«ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ….ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ….»*

Η ιστορία της Αγγελικής Παναγιωτάτου

Άθλο αποτελούσε για μια γυναίκα τον 19^ο αιώνα ακόμα και να ονειρευτεί ότι θα γίνει γιατρός. Η επικρατούσα τότε άποψη ήταν ότι «η μόνη επιστήμη για τη γυναίκα είναι η μαγειρική». Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα κατόρθωσε να σπουδάσει και να διαπρέψει η Αγγελική Παναγιωτάτου αλλά και η αδελφή της Αλεξάνδρα στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Οι αδελφές Παναγιωτάτου ήταν από την Θηνιά της Κεφαλονιάς. Ο πατέρας τους ήταν ευκατάστατος έμπορος. Η Αγγελική σπούδασε στο Αρσάκειο αλλά και στη σχολή Γαλλίδων Καλογραιών.

Η ίδια η Αγγελική Παναγιωτάτου έγραψε για τήν υποστήριξη που είχε από τον πατέρα της.  « Είπαμε πως ο πατέρας μου ήτο προύχοντας. Πολυταξειδεμένος έμπορος, εγνώρισε τον κόσμο, μελέτησε πλατειά τους ανθρώπους κι’ απέκτησε τέτοια πείρα ώστε μπόρεσε να ευρύνη τον πνευματικό του ορίζοντα, να σταθή πάνω από προλήψεις, να γίνη προοδευτικός. Για τον λόγο αυτό δεν εδίστασε να επιτρέψη στα κορίτσια του να φοιτήσουν στο Πανεπιστήμιο» .

Όταν το 1892 διεκδίκησε την εγγραφή της στην Ιατρική σχολή, το αίτημά της δεν έγινε δεκτό γιατί δεν είχε τελειώσει το Γυμνάσιο. Αποφασισμένη να πραγματοποιήσει το όνειρό της , εξέτασε με προσοχή τη νομοθεσία και διαπίστωσε ότι πουθενά δεν αναφερόταν ρητά ότι ήταν απαγορευμένο σε μία μαθήτρια να δώσει εξετάσεις για να περάσει στο Πανεπιστήμιο. Έτσι επανήλθε με αίτημά της και οι καθηγητές έκπληκτοι διαπίστωσαν ότι οι δύο αδελφές Παναγιωτάτου, παρά την δυσκολία των θεμάτων και τις δύσκολες συνθήκες υπό τις οποίες εξεταστήκαν πέτυχαν την εισαγωγή τους στην Ιατρική Σχολή.

Η Αλεξάνδρα και η Αγγελική Παναγιωτάτου, οι αδελφές που κατόρθωσαν μετά από δύσκολες εξετάσεις να επιτύχουν την εγγραφή τους στην Ιατρική Σχολή τού Πανεπιστημίου Αθηνών. (από το Ημερολόγιο του Σκόκου 1899 σ.32)

Στα 4 χρόνια των σπουδών της η Αγγελική Παναγιωτάτου (1893-1897) αντιμετώπισε ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον και έντονες αντιδράσεις που έφθασαν στο σημείο η παρουσία της στα Αμφιθέατρα να συνοδεύεται από ποδοκροτήματα , κοροϊδίες και θορυβώδη ρυθμικά επιφωνήματα « Στην κουζίνα!...Στήν κουζίνα!» όπως αναφέρει στη Διάπλαση των Παίδων ο Γρηγόριος Ξενόπουλος.

 Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου μάλιστα, φοιτητής και ο ίδιος τότε , έγραψε  σχετικά με τις συνθήκες φοίτησης των πρώτων φοιτητριών της Ιατρικής Σχολής: «Με την δεσποινίδα Παναγιωτάτου ήμουν συμφοιτητής. Ενθυμούμαι ότι προς αποφυγήν ταραχών έμπαινεν εις το μάθημα ταυτοχρόνως με τον καθηγητήν. Αλλά οι φοιτηταί ήτο αδύνατον να κρατηθούν και το δαιμόνιον της ελληνικής βαρβαρότητος προκαλούσε πάντοτε μίαν στιγμιαίαν συμφωνίαν μπαστουνοκρουσίας. Η κόρη αυτή εν τούτοις είχε την ανδρείαν να σπουδάση ποδοκροτουμένη επί τέσσερα χρόνια.»

Βλέπουμε λοιπόν ότι παρά την “De facto” εισαγωγή γυναικών στην ιατρική σχολή η κοινωνία, ακόμα και η επιστημονική ,δεν το είχε αποδεχθεί. Ο καθηγητής της Φυσικομαθηματικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Αντώνιος Χριστομάνος δήλωνε το 1897 « Ἡ χειραφέτησις τῶν γυναικῶν ἐγένετο ἢδη συρμός καί θά ἦτο μάταιος ἀναχρονισμός νά πολεμῆται πάρ΄ἡμῖν. Ὠφείλομεν νά ἀνεχώμεθα αὐτάς καί νά μήν παρακωλύωμεν τήν ἐπιστημονικήν ἀνάπτυξίν τοῦ γυναικείου φύλου, ἀλλά καί νά μήν ἐνισχύωμεν αὐτάς δι΄ ὑπερβολικῆς ἐνθαρρύνσεως.»

Απογοητευμένες από τις αντιδράσεις της κοινωνίας αλλά και για λόγους οικονομικούς το 1900 οι αδελφές Παναγιωτάτου πηγαίνουν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Εκεί δυστυχώς η Αλεξάνδρα Παναγιωτάτου πεθαίνει μετά από επώδυνη ασθένεια. Η Αγγελική, μετά από εξετάσεις διορίστηκε στο Κυβερνητικό Νοσοκομείο και στο Υγειονομείο (Λοιμοκαθαρτήριο). Μελέτησε τις επιδημίες της Χολέρας και της Πανώλης. Έγραψε δύο επιστημονικές πραγματείες για τις οποίες τιμήθηκε από την Αιγυπτιακή κυβέρνηση με το παράσημο του τάγματος του Νείλου.

Η Αγγελική Παναγιωτάτου, η πρώτη Ελληνίδα γιατρός κατά τη διάρκεια τού ερευνητικού της έργου στο Κάιρο, όπου έγινε και καθηγήτρια Πανεπιστημίου.

Το 1908 εκλήθη για να διδάξει στην Αθήνα «Επιδημιολογία». Στο εναρκτήριο μάθημά της μάλιστα ήταν παρών και ο Ελ. Βενιζέλος. Το φοιτητικό περιβάλλον όμως ήταν εχθρικό και ο Βενιζέλος δυσφόρησε όταν άκουσε τις αποδοκιμασίες και τα γιουχαΐσματα των φοιτητών.

Όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Σπ. Μαρκέτος στη Νεοελληνική Ιατρική η Αγγελική Παναγιωτάτου, με το πείσμα που την διέκρινε, κατόρθωσε να κατακτήσει την πρωτιά σε πολλούς τομείς στην Ελλάδα. Ήταν η πρώτη γυναίκα που αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή Αθηνών το 1897, η πρώτη Υφηγήτρια της Ιατρικής Σχολής το 1908 . Υπήρξε η πρώτη έκτακτη καθηγήτρια της Υγιεινής και Τροπικής Παθολογίας το 1938 στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και η πρώτη καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής «τιμής ένεκεν» το 1947. Ακόμα ήταν η πρώτη γυναίκα επιστήμων που έγινε αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών το 1950.

Θάλεια Φλωρά-Καραβία: «Πορτραίτο της Αγγελικής Παναγιωτάτου». Ελληνική Επιθεώρησις 349 (1/11/1936): 10
Πηγή https://www.eens.org/EENS_congresses/2014/sarakatsianou_vasiliki.pdf

Η Αγγελική Παναγιωτάτου το 1934 ίδρυσε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το πρώτο ελληνικό φιλολογικό σαλόνι, τη «Φιλολογική συντροφιά Ελληνίδων Κυριών Αλεξανδρείας», το οποίο λειτούργησε μέχρι το θάνατο της το 1954.

Η Αγγελική Παναγιωτάτου μαζί με τους γιατρούς τού νοσοκομείου τού Καΐρου όπου εργάστηκε και έμεινε γνωστή για το ερευνητικό της έργο.

Οι πληροφορίες προέρχονται από το Αρχείο της ΦΕ, τη Διάπλαση των παίδων και το βιβλίο «Φυσιογνωμίαι τινες Αρσακειάδων.

• Το κείμενο βασίζεται σε πληροφορίες από τη Wikipedia, τη Διάπλαση των Παίδων και άρθρα από τον καθημερινό τύπο.

Παναγιωτα Αν. Ατσαβέ

Φιλολογος - Ιστορικός