Λιλή Βλάχου. Μια μεγάλη μορφή τού Μακεδονικού Αγώνα

Η ίδρυση τής Βουλγαρικής Εξαρχίας, τής ανεξάρτητης δηλαδή Εκκλησίας τής Βουλγαρίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, με τη βοήθεια τής Ρωσίας είχε ως αποτέλεσμα σειρά συγκρούσεων μεταξύ ελληνικών και βουλγαρικών ενόπλων σωμάτων από το 1904 ώς το 1908. Επειδή στη σφαίρα επιρροής τής Εξαρχίας ανήκαν όλοι οι σλαβόφωνοι Χριστιανοί, ξεκίνησε μια προσπάθεια εκφοβισμού και απαγόρευσης τής χρήσης τής ελληνικής γλώσσας στα χωριά τής Μακεδονίας, προκειμένου αυτά να ενταχθούν στη δύναμη τής Βουλγαρικής Εξαρχίας.

Το πλέον επίμαχο σημείο στο διατάγματα ίδρυσης τής Βουλγαρικής Εξαρχίας ήταν ο τελευταίος όρος που επέτρεπε την επέκταση τής Εξαρχίας για δημιουργία επισκοπικών περιφερειών εφόσον τα 2/3 των ορθοδόξων κατοίκων το επιθυμούσε. Αυτός ο όρος ήταν τελικά η αιτία να ακολουθήσουν στη συνέχεια βουλγαρικές θηριωδίες σε βάρος ομόθρησκων λαών, Ελλήνων και Σέρβων, ειδικότερα σε χωριά τής Μακεδονίας, στην προσπάθειά τους να αποσπάσουν δηλώσεις των 2/3 των κατοίκων ότι είναι «Εξαρχικοί», αλλοιώνοντας με τον τρόπο αυτό το φρόνημα των κατοίκων. Όλα αυτά βέβαια στο βάθος έκρυβαν την επιθυμία Ρώσων, Γάλλων και Αυστριακών να αποκτήσουν τον έλεγχο τής Θεσσαλονίκης την οποία εποφθαλμιούσαν. Οι Ρώσοι μάλιστα υποστήριζαν φανερά τις βουλγαρικές ένοπλες ομάδες.

Η Λιλή Βλάχου, αδελφή τού Μακεδονομάχου Ιωάννη Βλάχου-Τσίρκα ανάμεσα σε δασκάλες τής Μακεδονίας που συνέβαλαν στην προετοιμασία τού Μακεδονικού Αγώνα. (Iδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα)

Η Υψηλή Πύλη αδυνατούσε να παρέμβει δραστικά στις ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων. Στα ορεινά φτωχά χωριά, στις απομονωμένες αυτές περιοχές όπου δεν υπήρχε ασφάλεια, η βουλγαρική προπαγάνδα προσπαθούσε να κυριαρχήσει με τρομοκρατία. Γρήγορα έγιναν αντιληπτά τα πραγματικά κίνητρά τους, όταν ένοπλες ομάδες, οι κομιτατζήδες, άρχισαν να εκτελούν και να βασανίζουν ιερείς, δασκάλους, προσωπικότητες τού τόπου, αλλά και απλούς πολίτες που αρνούνταν να τους υπακούσουν .

Στη Μακεδονία, ιδιαίτερα μετά τo 1870, είχε αρχίσει άγριος θρησκευτικός προσηλυτισμός. Ο ίδιος μάλιστα ο Μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης, με το όπλο του παρά πόδα, λόγω των αλλεπάλληλων απειλών κατά της ζωής του, αναγκαζόταν να περιέρχεται τους ναούς των χωριών τής περιφέρειάς του και να λειτουργεί στις εκκλησίες, για να τονώσει το ηθικό των τρομοκρατημένων πιστών. Οι Έλληνες αφυπνίστηκαν και με το όπλο τής παιδείας αγωνίστηκαν να προασπίσουν τα ελληνικά συμφέροντα έναντι τής βουλγαρικής απειλής.

Την ταραγμένη αυτή εποχή η Λιλή Βλάχου στα 17 της χρόνια αποφοίτησε από το Αρσάκειο, στο οποίο ήταν επί 4 χρόνια εσωτερική υπότροφη μαθήτρια, προκειμένου να πάρει το δίπλωμα τής δασκάλας και να διδάξει τα Ελληνόπουλα στην ιδιαίτερη πατρίδα της. Είχε γεννηθεί στην Έδεσσα το 1886. Τα πρώτα γράμματα έμαθε στο Παρθεναγωγείο τής Έδεσσας, από το οποίο αποφοίτησε με άριστα. Είχε μεγάλη έφεση στα γράμματα γι’ αυτό και οι γονείς της έκαναν τα πάντα να τη μορφώσουν. Από το Αρσάκειο αποφοίτησε το 1903-1904 και αμέσως αναχώρησε για την πατρίδα της. Γνώριζε πολύ καλά τον ακήρυχτο πόλεμο που υπήρχε στη Μακεδονία, γιατί ήταν αδελφή τού Μακεδονομάχου Ιωάννη Βλάχου ή Τσίσκα, ο οποίος αργότερα, το 1906, σκοτώθηκε σε μάχη έξω από το Μοναστήρι. Ατρόμητη και η ίδια, δεν δίστασε καθόλου να αναλάβει τη διεύθυνση του Παρθεναγωγείου Εδέσσης. Από την πρώτη στιγμή αντιμετώπισε τις βιαιότητες και τους εκβιασμούς των Βουλγάρων και έτσι μπήκε και αυτή στον αγώνα. Παράλληλα με το διδακτικό της έργο ήταν και γραμματέας στην «Αγαθοεργό Αδελφότητα Εδέσσης». Δίδαξε μάλιστα και στη Στρωμνίτσα. Πέρα από τα διδακτικά της καθήκοντα όμως εμψύχωνε με ομιλίες τούς Εδεσσαίους και οι μαθήτριές της, ακολουθώντας τα δικά της χνάρια, μεταμορφώθηκαν σε θαυμάσιους συνδέσμους των αγωνιστών.

Νεαρές δασκάλες τού Διδασκαλείου Θεσσαλονίκης πριν αναλάβουν το δύσκολο έργο τους στη Μακεδονία. (Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα)

Και τέτοια ήταν η δράση της τόσο ως δασκάλας και Μακεδονομάχου, ώστε ο πρόξενος Κορομηλάς τη μετέθεσε στη Θεσσαλονίκη ως διευθύντρια τού Υποδιδασκαλείου Θηλέων, φαινομενικά για να ενισχύσει το προσωπικό τού διδασκαλείου, στην πραγματικότητα όμως για να την έχει άμεσο συνεργάτη του. Εκεί η Λιλή Βλάχου μύησε στον αγώνα όλες τις δασκάλες, ενώ παράλληλα ανελάμβανε με επιτυχία πολλές δύσκολες αποστολές εκτός Θεσσαλονίκης. Οι Βούλγαροι, θορυβημένοι από τη δράση της, πλήρωσαν αδρά τον Τουρκαλβανό θυρωρό τού Παρθεναγωγείου Αμπεντίν ο οποίος τη δολοφόνησε μέσα στο ίδιο της το σχολείο τη νύχτα τής 30ής Οκτωβρίου 1909.

Η δολοφονία της συγκλόνισε την κοινωνία τής Θεσσαλονίκης, η οποία σύσσωμη, μαζί με τους διαμένοντες στη Θεσσαλονίκη Εδεσσαίους, ακολούθησε την κηδεία τής 23χρονης Αρσακειάδας δασκάλας. Όπως γράφει στο βιβλίο της «Θάρρος στη Μαύρη νύχτα» η κ. Ναννίνα Σακκά-Νικολακοπούλου, που αναφέρεται στη ζωή και στο έργο τής Λιλής Βλάχου, « Το νεκρό κορίτσι δεν το ‘βαλαν σε φέρετρο. Καθισμένο το άψυχο σώμα της πάνω σε θρόνο, όπως ακριβώς γινόταν για τους αρχιερείς τα παλιά χρόνια, το πέρασαν από τους δρόμους τής Θεσσαλονίκης. […] Η Θεσσαλονίκη και ολόκληρη η Μακεδονία δεν ήξερε τι να πρωτοκλάψει, τα είκοσι τρία χρόνια τού κοριτσιού, την ηρωίδα και τη μεγάλη δράση της ή τα πάθη τής φυλής;»

• Το κείμενο βασίζεται σε πληροφορίες από το Λεύκωμα των 160 χρόνων της Φ.Ε., τη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τη Wikipedia και άρθρα από τον καθημερινό τύπο.

Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ

φιλόλογος -ιστορικός