H τελετή αποφοίτησης στα Σχολεία τής ΦΕ

 

«Η ευτυχία τού ανθρώπου συνίσταται στη μόρφωση και στην παιδεία και όχι στα αγαθά που δίνει και παίρνει η τύχη.»

Πλούταρχος

Όπως συμβαίνει ακόμα και στις ημέρες μας, η στιγμή τής αποφοίτησης των μαθητριών από το σχολείο τους είναι σημαντική και συγκινητική. Και αυτό διότι δεν σηματοδοτεί μόνο το τέλος μιας μεγάλης προσπάθειας αλλά και την αρχή μιας νέας ζωής, ανεξάρτητης και για τις περισσότερες μακριά από το σπιτικό τους. Για τις Αρσακειάδες πάλι μιας άλλης εποχής σήμαινε και την επιστροφή στον τόπο τους, μετά από ένα μεγάλο διάστημα διαμονής στην Αθήνα. Και βέβαια η ζωή στις ιδιαίτερες πατρίδες τους ήταν διαφορετική από αυτή τής πρωτεύουσας.

 

 

Η απόφοιτος τού Αρσακείου Μ. Παλανά ποζάρει στον γνωστό φωτογράφο Πουλίδη κρατώντας, με φανερή ικανοποίηση, το δίπλωμά της. (Αρχείο ΕΡΤ)

Τα πρακτικά τής ΦΕ διασώζουν τις ημερομηνίες και μερικές φορές κριτική για τις επιδόσεις των μαθητριών αλλά δεν περιλαμβάνουν λεπτομέρειες, οι οποίες παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Το κενό έρχεται να συμπληρώσει ο καθημερινός Τύπος, πολιτικός και σατιρικός, ο οποίος προαναγγέλλει, περιγράφει και σχολιάζει, ενίοτε με καυστικό τρόπο, την τελετή αποφοίτησης. Ακολουθώντας λοιπόν τον Τύπο θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε κάποιες από αυτές τις τελετές οι οποίες ήταν η ολοκλήρωση τής εκπαίδευσης τόσων Ελληνίδων που είχαν περάσει με επιτυχία εξετάσεις, οι οποίες διεξάγονταν ενώπιων κοινού και επισήμων.

 

 

Η μαθήτρια Μ. Παλανά την ίδια μέρα έβγαλε και δεύτερη φωτογραφία, εις ανάμνησιν τού μεγάλου γεγονότος τής ολοκλήρωσης των σπουδών, στο φωτογραφικό στούντιο τού Πουλίδη. (Αρχείο ΕΡΤ)

Το 1837-1838 ήταν το πρώτο έτος λειτουργίας σχολείου τής ΦΕ. Η τελετή αποφοίτησης περιγράφεται γλαφυρά στην εφημερίδα «Αθηνά» (έτος Ζ, αρ. 537) τής Τετάρτης 29 Ιουνίου 1838. «Την ιθ΄ τού φθίνοντος έγειναν δημόσιαι εξετάσεις των εν τω ανωτέρω σχολείω (διαιρουμένω εἰς δύω), προ ενός ήδη έτους υπό της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας ενταύθα συστηθέντι, σπουδαζόντων κορασίων·εις ταύτας δε παρήσαν, ο αντιπρόεδρος Κ. Γ. Γεννάδιος, ο γραμματεύς κύριος Π. Κοκκώνης, το διοικητικόν συμβούλιον και πολλά άλλα μέλη τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας, οι γονείς των κορασίων, πολλαί φιλόκαλοι και φιλόμουσοι κυρίαι και πολύ πλήθος πάσης τάξεως των κατοίκων Αθηνών·μετά των τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας υποτρόφων παίδων, σπουδαζουσών, διά να γείνωσιν έπειτα διδασκάλισσαι, εξετάσθησαν και όσαι έξωθεν εν τω αυτώ καταστήματι φοιτώσιν εις τα εξής μαθήματα εις την ιεράν ιστορίαν, την αριθμητικήν, την γεωγραφίαν και εις άλλα πολλά μαθήματα και τεχνουργήματα αίτινες όλαι σχεδόν, αναλόγως με την ηλικίαν των και με τον καιρόν καθ’ ον εν τω ειρημένῳ καταστήματι ήρχισαν να σπουδάζωσιν, απεκρίθησαν άριστα·τα δε εξαίρετα των χειροτεχνημάτων δείγματα, τής ζωγραφικής, τής ραπτικής, τής πλεκτικής, και τής κεντιστικής, επέσυραν όλων των παρόντων την προσοχήν και τον θαυμασμόν. Οι γονείς των ειρημένων κορασίων, καθώς και το λοιπόν ακροατήριον, γενόμενοι αυτής και αυτήκοοι των χρόνου διαστήματι μεγίστων προόδων των κορασίων, αναλογιζόμενοι δε και τον σπουδαιότατον και εθνοφιλέστατον σκοπόν, τον οποίον ευθύς εξ αρχής τής συστάσεώς της η Φιλεκπαιδευτική Εταιρία και περί τής εκπαιδεύσεως τού θήλεος μέρους τής νεολαίας έλαβε, δεν εδυνήθησαν λέγω να κρατηθώσι από τού να μη χύσωσι δάκρυα χαράς και κατανύξεως θαυμάζοντες λοιπόν και επαινούντες τας εξετασθείσας και ευδοκιμησάσας κόρας, τας ευχόμεθα μεγαλητέρας προόδους και να δικαιώσωσι την υπό τής εταιρίας εκλογήν αυτών, γενόμεναι άξιαι και ικαναί να ωφελήσωσι το μεγάλης χρήζον ανατροφής και παιδείας φύλον των». Το δημοσίευμα έχει ιστορική αξία στις μέρες μας γιατί μάς παρέχει μία πλήρη περιγραφή τής πρώτης τελετής λήξης των μαθημάτων στο επονομαζόμενο τότε «Σχολείον τής Εταιρείας».

 

 

Το δίπλωμα τής Άννας Δημητρίου Πρινάρη από το Διδασκαλείο τής ΦΕ φέρει τις υπογραφές τού τότε προέδρου της ΦΕ Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, τού εισηγητή τής επί των σχολείων επιτροπής Κωνστ. Κοντογόνη, τής διευθύντριας τού Παρθεναγωγείου Σεβαστής Μάνου και τού Γραμματέα τής ΦΕ Ε. Α. Σίμου. Τα διπλώματα ήταν έργα τού χαράκτη Κ. Στερογιάννη πάνω σε σχέδια τού Ι. Κωνσταντίνου. Στο περίτεχνα διακοσμημένο πλαίσιο απεικονίζονται το Αρσάκειο, ο Παρθενώνας, το Πανεπιστήμιο, το Θησείο και μούσες. Το πλαίσιο κορυφώνεται σε μία μορφή ένθρονου αγγέλλου κάτω από τον οποίο διακρίνεται η επιγραφή «Αρχή Σοφίας Φόβος Κυρίου». Διακρίνεται και η πρώτη σφραγίδα τής ΦΕ με την Αθηνά στο κέντρο και τον τίτλο τής Εταιρείας στην περιφέρεια. (Αρχείο ΦΕ)

Από την ημέρα που ιδρύθηκε το πρώτο σχολείο τής ΦΕ καθιερώθηκε να γίνεται Συνέλευση των μελών της κατά τη λήξη κάθε σχολικού έτους. Η συνέλευση αυτή εξακολούθησε να συνέρχεται κάθε χρόνο μέχρι το 1846. Μάλιστα, εκτενέστατη περιγραφή τής τελετής αποφοίτησης τού δεύτερου έτους λειτουργίας τού Σχολείου βρίσκουμε στην έκθεση τού Ι. Κοκκώνη προς τη Γενική Συνέλευση τής ΦΕ (3 Ιουλίου 1939). Το 1839 ήταν ο πρώτος χρόνος που αποφοιτούσαν μαθήτριες από το Σχολείο τής ΦΕ, οι οποίες κατείχαν πλέον το δίπλωμα τής δασκάλας. Σύμφωνα με την περιγραφή λοιπόν τού Κοκκώνη στην τελετή αποφοίτησης, εκτός των εξετάσεων στα μαθήματα, γινόταν και έκθεση των χειροτεχνημάτων των μαθητριών, τα οποία «επέκειντο εις τρεις τραπέζας εν τω μέσω τής αιθούσης» και ήταν κεντήματα, πλεξίματα, ραψίματα, διάφορα καλλιγραφήματα, σκιαγραφήματα και άνθη τεχνητά. «Ταύτα είλκυσαν την προσοχήν των θεατών και τους επαίνους, κρινόμενα κάλλιστα και εντελέστατα εις το είδος των». Την πρώτη ημέρα εξετάζονταν μόνο οι μαθήτριες τής ανωτέρας τάξεως λόγω τού περιορισμένου χρόνου, διότι η διάρκεια τής τελετής ήταν από τις 10.15΄ π.μ. έως τις 2 μ.μ. Είχαν προηγηθεί οι εξετάσεις στα διδασκόμενα μαθήματα των μαθητριών των μικρότερων τάξεων, παρουσία των μελών τού ΔΣ αλληλοδιαδόχως. Οι εξετάσεις των κατωτέρων τάξεων γίνονταν την εβδομάδα που ακολουθούσε την επίσημη τελετή. Η έκθεση τού Ι. Κοκκώνη προς τη Γενική Συνέλευση τής ΦΕ αναφέρει ακόμα ότι «εν τω μεταξύ των εξετάσεων έψαλλον κατά χορούς εναρμονίως αι μαθήτριαι διάφορα άσματα, οίον το των εξετάσεων το επί τής αναβάσεως εις τον θρόνον τής Α.Μ. τού Βασιλέως, το επί τής αφίξεως τής Α.Μ. τής Βασιλίσσης και άλλα τινά και τέλος τον πολυχρονισμόν τού Βασιλέως». Αναφέρεται μάλιστα ότι η μαθήτρια Μοσχούλα Καζούρη έψαλε το άσμα «"Εάν έση φιλομαθής, έση και πολυμαθής", ελκύσασα την προσοχήν των ακροατών διά την ευφωνίαν και ευαισθησίαν της εις τα τής Μουσικής». Και η έκθεση τού Κοκκώνη καταλήγει: «Η συνεδρίασις ελύθη με κοινήν ευχαρίστησιν όλων των παρευρεθέντων και με ιδιαιτέραν αγαλίασιν των μελών τής Εταιρείας τα οποία είδον τους καρπούς των αγώνων των κι επείσθησαν ότι με μικράν και ανεπαίσθητον θυσίαν των πολλών κατορθούται μέγα ευεργέτημα εις το Έθνος και έντιμον εις τους εργαζομένους αυτό».

 

 

Το δίπλωμα τής Ελένης Αν. Μαυρομιχάλη από τη Σπάρτη, κόρης τού στρατηγού Αναστασίου Μαυρομιχάλη και εγγονής τού Πετρόμπεη. (από το Αρχείο τής Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας) (Αρχείο ΦΕ)

Επισήμως όμως εξετάσεις απολυτήριες δεν αναφέρονται στον Κανονισμό τού 1842. Αντίθετα, το 1851 καθορίζεται ότι «μετά την πενταετίαν όσαι εξετασθείσαι κριθώσι άξιαι λαμβάνουσιν απολυτήριον εμφαίνον την ικανότητα εκάστης». Από το 1852 οι εξετάσεις των διδασκαλισσών για το πτυχίο τους γίνονταν ενώπιον επιτροπής τού Δημοσίου. Πρόεδρός τής επιτροπής ήταν ο διευθυντής των δημοτικών σχολείων. Από το 1855 συντασσόταν ειδική έκθεση με περιγραφή τής τελετής των εξετάσεων η οποία καταχωρείτο στα Πρακτικά των Συνελεύσεων. Σε δημοσίευμα στην εφημερίδα «Αθηνά» (έτος ΚΗ΄, αριθμ. 2782) τής Τετάρτης 1ης Ιουλίου 1859 διαβάζουμε το όνομα τής μαθήτριας που πρώτευσε στο Σχολείο. Η αναφερόμενη εδώ πόλη Βιτώλια είναι το Μοναστήρι. Προφανώς η μαθήτρια ήταν υπότροφη και είχε έρθει να πάρει το δίπλωμα τής δασκάλας προκειμένου να διδάξει τα κορίτσια στην πατρίδα της.

«Μεταξύ των διακριθέντων κορασίων εις τας εξετάσεις τού Αρσακείου Παρθεναγωγείου, μ΄ εὐχαρίστησίν μας ίδομεν και την εκ Μακεδονίας κυρίαν Αικατερίναν Σωτηρίου Δαμιάνοβιτς, απαντήσασαν μετά πολλής ευστοχίας εις τα οποία εδιδάχθη μαθήματα και χειροτεχνήματα. Η νέα αυτή ηξιώθη και τού ανήκοντος διπλώματος με βαθμόν άριστα. Συγχαίρομεν λοιπόν τους γονείς αυτής και τα τέκνα εκείνων τα οποία πρόκειται να εκπαιδευθώσι υπό τοιαύτην εξαίρετον νέαν, απερχομένην οσονούπω εις Βιτώλια τής Μακεδονίας, παρά τοις γονεύσιν αυτής.»

 

Δίπλωμα τής Χαρίκλειας Κωνσταντίνου, η οποία γεννήθηκε το 1857 στο Σούλι και εκπαιδεύτηκε στο Αρσάκειο Παρθεναγωγείο Αθηνών το 1875. Το δίπλωμα φέρει υπογραφή τού Υπουργού επί των Εκκλησιαστικών και τής Δημοσίας Εκπαίδευσης και τού Γενικού Διευθυντή των Δημοτικών Σχολείων.

Από τής ιδρύσεως των Σχολείων τής ΦΕ, οι εξετάσεις διεξάγονταν δημόσια, παρουσία επισήμων αλλά και των κηδεμόνων των μαθητριών. Αυτό τηρείτο όχι μόνο στα Σχολεία των Αθηνών, το Αρσάκειο Εσωτερικό Σχολείο, το Τοσίτσειο Εξωτερικό Σχολείο, αλλά και στα εν Δήμοις Σχολεία τής ΦΕ στην Ελευσίνα, την Κηφισιά και αλλού.

Σε δημοσίευμα τού 1871 στην εφημερίδα «Αιών» πληροφορούμαστε ότι, εκτός από τη βασίλισσα Όλγα, στην τελετή έναρξης των εξετάσεων παρέστη και ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, ο οποίος ήταν πρωθυπουργός της Ελλάδος. Οι εξετάσεις άρχισαν με τις μαθήτριες των δύο τελευταίων τάξεων, οι οποίες εξετάστηκαν μία-μία. Η βασίλισσα ενθουσιάστηκε από την επίδοσή τους. Ακολούθησαν τα παιδάκια τού Νηπιαγωγείου μαζί με τη νηπιαγωγό Ιφιγένεια Δημητριάδου, απόφοιτο τού Αρσακείου, την οποία η ΦΕ είχε στείλει στο Παρίσι για να σπουδάσει ειδικά σχετικά με την εκπαίδευση των νηπίων. Όταν επέστρεψε διορίστηκε διευθύντρια τού Αρσακείου Νηπιαγωγείου. Με τις οδηγίες της οι μικρές μαθήτριες τραγούδησαν παιδικά τραγούδια. Μετά το τέλος των εξετάσεων οι καλεσμένοι επισκέφθηκαν την έκθεση χειροτεχνημάτων, κεντημάτων αλλά και μανταρίσματος φθαρμένων υφασμάτων. Οι εξετάσεις διήρκεσαν 20 ημέρες και τότε ο εισηγητής τής επί τής Παιδείας Επιτροπής ανακοίνωσε το όνομα τής νικήτριας τού Ραλλείου βραβείου. Ο Παναγιώτης Ρομποτής προσέφερε στη μαθήτρια το βραβείο και εκφώνησε έναν συγκινητικό λόγο. Η βασίλισσα ζήτησε να διαβιβαστούν τα συγχαρητήρια σε όλες τις μαθήτριες, γιατί ήταν ισάξιες.

 

 

1918-1919. Απολυτήριο τής Ρουμπίνης Στήνα από τον Πύργο. Το απολυτήριο υπογράφουν ο Επόπτη των Σχολείων Γ. Παπασωτηρίου, η διευθύντρια τού Σχολείου Αικατερίνη Βαρουξάκη, ο Πρόεδρος τής ΦΕ Άγγελος Σίμος και ο Γραμματέας Ιωάν. Θεοδωρίδης.

 

Περί των εξετάσεων τού Αρσακείου και των λοιπών Σχολείων τής Φιλεκπαιδευτικής Ἑταιρίας

«Δίδομεν ευχαρίστως τας επομένας πληροφορίας: τη 6 Ιουνίου, ημέρα Κυριακή, ετελέσθη περί ώραν 11 και εν τω Αρσακείω, η έναρξις των ενιαυσίων εξετάσεων των διαφόρων Σχολείων τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας. Παρήσαν δε η προστάτις τής Εταιρίας, η Βασίλισσα, ο πρωθυπουργός μετά των λοιπών υπουργών, ο Σ. Μητροπολίτης μετά τού Αρχιεπισκόπου Μαντινείας, πολλοί άλλοι των εν τέλει και πλήθος εκλεκτού ακροατηρίου. Η έναρξις εγένετο από των ωρίμων καρπών, ήτοι από τής ε΄ και ανωτάτης τάξεων των δύο τμημάτων τού Διδασκαλείου, εσωτερικού και εξωτερικού, ανά μίας μαθητρίας εις έκαστον των μαθημάτων εξεταζομένης. Πρώτον μάθημα εξητάσθη το τής χριστιανικής ηθικής, είτα δε τα ελληνικά, τα μαθηματικά, η φυσική και η ζωολογία, η ιστορία, η παιδαγωγία, η οικιακή οικονομία (γαλλιστί) και η Γαλλική φιλολογία. Αι απαντήσεις των εξετασθεισών μαθητριών υπήρξαν τοσούτον εύστοχοι και μετά τοσούτου θάρρους, ώστε εκίνησαν τον θαυμασμόν τής Βασιλίσσης. Μετά ταύτα άδοντα εισήλθον τα μικρά κοράσια τού Νηπιαγωγείου, ηγουμένης τής Κυρίας Ιφιγένειας Δημητριάδου, καταρτισθείσης δαπάνη τής Εταιρίας εν Παρισίοις προ τεσσάρων ετών, γνωστής δε επί τη εισαγωγή τής λαμπράς μεθόδου των νηπιαγωγείων. Πάντες κατεγοητεύθησαν εκ τής μεθόδου ταύτης. Κατήλθον κατόπιν πάντες προς επίσκεψιν των χειροτεχνημάτων, εν οις αξιοσημείωτος είναι η επίδοσις εις το να επιδιορθωθούν τα φθαρέντα ενδύματα.

Μετά ταύτα, επί δύο εβδομάδας, εξηκολούθησαν τακτικώς αι εξετάσεις. Τη δε 20ή Ιουνίου, ημέρα Κυριακή, μετά την 10 ώραν, ο εισηγητής τής επί των σχολείων επιτροπής ανέγνω το αποτέλεσμα των εξετάσεων, πόσαι προεβιβάσθησαν και πόσαι διεκρίθησαν. Περί την 11ην ώραν ενεφανίσθη η Βασίλισσα, ίνα παρασταθή εις τας εξετάσεις τής Μουσικής. Μετά πολλής δε καλοκαγαθίας ανεμίχθη εις τον χορόν των αδουσών μαθητριών, όπερ συνεκίνησε πάντας, διέταξε δε να άσωσι τα κοράσια, παρά το πρόγραμμα και τινα ασμάτια, άπερ ήκουσεν άλλοτε, εν ταις συναναστροφαίς των κορασίων παρευρεθείσα. Επεσφράγισε δε την τελετήν η απονομή τού Ραλλείου βραβείου. Ο Πρόεδρος τής Εταιρίας πρωτοπρεσβύτερος Π. Ρομπότης, ιερεύς τής Βασιλίσσης και καθηγητής τού Πανεπιστημίου, αποσφραγίσας το φέρον το όνομα τής νικησάσης εν τω διαγωνισμώ δελτίον και προσκεκολλημένον εις το τετράδιον, ανεκήρυξε νικήσσαν την Ελένην Κακουλίδου, μετά ταύτα δ’ ανέγνω την απόφασιν τού Συμβουλίου. Προσελθούσα η μαθήτρια αύτη τής ε΄ τάξεως έλαβεν από τής Βασιλίσσης το χρηματικόν ένταλμα εξ 900 περίπου δραχμών. Ευθύς ο πρόεδρος έλεξε προς αυτήν τοιάδε τινά: "Έλαβες, φίλτατον κοράσιον, το Ράλλειον βραβείον, ως έπαθλον τού αγώνος, ον ηγωνίσω προς τας συμμαθητρίας σου τής ε΄ και ανωτάτης τάξεως τού Ἀρσακείου. Συγχαίρω σοι και επαινώ. Αλλ’ ουχ ήττον πολλών επαίνων άξιαι είναι και αι λοιπαί συμμαθήτριαι, διότι εν μεν τω καλώ αγώνι τής αρετής ίσαι και εφάμιλλοι απεδείχθησαν, εν δε τω των γραμμάτων γενναίως ηγωνίσθησαν και αύτα. Χαίρετε λοιπόν πάσαι, ω αγλαοί καρποί τού Αρσακείου! Πέποιθα, ότι, απολυόμεναι μετ’ ολίγον εις το μέγα σχολείον τής κοινωνίας, τηρήσετε ευλαβώς την ιεράν παρακαταθήκην τής ελληνοπρεπούς παιδεύσεως και των χριστιανικών αρετών, ας μετά στοργής εκαλλιέργησαν εν υμίν ενταύθα η σεμνή χορεία των διδασκάλων, και αι άλλαι φιλόστοργοι μητέρες, η ξυνωρίς των Διευθυντριών. Ας ευωδιάζη λοιπόν το πολύτιμον μύρον υμών, ανά πάσαν την Ελλάδα γαίαν, προς καθωραίσιν και αναγέννησιν αυτής. Τούτο έσται η χαρά τής σεπτής ημών Προστάτιδος, τούτο των αοιδίμων ιδρυτών και ευεργετών και πάντων των μελών τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας. Αι ευχαί πάντων ημών θέλουσι παρακολουθεί υμάς διά παντός τού βίου ημών, διότι πάντες συναισθανόμεθα, οπόσον ευεργετική και ηλίκη η δύναμις τού γυναικείου φύλου ελληνοπρεπεί παιδεία και χριστιανικαίς αρεταίς κεκοσμημένου. Χαίρετε και πάλιν!" Ἐγερθείσα η Βασίλισσα εκάλεσεν και τας λοιπάς συμμαθητρίας και επεφόρτισε τον πρόεδρον να συγχαρή και αυτάς διότι έμαθεν, ότι κατ’ ουδέν σχεδόν υπολείπονται τής νικησάσης.».

 

 

Τελειόφοιτες μαθήτριες τού Αρσακείου με τη διευθύντρια τού Σχολείου Γιοχάνα Κλέμπε και την υποδιευθύντρια Μπαμπέτ Χάουκολτ (Αρχείο ΦΕ)

Αξίζει όμως να δούμε πώς περιγράφεται η τελετή αποφοίτησης τής Τετάρτης 30 Ιουνίου 1876 στη σατιρική εβδομαδιαία εφημερίδα «Αριστοφάνης». Από αυτήν αντλούμε ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το τι γινόταν κατά τις τελετές απονομής τού Ραλλείου βραβείου, όπως π.χ. για τους κομψευόμενους νέους στους οποίους απαγορευόταν η είσοδος. Ότι επιτρεπόταν η είσοδος μόνο σε ηλικιωμένους και μάλιστα ότι δεν επετράπη να εισέλθουν στην αίθουσα όλοι οι δημοσιογράφοι. Το Ράλλειο βραβείο απενεμήθη τη χρονιά εκείνη στη δεσποινίδα Λαχανά και τής το απένειμε ο Χρ. Ν Φιλαδελφεύς. Η γλώσσα τού δημοσιεύματος είναι αρκετά ειρωνική και πιο ελεύθερη είναι αυτή που χρησιμοποιούσαν τα σατιρικά φύλλα την εποχή εκείνη.

 

 

Η μεγάλη αίθουσα τελετών τού Αρσακείου όπου γινόταν η τελετή τής αποφοίτησης. Η αίθουσα βρισκόταν στον α΄ όροφο, στη γωνία Αρσάκη και Πανεπιστημίου. Στην κόγχη τού βάθους, δίπλα στην εικόνα τού Παντοκράτορα, διακρίνονται οι εικόνες από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη από τον οίκο Ηachette. Στις θέσεις που προορίζονταν για τον πρόεδρο, το βήμα τού ομιλητή και το ΔΣ ποζάρουν οι Αρσακειάδες. (Αρχείο ΦΕ)

«Tην Κυριακήν ετελέσθη εν τω Αρσακείω η εορτή τής απονομής τού Ραλλείου βραβείου. Πολύς κόσμος, και μάλιστα πολλοί κύριοι κομψευόμενοι συνέρρευσαν εις την εορτήν ταύτην, αλλά δυστυχώς το αξιότιμον συμβούλιον τής εταιρίας απηγόρευσε την είσοδον εις πάντα έχοντα μικρόν μύστακα, την αφήκε δε ελευθέραν εις τους μεσήλικας και τινας άλλους χαίροντας προνόμιον εισόδου. Πολλοί δημοσιογράφοι αν κι είχον εισιτήριον, δεν ηδυνήθησαν να εισέλθωσι με όλας τας παρατηρήσεις τας οποίας έκαμον εναντίον των διαμαρτυρήσεων τής κυράς Μπήλιως και τού θυρωρού. Τούτο νομίζομεν είναι ήκιστα κολακευτικόν διά τον Παρθενώνα τού Αρσακείου. Αφού αι μαθήτριαι έψαλον τον βασιλικόν ύμνον ο κύριος Χρ. Ν. Φιλαδελφεύς, διάσημος οικονομολόγος τού Αρσακείου τρέμων και δακρύων εκ τής συγκινήσεως, απήγγειλε λογίδριον, δι’ ου συνεβούλευσε τας μαθητρίας, μεταξύ δε των άλλων σπουδαίων είπεν ότι ο Κάδμος πρώτος έφερεν εις την Ελλάδα τα γράμματα εκ τής Φοινίκης. Μετά το λογίδριον τούτο απενεμήθη το βραβείον εις την κυρίαν Λαχανά. Και εις ανώτερα, κυρία και εις ανώτερα!»

 

 

Η πλαϊνή όψη τής μεγάλης αίθουσας τελετών. Περιμετρικά η αίθουσα είχε 6 σειρές αμφιθεατρικών εδράνων. Κατά τη διάρκεια των τελετών στο κέντρο τής αίθουσας τοποθετούνταν καρέκλες για τους καλεσμένους και τους γονείς των μαθητριών. Στα περιμετρικά έδρανα κάθονταν οι μαθήτριες τού Σχολείου. (Αρχείο ΦΕ)

Τέλος σε δημοσίευμα τής εφημερίδας «Καιροί» στις 22 Ιουνίου 1909 (έτος 37, αριθ. 161) περιγράφεται γλαφυρότατα η τελετή απονομής τού Ραλλείου και του Μποτασείου βραβείου το 1909, όταν Προεδρος της ΦΕ ήταν ο Κ. Καραπάνος και αντιπρόεδρος ο Γ. Μιστριώτης, ενώ διευθύντριες ήταν η Μαρία Αλεξανδρίδου (εσωτερικό) και η Αικατερίνη Βαρουξάκη (εξωτερικό). Παίρνουμε πληροφορίες για την ώρα τής τελετής, για το πώς ήταν το εσωτερικό τής μεγάλης αίθουσας τελετών, πού κάθονταν οι μαθήτριες και πού οι επίσημοι. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο λόγος τού καθηγητή Μιστριώτη, ο οποίος υπεραμύνεται τής «εις βάθος παιδείας» την οποία πρέπει να λαμβάνουν οι νέες Ελληνίδες και μέμφεται όσους θέλουν να μετατρέψουν το Αρσάκειο σε Επαγγελματική Σχολή. Φαίνεται ότι δεν είναι η πρώτη φορά που ο Γ. Μιστριώτης ήταν ο ομιλητής στην τελετή απονομής βραβείων. Στις 31/6/1907 το περιοδικό των δημοτικιστών «Νουμάς» σχολίασε με δηκτικότατο τρόπο τον ετήσιο λόγο τού Μιστριώτη και διακωμώδησε την έναρξη τής τελετής αποφοίτησης και τα τραγούδια που ερμηνεύονταν από Αρσακειάδες. Συγκεκριμένα ο αρθογράφος, μετατοπίζοντας στις Αρσακειάδες το μένος του κατά τού καθαρολόγου Μιστριώτη, υπογράμμισε ότι «το τραγούδι απλωνόταν στην αίθουσα και αντηχούσε σαν πνοή θανατικού. Οι μαθήτριες υποχρεώνονται να αποστηθίσουν πράγματα που δεν έχουν κατανοήσει, ωστόσο το κοινό τις καμάρωνε με περίσσεια υπερηφάνειας» και κατέληγε λέγοντας ότι «οι Αρσακειάδες μπολιάζονται με τον σπόρο τής προγονοπληξίας που απομυζά τα ζωντανά στοιχεία τής ύπαρξής τους». Μάλιστα υπογράμμιζε ότι η συγκεκριμένη μέθοδος διδασκαλίας οδηγεί τις μαθήτριες σε ηθικό, πνευματικό και κοινωνικό μαρασμό.

«Μετά τής συνήθους σχολικής λαμπρότητος διεξήχθη και χθες εν τω Αρσακείω η ετήσια τελετή τής απονομής των βραβείων Ράλλη και Μπόταση. Από τής 4ης απογευματινής ώρας η προς την λεωφόρον Πανεπιστημίου μεγάλη αίθουσα των τελετών τού Φιλεκπαιδευτικού ιδρύματος είχεν υπερπληρωθή μέχρις ασφυξίας, κόσμου ιδία των γραμμάτων προεξέχοντος πάντοτε και ευλόγως κατά την τελετήν ταύτην, τού γυναικείου φύλου. Αι μαθήτριαι πάσαι εις τους εν πάση τη περιφερεία τής αιθούσης εξώστας, οπόθεν, ὡς τερετίσματα ηκούοντο αι διαρκείς φαιδραί συνομιλίαι των, στεφόμεναι κυρίως περί τας πιθανάς υποτροφίας των βραβείων.

 

 

Η διευθύντρια Μαρία Αλεξανδρίδου με απόφοιτες τού Αρσακείου Διδασκαλείου Αθηνών. Από το Αρχείο τού ΣΑΦΕ

Επί τέλους, όλαι αι φωναί και οι ψίθυροι κατέπαυσαν. Ήτο η ώρα 5η απογευματινή, οπότε τα μέλη τού Διοικητικού Συμβουλίου τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, αι Διευθύντριαι των δύο Αρσακείων, οι καθηγηταί και οι διδασκάλισσαι κατέλαβον τας θέσεις των και η τελετή ήρχισεν διά μιας δοξολογίας. Κατόπιν εψάλει υπό χορωδίας μαθητριών ο Βασιλικός Ύμνος και διάφορα άλλα άσματα. Μεθ’ ο ο σεβ. καθηγητής τού Πανεπιστημίου και αντιπρόεδρος τής Εταιρείας εξεφώνησε πανηγυρικόν λόγον τού οποίου δημοσιεύομεν την κάτωθι σαφή περίληψιν.

Εν μεν τω προοιμίω του ο κ. Μιστριώτης κατέδειξε την μεγάλη σπουδαιότητα τού καθιδρύματος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, όπερ ωνόμασε «μέγα τής ενικής φυλής χαλκείον, εν ω σφυρηλατείται το ήθος και είναι το οιωνοσκοπείον, εν ω ο σοφός οιωνοσκόπος δύναται να προϊδη τας λεωφόρους ας μέλλει να διέλθη η ιστορία τής νεωτέρας Ελλάδος. Εντεύθεν εξηγείται η σπουδαιότης ην κέκτηται η ποιότης τής παιδεύσεως τώνδε των καθιδρυμάτων, διότι η μεταβολή των επί το χείρον ή επί το βέλτιον, δεν βλάπτει τμήμα τής διοικήσεως τού κράτους αλλ’ αυτήν την ιδιοφυΐαν τής προνομιούχου φυλής.».

 

 

Η διευθύντρια τού Αρσακείου Πατρών Μαρία Ξύδη με τελειόφοιτες σπουδάστριες στην εσωτερική αυλή τού παλαιού κτηρίου στο Αρσάκειο Πατρών (Αρχείο ΦΕ)

Διά τούτο ελέγχων εκείνους, οίτινες θέλουσι να μεταβάλλωσι τα καθιδρύματα τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας εις επαγγελματικάς σχολάς. Διότι προς πολλοίς άλλοις, λέγει ο σεβαστός αγορητής, «παν έθνος δείτε ου μόνον βιομηχάνων, αλλά και ανθρώπων και πολιτών. Τα βιομηχανικά πλήθη βεβαίως αναπτύσσουσι τον ιδιωτικόν και εθνικόν πλούτον, όταν έχωσι κεφάλαια και ναυτικήν υποστήριξιν, αλλά δεν δημιουργούσι πολίτας δυναμένους να κυβερνήσωσι και σώσωσι το Κράτος. Ο πλούτος δεν είναι πιστός αλλά μόνον πολύτιμον όργανον, δι’ ου οι υψιλοί στόχοι προάγονται. Επειδή όμως εν τοις καθ’ ημάς χρόνοις, πλείστα τής κοινωνίας μέλη φέρονται ακατάσχετα προς κτήσιν πλούτου, ολιγωρούντα των άλλων τής ευδαιμονίας όρων, το Διοικητικόν Συμβούλιον ηθέλησε να εξετάση την γνώμην τής θηλείας νεολαίας και ώρισεν ως θέμα τού διαγωνισμού το εξής. «Μόνον η υλική ευπορία δύναται να καταστήσῃ τον οίκον ευτυχή;».

Αι εκθέσεις των διαγωνιζομένων μαθητριών διαφέρουσι κατά την φραστικήν δύναμιν, την δεινότητα των επιχειρημάτων, την λογικήν αλληλουχίαν, την ευγένειαν των αισθημάτων και το ηθικόν βάθος εξ ων εξέρχονται τα κοινωνικά αυτῶν διδάγματα, αλλά πάσαι, ουδεμιάς εξαιρουμένης, συμφωνούσι ότι μόνη η υλική ευδαιμονία είναι ανεπαρκής, όπως καταστήσῃ τον οίκον ευτυχή. Τινές τούτων, μετά ποιητικής εξάρσεως, υμνούσιν την ηθικήν υπόστασιν, άδουσες διθυραμβικούς υπέρ τής οικιακής ομοφροσύνης και τής στοργής προς τα τέκνα, άπερ είναι το φυτώριον τής Πολιτείας και γεραίρουσι την μητέρα, ήτις δίκην βασιλίσσης διοικεί τα τού οίκου.

 

 

«Το 1969-70 πολλές τάξεις τού Τοσιτσείου, μέχρι να ολοκληρωθεί τό νέο κτήριο στην Εκάλη, στεγάζονταν στό Αρσάκειο Ψυχικού κατά τις απογευματινές ώρες. Στη φωτογραφία μαθήτριες του Τοσιτσείου με τον Διευθυντή κ. Νικόλαο Χρηστίδη και τους καθηγητές από αριστερά Αικ. Γκόρκα, Αννα Πασά, Β. Κράβαρη και Αν . Σκιαδά στα προπυλαια του Αρσακείου Ψυχικού κατά την τελετή αποφοίτησης με τις χαρακτηριστικές λευκές στολές» (Αρχείο ΦΕ)

Μαθήτριά τις εικονίζει την ευδαιμονίαν ως αρμονίαν ͘ ως δ’ εν τη αρμονία τής λύρας δεν είναι ικανά τα ξύλα και αι χορδαί αλλ’ απαιτείται και η θεία έμπνευσις, ούτω και τη ευδαιμονία πλην τού πλούτου προσαπαιτείται και ηθική και διανοητική μόρφωσις. Ταύτα αναγιγνώσκων τις δύναται να υπολάβη ότο λαθών ενοικεί εις σχολήν πρακτικών φιλοσόφων. Αφού ο κ. Μιστριώτης διά πολλών παραδειγμάτων εκύρωσεν την θεωρίαν ότι μόνος ο πλούτος δεν είναι δύναμις, αλλ’ όταν τεθή εις την υπηρεσίαν των ιδεών, εν τέλει κατέληξεν ως εξής: «Αλλά δύναταί τις να είπη: Τα γενναία ταύτα ρηματα εισί εν στρατιωτικαίς σχολαίς και ουχί εν Παρθεναγωγείω. Μάθε όμως συ ο απαιδαγώγητος ότι τον γενναίον στρατιώτην πλάττει μάλλον η μήτηρ ή ο στρατηγός, και μάλλον το Παθεναγωγείον ή το στρατόπεδον, ως εμαρτύρησαν αι Σπαρτιάτιδες αι δίδουσαι την ασπίδα τής τέχνης αυτών. Τύχη αγαθή; Αι δε αι ελληνίδες έχουσι την καρδίαν μεστήν γενναίων αισθημάτων και την διάνοιαν πλήρη μεστών ιδεών. Εκ τής ακροάσεως των εκθέσεων θέλατε ομολογήσει. Μετά τον πανηγυρικόν τού κ. Μιστριώτου, η εκ των διδασκαλισσών δεσποινίς Τασιοπούλου με ηχηράν και αρμονικήν φωνήν απήγγειλε τα αποτελέσματα των εξετάσεων εξ ων δημοσιεύομεν τα ονόματα των αριστευσασών μαθητριών των τριών τάξεων των δύο διδασκαλείων τού Αρσακείου.

 

 

Μαθήτριες που βραβεύτηκαν με το Ράλλειο ή το Μποτάσειο βραβείο το 1927 σε αναμνηστική φωτογραφία (Εφημερίδα Καθημερινή)

• Το κείμενο βασίζεται σε στοιχεία από το Αρχείο τής ΦΕ, την ανέκδοτη «Ιστορία τής ΦΕ» τού Στέφανου Γαλάτη, το βιβλίο τής Σιδηρούλας Ζιώγου-Καραστεργίου «Η Μέση Εκπαίδευση των κοριτσιών στην Ελλάδα (1830-1893)», Αθήνα 1986, το βιβλίο «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία. Αρσάκεια-Τοσίτσεια Σχολεία 1836-1996. 160 χρόνια παιδείας», καθώς και σε δημοσιεύματα τού Τύπου.

Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ                                                                                                                          

φιλόλογος – ιστορικός