Ο Γεώργιος Μιστριώτης και η διδασκαλία τού αρχαίου δράματος στο πρωτότυπο από Αρσακειάδες *

Ο Γεώργιος Μιστριώτης γεννήθηκε στην Τρίπολη το 1840. Σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και με υποτροφία τού ελληνικού κράτους συνέχισε τις σπουδές στο Πανεπιστήμιο τής Λειψίας. Το 1868 ανακηρύχθηκε υφηγητής και αργότερα τακτικός καθηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή τού Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου διέγραψε λαμπρή πορεία. Υπήρξε πολυγραφότατος και μέγας «γλωσσαμύντωρ», όπως ονόμαζαν τότε τους οπαδούς τής καθαρεύουσας. Ήταν πρόεδρος πολλών συλλόγων μεταξύ των οποίων και τής ιδρυθείσας το 1895 «Εταιρείας προς διδασκαλίαν των Αρχαίων Ελληνικών Δραμάτων».

Ο καθηγητής Πανεπιστημίου Γεώργιος Μιστριώτης διετέλεσε αντιπρόεδρος τού ΔΣ τής ΦΕ από το 1901 μέχρι το 1908. Την περίοδο εκείνη δίδασκε Αρχαία Ελληνικά στις νεαρές Αρσακειάδες και καθιέρωσε και την διδασκαλία αρχαίας τραγωδίας στο πρωτότυπο. Εδώ φωτογραφίζεται με νεαρές Αρσακειάδες σε μια αίθουσα τού Σχολείου όπου υπάρχει μεγάλη βιβλιοθήκη (αρχείο ΦΕ)

Μέσω τής Εταιρείας αλλά και τής σχολιασμένης έκδοσης των αρχαίων τραγικών που πραγματοποίησε, επηρέασε το δραματολόγιο των ελληνικών θιάσων. Πίστευε ότι η δόξα τής αρχαίας Ελλάδος θα μπορούσε να αναστηθεί μέσω τού ελληνικού θεάτρου. Ώθηση στο όνειρό του έδωσε η αποκάλυψη των δύο αρχαίων θεάτρων κάτω από την Ακρόπολη το 1850-1860, δηλαδή τού θεάτρου τού Διονύσου και τού Ωδείου Ηρώδου τού Αττικού. Ήταν η εποχή που ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, καθηγητής τής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, προσπαθούσε να πετύχει την επαναλειτουργία των αρχαίων θεάτρων και την ένταξή τους στην καλλιτεχνική ζωή τής πρωτεύουσας. Ο άνθρωπος όμως που αξιοποίησε τα θέατρα αυτά, πραγματοποιώντας παραστάσεις στην αρχαία γλώσσα των τραγικών ποιητών, ήταν ο Μιστριώτης, ο οποίος στο πλαίσιο των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων πραγματοποίησε σειρά φοιτητικών παραστάσεων στην αρχαία ελληνική γλώσσα των έργων «Αντιγόνη», «Ηλέκτρα», «Οιδίποδα Τύραννο» και «Ιφιγένεια εν Ταύροις». Οι παραστάσεις έθεσαν τις βάσεις για την αναβίωση τού αρχαίου δράματος τον 20ό αιώνα. Ο ίδιος εισηγήθηκε εξάλλου την αξιοποίηση τής μουσικής για την επένδυση των παραστάσεων.

Η μαθήτρια τού Αρσακείου Βασιλική Μπόγα το 1910 υποδυόταν τον Οδυσσέα σε αρχαία τραγωδία που ανέβηκε προφανώς υπό την επίβλεψη και τη διδασκαλία τού Γ. Μιστριώτη. Στο πίσω μέρος τής φωτογραφίας διαβάζουμε την αφιέρωση «Τῇ πνευματικῇ μου μητρί, εἰς ἀνάμνησιν, Βασιλική Μπόγα (Ὀδυσσεύς) τῇ 27ῃ/2/1910 (Αρχείο ΦΕ)

Οι ιδέες τού Μιστριώτη σχετικά με τον ρόλο τού θεάτρου στην προσπάθεια ανόρθωσης τού νέου Ελληνισμού εμπεριέχονται στις προσφωνήσεις του πριν από κάθε παράσταση αρχαίου δράματος. «Το Θέατρον είναι η γνησιωτάτη εικών παντός λαού και πάσης περιόδου. Είναι το μέγιστον τού έθνους σχολείον εις ο φοιτώσι άνδρες έχοντες την δύναμιν να ωφελήσωσι ή να βλάψωσι την πολιτείαν. Είναι ανάγκη να βελτιώσωμεν το Εθνικόν Θέατρον και διά τούτου τον εθνικόν βίον. Η διδασκαλία αρχαίων δραμάτων θέλει διεγείρει και τας ζωηράς συμπαθείας τού πεπολιτισμένου κόσμου. Εις την πατρίδαν ημών κατά το έαρ έρχονται χιλιάδες φιλαρχαίων, οίτινες καταλαμβάνονται υπό αφάτου ενθουσιασμού εκ τής θέας των ερειπίων τής κλασικής αρχαιότητος. Αλλ’ αν οι τάφοι των προγόνων ημών και τα ψυχρά μάρμαρα θερμαίνωσι τας καρδίας αυτών, άραγε η θεία τού Σοφοκλέους φωνή, εξερχομένη εκ τινος αρχαίου θεάτρου εν ω νυν γλαύκες κρώζουσι, δεν θέλει πλήξει τας ευγενεστάτας καρδίας των φιλομούσων».

Αρσακειάδες που έλαβαν μέρος στην παράσταση τής Αντιγόνης του Σοφοκλέους φωτογραφίζονται σε έναν εξώστη τού νέου Αρσακείου το 1927 μαζί με τον καθηγητή τής Μουσικής Ορέστη Κοντογιάννη. Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι ο χορός των γερόντων παρουσιάζεται πειστικότατα από τις νεαρές μαθήτριες. Τέλος, πίσω από τις μαθήτριες βλέπουμε τον γυάλινο τρούλο στο μέσον τής Στοάς Αρσακείου. (Αρχείο ΦΕ)

Μία ακόμα θετική συμβολή τού Μιστριώτη στο ελληνικό θέατρο είναι το γεγονός ότι παρακίνησε νεαρές κοπέλες από το Πανεπιστήμιο και το Αρσάκειο να υποδυθούν τους γυναικείους ρόλους των δραμάτων ή και τα μέλη τού γυναικείου χορού και έτσι άρχισε να απενοχοποιείται το επάγγελμα τής ηθοποιού.

Από το 1901 ο Μιστριώτης έγινε μέλος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και μάλιστα στις εκλογές τού ιδίου έτους εξελέγη Αντιπρόεδρος τού Δ.Σ., θέση την οποία κατείχε μέχρι το 1908. Τα χρόνια που εργάστηκε για το Αρσάκειο φρόντισε για την καλύτερη διδασκαλία τής ελληνικής γλώσσας. Παράλληλα ήταν ο πρώτος που ανέβασε τραγωδία με Αρσακειάδες σε όλους τούς ρόλους, φυσικά στο πρωτότυπο. Οι μαθήτριες τού Αρσακείου, λόγω τής παιδείας που είχαν από το Σχολείο τους, μπορούσαν να διαβάζουν και να απαγγέλλουν Αρχαία Ελληνικά και αυτό ήταν ένα προσόν απαραίτητο για το ανέβασμα μιας παράστασης στο πρωτότυπο.

Ο καθηγητής Γεώργιος Μιστριώτης σε μεγάλη ηλικία. Εκτός από Αντιπρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας διετέλεσε ενεργό μέλος, αλλά και Πρόεδρος των ΔΣ, τής Εταιρείας προς Διάδοσιν των Αρχαίων Ελληνικών Δραμάτων, της Εταιρείας των Φίλων τού Λαού και τής Αρχαιολογικής Εταιρείας (Ελαιογραφία Ε. Μπούκα, Metapedia)

Το εγχείρημα αυτό φαίνεται ότι είχε επιτυχία γιατί βρήκε μιμητές και τα χρόνια που ακολούθησαν. Δεν θα ήταν λάθος να πούμε ότι για τη Φ.Ε. έγινε θεσμός που διήρκεσε σχεδόν όλον τον 20ό αιώνα. Πολλοί καθηγητές, όπως ο Γ. Γαρδίκας, ανέβαζαν στο Αρσάκειο παραστάσεις αρχαίου δράματος στο πρωτότυπο. Το 1913 παρουσιάστηκε η «Ιφιγένεια εν Ταύροις». Το 1917 παρουσιάστηκε η τραγωδία «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» στην αίθουσα τελετών τού Αρσακείου. Το 1927 ο Γ. Γαρδίκας δίδαξε την «Αντιγόνη» τού Σοφοκλή σε σκηνοθεσία Ορέστη Κοντογιάννη και χορογραφία τού Ι. Σακελλαρίδη. Το 1935 ανέβηκε η «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» και το 1936 κατά τον εορτασμό τής εκατονταετηρίδας τής Φ.Ε. ανέβηκε η «Ιφιγένεια εν Ταύροις». Το έργο είχε διδάξει ο αείμνηστος Γ. Γαρδίκας, σκηνοθέτησε και δίδαξε η φιλόλογος Αγάθη Νικοκάβουρα και ο καθηγητής τής Μουσικής Ορέστης Κοντογιαννίδης. Το 1937 ανέβηκε από σπουδάστριες τής Ακαδημίας Αθηνών η «Άλκηστη» τού Ευριπίδη. Το 1966, στο θέατρο τού Ψυχικού, παρουσιάστηκε η «Ιφιγένεια εν Ταύροις», το 1968 η «Ιφιγένεια εν Αυλίδι», το 1970 η «Αντιγόνη», το 1973 η «Ηλέκτρα» κ.ά.

Στις 6-9 Νοεμβρίου 1903 ξέσπασαν στην Αθήνα τα «Ορεστιακά», τα αιματηρά επεισόδια που ακολούθησαν την πρεμιέρα τής τριλογίας «Ορέστεια» στο Βασιλικό Θέατρο. Αφορμή ήταν η πεζή μετάφραση σε συντηρητική δημοτική τού Γεωργίου Σωτηριάδη, η οποία όπως ήταν φυσικό προκάλεσε την μήνιν των καθαρολόγων. Ο Γεώργιος Μιστριώτης ζήτησε από την κυβέρνηση τού Δημητρίου Ράλλη να ανέβει η τραγωδία σύμφωνα με το αρχαίο κείμενο (αμετάφραστο). Ο Ράλλης αρνήθηκε να δεχτεί το αίτημά του. Η πρεμιέρα έγινε κανονικά την 1η Νοεμβρίου 1903 με τη Μαρίκα Κοτοπούλη στον ρόλο τής Αθηνάς Παλλάδος. Πριν αρχίσει η παράσταση η ίδια απήγγειλε το ποίημα τού Κ. Παλαμά «Χαίρε τής Τραγωδίας». Την επομένη η εφημερίδα «Καιροί» την χαρακτήριζε «ηθοποιό τού μέλλοντος».

Μαθήτριες του Αρσακείου οι οποίες δίδαξαν την Αντιγόνη το 1907 στο πρωτότυπο, στο πλαίσιο τής προσπάθειας τού Μιστριώτη και τού Ραγκαβή να πετύχουν την επαναλειτουργία των αρχαίων θεάτρων που μόλις είχαν αποκαλυφθεί κάτω από την Ακρόπολη και να τα εντάξουν στην καλλιτεχνική ζωή τής πρωτεύουσας. Ενώ ο Μιστριώτης, στο πλαίσιο των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, πραγματοποίησε σειρά φοιτητικών παραστάσεων στην αρχαία ελληνική γλώσσα. 

Οι έντονες αντιδράσεις και οι κινητοποιήσεις συνεχίστηκαν. Στις 9 Νοεμβρίου ο Παύλος Νιρβάνας γράφει σκωπτικά στο χρονογράφημά του: «…Διατρέχομεν πάλιν ημέρας ρητορικής και φιλολογικοπατριωτικών εξάρσεων…». Στις 15 Νοεμβρίου ο Μιστριώτης, σε μια στιγμή οργής, δηλώνει: «Εγώ παραιτούμαι, ας έλθη ο Παλαμάς να διδάξη». Το περίεργο και οξύμωρο στα συλλαλητήρια των Ορεστειακών ήταν ότι το χρηματοδοτούμενο από τον βασιλέα Γεώργιο Α΄ Βασιλικό Θέατρο φαινόταν να κάνει ένα νεωτεριστικό άνοιγμα, ενώ το Πανεπιστήμιο υπερασπιζόταν συντηρητικότερες απόψεις.

Στις 16 Νοεμβρίου 1903 οι υποκινούμενοι από τον Μιστριώτη φοιτητές απείλησαν με πυρπόληση το θέατρο, ενώ ταυτόχρονα καλούσαν τον λαό σε συμπαράσταση. Η κυβέρνηση, φοβούμενη γενίκευση των ταραχών όπως με τα Ευαγγελικά, κατέβασε τον στρατό να αντιμετωπίσει τους εξεγερθέντες. Το ακραίο αυτό μέτρο ελήφθη γιατί 2 χρόνια πριν, όταν είχαν ξεσπάσει τα Ευαγγελικά, ο τότε πρωθυπουργός Γ. Θεοτόκης είχε αναγκαστεί σε παραίτηση, γιατί δεν είχε προλάβει τα γεγονότα. Έτσι στην οδό Σταδίου και στα Προπύλαια τού Πανεπιστημίου ξέσπασαν επεισόδια μεταξύ των φοιτητών και τού στρατού. Μερικοί στρατιωτικοί έβγαλαν τα όπλα και πυροβόλησαν, άλλοι στον αέρα και άλλοι κατά των φοιτητών. Οι σφαίρες βρήκαν τον στόχο τους. Απολογισμός: 1 νεκρός και επτά τραυματίες. Την επόμενη ημέρα ο βασιλιάς Γεώργιος παρακολούθησε την παράσταση και συνεχάρη τον διευθυντή τού θεάτρου Στέφανο Στεφάνου για την πρωτοβουλία του να προσφέρει ένα αρχαίο δράμα σε γλώσσα καταληπτή από το κοινό, όμως ζήτησε να ανασταλεί η παράσταση για να μην οξυνθούν περισσότερο τα πνεύματα.

Ο Μιστριώτης συνελήφθη και φυλακίστηκε μαζί με αρκετούς φοιτητές, από τους οποίους οι 11 παραπέμφθηκαν σε δίκη και αθωώθηκαν, διότι το δικαστήριο έκρινε ότι για την πράξη τους δεν υπήρξε δόλος. Όσο και αν για τον σημερινό αναγνώστη φαίνεται αδιανόητο το πάθος με το οποίο αντιμετωπιζόταν το γλωσσικό ζήτημα, θα πρέπει να ξέρουμε ότι η αντιπαράθεση ανάμεσα στη γραπτή αττικίζουσα και την κοινή καθομιλουμένη δίχασε την Ελλάδα ακόμα και την εποχή τού Νεοελληνικού Διαφωτισμού, όταν οι «αρχαϊστές», ο Νεόφυτος Δούκας, ο Παναγιώτης Κοδρικάς κ.ά., συγκρούονταν με τον Γρ. Κωνσταντά και τον Αθ. Χριστόπουλο κ.ά. που υποστήριζαν την καθομιλουμένη. Η διαμάχη διήρκεσε σχεδόν ολόκληρο τον 20ό αιώνα και έδωσε πρόσφορο πεδίο να καλλιεργηθούν αντιπαραθέσεις ιδεών και συμπεριφορών. Αργότερα μάλιστα επενδύθηκε με ιδεολογικές και πολιτικές θεωρίες. Ο φανατισμός δυστυχώς δεν ήταν μονόπλευρος. Η μισαλλοδοξία των δύο πλευρών έφθασε σε τέτοιο σημείο, ώστε ο Ψυχάρης να αποκαλεί τον Καβάφη «καραγκιόζη», ο Π. Βλαστός να λέει τον Παπαδιαμάντη «ελεεινό» και τον Κάλβο «στιχοπλόκο», ενώ οι γλωσσαμύντορες αποκαλούσαν τους δημοτικιστές «μαλλιαρούς» και «προδότες».

Ο χορός από την τραγωδία τού Ευριπίδη «’Ιφιγένεια ἐν Ταύροις» που ανέβηκε το 1915 στο Αρσάκειο σε διδασκαλία Γ. Γαρδίκα, χορογραφία και μουσική τού Ορέστη Κοντογιάννη. Η φωτογράφιση έγινε στην ταράτσα τμήματος τού Αρσακείου Μεγάρου που σήμερα έχει γκρεμιστεί. Πίσω διακρίνεται ο τρούλος από την γυάλινη σκεπή τής Στοάς Αρσακείου. (αρχείο ΦΕ)

Το συγγραφικό και επιστημονικό έργο τού Μιστριώτη είναι πλουσιότατο, αλλά η αντίθεσή του προς τη δημοτική γλώσσα είχε ως συνέπεια να χαρακτηριστεί αντιδραστικός και φανατικός. Υπήρξε συνεπής με τις ιδέες του, αγωνιστής και φιλόπατρις. Στον λόγο που εξεφώνησε κατά την τελετή απονομής τού Ραλλείου και τού Μποτασείου βραβείου στις 29 Ιουνίου 1903 είπε: «Πάντες ευελπιστούμεν ότι εκ τούτων θέλει εξέλθει ευ ηγμένη και πεφωτισμένη γενεά, ήτις μέλλει να επανορθώσῃ τα αμαρτήματα τής δουλωσύνης και αντιταχθή προς το παφλάζον των ξενομανών ρεύμα, όπερ λυμαίνεται την ωραίαν ημών πατρίδα. […] όπως εκτιμήσατε την εθνικήν ταύτην ανατροφήν, ρίψατε έν βλέμμα προς τας Ελληνίδας εκείνας, αίτινες καταλιπούσαι την γλώσσαν τού Πλάτωνος και τού Σοφοκλέους, το ακίβδηλον παντός πεπολιτισμένου ανθρώπου γνώρισμα, ψελλίζουσιν ολίγα κακώς απαγγελλόμενα φρασίδια ξένης γλώσσης, όπως αποδείξωσι ότι έχουσι αναγνώσει εν τω πρωτοτύπω ολόκληρον την εγκυκλοπαίδειαν των μυθιστορημάτων, άπερ λυμαίνονται τάξεις τινάς τής ελληνικής κοινωνίας.».

Ο Μιστριώτης πέθανε στις 10 Ιουνίου 1916 σε ηλικία 76 ετών, λίγους μήνες μετά την οδυνηρή απώλεια τού ενός από τους δύο γιους του, ο άλλος είχε πεθάνει λίγα χρόνια πριν στο Λονδίνο. Μετά τον θάνατό τους η κόρη του Φωτεινή με τη διαθήκη της όρισε μετά τον θάνατο τής αδελφής της να ιδρυθεί κληροδότημα με σκοπό «...την αγορά μεγάλου γηπέδου εις ευάερον μέρος τής Τριπόλεως και ανοικοδόμησιν κτιρίου, όπερ θα χρησιμεύση προς στέγασιν των δύο κλασσικών Γυμνασίων αρρένων Τριπόλεως». Στη διαθήκη της καθόριζε να περιλαμβάνει αίθουσες διδασκαλίας, γραφεία, βιβλιοθήκη για τα σχολεία, και να τοποθετηθεί η βιβλιοθήκη τού πατέρα της στο Α΄ Γυμνάσιο Τριπόλεως, επίσης να περιλαμβάνει αίθουσα εκδηλώσεων για διαλέξεις και γιορτές και κλειστό εξοπλισμένο γυμναστήριο . Δυστυχώς το θέμα έμπλεξε στα γρανάζια της γραφειοκρατίας, ώσπου με την παρέμβαση τού αεροπαγίτη Εμμανουήλ Δ. Μιστριώτη, ανιψιού τού Γεωργίου Μιστριώτη, τού Μητροπολίτη Μαντινείας Γερμανού [Ρουμπάνη] και τού αντιπροέδρου τού Ιδρύματος καθηγητή Γεωργίου Ράμμου θεμελιώθηκε το 1959 το «Μιστριώτειο Διδακτήριο» στον λόφο Γεωργίτσα, όπου στεγάζονται το 1ο Γυμνάσιο και το 1ο Λύκειο Τριπόλεως, ενώ εκεί φυλάσσονται τα βιβλία και τα συγγράμματα τού Μιστριώτη.

• Το κείμενο βασίζεται σε πληροφορίες από από το Αρχείο τής Φ.Ε., τη Wikipedia, άρθρα από τον καθημερινό τύπο και τη μελέτη της Αικ. Μάμαλη με θέμα "Το Σχολικό θεάτρο στα Αρσάκεια Σχολεία".

Παναγιώτα Ατσαβέ

φιλόλογος - ιστορικός