Σχολική εκδρομή τού Αρσακείου Κερκύρας στην Αθήνα τού 1914 *

 

 

Οι σχολικές εκδρομές καθιερώθηκαν στο Αρσάκειο σε μια εποχή που οι μεταφορές στον τόπο μας ήταν δύσκολες, λόγω τού οδικού δικτύου. Αυτό είχε ως συνέπεια το κόστος τους να είναι πολύ μεγάλο για τη μέση ελληνική οικογένεια. Έτσι η ομαδική σχολική εκδρομή ίσως να αποτελούσε για πολλές μαθήτριες την εποχή εκείνη την πρώτη και ίσως μοναδική ευκαιρία να γνωρίσουν κάποια άλλα μέρη τής πατρίδας τους πέραν από τη γενέτειρά τους.

Στις 24 Μαρτίου 1914 η Διευθύντρια τού Αρσακείου Κερκύρας Αγγελική Μαυρέα-Βασιλακοπούλου, με έγγραφό της, διαβίβασε προς το Δ.Σ. τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας το πρόγραμμα τής σχολικής εκδρομής που θα πραγματοποιούσαν στην Αθήνα, ζητώντας ουσιαστικά την έγκριση αλλά και τη βοήθεια τής Εταιρείας. Μάλιστα βλέπουμε ότι, κατόπιν ενεργειών τής Φ.Ε. που έγιναν την 1η Απριλίου 1914, η Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων (αρ. πρωτ. 193) είχε γνωστοποιήσει στο Αρσάκειο ότι επέτρεπε την «άνευ πληρωμής» είσοδο στο Στάδιο, ενώ η Εφορεία Αρχαιοτήτων τής Ακροπόλεως ανακοίνωσε (αρ πρωτ. 286) ότι θα επιτρέψει την ελεύθερη είσοδο στην Ακρόπολη και στο Μουσείο. Από τα έγγραφα αυτά φθάνουμε εύκολα στο συμπέρασμα ότι η Φ.Ε. θεωρούσε τις εκπαιδευτικές αυτές εκδρομές αναπόσπαστο μέρος τής εκπαίδευσης των μαθητριών και βοηθούσε ουσιαστικά στην οργάνωσή τους. Από ό,τι βλέπουμε στο πρόγραμμα που ακολουθεί, η σχολική εκδρομή γίνονταν την εβδομάδα τής Διακαινησίμου για να μη χαθούν διδακτικές ώρες. Στο «Πρόγραμμα εκδρομής μαθητριών των επαρχιακών Σχολείων τής Εταιρείας εις Αθήνας κατά την εβδομάδα τής Διακαινησίμου» φαίνονται καθαρά τα σημεία τής πρωτεύουσας που έπρεπε να επισκεφθούν οι μαθήτριες, ώστε να αποκτήσουν μια σφαιρική αντίληψη τής ζωής και των αξιοθέατων της πόλης. Αξίζει όμως να παρατηρήσουμε ότι τα μέρη που επισκέπτονται δεν είχαν τότε τη μορφή που έχουν σήμερα. Κάτι ακόμα που παρουσιάζει ενδιαφέρον είναι ότι το Δ.Σ. υποδεχόταν επισήμως τις μαθήτριες και φρόντιζε να γνωρίσουν τις Αρσακειάδες των Αθηνών. Επίσης εντυπωσιάζει το γεγονός ότι το πρόγραμμα τής εκδρομής περιελάμβανε και παρακολούθηση θεατρικών και κινηματογραφικών παραστάσεων, πράγμα που καταδεικνύει την προσπάθεια τού Σχολείου όχι μόνο για την προσφορά εκπαίδευσης αλλά και καλλιέργειας. Ας αρχίσουμε, λοιπόν, την ανάγνωση τού προγράμματος και ας ακολουθήσουμε με τη φαντασία μας τις Αρσακειάδες στο «εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό» πρόγραμμά τους.

Η πρώτη ημέρα, η Τρίτη 21 Απριλίου 1914, θα ξεκινούσε: «α) Δοξολογία, υποδοχή από το Δ.Σ., ύμνος τού Αρσάκη και ευεργετών β) Επίσκεψις εις Βιβλιοθήκη, Πανεπιστήμιο, Ζωολογικό Μουσείο, Ακαδημία, Νομισματικό Μουσείο γ) Άνοδος εις τον Λυκαβηττόν και κάθοδος δι’ Αμπελοκήπων, οδού Κηφισίας, Μαρασλείου, Εμπορικής Σχολής δ) Το βράδυ θα παραστούν εις την «προεσπερίδα» των εξωτερικών Σχολείων».

«Εκ Θεού άρξασθαι» λοιπόν, όπως λένε οι γραφές, και το ίδιο συνέβη με τις Κερκυραίες Αρσακειάδες. Στο μικρό εκκλησάκι τής Αγίας Αναστασίας της Ρωμαίας παρακολούθησαν τη Θεία Λειτουργία μαζί με μέλη τού Δ.Σ. και άκουσαν τις γλυκές φωνές τής χορωδίας των εσωτερικών Αρσακειάδων να ψέλνουν. Ακολούθησε μικρή τελετή υποδοχής από το Δ.Σ. και τον πρόεδρο Κωνσταντίνο Καραπάνο, η οποία έληξε με τον «ύμνο τού Αρσάκη» και τον «ύμνο των ευεργετών». Μετά άρχισε η περιήγηση. Πρώτος σταθμός ήταν τα 3 νεοκλασικά κτήρια που αποτελούν μέχρι σήμερα αξιοθέατο των Αθηνών, γειτνίαζαν άλλωστε και με το κεντρικό κτήριο τού Αρσακείου.

Η Εθνική Βιβλιοθήκη, κτισμένη το διάστημα 1888-1903 σε σχέδια τού Θεόφιλου Χάνσεν, είναι το τελευταίο από τα τρία νεοκλασικά κτήρια που κοσμούν το κέντρο τής Αθήνας (Αρχείο Νεοτέρων Μνημείων)

Θαύμασαν τη Βιβλιοθήκη, έργο τού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν, που κτίστηκε το διάστημα 1888-1903. Επισκέφθηκαν το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το παλαιότερο των κτηρίων, έργο τού αρχιτέκτονα Χριστιανού Χάνσεν, που κτίστηκε το 1841 και φιλοξενούσε τότε και το Ζωολογικό Μουσείο.

Το Πανεπιστήμιο Αθηνών, που κτίστηκε το 1841 σε σχέδια τού Χριστιανού Χάνσεν, είναι το παλαιότερο από τα τρία νεοκλασικά κτήρια. Στο «Επιστολικό δελτάριο» της εποχής φαίνεται πλέον διαμορφωμένος ο γύρω εξωτερικός χώρος ( ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ)

Τέλος, στη δεξιά πτέρυγα τής Ακαδημίας, που ήταν έργο τού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν και κτίστηκε το 1864, επισκέφθηκαν το Νομισματικό Μουσείο, το οποίο τότε στεγαζόταν εκεί προσωρινά. Οι Αρσακειάδες τής Κέρκυρας είχαν την ευκαιρία να δουν τις συλλογές νομισμάτων που άρχισαν να συγκεντρώνονται με εντολή του Όθωνα.

Η Ακαδημία Αθηνών κτίστηκε το 1864 σε σχέδια τού Θεόφιλου Χάνσεν. ( Επιστολικόν Δελτάριον του 1915)

Όπως ήταν φυσικό ακολούθησε επίσκεψη στον λόφο τού Λυκαβηττού, ώστε οι Αρσακειάδες να θαυμάσουν από ψηλά την Αθήνα.

Άποψη τού λόφου τού Λυκαβηττού με την εκκλησία τού Αγίου Γεωργίου το 1920. Σε πρώτο πλάνο φαίνεται το άνω μέρος των παραθύρων και η οροφή τής οικίας Σλήμαν (Ιλίου Μέλαθρον), ο τρούλος τού Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου και στα αριστερά ο μικρός Λυκαβηττός ή Σχιστή πέτρα.

Η κάθοδος έγινε από την άλλη πλευρά τού λόφου και έτσι οι Κερκυραίες μαθήτριες είχαν την ευκαιρία να επισκεφθούν το Μαράσλειο Διδασκαλείο στο καινούργιο του κτήριο, που κτίστηκε το 1905 σε οικόπεδο που παραχώρησε η Μονή Πετράκη και με χρήματα που προσέφερε ο Γρηγόριος Μαρασλής. Προς τιμήν του ο δρόμος που βρίσκεται εμπρός από το κτήριο πήρε το όνομά του.

Το κτήριο του Μαρασλείου στην οδό Μαρασλή, όπου βρίσκεται από το 1905 και λειτουργεί σήμερα ως δημοτικό σχολείο.

Το απόγευμα οι μαθήτριες τού Εξωτερικού Σχολείου υποδέχθηκαν τις Αρσακειάδες τής Κέρκυρας διοργανώνοντας προεσπερίδα στο κεντρικό κτήριο τού Αρσακείου. Είχαν έτσι την ευκαιρία να γνωριστούν, να συζητήσουν, να τραγουδήσουν και να χορέψουν μέσα στον φιλόξενο χώρο τού Σχολείου.

Τη δεύτερη μέρα, Τετάρτη 22 Απριλίου 1914, το πρόγραμμα είχε ως εξής: «α) Επίσκεψις εις Αρχαιολογικό Μουσείο β) Εκδρομή εις Παλαιό Φάληρο γ) Επίσκεψις Ζωολογικού κήπου. Κατά την επάνοδο επίσκεψις εις Οίκο Τυφλών εις Καλλιθέα δ) Το βράδυ ελληνικό θέατρο ή συναυλία.»

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών χτίστηκε αρχικά σε σχέδια τού Λούντβιχ Λάνγκε το διάστημα 1866-1881. Έχει αρχίσει ήδη η διαμόρφωση τού εξωτερικού χώρου τού Μουσείου. Πίσω δεξιά φαίνεται η περιοχή των Εξαρχείων. (Επιστολικόν Δελτάριον εποχής)

Η επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο ήταν απαραίτητη. Στο κτήριο, που ήταν κτισμένο σε οικόπεδο δωρεά τής Ελένης Τοσίτσα, υπήρχε η έκθεση τής πλουσιότατης συλλογής από τις ανασκαφές τού Σλήμαν στις Μυκήνες και άλλα ευρήματα τής γεωμετρικής, τής κλασικής και τής ρωμαϊκής εποχής. Το κτήριο τού Μουσείου, κτισμένο σε σχέδια τού Ludwig Lange, αποτελούσε πάντα ένα από τα βασικά αξιοθέατα τής πόλεως των Αθηνών.

Το Παλαιό Φάληρο αποτελούσε μία από τις ωραιότερες βόλτες για τους Αθηναίους από τις αρχές τού 20ού αι. Η φωτογράφιση έγινε από τη βεράντα τού ξενοδοχείου « Ἁκταίον».

Το ξενοδοχείο «Ακταίον» στο Παλαιό Φάληρο κτίστηκε το διάστημα 1900-1903 σε σχέδια τού αρχιτέκτονα Πάνου Καραθανασόπουλου. Ήταν ιδιοκτησίας Ιωάννου Πεσμαζόγλου και αποτέλεσε κέντρο τής κοινωνικής και τής κοσμικής ζωής τής Αθήνας. (Επιστολικόν Δελτάριον εποχής)

Η ημέρα συνεχίστηκε με εκδρομή στο Παλαιό Φάληρο, το οποίο την εποχή εκείνη ήταν ένα από τα πιο διάσημα θέρετρα τής πόλεως των Αθηνών και πολλές εύπορες οικογένειες είχαν κτίσει εκεί επαύλεις .Επειδή ήταν κοντά στην Αθήνα αποτελούσε την αγαπημένη βόλτα των Αθηναίων. Το υπέροχο ξενοδοχείο «Ακταίον» ήταν ένα κομψοτέχνημα που χάθηκε στις μέρες μας.

Ο ζωολογικός κήπος στο Παλαιό Φάληρο ήταν ένα από τα μεγαλύτερα αξιοθέατα τής περιοχής. Εδώ αποτυπώνεται σε «Ταχυδρομικό Δελτάριο» του 1907" . 

Οι Αρσακειάδες τής Κέρκυρας ήταν τυχερές γιατί μπόρεσαν να επισκεφθούν τον ζωολογικό κήπο τού Φαλήρου, ο οποίος από το 1900 που άνοιξε ήταν από τους ωραιότερους τής Ευρώπης. Δυστυχώς έκλεισε το 1916. Η επιστροφή τους στην Αθήνα δεν έγινε από τη λεωφόρο Συγγρού, γιατί έπρεπε να επισκεφθούν τον Οίκο Τυφλών στην Καλλιθέα, ο οποίος από το 1910 στεγαζόταν σε νέο κτήριο, στο Αμπέττειο Ίδρυμα.

Το κτήριο τής Σχολής Τυφλών στην Καλλιθέα. Ιδρύθηκε στις αρχές τού 1900 από τον Δ. Βικέλα και τον Γ. Δροσίνη. Διευθύντρια τού ιδρύματος ήταν επί πολλά χρόνια η Αρσακειάς Ειρήνη Λαζαρίδου.

Το βράδυ το πρόγραμμα περιελάμβανε την παρακολούθηση θεατρικής παράστασης ή συναυλίας, γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι Κερκυραίες μαθήτριες είχαν πολλά ερεθίσματα μουσικής καλλιέργειας και θεατρικής παιδείας από τον τόπο τους με την πλούσια μουσική παράδοση.

Την τρίτη μέρα τής εκδρομής, την Πέμπτη 23 Απριλίου 1914, το πρόγραμμα των Αρσακειάδων έγραφε: «α) Επίσκεψις μνημείου Λυσικράτους, Ωδείου Ηρώδου τού Αττικού, θεάτρου Διονύσου, Ακροπόλεως β) Εκδρομή εις Νέο Φάληρο και από εκεί πεζή διά Καστέλας εις Πειραιά. Επίσκεψις Μεταξοϋφαντουργείου Χρυσαλλίς. γ) Το βράδυ Προεσπερίς τού Αρσακείου.»

Το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτους όπως ήταν το 1914. «Λυσικράτης Λυσιθέου Κικυνεύς ἐχορήγει» έγραφε μεταξύ άλλων η επιγραφή. Το μνημείο βρίσκεται πάνω στην παλαιά χάραξη τής αρχαίας οδού Τριπόδων. (Επιχρωματισμένη Φωτογραφία )

Η τρίτη ημέρα τής εκδρομής ήταν, λοιπόν, αφιερωμένη στην κλασική Αθήνα. Η περιήγηση ξεκίνησε από το χορηγικό μνημείο τού Λυσικράτους στην Πλάκα, στην άκρη της οδού Τριπόδων. Ο λαός το έλεγε «Φανάρι τού Διογένη», στην πραγματικότητα όμως ήταν χορηγικό μνημείο που έστησε ο Λυσικράτης το 335/4 π.Χ.

Το θέατρο τού Διονύσου το 1914. Παρατηρούμε ότι δεν έχουν γίνει ανασκαφές στα άλλα μνημεία (π.χ. στο Ωδείο τού Περικλέους). Στην απέναντι πλευρά τού δρόμου διακρίνεται μόνο το στρατιωτικό νοσοκομείο «Μακρυγιάννη» κτισμένο το διάστημα 1834 -1836 σε σχέδια του Βαυαρού Wilhelm von Weiler. (

Ύστερα, βαδίζοντας πάντα προς τον ιερό βράχο, πήγαν στο θέατρο τού Διονύσου, ανηφόρησαν προς το Ωδείο Ηρώδου τού Αττικού και τέλος ανέβηκαν στην Ακρόπολη για να θαυμάσουν από κοντά τον Παρθενώνα και το Ερέχθειο.

Η Ακρόπολη και το Ωδείο Ηρώδου τού Αττικού στις αρχές τού 20ού αι. Παρατηρούμε ότι ο γύρω χώρος είναι εντελώς αδιαμόρφωτος Σε πρώτο πλάνο ένας βοσκός βόσκει τα πρόβατά του. (Ταχυδρομικόν Δελτάριον )

Ύστερα με αυτοκίνητο κατέβηκαν στο Νέο Φάληρο. Στον λόφο τής Καστέλας ήταν κτισμένες οι εξοχικές κατοικίες πολλών πλουσίων Αθηναίων αλλά και τού βασιλικού ζεύγους, όπως πολύ ωραία περιγράφει η Πηνελόπη Δέλτα στον «Τρελαντώνη». Περπάτησαν στη γραφική παραλία, πέρασαν από την Καστέλα και τέλος είδαν το μεγαλύτερο λιμάνι τής χώρας, τον ιστορικό Πειραιά.

Το Νέο Φάληρο ήταν η δεύτερη αγαπημένη βόλτα των Αθηναίων. Στο βάθος φαίνεται ο λόφος τής Καστέλας. (Ταχυδριμικόν Δελτάριον)

Η περιοχή τού Ν. Φαλήρου από τον λόφο της Καστέλας, η οποία δεν είχε ακόμα ανοικοδομηθεί. Στο βάθος ο Φαληρικός όρμος

Η εκδρομή όμως δεν περιορίστηκε μόνο στις επισκέψεις ιστορικών μνημείων. Πριν επιστρέψουν στην Αθήνα οι νεαρές Κερκυραίες επισκέφθηκαν το γνωστό την εποχή εκείνη μεταξοϋφαντουργείο τού Νέου Φαλήρου «Χρυσαλλίς», μια μεγάλη βιομηχανική μονάδα, για να έχουν γνώση τής προόδου της χώρας και στον τομέα αυτόν.

Το μεταξοϋφαντουργείο «Η Χρυσαλίς» ήταν ένα εργοστάσιο με σύγχρονες εγκαταστάσεις, όπως δείχνει και το διαφημιστικό δελτάριο τής εποχής. Ανήκε στον Στυλιανό Παπαδόπουλο και λειτούργησε από το 1903 έως το 1959.   ( Επιστολικόν Δελτάριον)

Νωρίς το βράδυ συνάντησαν τη διευθύντρια τού Σχολείου Μαρία Αλεξανδρίδου και τις εσωτερικές μαθήτριες τού Σχολείου σε προεσπερίδα στο Αρσάκειο και παρακολούθησαν μια οργανωμένη ειδικά γι’ αυτές γιορτή που είχαν ετοιμάσει οι εσωτερικές μαθήτριες.

 

Η διευθύντρια τού Εσωτερικού Αρσακείου Σχολείου Μαρία Αλεξανδρίδου με τα τελειόφοιτες μαθήτριες τού 1909. Ήταν Διευθύντρια τού Σχολείου όταν πραγματοποιήθηκε η επίσκεψη των μαθητριών τού Αρσακείου Κερκύρας στην Αθήνα. (απο το αρχείο της Φ.Ε.)

Στο πρόγραμμα τής τέταρτης μέρας τής εκδρομής, την Παρασκευή 24 Απριλίου 1914, διαβάζουμε: «α) Επίσκεψις Μουσείου Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας, Πολυτεχνείου και Πινακοθήκης β) Περίπατος εις Αθήνα, Βουλή, Δυτική Εκκλησία, Ρωσική Εκκλησία, Αγγλική Εκκλησία, Εθνική Τράπεζα, Δημοτικό Θέατρο, Μικρά Μητρόπολη (Αγ. Ελευθέριο), Καπνικαρέα, Αγ. Θεοδώρους και Αγ. Νικόδημο γ) Το βράδυ συναυλία».

Το κτήριο τού Πολυτεχνείου στη οδό Πατησίων κτίστηκε σε σχέδια του Λύσανδρου Καυταντζόγλου. ( Επιστολικόν Δελτάριον)

Με βόλτες στο κέντρο τής πόλης κύλησε η τέταρτη μέρα τής εκδρομής. Πρώτη επίσκεψη στο Πολυτεχνείο, στην οδό Πατησίων, το οποίο είχε κτιστεί με χρήματα δωρητών από το Μέτσοβο σε σχέδια τού Λύσανδρου Καυταντζόγλου. Στο κεντρικό κτήριό του στεγαζόταν το 1914 το Μουσείο τής Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας, το οποίο μόλις το 1960 μεταφέρθηκε στο κτήριο τής Παλαιάς Βουλής. Σε τρεις αίθουσες μάλιστα τού πρώτου ορόφου τού κτηρίου στεγαζόταν και η Πινακοθήκη, η οποία είχε ιδρυθεί το 1900.

Το Δημοτικό Θέατρο τής Αθήνας βρισκόταν μπροστά από το Δημαρχείο. Ήταν κτισμένο σε σχέδια τού Τσίλλερ. Γκρεμίστηκε επί δημαρχίας Κοτζιά, διότι τα έξοδα για την επισκευή του από τις ζημιές που είχε υποστεί ήταν πολλά.  ( Επιστολικόν Δελτάριον του 1910, ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ)

Οι Αρσακειάδες στη συνέχεια κατευθύνθηκαν προς την οδό Αιόλου. Επισκέφθηκαν το Δημοτικό Θέατρο, ένα από τα καλύτερα τής Ευρώπης, κτισμένο σε σχέδια τού Τσίλερ.

Η βυζαντινή εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων τού 11ου αιώνος, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία στην πόλη, αρχιτεκτονικά ανήκει σε παραλλαγή του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού. (Φωτογραφία 1890) 

Βαδίζοντας προς την οδό Σταδίου οι μαθήτριες είχαν την ευκαιρία να επισκεφθούν τη βυζαντινή εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων κτίσμα τού 11ου αι. Βαδίζοντας προς την οδό Ερμού προσκύνησαν στην εκκλησία τής Παναγίας τής Καπνικαρέα, κτίσμα και αυτή τού 11ου αι., που οικοδομήθηκε με τα χρήματα κάποιου ευσεβούς καπνικάριου.

Η Παναγία η Καπνικαρέα, κτισμένη από κάποιον ευσεβή καπνικάριο (εισπράκτορα καπνικού φόρου) τον 11ο αι., στη φωτογραφία απεικονίζεται στις αρχές τού 20ού αι. Παρατηρούμε ότι το επίπεδο τού ναού βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο του δρόμου, ενώ σήμερα ο δρόμος έχει υπερυψωθεί και ο ναός βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο. ( Επιστολικό Δελτάριο)

Ανηφορίζοντας προς τη Μητρόπολη δεν παρέλειψαν να επισκεφθούν τον Άγιο Ελευθέριο, τον βυζαντινό ναό τού 12ου αι. που ο λαός συνήθιζε να αποκαλεί Μικρή Μητρόπολη.

Ο βυζαντινός αυτός ναός τού 12ου αι. κτίστηκε στα ερείπια ναού τής Ειλειθυίας και αφιερώθηκε στην Παναγία τη Γοργoεπήκοο. Αρχικά ονομαζόταν μικρή Μητρόπολη. Από το 1863 αφιερώθηκε στον Άγιο Ελευθέριο.

Ανηφορίζοντας προς την οδό Φιλελλήνων, πρώτα επισκέφθηκαν τη ρωσική εκκλησία, η οποία είναι ναός τού 11ου αι. και επί Τουρκοκρατίας αποτελούσε το καθολικό τής παλαιάς αθηναϊκής μονής τής Παναγιάς Σωτήρας τού Λυκοδήμου.

Η ρωσική εκκλησία στην Αθήνα είναι αφιερωμένη στην Αγία Τριάδα. Τον 11ο αιώνα στο σημείο κτίστηκε γυναικείο μοναστήρι τής Παναγίας Σωτήρας τού Λυκοδήμου, το οποίο κατέστρεψε ο Αλή Χασεκή. Το καθολικό τού μοναστηριού ήταν το μόνο που σώθηκε και μετά την απελευθέρωση έγινε η ρωσική εκκλησία των Αθηνών  (Φωτογραφία 1871)

Στην οδό Φιλελλήνων είδαν και την αγγλικανική εκκλησία. Προχωρώντας προς την Ομόνοια από την οδό Σταδίου είχαν την ευκαιρία να δουν το κτήριο τής Βουλής. Πρόκειται για το κτήριο που σήμερα ονομάζουμε «Παλαιά Βουλή» και στεγάζει πλέον το Ιστορικό Μουσείο.

Το κτήριο που στέγασε τη Βουλή των Ελλήνων κτίστηκε στο οικόπεδο τής οικίας Κοντόσταυλου, στην οποία συνεδρίαζε προσωρινά η εθνική αντιπροσωπία. Μετά την πυρκαγιά που κατέστρεψε την οικία, κτίστηκε σε σχέδια Φρανσουά Μπουλανζέ και τού Παναγιώτη Κάλκου το κτήριο που στέγασε την Βουλή των Ελλήνων μέχρι το 1929.     ( Επιστολικό Δελτάριο,  ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ )

Ανεβαίνοντας προς την Πανεπιστημίου είδαν τον Άγιο Διονύσιο των Καθολικών, που θεμελιώθηκε το 1853 σε σχέδια Κλέντσε και επίβλεψη Λύσανδρου Καυταντζόγλου, αλλά και το κτήριο τής Τραπέζης τής Ελλάδος.

Ο Άγιος Διονύσιος των Καθολικών κτίστηκε το 1858. Τα τελικά σχέδια ήταν τού Λύσανδρου Καυταντζόγλου.

Το βράδυ οι Αρσακειάδες παρακολούθησαν συναυλία.

Για την πέμπτη μέρα τής εκδρομής, δηλαδή το Σάββατο 25 Απριλίου 1914, το πρόγραμμα έγραφε: «α) Επίσκεψις Ανακτορικού κήπου, Αμαλιείου ορφανοτροφείου, Σταδίου, Ζαππείου, Στηλών Ολυμπίου Διός, Πύλης Αδριανού και εργαστηρίου Απόρων Γυναικών β) Κινηματογράφος, φωτογράφιση εκδρομέων γ) Εκδρομή διά Πατησίων εις Κολωνόν, δ) Περίπατος ανά την πόλιν.

Τα βασιλικά ανάκτορα κτίστηκαν για τον Όθωνα και την Αμαλία το διάστημα 1836-1847 σε σχέδια Φρειδερίκου Γκέρτνερ. Το 1914 δεν είχε ακόμα διαμορφωθεί ο χώρος τού μνημείου τού Αγνώστου Στρατιώτη. (Επιστολικό Δελτάριο)

Εκείνο το πρωινό τού Σαββάτου οι Κερκυραίες με τις δασκάλες τους έφθασαν στην πλατεία Συντάγματος και αφού θαύμασαν το παλάτι, δηλαδή τη σημερινή Βουλή των Ελλήνων, περπάτησαν στον βασιλικό ή ανακτορικό κήπο, που με τόση αγάπη είχε δημιουργήσει η βασίλισσα Αμαλία.

Ο ανακτορικός κήπος δημιουργήθηκε από τη βασίλισσα Αμαλία με σκοπό να γίνει ένας επιστημονικός βοτανικός κήπος. Οριοθετήθηκε τα 1836 από τον Φρειδερίκο Γκέρτνερ. Στη φωτογραφία βλέπουμε την πόρτα τού κήπου που οδηγεί στο Ζάππειο. (Φωτογραφία του 1891)

Κατόπιν επισκέφθηκαν το γειτονικό Αμαλίειο ορφανοτροφείο που είχε δημιουργηθεί για τα ορφανά τής Αθήνας μετά από μια επιδημία πανώλης. Τότε το ορφανοτροφείο βρισκόταν πίσω από τον βασιλικό κήπο, προς τις όχθες τού Ιλισού, εκεί όπου σήμερα σώζεται ο ναός του.

Ο δρόμος που διατρέχει κάθετα τη φωτογραφία στη δεξιά πλευρά είναι η Ηρώδου Αττικού. Στο κέντρο εμπρός βλέπουμε το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο όπως ήταν το 1914. (Επιστολικό Δελτάριο)

Ύστερα είδαν το μέγαρο που έκτισαν οι αδελφοί Ζάππα το 1888 σε σχέδια τού Φ. Μπουλανζέ με τροποποιήσεις τού Αναστ. Θεοφιλά. Ήταν το πρώτο κτήριο παγκοσμίως που κατασκευάστηκε ειδικά για τους ολυμπιακούς αγώνες.

Το Ζάππειο Μέγαρο αναγέρθηκε με χρήματα τού Ευαγγέλου Ζάππα και ολοκληρώθηκε το 1888. Τα τελικά σχέδια ήταν τού Θεόφιλου Χάνσεν. Είναι το πρώτο κτήριο παγκοσμίως που κτίστηκε για τους Ολυμπιακούς Αγώνες

Για να επισκεφθούν το Παναθηναϊκό Στάδιο, που σήμερα ονομάζουμε «Καλλιμάρμαρο», οι Αρσακειάδες έπρεπε να διασχίσουν τη γέφυρα τού Ιλισού που βρισκόταν στο τέρμα τής οδού Ηρώδου του Αττικού. Μετά τη γέφυρα βρέθηκαν εμπρός στο Στάδιο, που πρώτος κατασκεύασε ο άρχοντας Λυκούργος το 330/29 π.Χ. για να τελούνται οι γυμνικοί αγώνες των Μεγάλων Παναθηναίων, γι’ αυτό ονομάστηκε και «Παναθηναϊκό». Το ανακαίνισε ο Ηρώδης Αττικός το 140-144 μ.Χ. και το 1778 το κατέστρεψε ο Αλή Χασεκή, αφαιρώντας του όλα τα μάρμαρα. Το 1896 έγινε αναμαρμάρωση τού χώρου με χρήματα του ομογενούς ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ και εκεί τελέσθηκαν οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί αγώνες. Και φυσικά όταν το επισκέφθηκαν οι Αρσακειάδες τής Κέρκυρας είδαν και τα μαρμάρινα προπύλαια που δεν υπάρχουν σήμερα.

Στο τέρμα τής οδού Ηρώδου Αττικού υπήρχε μια τρίτοξη γέφυρα, κατασκευασμένη με χρήματα τού Ζάππα, που ένωνε τις δύο όχθες τού Ιλισού και εξασφάλιζε την πρόσβαση στο Καλλιμάρμαρο. Τη γέφυρα αυτή πέρασαν οι Αρσακειάδες τής Κέρκυρας για να φτάσουν στο Στάδιο ( Επιστολικό Δελτάριο)

Τo Παναθηναϊκό Στάδιο κτίστηκε στον χώρο όπου ετελούντο στην αρχαιότητα οι αγώνες των Παναθηναίων. Το 1895, με χρήματα που προσέφερε ο Γεώργιος Αβέρωφ, οι κερκίδες τού Σταδίου καλύφθηκαν με μάρμαρο για να τελεστούν οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες. Στο βάθος διακρίνονται τα προπύλαια που δεν υπάρχουν σήμερα. (Σχέδιο του Αναστασίου Μεταξά και του Ερνστ Τσίλλερ)

Ύστερα, βαδίζοντας παράλληλα με την κοίτη τού ποταμού, επισκέφθηκαν τον ναό τού Ολυμπίου Διός, που ο αυτοκράτωρ Αδριανός ολοκλήρωσε πολλά χρόνια μετά τη θεμελίωσή του από τον Πεισίστρατο. Και φυσικά είχαν την ευκαιρία να θαυμάσουν και την Πύλη που οι Αθηναίοι αφιέρωσαν στον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αδριανό για να τον ευχαριστήσουν για το οικοδομικό του πρόγραμμα που μεγάλωσε την πόλη τους.

Οι Στύλοι τού Ολυμπίου Διός που απέμειναν όρθιοι. Η φωτογράφιση έγινε στα τέλη τού 19ου αι. και παρατηρούμε ότι ο περιβάλλων χώρος χρησιμοποιείτο ως καφενείο. (Φωτογραφία του 1860) (Αρχείο Μουσείου Μπενάκη)

Η Πύλη τού Αδριανού, που διαχώριζε την πόλη τού Θησέως από αυτήν του αυτοκράτορα Αδριανού, αποτελεί μέχρι σήμερα την πύλη τής πόλεως των Αθηνών. (Φωτογραφία του 1860 , Μουσείο Μπενάκη)

Το απόγευμα παρακολούθησαν ταινία σε κινηματογράφο και φυσικά έβγαλαν μια αναμνηστική φωτογραφία από την εκδρομή τους.Την εποχή εκείνη, οι κινηματογράφοι Σπλέντιτ και Αττικόν, μέχρι το 1926 ,τις απογευματινές ώρες προέβαλαν παιδικές ταινίες. Την πρωτοβουλία του εγχειρήματος είχε η Αρσακειάς Άννα Τριανταφυλλίδου.

Ο κινηματογράφος ως τέχνη ήρθε στην Ελλάδα μόλις το 1896. Τότε άρχισαν να δημιουργούνται και οι πρώτες κινηματογραφικές αίθουσες στην Αθήνα. Και φυσικά προβάλλονταν ταινίες τού βωβού κινηματογράφου. Σε μία από αυτές τις αίθουσες πρέπει να παρακολούθησαν την προβολή κάποιας «κατάλληλης δι’ ανηλίκους» ταινίας. Νωρίς το βράδυ, διά τής οδού Πατησίων, επισκέφθηκαν τον Κολωνό, μία από τις ιστορικές περιοχές τής πόλης που τότε βρισκόταν εκτός τού αστικού ιστού και θεωρείτο εξοχή. Μάλιστα ο Δανός συγγραφέας Χάνς Κρίστιαν Άντερσεν έγραψε για την περιοχή «Σ’ ολόκληρη τη φύση υπήρχε ένα μεγαλείο που ούτε η Ελβετία μπορεί να προσφέρει».

Στην κορυφή τού λόφου τού Κολωνού βρίσκονται τα μνημεία τού Γερμανού Αρχαιολόγου Καρόλου Μίλλερ και τού Γάλλου Σαρλ Λενορμάν (Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ)

Η ημέρα τελείωσε με ήσυχη βόλτα στη βραδυνή Αθήνα.

Την έκτη ημέρα τής εκδρομής, την Κυριακή 26 Απριλίου 1914, το πρόγραμμα προέβλεπε: «α) Λειτουργία εν τω ναώ τού Αρσακείου β) Επίσκεψις Κεραμεικού, Ορφανοτροφείου Χατζηκώνστα, Ωδείων, Βασιλικού Θεάτρου γ) Εκδρομή εις Κηφισιά δ) Χορός εν τη αιθούση τού Αρσακείου»

Μετά την παρακολούθηση τής θείας λειτουργίας στον ιερό ναό τού Αρσακείου οι μαθήτριες επισκέφθηκαν τον χώρο τού Κεραμεικού. Την εποχή εκείνη είχε ανασκαφεί μόνο το νεκροταφείο και είχαν έρθει στο φως κάποια από τα αρχαία μνημεία. Στη συνέχεια επισκέφθηκαν το Ορφανοτροφείο Χατζηκώνστα, το οποίο τότε στεγαζόταν σε ένα κτήριο στην οδό Πειραιώς. Οι μαθητές έπαιρναν 6ετή εκπαίδευση, ενώ παράλληλα μπορούσαν να αποκτήσουν τεχνικές γνώσεις στη ραπτική, υποδηματοποιίαυ ξυλουργία και σιδηρουργική.

Το Ορφανοτροφείο Χατζηκώνστα στην οδό Πειραιώς. Το κτήριο σήμερα δεν υπάρχει ( Wikipedia)

Ανεβαίνοντας προς την Ομόνοια πέρασαν από το Βασιλικό Θέατρο, που κτίστηκε το 1891 σε σχέδια Ερνέστου Τσίλερ. Ο δρόμος μπροστά του ήταν χωματόδρομος, όπως οι περισσότεροι δρόμοι τής Αθήνας την εποχή εκείνη.

Το Βασιλικό Θέατρο κτίστηκε το 1880 σε σχέδια Ερνέστου Τσίλλερ, ο οποίος εμπνεύστηκε από τον αναγεννησιακό ρυθμό και από τη Βιβλιοθήκη τού Αδριανού. Παρατηρούμε ότι η οδός Αγίου Κωνσταντίνου είναι χωματόδρομος. Οι σκάλες που βλέπουμε δεξιά οδηγούν στο ναό τού Αγ. Κωνσταντίνου. (Επιστολικό Δελτάριο  του 1910, ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ)

Το απόγευμα πραγματοποιήθηκε εκδρομή στην Κηφισιά, η οποία αποτελούσε ένα από τα ωραιότερα προάστια τής Αθήνας και κυρίως από τότε που λειτούργησε το ατμοκίνητο τρένο, το 1869. Μάλιστα όταν ηλεκτροδοτήθηκε το 1905 την έκανε πιο προσιτή στους Αθηναίους.

Η οδός Όθωνος στην Κηφισιά το 1915  (απο το αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ)

Το βράδυ οι μαθήτριες διασκέδασαν και χόρεψαν με τις συμμαθήτριές τους στην αίθουσα τελετών τού Αρσακείου.

Την έβδομη και τελευταία ημέρα τής εκδρομής, τη Δευτέρα 27 Απριλίου, το πρόγραμμα περιελάμβανε: «α) Επίσκεψις Ορυκτολογικού Μουσείου, Παλαιοντολογικού Μουσείου, Ωρολογίου Κυρρήστου, Ρωμαϊκής Αγοράς, Γυμνασίου Αδριανού, Στοάς Αττάλου και Γιγάντων Θησείου, Υφαντήριων β) Ιφιγένεια εν Ταύροις και Μαντολινάτα.

Η έβδομη μέρα ξεκίνησε με επίσκεψη στο Παλαιοντολογικό και το Ορυκτολογικό Μουσείο, το οποίο στεγαζόταν σε αίθουσα τού Πανεπιστημίου. Αργότερα οι Αρσακειάδες επισκέφθηκαν το Ωρολόγιο τού Κυρρήστου, τους Αέρηδες όπως λέει ο λαός, ένα εξαιρετικής τεχνικής κτίσμα τού 1ου αι. π.Χ., που έκτισε ο Έλληνας αστρονόμος από την Κύρρο τής Μακεδονίας Ανδρόνικος. Δίπλα ακριβώς είδαν τη Ρωμαϊκή Αγορά και το Γυμνάσιο τού Αδριανού που βρισκόταν κοντά. Και βέβαια, η εικόνα των μνημείων το 1915 δεν ήταν η ίδια με τη σημερινή.

Το Ωρολόγιο τού Ανδρονίκου Κυρρήστου και τα ερείπια τής ρωμαϊκής αγοράς στις αρχές τού 20ού αι. Στο βάθος διακρίνεται ο ναός των Ταξιαρχών. (Αρχείο German Archeological Institute του University of Cologne)

Προχωρώντας επισκέφθηκαν το τμήμα τής Αρχαίας Αγοράς που είχε ανασκαφεί τότε καθώς και τη Στοά τού Αττάλου, τη μαρμάρινη διώροφη στοά που είναι ένα από τα σημαντικότερα ελληνιστικά μνημεία τής Αρχαίας Αγοράς, δώρο τού Αττάλου τού Β΄ τής Περγάμου τον 2ο π.Χ. αιώνα. Αυτό που είδαν βέβαια ήταν ο χώρος των ανασκαφών. Πολύ αργότερα η Αμερικανική Αρχαιολογική Υπηρεσία αναστήλωσε το μνημείο.

Οι ανασκαφές στη Στοά τού Αττάλου όπως τις είδαν οι Αρσακειάδες τής Κέρκυρας το 1915. Σήμερα έχει ανοικοδομηθεί από την Αμερικάνικη Αρχαιολογική Σχολή και στεγάζει το Μουσείο τής Αρχαίας Αγοράς. (Φωτογραφία του 1952, American School of Classic Studies)

Την εποχή εκείνη πάνω ακριβώς από τον χώρο που σήμερα βρίσκεται η Αρχαία Αγορά, μεταξύ Αέρηδων και Θησείου, ήταν κτισμένη μια ολόκληρη συνοικία, το «Βρυσάκι». Πρόκειται για παραφθορά τού ονόματος τού Σαλαμίνιου ήρωα Ευρυσάκη, τού οποίου υπήρχε εκεί ιερό. Σήμερα τα σπίτια έχουν κατεδαφιστεί λόγω των ανασκαφών για την αποκάλυψη των μνημείων τής Αρχαίας Αγοράς. Το μόνο που μαρτυρούσε την ύπαρξη των αρχαίων μνημείων ήταν οι λεγόμενοι «Γίγαντες τού Θησείου», που δεν είναι άλλοι από τους γίγαντες που κοσμούσαν την είσοδο τού Ωδείου τού Αγρίππα στην Αρχαία Αγορά. Αυτά τα αγάλματα είχαν την ευκαιρία να δουν οι Αρσακειάδες.

 

Οι γίγαντες τού Θησείου, ανάμεσα στα σπίτια τής χαμένης σήμερα συνοικίας τού Βρυσακίου, όπως τους είδαν οι Αρσακειάδες το 1915. Πρόκειται για γίγαντες και τρίτωνες που κοσμούσαν την είσοδο τού Ωδείου του Αδριανού στην Αγορά των Αθηνών.

Το απόγευμα οι μαθήτριες παρακολούθησαν παράσταση τής «Ιφιγένειας εν Ταύροις» σε αθηναϊκό θέατρο. Το βράδυ, το τελευταίο βράδυ τους στην Αθήνα, οι νεαρές Κερκυραίες το πέρασαν με τις συμμαθήτριές τους των Αθηνών με τραγούδι, συνοδία μαντολινάτας που είχαν οργανώσει οι αδελφοί Λάβδα, καθηγητές Μουσικής στο Αρσάκειο.

Κάτω από το πρόγραμμα που σώθηκε στο αρχείο τού Σχολείου υπάρχει η πρόταση «Αι επισκέψεις των διαφόρων μνημείων, μουσείων κ.λπ. γενήσονται υπό την οδηγίαν των αρμοδίων καθηγητών».

Σε σύγκριση με τα σημερινά προγράμματα σχολικών εκδρομών, οι μαθήτριες τού 1914 είχαν ένα πολύ πυκνό και ίσως κουραστικό πρόγραμμα. Τίποτα όμως δεν θα μπορούσε να τις κουράσει, τίποτα δεν θα ήταν ικανό να χορτάσει τον πόθο τους για την απόκτηση νέων εμπειριών και εντυπώσεων. Άλλωστε βλέπουμε ότι οι δραστηριότητες ήταν σωστά ισοζυγισμένες. Η εκδρομή περιλάμβανε εκπαιδευτικές επισκέψεις αλλά και ψυχαγωγία. Είναι σίγουρο ότι οι νεαρές Αρσακειάδες πέρασαν καλά. Γνώρισαν την πρωτεύουσα της χώρας τους, τις συμμαθήτριές τους Αρσακειάδες των Αθηνών, πήγαν στο Θέατρο, είδαν κινηματογράφο, περπάτησαν στην Πλάκα, στο Φάληρο στην Αθήνα και ευχαριστημένες επέστρεψαν στο πανέμορφο καταπράσινο νησί τους.

*Οι πληροφορίες προέρχονται από το Αρχείο τής ΦΕ.

 

Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ

φιλόλογος – ιστορικός

Το κείμενο βασίζεται σε στοιχεία απο το Αρχείο της ΦΕ, την ανέκδοτη ιστορία του Στέφανου Γαλάτη " Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία , 1836-1936", το βιβλίο του Θανάση Γιοχάλα.