Ο εορτασμός των Τριών Ιεραρχών στο Αρσάκειο Πατρών το 1896

Μετά την απελευθέρωσή της από τους Τούρκους, ιστορικές, κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές συντελούνταν συνεχώς στην Πάτρα και το αστικό τοπίο άλλαζε μέρα με τη μέρα. Στους παλιούς κατοίκους ήρθαν να προστεθούν και νέοι από την Πελοπόννησο, την Αιτωλοακαρνανία, την Κεφαλονιά, τη Ζάκυνθο και άλλες περιοχές εντός και εκτός ελληνικής επικράτειας. Η Πάτρα, στο τέλος τού 19ου αιώνα, στραμμένη στη θάλασσα, είχε μετεξελιχθεί σε μια δυναμική πόλη-λιμάνι, με μεγάλη ανάπτυξη. Ήταν το λιμάνι εξόδου τής Ελλάδας προς τη Δύση, αφού ο ισθμός τής Κορίνθου δεν είχε ακόμα ανοίξει και τα πλοία που έφευγαν από τον Πειραιά έπρεπε να περιπλεύσουν την Πελοπόννησο για να πορευθούν δυτικά. Από εκεί έφευγαν καράβια γεμάτα εμπορεύματα και ιδέες και επέστρεφαν ξεφορτώνοντας υλικά αγαθά και ιδεολογίες. Από εκεί ξεκινούσαν και οι ακτοπλοϊκές γραμμές για την Αμερική, την Αυστραλία και την Ευρώπη.

Το λιμάνι των Πατρών με τα εμπορικά πλοιάρια και παραλιακή οδός με το τρένο

Τότε άρχισαν να κτίζονται εμπορικά καταστήματα και βιομηχανικά κτήρια, αλλά και επιβλητικές κατοικίες εμπόρων. Οι εμπορικές επαφές ήταν συνεχείςκαι η οικονομική ευρωστία είχε ως συνέπεια την ίδρυση και πολλών υποκαταστημάτων ελληνικών και ξένων τραπεζών.

Ο μηχανικός Σταμάτης Βούλγαρης είχε εκπόνησε ένα ωραίο πολεοδομικό σχέδιο για την πόλη, το οποίο ακολουθήθηκε στα περισσότερα σημεία του, και έτσι η νέα κάτω πόλη είχε ορθογώνια τεμνόμενους δρόμους, συμμετρικές πλατείες και γραφικές στοές. Στολίδι της από το 1871-1872 το δημοτικό θέατρο «Απόλλων», έργο τού Ερνέστου Τσίλλερ, στην πλατεία βασιλέως Γεωργίου Α΄. Κατά μήκος τής παραλίας, από τη μια άκρη τής πόλης ώς την άλλη, υπήρχαν σταφιδαποθήκες και εργοστάσια συσκευασίας σταφίδας. Οι περισσότεροι εργάτες έμεναν στις συνοικίες τού Αγίου Ανδρέα, τού Αγίου Γερασίμου και τού Αγίου Διονυσίου.

Σε αυτή την ακμάζουσα πόλη οι κάτοικοι είχαν παιδεία και ενδιαφέρονταν για πολιτιστικές εκδηλώσεις. Παρακολουθούσαν όπερα, θεατρικές παραστάσεις και διασκέδαζαν σε λογοτεχνικές βεγγέρες.

Η εξαγωγή σταφίδας από το λιμάνι των Πατρών. Επιχρωματισμένη καρτ-ποστάλ, εκδόσεις Π. Συναδινός

Το 1896 το γεγονός που απασχολούσε την πόλη, όπως και όλη την Ελλάδα, δεν ήταν άλλο από την αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων. Περίπου πριν από έναν χρόνο, η οργανωτική επιτροπή των Αγώνων είχε επισκεφθεί την Πάτρα, που ήταν το δεύτερο μετά την Αθήνα αθλητικό κέντρο τής χώρας, και από τότε ολόκληρη η πόλη περίμενε το μεγάλο γεγονός, αφού εκεί θα αποβιβάζονταν οι αθλητές και οι θεατές για να μεταβούν στη συνέχια στην Αθήνα. Και από εκεί θα διέρχονταν όσοι ήθελαν να επισκεφθούν την Αρχαία Ολυμπία. Ο Νικόλαος Ε. Πολίτης αναφέρει ότι για τους λόγους αυτούς η Πάτρα «άρχισε τις προετοιμασίες από το καλοκαίρι τού 1895. Ευπρεπίσθηκαν τα κτίρια τού Τελωνείου και τού Λιμεναρχείου που ήταν στο λιμάνι, καθώς και ο σιδηροδρομικός σταθμός. Επισκευάσθηκαν οι δρόμοι στο κέντρο τής πόλεως και προς το Γηροκομείο και στην Αχαΐα-Κλάους, αξιοθέατα που πιθανότατα θα προσέλκυαν ξένους επισκέπτες. Οι εστιάτορες, οι ξενοδόχοι και γενικώς οι καταστηματάρχες βελτίωσαν την εμφάνιση ή ανανέωσαν τον εξοπλισμό των επιχειρήσεών τους». Δεν ήταν όμως μόνο ωφελιμιστικοί οι λόγοι που η Πάτρα ζούσε σε αυτό το κλίμα τής προετοιμασίας. Πολλοί Πατρινοί αθλητές, όπως ο Νικόλαος Ανδριακόπουλος και ο Αντώνιος Πέπανος, θα λάμβαναν μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες και οι συμπατριώτες τους ζούσαν προσμένοντας την στιγμή που θα δόξαζαν την πόλη τους και τον «Παναχαϊκό Γυμναστικό Σύλλογο Πατρών».

Η αφίσα των Ολυμπιακών Αγώνων τού 1896

Έτσι το 1896 ήταν ένα έτος προσμονής για όλους. Όμως η Πέμπτη 30 Ιανουαρίου 1896, ημέρα τής εορτής των Τριών Ιεραρχών, ήταν μια ιδιαίτερη ημέρα για την πόλη των Πατρών. Πριν από 4 χρόνια είχε πραγματοποιηθεί επιτέλους η επιθυμία των Πατρινών να ιδρυθεί στην πόλη τους «Αρσάκειο». Και το 1896 θα ήταν η πρώτη φορά που θα γιόρταζαν την ίδρυση τού Σχολείου με την παρουσία τής νέας του διευθύντριας, τής Μαρίας Ξύδη, η οποία από την πρώτη ημέρα τής παρουσίας της στο Σχολείο είχε κερδίσει την αγάπη και τον σεβασμό των μαθητριών και την αναγνώριση τής πατραϊκής κοινωνίας. Ο εορτασμός ξεκίνησε με εκκλησιασμό των μαθητριών και τού διδακτικού προσωπικού στον ναό τής Ευαγγελίστριας, στην οδό Μαιζώνος. Η τρίκλιτη αυτή κεραμοσκεπής βασιλική, που θεμελιώθηκε το 1842 και εγκαινιάστηκε το 1846 από τον Μητροπολίτη Πατρών Γρηγόριο Γ΄ Δενδρινό, ήταν από το 1856 ο Μητροπολιτικός ναός τής πόλης.

Η οδός Μαιζώνος στην Πάτρα. Δεξιά διακρίνεται ο ναός τής Ευαγγελιστρίας. Επιχρωματισμένη καρτ-ποστάλ των αρχών τού 20ού αι.

Από το πρωί οι Αρσακειάδες, φορώντας την επίσημη λευκή στολή τους, ξεκίνησαν από το Σχολείο τους και κατευθύνθηκαν προς τη Μητρόπολη τής Πάτρας. Στις περισσότερες άρεσε πολύ αυτός ο ναός. Το βλέμμα τους τραβούσε κυρίως η αριστουργηματική οροφή με τα γραμμικά σχέδια δουλεμένα σε ξύλο σε σχέδια τού Τσίλλερ. Το χρυσό και το πορφυρό χρώμα κυριαρχούσαν και ένας άνθινος διάκοσμος πλαισίωνε τις εικόνες. Άλλες πάλι εντυπωσιάζονταν από την ιδιαιτερότητα τού ναού που ήταν κοσμημένος με πίνακες, οι περισσότεροι των οποίων ήταν προσφορές των προξένων των ευρωπαϊκών χωρών οι οποίοι ζούσαν κοντά στον ναό ή εμπόρων που ταξίδευαν στην Ευρώπη και φρόντιζαν να φέρουν στον τόπο τους, από τα ταξίδια τους, τις καλύτερες δυτικότροπες εικόνες.

Η οροφή τού Μητροπολιτικού ναού τής Πάτρας, αριστουργηματικά σχεδιασμένη από τον Τσίλλερ

Όμως εκείνη την Πέμπτη πολλά γεγονότα τράβηξαν την προσοχή τους. Οι Αρσακειάδες που ανήκαν στη χορωδία συγκεντρώθηκαν σε συγκεκριμένο σημείο τού ναού και άκουγαν με προσοχή τις τελευταίες οδηγίες τού καθηγητή τής Μουσικής. Τα μέλη τού Δ.Σ. υποδέχονταν τις Αρχές τής πόλης, τον δήμαρχο, τους δημοτικούς συμβούλους με τις συζύγους τους και τους γονείς των μαθητριών, οι οποίοι χαιρετούσαν με σεβασμό τη νέα διευθύντρια. Ήταν όλοι ντυμένοι επίσημα και είχαν έρθει να τιμήσουν τους Τρεις Ιεράρχες αλλά και το Σχολείο που συμπλήρωνε 4 χρόνια ζωής. Ο χαρακτηριστικός ήχος τού ρολογιού που είχε προσφέρει στον ναό ο Θεόδωρος Άμβουργερ, Γερμανός βιομήχανος τής Πάτρας, διέκοψε τις μαθήτριες από τις σκέψεις τους.

Ο ναός τής Ευαγγελιστρίας στην οδό Μαιζώνος. Διακρίνεται το ρολόι τού ναού, δώρο τού Γερμανού βιομήχανου Θεόδωρου Άμβουργερ.

Στις 10 ακριβώς εισήλθε στον ναό ο Αρχιεπίσκοπος ακολουθούμενος από πολλούς κληρικούς. «Τον Δεσπότη και Αρχιερέα ημών…» άρχισε να ψάλλει η χορωδία των μαθητριών τού Αρσακείου. Ο ιερέας έψαλε δέηση υπέρ των αοιδίμων ιδρυτών τού Σχολείου, των διδασκόντων και των διδασκομένων και όλων όσοι βοήθησαν το Σχολείο να προοδεύσει. Όταν τελείωσε η λειτουργία, τον λόγο πήρε ο Ευ. Καράκαλος, μέλος τής Διοικητικής Επιτροπής, ο οποίος μίλησε για τον υψηλό προορισμό τής γυναίκας και τα αγαθά τής σωστής εκπαίδευσης και αγωγής. Όλοι τον παρακολουθούσαν με ενδιαφέρον. Στα πρόσωπα όμως κάποιων κυριών που παρακολουθούσαν τον λόγο άρχισε να διαγράφεται ένα αδιόρατο μειδίαμα όταν ο ομιλητής με «ισχυρά επιχειρήματα» αντιτάχθηκε στην κακώς εννοούμενη χειραφέτηση των γυναικών. Από το 1887 που κυκλοφόρησε το πρώτο τεύχος τής «Εφημερίδος των Κυριών» δεν ήταν λίγοι αυτοί που είχαν αρχίσει να δυσανασχετούν με τις νέες αντιλήψεις. Ο λόγος τελείωσε. Οι μαθήτριες έψαλαν τον ύμνο και επέστρεψαν στο Σχολείο τους, σοβαρές και χαμηλοβλεπούσες, συνοδία των καθηγητών τους. Στον ναό γονείς, κηδεμόνες και επίσημοι συνέχαιραν τα μέλη τής Διοικούσας Επιτροπής και τη διευθύντρια, εκφράζοντας τις ευχαριστίες τους για το έργο των εκπαιδευτικών τού Σχολείου.

Αρσακειάδες των Πατρών τον 19ο αιώνα

Σήμερα, 122 χρόνια μετά, η ανάμνηση τής τελετής αυτής μένει ζωντανή χάρη σε ένα δημοσίευμα τού υπ’ αριθμ. 532 τεύχους τής εφημερίδας «Νεολόγος» των Πατρών στις 31/1/1896.

«...Τα μέλη τού Διοικητικού Συμβουλίου υπεδέχοντο τους προσερχομένους, ους επιχαρίτως εδεξιούτο η επί πνευματική μορφώσει και χάριτι διακρινομένη Διευθύντρια κ. Ξύδη, οδηγούσα έκαστον εις την οικείαν θέσιν. Ήτο ήδη δεκάτη, ότε επιφαίνεται ο Σεβ. Αρχιεπίσκοπος ακολουθούμενος υπό τού περί αυτόν κλήρου, ενώ ο χορός των μαθητριών, υπό τας ευλογίας του, ψάλλει εν αρμονία το “τον Δεσπότην και Αρχιερέα”. Ιερεύς τού Υψίστου τελεί την κεκανονισμένην δέησιν, ευχηθείς υπέρ των αοιδίμων ιδρυτών τού Αρσακείου, των διδασκόντων και διδασκομένων και εν γένει υπέρ παντός συντελούντος εις την ευόδωσιν και ευημερίαν τού ευεργετικού ιδρύματος… Μετά το πέρας τής ιεροτελεστίας ταύτης, εν μέσω εκλεκτής ομηγύρεως, καθ’ ην παρίστατο ό,τι εκλεκτόν επί πνευματική μορφώσει και κοινωνική θέσει έχει να επιδείξη η ημετέρα κοινωνία, ο κ. Καράκαλος, μέλος τής Διοικητικής Επιτροπής, λαβών τον λόγον υπερεξήρε τον εν τη κοινωνία υψηλόν προορισμόν τής γυναικός και τα αγαθά τής διανοητικής και ηθικής αυτής μορφώσεως, αντιταχθείς διά δεινών επιχειρημάτων κατά τής κακώς εννοουμένης χειραφετήσεως τής γυναικός.
Μετά τούτο αι μαθήτριαι ψάλλουσαι τον ύμνον έδωσαν το σύνθημα τής διαλύσεως, ότε εν μέσω θερμών συγχαρητηρίων, ων το αντικείμενον υπήρξε η ευπαίδευτος διευθύντρια και το περί αυτήν προσωπικόν, έληξεν η χαρμόσυνος εκείνη τελετή.»

Η Μαρία Ξύδη με Αρσακειάδες των Πατρών

Έχει περάσει σχεδόν ένας και μισός αιώνας. Η Πάτρα είναι πλέον μια μεγάλη σύγχρονη πόλη, με δικό της Πανεπιστήμιο και πάνω από 168.000 κατοίκους. Το Αρσάκειο δεν στεγάζεται πλέον στην οικία Νιανιάρα ούτε στην οδό Μαιζώνος, αλλά σε ένα ιδιόκτητο ωραίο κτήριο στο Πλατάνι τού Ρίου. Δεν μορφώνονται σε αυτό μόνο κορίτσια αλλά και αγόρια. Κάθε χρόνο όμως, από τότε μέχρι σήμερα, στις 30 Ιανουαρίου η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, το Αρσάκειο Πατρών, εκπαιδευτικοί και μαθητές την ημέρα των Τριών Ιεραρχών γιορτάζουν και την ίδρυση τού Σχολείου τους. Τού σχολείου που τόσο θέλησε η πόλη να αποκτήσει και με χαρά το βλέπει να συνεχίζει τη δημιουργική εκπαιδευτική του δραστηριότητα 128 χρόνια μετά.

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ
φιλόλογος – ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε σε πληροφορίες από το Αρχείο τής Φ.Ε., το Λεύκωμα για τα 100 χρόνια τής Φ.Ε., τον τόμο για τα 160 χρόνια τής Φ.Ε. και το βιβλίο τού Ι. Αθανασόπουλου «Το Αρσάκειο Πατρών 1892-1992, ένας αιώνας εκπαιδευτικής προσφοράς».