EΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΑΡΣΑΚΗ

Προς το έντιμον Διοικητικόν Συμβούλιον

Τού Αρσακείου[1]

                                                                                   Εις Αθήνας

               Κύριοί μου,

           Παρά την εσωτερικήν λατρείαν προς το υπέρτατον Όν, θεωρήσας ανέκαθεν και την εξωτερικήν ως λίαν αναγκαίαν και λίαν συντελεστικήν προς διαμόρφωσιν εδραίων και όντως χριστιανικών χαρακτήρων, έγνων εν ταις τελευταίαις τού βίου μου ημέραις να προικίσω το τω ονόματί μου φερόμενον Παρθεναγωγείον δι’ Ιερού αφιερώματος, χρησιμεύοντος εις τας Ιεροτελεστίας τού Ναού αυτού.

Ο χρυσοκέντητος Επιτάφιος, δώρο τού Αρσάκη για τον ναό τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας

           Το αφιέρωμα συγκείμενον εξ ενός Επιταφίου, εν Ρωσσία καλλιτεχνηθέντος, και ενός σταυρού Χρυσοκεντήτου, ενταύθα κατασκευασθέντος, πέμπω υμίν σήμερον, Κύριοι, διά τού αυτόθι κ. Νίκου Χατζόπουλου, εύχομαι δε ίνα η χάρις των πανσέπτων Παθών τού Κυρίου και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού σώζη και διατηρή εσαεί το εν λόγω καθίδρυμα, καθοδηγή δε και στηρίζη εις την οδόν την καλήν τας εν αυτή διδασκομένας, προς ευτυχίαν τού έθνους και προς χαράν και καύχημα εμού.

           Την ευχήν ταύτην μετά βαθυτάτης συγκινήσεως και εγκαρδίου πόθου αποτείνω τω Κυρίω, διότι δεν δύναμαι να διασκεδάσω έτι την ενδόμυχον λύπην, ήν ησθάνθην ως εκ τής γυμνότητος εν ή η ποθητή Ελλάς κατά την Βιενναίαν έκθεσιν[2] μεταξύ πάντων των Εθνών παρέστη, εν ω ο τύπος πριν πολλά είχεν επαγγείλει και πλείστας ελπίδας εμπνεύσει περί των θριάμβων τους οποίους έμελλεν δήθεν να δρέψη το ημέτερον Έθνος κατά την παγκόσμιον εκείνην πανήγυριν .

             Δέξασθε την διαβεβαίωσιν τής εξαιρέτου υπολήψεώς μου.

Εν Βουκουρεστίω 4/16 Μαΐου 1874

                                                                                         ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΡΣΑΚΗ

Η τελευταία επιστολή

Στις 15 Ιουλίου 1875 ο Απόστολος Αρσάκης ,σχεδόν 88 ετών, καταβεβλημένος από τα χρόνια που τον βάραιναν έγραφε από το σπίτι του στο Βουκουρέστι μια επιστολή απευθυνόμενη στον φίλο του Νικόλαο Χατζόπουλο.

«Φίλε Νικόλαε,

Η αδυναμία είναι τοσαύτη, ώστε αμφιβάλλω αν θα μου επιτρέψει πλέον να σας γράψω. Η λυχνία μου σβέννυται, φίλε Νικόλαε, ου μόνον ελλείψει ελαίου, αλλά και διότι ουδείς δύναται να χορηγήσει το τοιούτον»

Το Νεκροταφείο Σερμπάν Βόδα στο Βουκουρέστι, όπου έγινε η ταφή τού μεγάλου ευεργέτη Αποστόλου Αρσάκη.

Το γράμμα αυτό δεν πρόλαβε να φθάσει στον αποδέκτη. Το πρωί τής 16ης Ιουλίου 1874 ο Απόστολος Αρσάκης πέθανε. Ο θάνατός του προκάλεσε συγκίνηση στην Ελλάδα και τη Ρουμανία. Ο Γενικός Πρόξενος τής Ελλάδας στη Ρουμανία Κλ. Ρ. Ραγκαβής είχε το βαρύ έργο να ανακοινώσει τον θάνατο ενός μεγάλου Έλληνα που προσέφερε όχι μόνο στην πατρίδα του, αλλά και στη χώρα που έζησε τα περισσότερα χρόνια τής ζωής του, στη Ρουμανία. Οι συγγενείς του τον έθαψαν στο νεκροταφείο Σερμπάν Βόδα τού Βουκουρεστίου. Η Αθήνα βυθίστηκε σε βαρύ πένθος. Ο άνθρωπος που με τη δωρεά του στήριξε την εκπαίδευση των Ελληνίδων, αλλάζοντας έτσι την μορφή τής ελληνικής κοινωνίας, είχε πεθάνει στο Βουκουρέστι. Το Αρσάκειο, οι Αρσακειάδες και όλη η Ελλάδα πενθούσε. «Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος».

Ο ναός στο νεκροταφείο Σερμπάν Βόδα κοντά στον οποίο βρισκόταν και ο τάφος τού Αρσάκη.

ΑΠΟΦΑΣΙΣ[5]

(24 Ιουλίου 1874)

Τού Διοικητικού Συμβουλίου τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας

Επί τω θανάτω τού Αρσάκη

   1. Να φέρη σημείον πένθους ολόκληρον το προσωπικόν τού Αρσακείου, από τής Διευθύνσεως μέχρι και τού Υπηρετικού επί 40 ημέρας.[6]

2. Να τελεσθή μνημόσυνον δημοτελές εν τω Ναώ τής Μητροπόλεως, τούτο δε να δηλωθή τω Υπουργείω των Εκκλησιαστικών.
3. Να διαταχθή να μνημονεύονται αείποτε εν τω Ιερώ Ναώ τού Αρσακείου τα ονόματα των αειμνήστων Αποστόλου και Αναστασίας.[7]
4. Να παρακληθή ο καθηγητής τής Θεολογίας εν τω Πανεπιστημίω και μέλος τού Συμβουλίου Κ. Κοντογόνος να εκφωνήση τον επιτάφιον λόγον εις μνημόσυνον, όπερ ωρίσθη να τελεσθή την 25 Αυγούστου και
5. Να γραφή επιστολή Συλλυπητήριος εις τας θυγατέρας τού μακαρίτου[8], εις ήν αναγγελθή και η ανωτέρω πράξις τού Συμβουλίου.

Παναγιώτα Ατσαβέ

φιλόλογος – ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το Αρχείο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, τα Πρακτικά τού ΔΣ τής ΦΕ, το ανέκδοτο σύγγραμμα τού Στέφανου Γαλάτη «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 1836-1936», το βιβλίο «Μνήμη Αποστόλου Αρσάκη, επί τη εκατονταετηρίδι από τής τελευτής του» τού Γ.Α. Παπαδημητρίου, Βιβλιοθήκη τής ΦΕ, 1975, το βιβλίο τού Δημ. Μιχαλόπουλου «Αρσάκης», Κάκτος 2005, το βιβλίο «Κείμενα τού Αποστόλου Αρσάκη», Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 2016.

[1] Εκατονταετηρίς Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας 1836-1936, σ. 19.

[2] Η Παγκόσμια Έκθεση των Παρισίων πραγματοποιήθηκε την 1η Μαΐου 1873. Ήταν η 5η έκθεση βιομηχανίας, βιοτεχνίας, γεωργίας, τέχνης και πολιτισμού και αποτελούσε φιλόδοξο εγχείρημα, αφού είχε στόχο τη μετάδοση τής γνώσης. Ο Αρσάκης ήλπιζε ότι η παρουσία τής Ελλάδας θα γινόταν αισθητή, αλλά απογοητεύτηκε.

[3] Ορθώς το Ελληνικό Προξενείο Βουκουρεστίου ανέλαβε την οργάνωση και την ενημέρωση όλων των Ελλήνων τής Ρουμανίας για τον θάνατο τού Αρσάκη. Ήταν ομολογουμένως μια μεγάλη προσωπικότητα που κατόρθωσε να φθάσει στα ανώτατα κρατικά αξιώματα τής Ρουμανίας.

[4] Ο χρόνος απέδειξε πόσο αληθινά ήταν τα διορατικά αυτά λόγια τού Κλ. Ρ. Ραγκαβή. Σήμερα ,150 χρόνια μετά τον θάνατο τού Αρσάκη, όλοι στην Ελλάδα γνωρίζουν το όνομά του, οι απόφοιτοι των σχολείων που φέρουν το όνομά του διακρίνονται επαγγελματικά και κοινωνικά και τιμούν τη χώρα και το σχολείο τους. 150 χρόνια μετά όλοι θυμούνται με σεβασμό τον Απόστολο Αρσάκη.

[5] Πρακτικά ΦΕ, 1874. Η ΦΕ προσπάθησε με κάθε τρόπο στο μνημόσυνο που έγινε στη Μητρόπολη να δοθεί η μεγαλοπρέπεια που άξιζε στον Αρσάκη.

[6] Από επιστολή τού Γεωργίου Σουρή στη μετέπειτα σύζυγό του Μαρία, η οποία ήταν Αρσακειάς, μαθαίνουμε ότι και οι εσωτερικές μαθήτριες οι οποίες δεν είχαν ακόμα ή δεν επρόκειτο τα μεταβούν στις ιδιαίτερες πατρίδες τους, λόγω θερινών διακοπών, φόρεσαν περιβραχιόνιο μαύρο σε ένδειξη πένθους.

[7] Μέχρι σήμερα κατά τον εκκλησιασμό που γίνεται στα Αρσάκεια Σχολεία στην Ελλάδα μνημονεύονται τα ονόματα των ευεργετών Αποστόλου και Αναστασίας και Μιχαήλ και Ελένης.

[8] Από τις δύο κόρες τού Αρσάκη, την Ελένη Κατακουζηνού και την Ολυμπία Λαχοβάρι, αυτή που διατήρησε επικοινωνία με το Σχολείο ήταν η Ολυμπία, η οποία έκανε και δωρεές στη μνήμη τού πατέρα της, κυρίως για τον Ναό τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας.

[9] «Εθνοφύλαξ», 24.8.1874.

[10] Ευεργέτης της Ελλάδος αποκαλείται και είναι ο άνθρωπος που έδωσε τα χρήματα για να εδραιωθεί ένα σχολείο - διδασκαλείο θηλέων στο οποίο μορφώθηκαν δασκάλες που διαπαιδαγώγησαν, εκπαίδευσαν και μόρφωσαν τις Ελληνίδες εντός ή εκτός Ελλάδας. Οι Ελληνίδες απόκτησαν αρχικά ένα επάγγελμα ,το οποίο όμως τους άνοιξε το δρόμο για το Πανεπιστήμιο και την Επιστήμη. Η Ελληνική κοινωνία άλλαξε χάρη στην δωρεά του Αρσάκη .