Παιδαγωγικές Ακαδημίες της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας
«Και βγάλε τη Δασκάλισσα, γυναίκα και μητέρα.
Μ’ εσένα ζουν οι ελεύθεροι κι ελπίζουνε οι δούλοι.»
Κωστής Παλαμάς
Η , διευθύντρια τής Παιδαγωγικής Ακαδημίας, Αικατερίνη. Καραγιαννοπούλου, εκφωνεί λόγο κατά την τελετή αποφοίτησης των σπουδαστριών στο Θέατρο τού Αρσακείου Ψυχικού. Οι απόφοιτοι φοράνε την καλοκαιρινή στολή, μπλε φούστα και άσπρο πουκάμισο. (Αρχείο ΦΕ)
Η περίοδος τού Μεσοπολέμου, βρήκε την Ελλάδα περήφανη αλλά και λαβωμένη. Τα εδάφη της είχαν σχεδόν διπλασιαστεί και η ανταλλαγή των πληθυσμών που ακολούθησε τη Μικρασιατική καταστροφή αύξησε τον πληθυσμό. Η ανάγκη για δασκάλους ήταν μεγάλη και το κράτος έπρεπε να λάβει μέτρα για γρήγορη και καλύτερη εκπαίδευσή τους. Έτσι τo 1933 ψηφίστηκε ο νόμος περί Παιδαγωγικών Ακαδημιών. Σύμφωνα με τον νόμο αυτό καταργούνταν τα Διδασκαλεία και στη θέση τους δημιουργούνταν οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες διετούς φοιτήσεως. Ο καινούργιος θεσμός αναβάθμιζε την εκπαίδευση των μελλοντικών δασκάλων, καθιερώνοντας διετή φοίτηση σε Ανώτερη Σχολή μετά την ολοκλήρωση των εγκυκλίων σπουδών στο Γυμνάσιο.
Από τον εορτασμό τής 100ετηρίδος τής ΦΕ. Σπουδάστριες τού Αρσακείου Πατρών φωτογραφίζονται στα στολισμένα προπύλαια τού Αρσακείου Ψυχικού. Φορούν την επίσημη στολή, το μπλε ταγιέρ με άσπρο πουκάμισο. (Οκτώβριος 1936). (Αρχείο ΦΕ)
Η Φ.Ε., ακολουθώντας τις διατάξεις τού νόμου, αποφάσισε να κλείσει τα Διδασκαλεία της στην Κέρκυρα και την Λάρισα και να δημιουργήσει δύο Παιδαγωγικές Ακαδημίες, στο Αρσάκειο Ψυχικού (1936) και στο Αρσάκειο Πατρών (1937). Στις Ακαδημίες αυτές φοιτούσαν υποψήφιες δασκάλες από όλα τα μέρη τής Ελλάδας, οι οποίες διέμεναν στο Οικοτροφείο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Τα έξοδα για τη λειτουργία και τη συντήρηση των Παιδαγωγικών Ακαδημιών βάραιναν εξ ολοκλήρου τη ΦΕ. Επίκεντρο τής εκπαίδευσης στις Ακαδημίες τής ΦΕ, από το 1837 ώς τις μέρες που έκλεισαν με νόμο, ήταν το διδακτικό έργο, σημαντικό μέρος τού οποίου διεξάγονταν στους χώρους των εφαρμογών, όπως ήταν τα εργαστήρια Φυσικής και Χημείας, Καλλιτεχνικών, Οικιακής Οικονομίας, Μουσικής, στα Γυμναστήρια, αλλά κυρίως στα Πρότυπα Δημοτικά Σχολεία των Ακαδημιών.
Σπουδάστριες τής ΑΠΑΨ στο εργαστήριο Φυσικής τής Παιδαγωγικής Ακαδημίας εκτελούν πειράματα υπό την επίβλεψη τής καθηγήτριας Λουκίας Βλαστού. (Αρχείο ΦΕ)
Σύμφωνα με τον νόμο περί Παιδαγωγικών Ακαδημιών έπρεπε σε κάθε μία από αυτές να είναι προσαρτημένο ένα τουλάχιστον πολυθέσιο και ένα μονοθέσιο δημοτικό για την άσκηση των σπουδαστών και των σπουδαστριών. Στα Αρσάκεια Σχολεία Αθηνών και Πατρών λειτούργησαν πρότυπα Δημοτικά αλλά και «μονοθέσιο» ή «μονοτάξιο» Σχολείο, στο οποίο φοιτούσαν δωρεάν μαθήτριες, προκειμένου να εξασκηθούν στη λειτουργία του οι σπουδάστριες τής Ακαδημίας.
Σπουδάστριες τής Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού χορεύουν ελληνικούς χορούς στα προπύλαια τού Αρσακείου Ψυχικού. Η επίσημη στολή ήταν μπλε ποδιά με ναυτικό γιακά. (Αρχείο ΦΕ)
Οι σπουδάστριες παρακολουθούσαν ως ακροάτριες το μάθημα των διδασκαλισσών ή «δειγματικές διδασκαλίες» των διδασκόντων στις Ακαδημίες. Αργότερα δίδασκαν ο ίδιες υπό την παρακολούθηση τού καθηγητή της Διδακτικής. Ακολουθούσε συζήτηση και κριτική. Αυτές οι εξαιρετικά χρήσιμες για τις σπουδάστριες ασκήσεις, αλλά και η συνεργασία με τις έμπειρες δασκάλες τού Σχολείου ασκούσαν τις υποψήφιες δασκάλες με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Προσθέτοντας την προσωπική μου εμπειρία στο αφιέρωμα αυτό, πρέπει να συμπληρώσω ότι ως μαθήτρια τού Αρσακείου θυμάμαι πολύ καλά την στοργή με την οποία περιέβαλαν τις σπουδάστριες οι δασκάλες μου. Και το ενδιαφέρον αυτό μετέδιδαν και σε εμάς. Όλες βάζαμε τα δυνατά μας ώστε η «δική μας» σπουδάστρια να έχει την καλύτερη επίδοση.
Σπουδάστριες τής Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού φωτογραφίζονται κατά τη διάρκεια τού μαθήματος τής Γυμναστικής να ασκούνται στον ακοντισμό στον στίβο τού Αρσακείου Ψυχικού για το Λεύκωμα τής 100ετηρίδος τού Σχολείου. (Αρχείο ΦΕ)
Η παρουσία των μονοθεσίων ήταν πολύ βοηθητική για την εκπαίδευση των σπουδαστριών. Ήταν ένας τύπος σχολείου κατάλληλος για τις ανάγκες μικρών χωριών, όπου ένας δάσκαλος δίδασκε ταυτοχρόνως μαθητές όλων των τάξεων. Έτσι συμπληρωνόταν η προετοιμασία των σπουδαστριών. Στα μονοθέσια δίδαξαν εκ περιτροπής όλες οι δασκάλες των Δημοτικών, ακόμα και οι διευθύντριες. Η παρεχόμενη παιδεία ήταν ποιοτική και δεν υπολειπόταν των άλλων Δημοτικών. Η φοίτηση στα μονοθέσια Σχολεία τής ΦΕ ήταν δωρεάν.
Η σπουδάστρια τής Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού Άννα Μανωλίδου παραδίδει μάθημα Βρεφοκομίας στους κατοίκους τού Λιόπεσι (σήμερα Παιανίασς). Παρών είναι ο Πρόεδρος τής ΦΕ Παναγιώτης Πουλίτσας και η Διευθύντρια Χαρά Συκουτρή. (Αρχείο ΦΕ)
Το διδακτικό έργο ολοκληρωνόταν και εμπλουτιζόταν με μορφωτικές και κοινωνικές δραστηριότητες, όπως η διδασκαλία ελληνικών χορών, σεμινάρια διοργάνωσης μαθητικών κατασκηνώσεων, καλλιτεχνικές και ψυχαγωγικές εκδηλώσεις, επισκέψεις σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους και εκπαιδευτικές εκδρομές, συμμετοχή σε κοινωνικά έργα κ.ά. Γενικά το πρόγραμμα μαθημάτων στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες τής ΦΕ εμπλουτιζόταν με κάθε δυνατό τρόπο και παρείχε στις σπουδάστριες ποικίλες εμπειρίες χρήσιμες και για την προσωπική τους συγκρότηση.
Σπουδάστριες τής Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Πατρών με την επίσημη στολή (μπλε ταγιέρ και λευκό μπερέ) κατά τη λιτανεία τού πολιούχου τής πόλεως Αγίου Ανδρέου
Στην Αρσάκειο Παιδαγωγική Ακαδημία Ψυχικού διδάσκονταν όλα τα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα που εισήγαγε πρώτη η σπουδαγμένη στη Γαλλία διευθύντρια Άννα Γιαννοπούλου. Διοργανώνονταν σεμινάρια και μετακαλούνταν πολλοί καθηγητές Πανεπιστημίου για να διδάξουν σε αυτή. Μετά την ίδρυση τού Πανεπιστημίου Πατρών, το 1966, το ίδιο συνέβη και στην Αρσάκειο Παιδαγωγική Ακαδημία Πατρών.
Το επίπεδο τής εκπαίδευσης στις Ακαδημίες ήταν πολύ υψηλό. Όπως προκύπτει από τη μελέτη των πρακτικών τού Δ.Σ. τής Φ.Ε. (27-10-1937) το 1937 προστέθηκε στην Παιδαγωγική Ακαδημία το μάθημα τής Απαγγελίας και όταν συζητήθηκε «η ανάγκη διδασκαλίας δράματος ενός εκ των αρχαίων τραγικών καταλλήλου διά νεάνιδας» υποδείχθηκε η «Άλκηστις» τού Ευριπίδη. Αποφασίστηκε να διδαχθεί το έργο στην Α΄ τάξη τής Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού και τον επόμενο χρόνο να γίνει από σκηνής διδασκαλία του «αφού πλέον θα έχουν κατανοήσει τούτο όσο το δυνατόν βαθύτερον». Το Δ.Σ. ανέθεσε στον Τάκη Μουζενίδη να σκηνοθετήσει το έργο. Στα Πρακτικά τού ΔΣ τής 15ης Οκτωβρίου 1943 διαβάζουμε: «Το συμβούλιον έχον υπ’ όψιν ότι κατά τα τελευταία κυρίως έτη απόφοιτοι των Γυμνασίων είναι τελείως ακατάρτιστοι γλωσσικώς και άγευστοι τού συντακτικού και τής γραμματικής τής Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης εις τας Παιδαγωγικάς Ακαδημίας». Κατά τη Συνεδρία τού ΔΣ τής 13ης Νοεμβρίου 1946 ότι ο σύμβουλος τής ΦΕ Παναγιώτης Μπρατσιώτης, καθηγητής Θεολογίας, εισηγήθηκε «Αντί τού ιστορικού ή μάλλον καθαρώς θεωρητικού μαθήματος τής Ιστορίας των Θρησκευμάτων, ευκταίον θα ήτο ή μάλλον θα επεβάλλετο να εισαχθή η ερμηνεία των εκλεκτοτέρων περικοπών τής τε Παλαιάς και τής Καινής Διαθήκης, των οποίων αι των Γυμνασίων απόφοιτοι, έχουσιν πενιχροτάτην γνώσιν, μάλιστα δε κατά τα τελευταία έτη». Βλέπουμε λοιπόν ότι το πρόγραμμα των μαθημάτων εμπλουτιζόταν με κάθε τρόπο, ώστε να παρέχει στις δασκάλες εμπειρίες χρήσιμες για τη συγκρότησή τους αλλά και για το επάγγελμά τους.
Η διευθύντρια τής Παιδαγωγικής Ακαδημίας Χαρά Συκουτρή μαζί με σπουδάστριες σε εκπαιδευτική εκδρομή στην Κομοτηνή φωτογραφίζονται στην είσοδο της Παιδαγωγικής Ακαδημίας της Κομοτηνής.
Παράλληλα, γίνονταν εκδρομές με τα μέσα μαζικής μεταφοράς (τρένο ή λεωφορεία) και με το δυνατόν μικρότερο κόστος και σε συνεργασία πάντα με τις δημοτικές αρχές τού τόπου που επισκέπτονταν και οι οποίες συνήθως παρείχαν φιλοξενία στις σπουδάστριες. Οι εκδρομές αυτές οργανώνονταν σε όλη την Ελλάδα, κυρίως στις ακριτικές περιοχές, στα μέρη που επρόκειτο να διδάξουν πολλές από τις σπουδάστριες. Σε τοπική εφημερίδα τού Πύργου τής Πέμπτης 6 Μαΐου 192 διαβάζουμε «Προχθές το εσπέρας διά τής ταχείας εξ Αθηνών αμαξοστοιχείας αφίχθησαν, περί τας 60 μαθήτριαι τού εν Αθήναις Αρσακείου συνοδευόμεναι υπό τής διευθυντρίας Δίδας Γιαννοπούλου και αρκετών καθηγητών και καθηγητριών. Εκ τού σταθμού κατηυθύνθησαν εις το Δημαρχείον το οποίον διασκευασθέν καταλλήλως εχρησίμευσεν αυταίς ως ξενών. Την 6ην πρωινήν τής χθές επεσκέφθησαν το Επαρχεῖον, εις το καφφενείον τού οποίου ο Δημοτικός άρχων μας παρέθεσεν αυταίς πρόγευμα. Την 7ην πρωινήν ανεχώρησαν προς επίσκεψιν των αρχαιοτήτων εν Ολυμπία όπου τας συνώδευσεν και ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης μας. Εις την Αρχαίαν Ολυμπίαν επεσκέφθησαν το Μουσείον και τας ανασκαφάς. Αι αίθουσαι τού Δημαρχείου μετεβλήθησαν εις απέραντον ξενώνα, των κυριών τού Πύργου παραχωρησασών και αυτά τα προικιά των και όλα τα αναγκαιούντα είδη κλινοσκεπασμάτων διά την άνετον κατάκλισιν των σπουδαστριών νεανίδων.». Και συνεχίζει: «Εις Ολυμπίαν εξήγησεν εις αυτάς όλους τους αρχαιολογικούς θησαυρούς ο Έφορος των αρχαιοτήτων κος Καραχάλιος, εξάρας το κάλλος και την αρμονίαν των γραμμών των μνημείων, μεθ’ ο παρεκάθησαν εις πρόγραμμα υπαίθριον παρά το δάσος τής Άλτιος, το οποίον επηκολούθησεν χορός, τραγούδια, παιχνίδια, προπόσεις.». Και καταλήγει ο δημοσιογράφος Γ. Π.: «Ευχής έργον είναι τοιαύται παιδαγωγικαί, διδακτικαί, εξημερωτικαί και υγιειναί εκδρομαί να γίνωνται συχνότερα διά να γνωρίση η νέα γενεά μας την πλήρη θελγήτρων, ιστορικών κειμηλίων και φυσικού κάλλους Ελλάδα μας.»
O νεοσύστατος τότε Σύλλογος Αποφοίτων τής Φιλεκπαιδευτική Εταιρείας το 1936 θεμελίωσε στον χώρο τού Αρσακείου Ψυχικού το «Ίδρυμα Μαθητικής Πρόνοιας», ως δείγμα προσφοράς για να ασκούνται οι μαθήτριες και οι απόφοιτες των Σχολείων τής ΦΕ σε έργα κοινωνικής πρόνοιας και να βρίσκουν στέγη και φιλοξενία οι δασκάλες των επαρχιών και τού εξωτερικού οι οποίες επισκέπτονταν την Παιδαγωγική Ακαδημία για μετεκπαίδευση, ενημέρωση κ.ά. Με τον πόλεμο τού 1940 το Ίδρυμα επιτάχθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως κατάλυμα των νοσοκόμων, αφού το κεντρικό κτήριο τού Αρσακείου λειτουργούσε ως νοσοκομείο. Μετά τον πόλεμο, με πρόταση τού ΣΑΦΕ, χρησιμοποιήθηκε ως οικοτροφείο των σπουδαστριών που κατάγονταν από επαρχίες. Ακόμη, η ΦΕ και ο ΣΑΦΕ χορηγούσαν υποτροφίες σε σπουδάστριες αριστούχες, άπορες ή προερχόμενες από τη Β. Ήπειρο και την Κύπρο. Η λειτουργία τού οικοτροφείου διεκόπη το 1974. Οικοτροφείο λειτουργούσε ακόμα και στο Αρσάκειο Πατρών, το οποίο φιλοξενούσε σπουδάστριες και μαθήτριες προερχόμενες από πολλές περιοχές τής ΝΔ Ελλάδας.
Τα κτήριο τού Ιδρύματος Μαθητικής Πρόνοιας ήταν το μεγάλο δώρο ευγνωμοσύνης τού Συλλόγου Αποφοίτων της ΦΕ για τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την ίδρυσή της. (Αρχείο ΦΕ)
Από το 1982-1983, σύμφωνα με νόμο τού κράτους, στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες τής ΦΕ γίνονται δεκτοί και άρρενες σπουδαστές. Επίσης, κατόπιν κατατακτηρίων εξετάσεων, γίνονται δεκτοί στο Β΄ έτος σπουδών πτυχιούχοι των ΑΕΙ και για το Α΄ έτος φοιτητές ή σπουδαστές. Με νόμο τού κράτους το 1988 έκλεισαν οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες, αφού άρχισαν να λειτουργούν πανεπιστημιακά Παιδαγωγικά τμήματα τετραετούς φοιτήσεως. Για να ολοκληρωθούν όλες οι διδακτικές και διοικητικές εργασίες και εκρεμμότητες των Ακαδημιών, το όριο λειτουργίας του μετετέθη πολλές φορές. Οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες έκλεισαν οριστικά το 1991.
Το δίπλωμα αποφοίτησης για τις Σπουδάστριες της Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας του 1948.
Με το κλείσιμο των Ακαδημιών ολοκληρώθηκε το πολύτιμο και δημιουργικό έργο τής ΦΕ στον τομέα της εκπαίδευσης διδασκαλισσών και δασκάλων. Από την εποχή που ο Μισαήλ Αποστολίδης αποκάλεσε το Διδασκαλείο τής ΦΕ «Δενδροκομείον διά να καλλιεργηθώσι ενταύθα καλλίκαρπα δένδρα, και να μεταφυτεύωνται έπειτα εις όλα τα μέρη τού κράτους διά να καρποφορώσι πανταχού», μέχρι το 1991 οπότε έκλεισαν οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες λόγω τής δημιουργίας πανεπιστημιακών τμημάτων, επί 154 χρόνια, η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία εκπαίδευσε δωρεάν και έθεσε στην υπηρεσία τής ελληνικής πολιτείας 16.070 δασκάλες και δασκάλους. Εξ αυτών 9.618 από τα Διδασκαλεία και 3.361 από την Αρσάκειο Παιδαγωγική Ακαδημία Ψυχικού και 3.091 από την Αρσάκειο Παιδαγωγική Ακαδημία Πατρών. Οι δάσκαλοι που δίδαξαν, επώνυμοι και ανώνυμοι, με το έργο τους και την προσωπικότητά τους άνοιξαν καινούργιους δρόμους στη φιλοσοφία τής εκπαιδεύσεως των δασκάλων στην Ελλάδα. Η ανιδιοτελής αυτή προσφορά τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας μπορεί τυπικά να ολοκληρώθηκε αλλά δεν τελείωσε, όπως δεν τελειώνει ποτέ η προσφορά στην παιδεία, γιατί ουσιαστικά είναι επένδυση που δεν θα σταματήσει ποτέ να παράγει καρπούς. Έτσι επιβεβαιώθηκαν και τα λόγια τού Γραμματέα τής ΦΕ Δημήτριου Φωτίλα στη Συνέλευση τής 4ης Φεβρουαρίου 1845 ότι τα κορίτσια που μορφώθηκαν στο Αρσάκειο «θέλουν αιωνίως, ευλογείν και μακαρίζειν τας φιλανθρώπους ψυχάς, αίτινες συνετέλεσαν να βελτιώσωσι την τύχην αυτών, απαλλαχθέντων από τής ενδείας και τής αμαθείας τα δεινά.».
Ως ελάχιστη ένδειξη ευγνωμοσύνης σε αυτούς που με το έργο τους έκαναν την Αρσακειάδα δασκάλα βασικό συντελεστή στην εκπαίδευση τής νεότερης Ελλάδας, αναφέρουμε τα ονόματα των διευθυντών των Παιδαγωγικών Ακαδημιών τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας .
Ο πίνακας προέρχεται από τον τόμο των 160 χρόνων τής ΦΕ και παρουσιάζει τον αριθμό των διδασκαλισσών και των δασκάλων που αποφοίτησαν από την Αρσάκειο Παιδαγωγική Ακαδημία Ψυχικού από το 1937 έως το 1991.
Διευθύντριες τής Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού διετέλεσαν οι:
Άννα Γιαννοπούλου, η πρώτη διευθύντρια τής Ακαδημίας από το 1936 έως το 1948. Απόφοιτη τού Ζαππείου Παρθεναγωγείου Κωνσταντινουπόλεως μεγάλη παιδαγωγός, δυναμική, με σπουδές στη Σορβόνη. Δραστήρια ικανή και μορφωμένη, εργάστηκε με σθένος για την Παιδαγωγική Ακαδημία μέχρι τον θάνατό της. Ήταν η βασική οργανώτρια τού εορτασμού τής 100ετηρίδας, πρώτη πρόεδρος τού Συλλόγου Αποφοίτων τής ΦΕ.
Χαρά Συκουτρή 1948-1963
Ελισάβετ Καραγιάννοπούλου 1963-1981
Αίκατερίνη Μιχαλοπούλου 1981-1991
Ο πίνακας προέρχεται από τον τόμο των 160 χρόνων τής ΦΕ και παρουσιάζει τον αριθμό των διδασκαλισσών και των δασκάλων που αποφοίτησαν από την Αρσάκειο Παιδαγωγική Ακαδημία Πατρών από το 1937 έως το 1991.
Την Αρσάκειο Παιδαγωγική Ακαδημία Πατρών διηύθυναν οι:
Περσεφόνη Παπαδοπούλου 1937-1949,
Ευγένιος Σιούτας 1949-1951
Κωνσταντίνος Δημητρόπουλος: 1951-1959,
Αντώνιος Μπεμπόνης 1959-1960.
Γεώργιος Βέρροιος1960-1968
Γεώργιος Κυριαζόπουλος 1968-1977
Αικατερίνη Χαραλαμποπούλου-Κατσικάρη 1978-1981
Παναγιώτα Παπούλια-Τζελέπη 1981-1987
Λυδία Αθανασοπούλου-Γκαζή1988-1991
Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ
φιλόλογος – ιστορικός
- Το κείμενο βασίζεται σε στοιχεία από το Αρχείο τής ΦΕ, την ανέκδοτη «Ιστορία τής ΦΕ» τού Στέφανου Γαλάτη, Δημαρά Αλ. «Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε», Τεκμήρια Ιστορίας, τ. Α΄, Β΄, Σιδηρούλας Ζιώγου-Καραστεργίου «Η Μέση Εκπαίδευση των κοριτσιών στην Ελλάδα» (1830-1893)», Αθήνα 1986, το βιβλίο «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, Αρσάκεια-Τοσίτσεια Σχολεία 1836-1996. 160 χρόνια παιδείας», «Εκατονταετηρίς τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας 1836-1936», Ελ. Δούκα-Καραγιαννοπούλου «Θηλέων Αγωγή», Μεγάλη Παιδαγωγική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. Γ΄.
