στα σχολεία της Φ.Ε. οφειλόταν και στην υψηλή ποιότητα των διδασκόντων, πολλοί από τούς οποίους κατάγονταν από την αντίπερα όχθη τού Αιγαίου.

Στα βιογραφικά σημειώματα που ακολουθούν, παρατίθενται, από τά στοιχεία πού έχουμε στη διάθεσή μας, όσα πιστεύεται ότι βοηθούν στην εναργέστερη σκιαγράφηση τής προσωπικότητας, τής επιστημονικής και εν γένει πνευματικής τους συγκρότησης και τής όλης εκπαιδευτικής παρουσίας και πορείας τους στα σχολεία, τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας.

Κύρια πηγή στοιχείων, έκτος τών Πρακτικών τών συνεδριάσεων των Διοικητικών Συμβουλίων της Φ.Ε., απετέλεσαν και τα διασωθέντα Μητρώα Προσωπικού και οι, κατά περίπτωση, σε αυτά περιλαμβανόμενες υπηρεσιακές εκθέσεις από τον εκάστοτε, καθ’ ύλην αρμόδιο, επόπτη των σχολείων της Φ.Ε..

Αν επιχειρήσουμε δε να σκιαγραφήσουμε σε γενικές γραμμές τήν πνευ­ματική φυσιογνωμία τών μικρασιατικής καταγωγής εκπαιδευτικών τής Φ.Ε., με βάση πάντα τίς υπάρχουσες πληροφορίες, αναζητώντας κάποιες κοινές για όλους συνιστώσες, θα καταλήγαμε στις εξής διαπιστώσεις: οι περισσότεροι γεννήθηκαν στη Μ. Ασία, στην Κωνσταντινούπολη, λιγότεροι στην Ανατολική Θράκη και σπούδασαν, κατά κανόνα, στα περιώνυμα εκπαιδευτήρια τών με­γάλων μικρασιατικών αστικών κέντρων- πολλοί μάλιστα ακολούθησαν ανώτερες, εντυπωσιακές για την εποχή, πανεπιστημιακές σπουδές σε μεγάλα εκ­παιδευτικά ιδρύματα και πανεπιστήμια του εξωτερικού. Είναι χαρακτηριστι­κή η διαρκής προσπάθεια εμπλουτισμού των τίτλων σπουδών τους, η γλωσ­σομάθεια. η πνευματική εν γένει καλλιέργεια, η ανάπτυξη συχνά συγγραφι­κής δραστηριότητας, η συνεχής μέριμνα για τη βελτίωση της επιστημονικής και παιδαγωγικής τους συγκρότησης. Αξίζει δε να προστεθεί ότι αρκετοί α­πό αυτούς διέπρεψαν και ως πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και ερευνητές.

Επί πλέον, πιστεύουμε ότι δεν είναι χωρίς σημασία το γεγονός ότι συ­χνά πίσω από τις γραμμές τών τυπικά διατυπωμένων υπηρεσιακών κειμένων, λαμβανομένων υπ’ όψιν και τών ιδιαίτερα δύσκολων συνθηκών της εποχής, διαφαίνονται, ως λανθάνοντες υπαινιγμοί, οι ανθρώπινες διαστάσεις, οι προσω­πικές ιστορίες, οι δικαιολογημένες αγωνίες και ο προσωπικός αγώνας κάθε α­τόμου, που συντελούν στην πληρέστερη απόδοση της ιδιαίτερης φυσιογνωμί­ας τών ανθρώπων, οι οποίοι, μαζί με πολλούς άλλους άξιους εκπαιδευτικούς, άφησαν τη σφραγίδα τής προσωπικότητάς τους στα σχολεία της Φ.Ε.

Ως προς την επιτέλεση του έργου τους, παρά τίς όποιες, ανθρώπινες άλ­λωστε, αδυναμίες και ελλείψεις, οι Μικρασιάτες εκπαιδευτικοί επιδεικνύοντας πάντα υψηλό αίσθημα ευθύνης, αφοσίωση στο καθήκον, έντονα ανε­πτυγμένη συνείδηση τής αποστολής τους, μεγάλη διάθεση προσφοράς, τίμη­σαν δεόντως τόν τίτλο τού Δασκάλου αλλά και τά σχολεία στα οποία ανά­λωσαν τά παραγωγικότερα χρόνια της ζωής τους επ’ ωφελεία τών ελληνικών γενεών.

Εκτός των εκπαιδευτικών, μικρασιατικής καταγωγής ήταν και μέλη τού διοικητικού προσωπικού της Φ.Ε. καθώς και ο αγιογράφος του Ιερού Ναού της Αγίας Αναστασίας Ψυχικού, Γιάννης Ψυχάκης.

Μαρία Βαϊάννη

φιλόλογος - ιστορικός