Η θεία Λένα στα μικρά παιδιά

Ανήκω στη γενιά των παιδιών που δεν έπαιξαν με ηλεκτρονικά παιχνίδια. Έτρεχα ανέμελα στις αλάνες, νανούριζα τις κούκλες μου και έπλαθα με τη φαντασία τους εικόνες ατελείωτες επινοώντας τα δικά μου παραμύθια. Μια από τις ωραιότερες στιγμές τής ημέρας μου, στην προσχολική ηλικία, ήταν «Η ώρα τού παιδιού». Θυμάμαι ακόμα την ανυπομονησία μου όταν πλησίαζε η στιγμή που θα άρχιζε η εκπομπή τής «Θείας Λένας», γύρω στις 9 το πρωί, και διαρκούσε περίπου μία ώρα. Ακόμα έρχεται στο μυαλό μου η μελωδία τής έναρξης τής παλαιότερης εκπομπής. Και εγώ, καθηλωμένη στο μικρό καρεκλάκι μου, κοίταζα με προσοχή το ραδιόφωνο περιμένοντας να ακούσω τη γνώριμη φωνή τής Αντιγόνης Μεταξά να με καλημερίζει: «Καλημέρα παιδάκια». Ύστερα ταξίδευα με τη φαντασία μου στον κόσμο των παραμυθιών, ζωντανεύοντας τις εικόνες που περιέγραφε η γλυκιά φωνή της. Τα χρόνια περνούσαν και η ίδια φωνή εξακολουθούσε να καλημερίζει όλα τα Ελληνόπουλα. Η εκπομπή της ήταν ένας καθημερινός επισκέπτης που άφηνε στην παιδική ψυχή ένα απλό και χρήσιμο μήνυμα.

Η Αντιγόνη Μεταξά γεννήθηκε στην Αθήνα το 1905. Ο πατέρας της ήταν εκπαιδευτικός. Φοίτησε στο Αρσάκειο και ως μαθήτρια είχε λάβει μέρος σε πολλές παραστάσεις τού Σχολείου. Μάλιστα σε εορτή που πραγματοποιήθηκε το 1917 απήγγειλε ποίημα και διακρίθηκε, όπως γράφουν και οι εφημερίδες τής εποχής. Τελειώνοντας το Σχολείο πήγε στο Παρίσι όπου σπούδασε Παιδαγωγικά. Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα σπούδασε υποκριτική στη Δραματική Σχολή τού Ελληνικού Ωδείου, όπου είχε δάσκαλο τον Ευτύχιο Βονασέρα και συμμαθήτριες τις μεγάλες ηθοποιούς Ελένη Παπαδάκη και Κατερίνα Ανδρεάδη. Όταν έπαιξε στην παράσταση «Στέλλα Βιολάντη» ο Ξενόπουλος έγραψε ένα άρθρο αφιερωμένο σ’ αυτήν με τίτλο «Νέος αστήρ», αποκαλώντας την «νέα Κοτοπούλη». Για τις διπλωματικές της εξετάσεις, την επόμενη χρονιά, έπαιξε τη Νόρα στο «Σπίτι τής κούκλας» τού Ίψεν και αποφοίτησε με χρυσό μετάλλιο.

Η Αντιγόνη Μεταξά με την κόρη της και πιο στενή της συνεργάτιδα Λήδα Κροντηρά

Αργότερα εργάστηκε εκεί ως καθηγήτρια διδάσκοντας απαγγελία και υποκριτική για πολλά χρόνια. Είχε πλατιά θεατρική και λογοτεχνική μόρφωση και απεριόριστη αγάπη για τα παιδιά. Το 1925 πρωταγωνίστησε στο Θέατρο Τέχνης τού Σπύρου Μελά, καθώς και στα Διονύσια τού Αιμίλιου Βεάκη. Εκείνη όμως εγκατέλειψε το θέατρο και παντρεύτηκε τον ηθοποιό, σκηνοθέτη και συνεργάτη της Κώστα Κροντηρά.

Από τις αρχές τής δεκαετίας τού 1930 αφοσιώθηκε στην καλλιτεχνική και την κοινωνική αγωγή των παιδιών. Το 1932 ίδρυσε στη Σχολή Μεταξά που είχε ο πατέρας της μια «Σχολή Παιδικού Θεάτρου» και δίδασκε στα παιδιά δύο φορές την εβδομάδα απαγγελία, μουσική και υποκριτική. Η αγάπη της για τα παιδιά την ώθησε να δημιουργήσει το 1933 τον πρώτο ελληνικό θίασο παιδικού θεάτρου, «Το θέατρο τού παιδιού» ή «Παιδικό θέατρο», που λειτούργησε μέχρι την ημέρα που οι Γερμανοί κατέλαβαν την Αθήνα, τον Απρίλιο τού 1941, οπότε και απαγορεύτηκαν οι παραστάσεις. Το 1938 άρχισε να εργάζεται στον Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών ως τακτική συνεργάτις. Από το 1942 μέχρι το 1966 παρουσίαζε καθημερινά την «Ώρα τού παιδιού», συνολικά 4.500 ραδιοφωνικές εκπομπές από το 1939 μέχρι το 1966. Στις εκπομπές της και στο συγγραφικό της έργο χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο «Θεία Λένα». Ήταν μάλιστα η πρώτη που δημιούργησε παιδικό τηλεοπτικό πρόγραμμα στην τηλεόραση τής ΥΕΝΕΔ το 1967.

Η Αντιγόνη Μεταξά στην καθημερινή της εκπομπή από την ΕΡΑ

Η σημαντική Ελληνίδα παιδαγωγός έγραψε επίσης 54 βιβλία για παιδιά, όπως «Το θέατρο τού παιδιού», «Η ώρα τού παιδιού», «Ελάτε να ταξιδέψουμε», «Ελάτε να τραγουδήσουμε», «Ελάτε να γελάσουμε», «Η θεία Λένα στα μικρά παιδιά». Οι 6 τόμοι τής «Παιδικής Εγκυκλοπαίδειας» που έγραψε περιελάμβαναν θέματα που συμπλήρωναν τη σχολική ύλη τού δημοτικού και των πρώτων τάξεων τού γυμνασίου. Εκτός από τη γνωστή εκπομπή της «Η θεία Λένα στα μικρά παιδιά», η Αντιγόνη Μεταξά παρουσίασε από το ραδιόφωνο αλλά και σε βιβλία σειρά αριστουργημάτων τής παγκόσμιας λογοτεχνίας σε διασκευές για παιδιά, με τους καλύτερους ηθοποιούς, μουσικούς και ζωγράφους. Πολλές γενιές μεγάλωσαν με τα έργα της, ενώ οι νεότεροι παρακολούθησαν τις τηλεοπτικές της εκπομπές «Συντροφιά με τη θεία Λένα». Πάντα όμως σε ό,τι κι αν έκανε η ιδέα ήταν όχι μόνο να ψυχαγωγεί τα παιδιά αλλά και να τους μαθαίνει σημαντικά πράγματα για τη ζωή, που δεν είχαν να κάνουν απλώς με εγκυκλοπαιδικές γνώσεις αλλά και για το πώς μπορεί να ζήσει κανείς μια ζωή που να έχει νόημα.

Η Θεία Λένα με την εγγονή της Μαρία Ηλιού, το 1965 στο εξώφυλλο τού περιοδικού τού ΕΙΡ

Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η προσφορά, η αληθινή φιλία, η δημιουργικότητα, η δυνατότητα να είσαι ο εαυτός σου, να κάνεις αυτά που ονειρεύεσαι, ο διαχωρισμός ανάμεσα στο καλό και στο κακό, ανάμεσα στο τι μπορεί κάποιος να κάνει και τι όχι σε μια κοινωνία δικαίου, που βασίζεται στις αξίες τού διαφωτισμού και τού ανθρωπισμού, ήταν αξίες που διαμόρφωσαν μια γενιά. Η κόρη της Λήδα Κροντηρά-Νασούφη έλεγε γι’ αυτήν: «Έχω πάντα στο μυαλό μου την εικόνα της, θυμάμαι τα παιχνίδια μας, τις ώρες που περνούσαμε μαζί στους ραδιοθαλάμους... Μου έκαναν πάντοτε εντύπωση οι πρωτοποριακές ιδέες και ο δυναμισμός της. Ήταν από τις πρώτες γυναίκες που τόλμησαν να κρατήσουν το πατρικό τους όνομα πλάι στο όνομα τού συζύγου τους».

Η χορωδία τής Θείας Λένας στην «Ώρα τού Παιδιού» το 1952 στο ΕΙΡ (φωτογραφία Μεγαλοκονόμου από το Αρχείο τού Μουσείου Μπενάκη)

Η εγγονή της Μαρία Ηλιού πολύ σωστά παρατήρησε ότι καμιά άλλη παιδαγωγός δεν ασχολήθηκε τόσο συστηματικά με την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία τού παιδιού χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα επικοινωνίας: θέατρο, ραδιόφωνο, δίσκους βινυλίου, βιβλία, τηλεόραση, και μάλιστα για μια τόσο μεγάλη περίοδο. Η αμεσότητά της ήταν αφοπλιστική. Η καθησυχαστική και τρυφερή φωνή της είχε το χάρισμα να κάνει κάθε παιδί να νιώθει ότι απευθύνεται σε αυτό και ότι έχει μια προσωπική σχέση μαζί του. Είχε το χάρισμα τής αφήγησης και ήξερε να προτείνει στα παιδιά πάντα κάτι καινούργιο.

Ο Αλέξανδρος Κιτρόεφ, ιστορικός σύμβουλος τού ντοκιμαντέρ που ετοίμασε για εκείνη η εγγονή της, λέει για την Αντιγόνη Μεταξά: «Το έργο της έχει ευρύτερη σημασία για την ελληνική ιστορία. Η Αντιγόνη Μεταξά άρχισε να δραστηριοποιείται σε μια περίοδο πολιτικής πόλωσης, με διάφορες παρατάξεις να προσπαθούν να προσεγγίσουν τα παιδιά ιδεολογικά, όμως η ίδια δεν παίζει τέτοιο ρόλο. Τα παιδιά είναι παιδιά, πιστεύει, πρέπει να τα διαπαιδαγωγούμε και να τα ψυχαγωγούμε. Γι' αυτό και η δουλειά της λειτουργεί σαν βάλσαμο και κλείνει τις πληγές τού πολέμου, ενώ παίρνει πατριωτική διάσταση, καθώς με τα προγράμματά της εξηγεί την ιστορία και τον πολιτισμό τού τόπου»

Το 1965 η Αντιγόνη Μεταξά τιμήθηκε με το παράσημο τού Τάγματος τής Εποποιίας και πήρε βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών. Όπως όμως πολύ σωστά είπε ο Άγγελος Δεληβοριάς «είχε ήδη πάρει το βραβείο τής ανταπόκρισης τού κοινού. Τις δεκαετίες τού '50 και τού '60, όπου το ραδιόφωνο ήταν ο κύριος συνομιλητής μας, η θεία Λένα είχε την πρωτοκαθεδρία. Μας άφησε απόθεμα εκπαιδευτικών, ψυχαγωγικών και ηθικών εμπειριών». Το 1971 ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός τής απένειμε δίπλωμα με τον Τίμιο Σταυρό. Τολμηρή, επίμονη, σε διαρκή εγρήγορση, η θεία Λένα έφυγε από τη ζωή το 1971. Άφησε πίσω της τεράστιο έργο, που βασίζεται στην ιδέα ότι μπορεί κανείς να μαθαίνει στα παιδιά σημαντικά πράγματα για τη ζωή και συγχρόνως να τα ψυχαγωγεί.

Η Αντιγόνη Μεταξά δεν έδωσε στα παιδιά μόνο την ευκαιρία να ονειρευτούν. Τους χάρισε και χρυσές αναμνήσεις, πολύτιμες όσο πολύτιμη ήταν και η δική της προσφορά στα Ελληνόπουλα. Όλα τα παιδιά τής δεκαετίας τού 50 και τού 60 θα καταλάβουν γιατί το μικρό αυτό αφιέρωμα στη θεία Λένα τελειώνει με τους στίχους από το αγαπημένο τραγουδάκι με το οποίο τελείωνε τις εκπομπές της.

«Τώρα πέρασε η ώρα, 

φεύγουμε κι εμείς παιδιά

κι αύριο την ίδια ώρα

θα τα πούμε με χαρά.»

• Το κείμενο βασίζεται σε πληροφορίες από το Λεύκωμα των 160 χρόνων της Φ.Ε., τη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Wikipedia, Τη Μηχανή του Χρόνου και άρθρα από τον καθημερινό τύπο.
  

Παναγιώτα Ατσαβέ

φιλόλογος - ιστορικός

.