Γαβριήλ Κατακάζης.

Ο πρεσβευτής τής Ρωσίας που επηρέασε την τύχη τής Ελλάδας μέλος τής Φ.Ε.

Ο Γαβριήλ Κατακάζης ήταν Ρώσος διπλωμάτης, μυστικός σύμβουλος, «Απόστολος» τής Φιλικής Εταιρίας και πρέσβης τής Ρωσίας στην Ελλάδα την περίοδο 1833-1843. Καταγόταν από το Φανάρι. Ο πατέρας του Αντώνιος, πατριάρχης τής οικογένειας, μετανάστευσε μαζί με τους γιους του στη Ρωσία το 1807. Η οικογένεια είχε μεγάλα κτήματα στη Μολδαβία που τότε, μετά τη συνθήκη τού 1812, ανήκε στη Ρωσία. Οι δύο γιοι τού Κατακάζη είχαν εμπλακεί στη ρωσική πολιτική. Ο πρωτότοκος, ο Κωνσταντίνος, είχε παντρευτεί την αδελφή τού Αλέξανδρου και τού Δημήτριου Υψηλάντη. Το 1818 έγινε Φιλικός, πήρε τον τίτλο τού «Αποστόλου» και υποστήριξε τη δράση τού Αλέξανδρου Υψηλάντη στη Βλαχία και τη Μολδαβία.

Ο μικρότερος γιος, ο Γαβριήλ, έγινε διπλωμάτης. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 17/7/1794. Μορφώθηκε στο σπίτι του υπό την επίβλεψη Γάλλου αβά. Το 1815 έγινε δεκτός στο διπλωματικό σώμα και διορίστηκε στο αρχειοφυλάκιο τού κόμη Ιωάννη Καποδίστρια. Στη Φιλική Εταιρία μυήθηκε το 1818 και τού ανατέθηκε να έρθει σε επαφή με την οικογένεια Υψηλάντη, με την οποία ήταν συγγενής, για να τους πείσει να ενταχθούν στην οργάνωση.

Ο Γαβριήλ Κατακάζης

Το 1821 ο Κατακάζης επέστεψε στην Αγία Πετρούπολη και προήχθη σε αποκλειστικό γραμματέα τού κόμη Καποδίστρια. Για την υπηρεσία του στην αποστολή τιμήθηκε με το παράσημο «Τάγμα τής Αγίας Άννας» Β΄ τάξεως και αμοιβή 8.000 ρούβλια. Τον Νοέμβριο τού 1826 συμμετείχε στην επιτροπή για την επανεξέταση των ρωσικών απαιτήσεων προς την Οθωμανική αυτοκρατορία. Ως εκπρόσωπος τού υπουργείου Εξωτερικών, στις 8 Οκτωβρίου 1827, ο Κατακάζης διορίστηκε σύμβουλος στον στόλο τού ναυάρχου Λογγίνου Χέιδεν για τις ελληνικές υποθέσεις. Με την ιδιότητά του αυτή βρέθηκε στο πλοίο «Αζόφ» στη ναυμαχία τού Ναυαρίνου, στις 8 Νοεμβρίου 1827. Ως διερμηνέας αλλά και σύμβουλος τού Χέϊδεν συνέβαλε στην απόφαση να ξεκινήσει τη ναυμαχία που έκρινε την τύχη τής Ελλάδας. Το 1833 στάλθηκε με ειδική αποστολή στη Βαβαρία και τον Αύγουστο τού ίδιου έτους διορίστηκε απεσταλμένος τού βασιλιά τής Ελλάδας Όθωνα στη Ρωσία.

«Το ρωσικό πλοίο Αζόφ στη Ναυμαχία του Ναβαρίνου» πίνακας του Ρώσου ζωγράφου Αϊβαζόφσκι.

Στην Αθήνα ο Κατακάζης, όπως και οι Βρετανοί και οι Γάλλοι συνάδελφοί του, είχε εμπλακεί στην πολιτική αντιπαράθεση και στις ίντριγκες σχετικά με τις σφαίρες επιρροής στο νεοϊδρυθέν ελληνικό κράτος. Έχει παρέμβει τόσο στα πολιτικά πράγματα τής χώρας, ώστε χρηματοδότησε την εφημερίδα «Σωτήρ», η οποία απαιτούσε Σύνταγμα από τον Όθωνα. Το 1837 ο Κατακάζης έγινε μέλος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας για να ενισχύσει την παιδεία στην Ελλάδα. Παράλληλα προώθησε τη συνωμοσία των «Φίλων τής Ορθοδοξίας» που απαιτούσε από τον Όθωνα και την Αμαλία να γίνουν ορθόδοξοι. Η Ρωσία βέβαια επεδίωκε να γίνει ορθόδοξος ο Όθων αλλά δεν ήθελε να παραχωρηθεί Σύνταγμα. Ο Κατακάζης πίστευε ότι ο Όθωνας δεν θα προχωρούσε σε παραχωρήσεις, αλλά θα προτιμούσε να παραιτηθεί. Αυτό, σύμφωνα με το σχέδιο τής Ρωσίας, ήταν αρκετό ώστε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την ενθρόνιση ορθόδοξου μονάρχη. Υπάρχει βέβαια και η εκδοχή ότι ο Κατακάζης και ο αρχηγός τού ρωσικού κόμματος Ανδρέας Μεταξάς έλαβαν μέρος στη συνωμοσία τής επανάστασης τής 3ης Σεπτεμβρίου με τον συνταγματάρχη Δημήτριο Καλλέργη.

Ο Γαβριήλ Κατακάζης στη Ρωσία

Όμως στις 3 Σεπτεμβρίου 1843, όταν οι επαναστάτες περικύκλωσαν το βασιλικό παλάτι, δεν επετράπη η είσοδος στους πρεσβευτές των τριών δυνάμεων, διότι όπως είπε ο Καλλέργης: «το θέμα είναι των Ελλήνων και τού βασιλιά. Κανείς άλλος δεν έχει το δικαίωμα να παρέμβει». Όταν ο Όθων παραχώρησε Σύνταγμα ο τσάρος Νικόλαος θύμωσε με τον πρεσβευτή του. «Θα τον ανακαλέσω αυτόν τον προδότη», φέρεται να δήλωσε ο Νικόλαος στον Γάλλο πρεσβευτή στην Αγία Πετρούπολη. «Αξίζει εκτέλεση. Πώς θα μπορούσε ο πρέσβης μου να συμβούλεψε τον Όθωνα να υπογράψει αυτήν την ντροπή». Ο Κατακάζης ανακλήθηκε στην Αγία Πετρούπολη και παραιτήθηκε. Ο Άγγλος ιστορικός Ντάγκλας Ντέικιν συνοψίζει ως εξής: «Οι διπλωματικές αποστολές τής Βρετανίας, τής Γαλλίας και τής Αυστρίας συνιστούσαν στον Όθωνα να είναι μετριοπαθής, με τον φόβο ότι η Ρωσία θα είναι σε θέση να επιβάλει ορθόδοξο βασιλιά και η Ελλάδα θα γινόταν δορυφόρος της. Αλλά η Ρωσία δεν προσπάθησε να εκμεταλλευτεί αυτήν την κρίση. Ο Κατακάζης έχει ανακληθεί για τη συμμετοχή στη συνωμοσία και η Ρωσία εξέφρασε την υποστήριξή της στον Όθωνα». Μετά δύο χρόνια, το 1845, ο Κατακάζης κλήθηκε ξανά στο υπουργείο Εξωτερικών. Το καλοκαίρι τού 1866, σε ατύχημα, τραυματίστηκε στο μάτι. Τον Απρίλιο τού 1867 πέθανε από καρκίνο στο δεξί μάτι. Κηδεύτηκε στο νεκροταφείο Λάζαρεφ στη Λαύρα τού Αλεξάνδρου Νιέφσκι.

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος - ιστορικός