«Στην κουζίνα… Στην κουζίνα...»*
Η ιστορία τής Αγγελικής Παναγιωτάτου
Άθλο αποτελούσε για μια γυναίκα τον 19ο αιώνα ακόμα και να ονειρευτεί ότι θα γίνει γιατρός. Η επικρατούσα τότε άποψη ήταν ότι «η μόνη επιστήμη για τη γυναίκα είναι η μαγειρική». Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα κατόρθωσε να σπουδάσει και να διαπρέψει η Αγγελική Παναγιωτάτου, αλλά και η αδελφή της Αλεξάνδρα, στην Ιατρική σχολή τού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Οι αδελφές Παναγιωτάτου κατάγονταν από την Θηνιά τής Κεφαλονιάς. Ο πατέρας τους ήταν ευκατάστατος έμπορος. Η Αγγελική σπούδασε στο Αρσάκειο αλλά και στη σχολή Γαλλίδων Καλογραιών.
Η ίδια η Αγγελική Παναγιωτάτου έγραψε για την υποστήριξη που είχε από τον πατέρα της: « Είπαμε πως ο πατέρας μου ήτο προύχοντας. Πολυταξειδεμένος έμπορος, εγνώρισε τον κόσμο, μελέτησε πλατειά τους ανθρώπους κι’ απέκτησε τέτοια πείρα ώστε μπόρεσε να ευρύνη τον πνευματικό του ορίζοντα, να σταθή πάνω από προλήψεις, να γίνη προοδευτικός. Για τον λόγο αυτό δεν εδίστασε να επιτρέψη στα κορίτσια του να φοιτήσουν στο Πανεπιστήμιο».
Όταν το 1892 διεκδίκησε την εγγραφή της στην Ιατρική σχολή, το αίτημά της δεν έγινε δεκτό γιατί δεν είχε τελειώσει το Γυμνάσιο. Αποφασισμένη να πραγματοποιήσει το όνειρό της, εξέτασε με προσοχή τη νομοθεσία και διαπίστωσε ότι πουθενά δεν αναφερόταν ρητά ότι ήταν απαγορευμένο σε μια μαθήτρια να δώσει εξετάσεις για να περάσει στο Πανεπιστήμιο. Έτσι επανήλθε με αίτημά της και οι καθηγητές έκπληκτοι διαπίστωσαν ότι οι δύο αδελφές Παναγιωτάτου, παρά τη δυσκολία των θεμάτων και τις δύσκολες συνθήκες υπό τις οποίες εξεταστήκαν, πέτυχαν την εισαγωγή τους στην Ιατρική σχολή.
Η Αλεξάνδρα και η Αγγελική Παναγιωτάτου, οι αδελφές που κατόρθωσαν μετά από δύσκολες εξετάσεις να επιτύχουν την εγγραφή τους στην Ιατρική σχολή τού Πανεπιστημίου Αθηνών. (Από το "Ημερολόγιο τού Σκόκου" 1899, σ. 32)
Στα 4 χρόνια των σπουδών της (1893-1897) η Αγγελική Παναγιωτάτου αντιμετώπισε ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον και έντονες αντιδράσεις που έφθασαν στο σημείο η παρουσία της στα Αμφιθέατρα να συνοδεύεται από ποδοκροτήματα, κοροϊδίες και θορυβώδη ρυθμικά επιφωνήματα «Στην κουζίνα!... Στήν κουζίνα!», όπως αναφέρει στη "Διάπλαση των Παίδων" ο Γρηγόριος Ξενόπουλος.
Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου μάλιστα, φοιτητής και ο ίδιος τότε, έγραψε σχετικά με τις συνθήκες φοίτησης των πρώτων φοιτητριών τής Ιατρικής σχολής: «Με την δεσποινίδα Παναγιωτάτου ήμουν συμφοιτητής. Ενθυμούμαι ότι προς αποφυγήν ταραχών έμπαινεν εις το μάθημα ταυτοχρόνως με τον καθηγητήν. Αλλά οι φοιτηταί ήτο αδύνατον να κρατηθούν και το δαιμόνιον τής ελληνικής βαρβαρότητος προκαλούσε πάντοτε μίαν στιγμιαίαν συμφωνίαν μπαστουνοκρουσίας. Η κόρη αυτή εν τούτοις είχε την ανδρείαν να σπουδάση ποδοκροτουμένη επί τέσσερα χρόνια.»
Βλέπουμε λοιπόν ότι παρά την de facto εισαγωγή γυναικών στην Ιατρική σχολή η κοινωνία, ακόμα και η επιστημονική, δεν το είχε αποδεχθεί. Ο καθηγητής τής Φυσικομαθηματικής σχολής τού Πανεπιστημίου Αθηνών Αντώνιος Χριστομάνος δήλωνε το 1897: «Η χειραφέτησις των γυναικών εγένετο ήδη συρμός και θα ήτο μάταιος αναχρονισμός να πολεμήται πάρ' ημίν. Ωφείλομεν να ανεχώμεθα αυτάς και να μην παρακωλύωμεν την επιστημονικήν ανάπτυξιν τού γυναικείου φύλου, αλλά και να μην ενισχύωμεν αυτάς δι' υπερβολικής ενθαρρύνσεως.»
Απογοητευμένες από τις αντιδράσεις τής κοινωνίας αλλά και για λόγους οικονομικούς, το 1900 οι αδελφές Παναγιωτάτου πήγαν στην Αλεξάνδρεια τής Αιγύπτου. Εκεί δυστυχώς η Αλεξάνδρα Παναγιωτάτου πέθανε μετά από επώδυνη ασθένεια. Η Αγγελική, μετά από εξετάσεις διορίστηκε στο Κυβερνητικό Νοσοκομείο και στο Υγειονομείο (Λοιμοκαθαρτήριο). Μελέτησε τις επιδημίες τής χολέρας και τής πανώλης. Έγραψε δύο επιστημονικές πραγματείες για τις οποίες τιμήθηκε από την αιγυπτιακή κυβέρνηση με το παράσημο τού Τάγματος τού Νείλου.
Η Αγγελική Παναγιωτάτου, η πρώτη Ελληνίδα γιατρός, κατά τη διάρκεια τού ερευνητικού της έργου στο Κάιρο, όπου έγινε και καθηγήτρια Πανεπιστημίου.
Το 1908 εκλήθη στην Αθήνα να διδάξει Επιδημιολογία. Στο εναρκτήριο μάθημά της μάλιστα ήταν παρών και ο Ελ. Βενιζέλος. Το φοιτητικό περιβάλλον όμως ήταν εχθρικό και ο Βενιζέλος δυσφόρησε όταν άκουσε τις αποδοκιμασίες και τα γιουχαΐσματα των φοιτητών.
Όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Σπ. Μαρκέτος στη "Νεοελληνική Ιατρική" η Αγγελική Παναγιωτάτου, με το πείσμα που την διέκρινε, κατόρθωσε να κατακτήσει την πρωτιά σε πολλούς τομείς στην Ελλάδα. Ήταν η πρώτη γυναίκα που αποφοίτησε από την Ιατρική σχολή Αθηνών το 1897, η πρώτη υφηγήτρια τής Ιατρικής σχολής το 1908, η πρώτη έκτακτη καθηγήτρια τής Υγιεινής και Τροπικής Παθολογίας το 1938 στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και η πρώτη καθηγήτρια τής Ιατρικής σχολής «τιμής ένεκεν» το 1947. Ακόμα ήταν η πρώτη γυναίκα επιστήμων που έγινε αντεπιστέλλον μέλος τής Ακαδημίας Αθηνών το 1950.
Θάλεια Φλωρά-Καραβία: «Πορτραίτο τής Αγγελικής Παναγιωτάτου». Ελληνική Επιθεώρησις 349 (1/11/1936): 10
Πηγή https://www.eens.org/EENS_congresses/2014/sarakatsianou_vasiliki.pdf
Η Αγγελική Παναγιωτάτου το 1934 ίδρυσε στην Αλεξάνδρεια τής Αιγύπτου το πρώτο ελληνικό φιλολογικό σαλόνι, τη «Φιλολογική Συντροφιά Ελληνίδων Κυριών Αλεξανδρείας», το οποίο λειτούργησε μέχρι τον θάνατο της το 1954.
Η Αγγελική Παναγιωτάτου μαζί με τους γιατρούς τού νοσοκομείου τού Καΐρου όπου εργάστηκε και έμεινε γνωστή για το ερευνητικό της έργο.
Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ
φιλολογος - ιστορικός
- Το κείμενο βασίζεται σε πληροφορίες από το Αρχείο τής ΦΕ, τη «Διάπλαση των Παίδων», το βιβλίο «Φυσιογνωμίαι τινές Αρσακειάδων», άρθρα από τον καθημερινό Τύπο και τη Wikipedia.
