Το κείμενο που ακολουθεί προέρχεται από το Βιβλίο τής Μαρίας Ν. Βαϊάννη «Μικρασιατικός Ελληνισμός και Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία» 1900-1930 (τόμος Β). Ευχαριστούμε την «Ένωση Σμυρναίων Αθηνών», τον Πρόεδρο κ. Γεώργιο Αρχοντάκη και την συγγραφέα, φιλόλογο του Αρσακείου Τοσιτσείου Εκάλης κ. Μαρία Ν. Βαϊάννη διότι παραχώρησαν την άδεια για την αναδημοσίευσή του.

Μικρασιάτες εκπαιδευτικοί στα Σχολεία τής Φ.Ε. μέχρι το 1930

Ο Σύλλογος Διδασκόντων τού εξωτερικού Αρσακείου το 1912. Μεταξύ αυτών διακρίνεται ο Δημήτρης Γληνός, πρώτος όρθιος από αριστερά. (Από το Αρχείο τής ΦΕ) 

Είναι γεγονός ότι η παιδευτική διαδικασία συνδέεται άρρηκτα με το αν­θρώπινο δυναμικό τής εκπαίδευσης και η ανοδική πορεία των Σχολείων τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, χωρίς αμφιβολία, βασιζόταν στην υψηλή ποι­ότητα των εκπαιδευτικών της. Άλλωστε, κύριο μέλημα και πά­για τακτική των κατά καιρούς Διοικητικών Συμβουλίων τής Φ.Ε. υπήρξε η όσο το δυνατόν ευστοχότερη επιλογή τού ανθρώπινου δυναμικού που θα στελέχωνε τα εκπαιδευτήριά της.

Κατά το χρονικό διάστημα 1836-1900, με δεδομένη την έλλειψη υποδομών στο νεοσύστατο τότε ελληνικό κράτος, η Φ.Ε. είχε προστρέξει στη με­γάλη πνευματική δεξαμενή τής Κωνσταντινούπολης κυρίως, προκειμένου να ανεύρει εκπαιδευτικούς ικανούς να επωμισθούν τη μεταλαμπάδευση τής παιδείας που φιλοδοξούσε να παράσχει στις μαθήτριές της. Και είναι χα­ρακτηριστικό ότι κατά το ίδιο χρονικό διάστημα δίδαξαν στα Σχολεία τής Φ.Ε., όπου έλαμψαν με την παρουσία τους, εξέχουσες προσωπικότητες τής παιδείας, μικρασιατικής καταγωγής, όπως η Σεβαστή Μάνου, ο Γεώργιος Παχτίκος, η Καλλιόπη Κεχαγιά, πρώτη επόπτρια των Σχολείων τής Φ.Ε.

Αξίζει όμως επί πλέον να αναφερθεί ότι κατά το υπό εξέταση χρονικό διάστημα 1900-1930 στα διαφόρων βαθμίδων Σχολεία τής Φ.Ε. δίδαξαν έκπαιδευτικοί ολκής, διακεκριμένες προσωπικότητες, ασχέτως καταγωγής, που έγραψαν ιστορία στα εκπαιδευτικά, παιδαγωγικά, επιστημονικά καί πνευμα­τικά εν γένει πράγματα τής νεότερης Ελλάδας. Ανάμεσά τους οι διαπρεπείς φιλόλογοι Ιω. Αποστολάκης, Θ. Βορέας, Γ. Γαρδίκας, Γ. Ζηκίδης, Θ. Κακριδής, Σ. Καλλιάφας (ο οποίος χρημάτισε και επόπτης των Σχολείων τής Ε­ταιρείας), Σ. Μενάρδος, Εμ. Πεζόπουλος. Ι. Ρώσσης, Ερ. Σκάσσης, Γ. Σωτηριάδης, Γ. Σωτηρίου, Αχ. Τζάρτζανος, Ν. Φαραντάτος, Γ. Χατζιδάκις (επίσης επόπτης), ο εθνικός μας ποιητής Κ. Παλαμάς, ο διακεκρι­μένος αρχαιολόγος X. Τσούντας, οι διαπρεπείς μουσικοί Δ. Λαυράγκας και Ιω. Σακελλαρίδης, η διάσημη ιέρεια της Τερψιχόρης Κ. Πράτσικα.

Αξίζει δε ιδιαιτέρως να επισημανθεί ότι ορισμένοι στους προαναφερόμενους υπήρξαν και εταίροι τής Φιλεκπαιδευτικής, όπως π.χ. οι Θ. Κακριδής και Αχ. Τζάρτζανος, ή μέλη τού Δ.Σ., ενώ άλλοι, όντες ήδη καθηγητές Πανεπιστημί­ου, δίδασκαν στα Σχολεία της, όπως π.χ. ο Γ. Σωτηριάδης.

Αλλά και Μικρασιάτες εκπαιδευτικοί διέπρεψαν κατά το ίδιο χρονικό διάστημα στα Σχολεία τής Φ.Ε. Είναι δε αξιοσημείωτο ότι ανάμεσά τους συγ­καταλέγονται ρηξικέλευθοι παιδαγωγοί, πρωτοπόροι πανεπιστημιακοί δά­σκαλοι, καινοτόμοι επιστήμονες, μορφές εν γένει που άφησαν εποχή στα εκ­παιδευτικά και τα επιστημονικά χρονικά τής Ελλάδας των πρώτων δεκαετιών τού 20ού αι., όπως π.χ. ο Δ. Γληνός, ο Μ. Ευαγγελίδης, ο Ιω. Συκουτρής, ο Αλ. Φιλαδελφεύς, ο X. Χαριτωνίδης. Είναι δε αυτονόητο ότι η υψηλού επιπέδου παρεχόμενη παιδεία στα Σχολεία τής Φ.Ε. οφειλόταν και στην υψηλή ποιότητα των διδασκόντων, πολλοί από τους οποίους κατάγονταν από την αντίπερα όχθη τού Αιγαίου.

Στα βιογραφικά σημειώματα που ακολουθούν, παρατίθενται, από τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας, όσα πιστεύεται ότι βοηθούν στην εναργέστερη σκιαγράφηση τής προσωπικότητας, τής επιστημονικής και εν γένει πνευματικής τους συγκρότησης και τής όλης εκπαιδευτικής παρουσίας και πορείας τους στα Σχολεία τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας.

Κύρια πηγή στοιχείων, εκτός των Πρακτικών των συνεδριάσεων των Διοικητικών Συμβουλίων τής Φ.Ε., αποτέλεσαν και τα διασωθέντα Μητρώα Προσωπικού και οι, κατά περίπτωση, σε αυτά περιλαμβανόμενες υπηρεσιακές εκθέσεις από τον εκάστοτε, καθ’ ύλην αρμόδιο, επόπτη των Σχολείων τής Φ.Ε..

Αν επιχειρήσουμε δε να σκιαγραφήσουμε σε γενικές γραμμές την πνευ­ματική φυσιογνωμία των μικρασιατικής καταγωγής εκπαιδευτικών τής Φ.Ε., με βάση πάντα τις υπάρχουσες πληροφορίες, αναζητώντας κάποιες κοινές για όλους συνιστώσες, θα καταλήγαμε στις εξής διαπιστώσεις: οι περισσότεροι γεννήθηκαν στη Μ. Ασία, στην Κωνσταντινούπολη, λιγότεροι στην Ανατολική Θράκη, και σπούδασαν, κατά κανόνα, στα περιώνυμα εκπαιδευτήρια των με­γάλων μικρασιατικών αστικών κέντρων. Πολλοί μάλιστα ακολούθησαν ανώτερες, εντυπωσιακές για την εποχή, πανεπιστημιακές σπουδές σε μεγάλα εκ­παιδευτικά ιδρύματα και πανεπιστήμια τού εξωτερικού. Είναι χαρακτηριστι­κή η διαρκής προσπάθεια εμπλουτισμού των τίτλων σπουδών τους, η γλωσ­σομάθεια, η πνευματική εν γένει καλλιέργεια, η ανάπτυξη συχνά συγγραφι­κής δραστηριότητας, η συνεχής μέριμνα για τη βελτίωση τής επιστημονικής και τής παιδαγωγικής τους συγκρότησης. Αξίζει δε να προστεθεί ότι αρκετοί α­πό αυτούς διέπρεψαν και ως πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και ερευνητές.

Επί πλέον, πιστεύουμε ότι δεν είναι χωρίς σημασία το γεγονός ότι συ­χνά πίσω από τις γραμμές των τυπικά διατυπωμένων υπηρεσιακών κειμένων, λαμβανομένων υπ’ όψιν και των ιδιαίτερα δύσκολων συνθηκών τής εποχής, διαφαίνονται, ως λανθάνοντες υπαινιγμοί, οι ανθρώπινες διαστάσεις, οι προσω­πικές ιστορίες, οι δικαιολογημένες αγωνίες και ο προσωπικός αγώνας κάθε α­τόμου, που συντελούν στην πληρέστερη απόδοση τής ιδιαίτερης φυσιογνωμί­ας των ανθρώπων, οι οποίοι, μαζί με πολλούς άλλους άξιους εκπαιδευτικούς, άφησαν τη σφραγίδα τής προσωπικότητάς τους στα Σχολεία τής Φ.Ε.

Ως προς την επιτέλεση τού έργου τους, παρά τις όποιες, ανθρώπινες άλ­λωστε, αδυναμίες και ελλείψεις, οι Μικρασιάτες εκπαιδευτικοί επιδεικνύοντας πάντα υψηλό αίσθημα ευθύνης, αφοσίωση στο καθήκον, έντονα ανε­πτυγμένη συνείδηση τής αποστολής τους, μεγάλη διάθεση προσφοράς, τίμη­σαν δεόντως τον τίτλο τού Δασκάλου αλλά και τά σχολεία στα οποία ανά­λωσαν τα παραγωγικότερα χρόνια της ζωής τους επ’ ωφελεία των ελληνικών γενεών.

Εκτός των εκπαιδευτικών, μικρασιατικής καταγωγής ήταν και μέλη τού διοικητικού προσωπικού τής Φ.Ε. καθώς και ο αγιογράφος τού Ιερού Ναού τής Αγίας Αναστασίας ΨυχικούΓιάννης Ψυχάκης.

Μαρία Βαϊάννη

φιλόλογος - ιστορικός