Tο Αρσάκειο Ψυχικού: η ζωή στο σχολείο

Δεν είναι εύκολο να περιγράψεις ένα κτήριο μέσα στο οποίο έχεις ζήσει τα ωραιότερα και τα πιο ανέμελα χρόνια τής ζωής σου. Κάθε τοίχος, κάθε αίθουσα είναι φορτισμένη από τις αναμνήσεις μιας τρυφερής ηλικίας στην οποία όμως τέθηκαν οι βάσεις μιας ολόκληρης ζωής. Τα κτήρια όμως αυτά έχουν την ιστορία τους που είναι συνυφασμένη όχι μόνο με τις προσωπικές ιστορίες όσων δίδαξαν ή φοίτησαν σε αυτά αλλά πολλές φορές και με την ιστορία τού έθνους.

Από το 1919 ήδη, το Δ.Σ. τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας είχε συνειδητοποιήσει ότι θα έπρεπε το «παλαιόν Αρσάκειον» να αντικατασταθεί από νέο οικοδόμημα, το οποίο θα πληρούσε τις απαιτήσεις των εξελιγμένων και πιο συγχρόνων σχολείων. Έπρεπε λοιπόν να βρεθεί χώρος κατάλληλος για την οικοδόμηση ενός τέτοιου σχολείου, αυτή τη φορά εκτός των ορίων τής πόλεως.  Η Αθήνα είχε πια μεγαλώσει και το Αρσάκειο βρισκόταν στην καρδιά μιας πολυάνθρωπης πόλης. 

Άποψη του Αρσακείου Ψυχικού το 1931 από την Ανατολική πλευρά (Αρχείον ΦΕ)

Ο Πρόεδρος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Γεώργιος Ιατρού αναζητούσε τότε έναν χώρο αρκετά μακριά από το κέντρο τής Αθήνας για να κτιστεί το νέο σχολείο. Ύστερα από πολλές έρευνες για την ανεύρεση τού καταλλήλου οικοπέδου «το Συμβούλιον ωδηγήθη εις την κατ’ αρχήν απόφασιν όπως επιλέξη τοιούτον παρά την θέσιν “Ψυχικόν”, ανήκον εις την Ανώνυμον Εταιρείαν “Κέκρωψ”, εις το υψηλότερον μέρος πρανούς φερομένου προς την οδόν Κηφισίας και από τής οποίας η όντως μαγευτική θέα εκτείνεται πέραν τής κοίτης τού Ιλισσού, διά τής καταφύτου πεδιάδος μέχρι τού απέναντι και εις το βάθος ευρισκομένου όρους Υμηττού» διαβάζουμε στα Πρακτικά τού Δ.Σ. τής 30ής Ιουλίου 1926. 

Αρσακειάδες ήρθαν από την Αθήνα στο Ψυχικό για να δουν το υπό ανέγερση νέο κτήριο του Σχολέιου τους 1929 (φωτογραφια απο ιδιωτική Συλλογή Αρσακειάδων".

Το 1927 η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αγόρασε το 60 στρεμμάτων οικόπεδο στο Παλαιό Ψυχικό, ένα από τα προνομιούχα προάστια τής Αθήνας, έναντι τού ποσού των 900.000 δραχμών. Το οικόπεδο απείχε 6 χιλιόμετρα από την Αθήνα. Η μεγάλη του έκταση έδινε τη δυνατότητα να οικοδομηθεί εκεί σχολείο με χώρους άθλησης, ψυχαγωγίας, καθώς και οτιδήποτε άλλο θα έπρεπε να περιλαμβάνει ένα σύγχρονο για την εποχή σχολείο. Η θεμελίωση τού νέου κτηρίου έγινε στις 23 Ιουλίου 1931, επί προεδρίας Ι. Koυντουριώτη. Μια ομάδα αρχιτεκτόνων (ο Α. Κριεζής, ο Αν Μεταξάς, οι Ελβετοί  Μπουντέ και Βενσάν και ο Γάλλος Λεφέβρ) εργάστηκαν για την εκπόνηση των σχεδίων εκ των οποίων εγκρίθηκε τελικά το σχέδιο τού Α. Κριεζή. Στα Πρακτικά τής Συνέλευσης τής 6ης Μαρτίου 1932 αναγγέλθηκε ότι «Το όνειρο τού Ψυχικού επραγματοποιήθη διά μεγαλοπρεπεστάτης οικοδομής μελλούσης να περιλάβη οικοτροφείον και τα διάφορα σχολεία μετά τού Ιερού Ναού και τού Γυμναστηρίου, όπερ οφείλει να διεγείρη την υπερηφάνειαν των εταίρων.»

Αεροφωτογραφία του οικοπέδου του Αρσακείου το 1931 (Αρχείον ΦΕ)

Το Διοικητικό Συμβούλιο τής Εταιρείας, περήφανο για το νέο του απόκτημα, αποφάσισε στις 24 Φεβρουαρίου 1933 α) να διατηρηθούν «τα εν Αθήναις σχολεία» (Πρότυπο, Διδασκαλείο και Γυμνάσιο), β) να εγκατασταθεί και να λειτουργήσει οικοτροφείο στο Ψυχικό από το 1934, γ) να ιδρυθεί πρότυπο 6τάξιο πλήρες Δημοτικό στο Ψυχικό, δ) να μεταφερθεί στο Ψυχικό ένα τμήμα των Α΄, Β΄ και Γ΄ τάξεων τού πενταταξίου Διδασκαλείου που βρίσκεται στην Αθήνα και ε) να μεταφερθεί στο Ψυχικό ένα τμήμα των Α΄ και Β΄ τάξεων τού Γυμνασίου. Παράλληλα αποφάσισε στο νέο σχολείο να οργανωθούν και να λειτουργήσουν: 1. τμήμα Οικοκυρικής, 2. τμήμα  Ξένων Γλωσσών, 3. τμήμα Ορθοπαιδικής Γυμναστικής.

Μια περιγραφή τού κτηρίου από τον δημοσιογράφο Πολ. Παπαϊωάννου, δημοσιευμένη στην εφημερίδα «Καθημερινή» τον Μάιο του 1939, λέει συγκεκριμένα τα εξής: «Από την κυρία είσοδο τού κήπου καμαρώνουμε με μια δικαιολογημένη υπερηφάνεια το κεντρικό κτήριο που υψώνεται στο βάθος. Είναι έκδηλος ο πλούτος, η μεγαλοπρέπεια, η πολυτέλεια και η τάξις που επικρατούν παντού. Το πράσινο χρώμα που κυριαρχεί και το άρωμα τής βλαστήσεως μαζί με την πανοραματικήν θέαν που σού χαρίζει η υπέροχος τοποθεσία σε κρατούν μαγεμένο. Καταλαβαίνεις ότι ένα από τα μεγαλύτερα έργα τής εποχής μας έστησε έτσι επιβλητικά το θρόνο του στην πιο κατάλληλη, στην πιο γραφική θέσι.»

Άποψη του Αρσακείου Ψυχικού από το δάσος το 1936 (Αρχείον ΦΕ)

Η μεγαλοπρεπής είσοδος με τα Προπύλαια δεσπόζει στον χώρο. Εκεί μεταφέρθηκαν από το Αρσάκειο Μέγαρο οι δύο μαρμάρινες πλάκες με τα ονόματα των ευεργετών και τα ονόματα των μελών των Δ.Σ. Μετά την κεντρική είσοδο τού κτηρίου ευρίσκεται ο κεντρικός προθάλαμος, όπου γίνονταν η πρωινή προσευχή. Στο βάθος τού προθαλάμου και στο κεφαλόσκαλο μιας σκάλας ευρίσκεται η προτομή τού Αποστόλου Αρσάκη, έργο τού γλύπτη Δ.Π. Κόσσου που φιλοτεχνήθηκε το 1859 και μεταφέρθηκε στη νέα της θέση όταν ολοκληρώθηκε το Αρσάκειο Ψυχικού.

Τα σχολικά λεωφορεία στο Αρσάκειο Ψυχικού (Αρχείον ΦΕ)

Στο βάθος τού προθαλάμου και αριστερά ήταν η τραπεζαρία, όπου έτρωγαν οι εσωτερικές μαθήτριες. Τα μαγειρεία βρίσκονταν παραπλεύρως, στους χώρους που σήμερα στεγάζεται το Χημείο τού Β΄ Αρσακείου Γυμνασίου - Λυκείου. Αργότερα, μετά τον πόλεμο, η αίθουσα αυτή διαμορφώθηκε σε βιβλιοθήκη, ενώ σήμερα έχουν δημιουργηθεί εκεί αίθουσες διδασκαλίας. Στη δεξιά πλευρά τού προθαλάμου βρισκόταν το Θέατρο, μια άνετη αίθουσα με ευρύχωρη σκηνή καθώς και παρασκήνια στον κάτω όροφο. Λόγω τού νέου αυτού θεάτρου το Δ.Σ. αποφάσισε «πάσσαι  αι μεγάλαι εορταί τής Εταιρείας να γίνονται εις το θέατρον τού Αρσακείου Ψυχικού.». Έτσι, σ’ αυτό το θέατρο πραγματοποιήθηκε και το μεγαλύτερο μέρος των τελετών για τον εορτασμό τής 100ετίας τής Φ.Ε. Την Πέμπτη 29 Οκτωβρίου 1936 και ώρα 10 π.μ. ξεκίνησε ο επίσημος εορτασμός των 100 ετών από την ίδρυση τής Εταιρείας με ομιλίες, απαγγελίες και εκθέσεις έργων μαθητριών. Η τελετή κινηματογραφήθηκε από τους αδελφούς Γαζιάδη και η ταινία σώθηκε ώς τις μέρες μας. Την 1η Νοεμβρίου 1936 παρουσιάστηκε η τραγωδία τού Ευριπίδη «Ιφιγένεια εν Ταύροις» «κατά το Πρωτότυπον, Διδασκαλία υπό τού αειμνήστου Γεωργίου Γαρδίκα, και τής Αγάθης Νικοκάβουρα, καθηγητρίας τού εν Αθήναις Γυμνασίου, Σκηνοθεσία και Μουσική υπό τού κ. Ορέστου Κοντογιάννη».

Ο εσωτερικός κεντρικός διάδρομος του Αρσακείου Ψυχικού (Αρχείον ΦΕ)

Οι αίθουσες διδασκαλίας ήταν φωτεινές και ευρύχωρες. Εκτός από τις απλές τάξεις υπήρχαν και ειδικά διαμορφωμένες αίθουσες για το μάθημα τής Ζωγραφικής, τής Μουσικής, τής Φυσικής και τής Χημείας. Το Γυμναστήριο τού Σχολείου ήταν εφοδιασμένο με τα τελειότερα όργανα γυμναστικής. Υπήρχε ακόμα ειδική αίθουσα για ορθοπαιδικές ασκήσεις. Παραπλεύρως υπήρχε μια πλατεία για γυμναστική στο ύπαιθρο. Εκεί το 1962 κατασκευάστηκαν δύο γήπεδα μπάσκετ. Για τις ανάγκες κατασκευής τους η Εταιρεία αναγκάστηκε να αποχωριστεί 5 μεγάλους ευκαλύπτους, οι ρίζες των οποίων κατέστρεφαν συστηματικά τον τοίχο και τα δάπεδο. Στους δύο τελευταίους ορόφους τού κτηρίου στεγαζόταν το Οικοτροφείο και υπήρχαν εγκαταστάσεις για τις εσωτερικές μαθήτριες, η παραμονή των οποίων στο Σχολείο  ήταν συνεχής. Για τις μικρές μαθήτριες υπήρχαν κοιτώνες που περιελάμβαναν 20 κρεβάτια, με παρακείμενους χώρους προσωπικής καθαριότητος, ενώ οι μεγάλες μαθήτριες διέμεναν σε ατομικά διαμερίσματα με κρεβάτι, γραφείο, τραπέζι νιπτήρα και ντουλάπα. Το Οικοτροφείο λειτουργούσε από τις 13 Σεπτεμβρίου έως τις 30 Ιουνίου. Το φαγητό προετοιμαζόταν στο Σχολείο, γιατί η ανάθεση τής προετοιμασίας του σε εργολάβο είχε αποτύχει πλήρως. Με μεγάλη επιμέλεια επελέγη η επίπλωση και η προμήθεια των σκευών για τον εξοπλισμό του. Σώζονται μάλιστα ώς τις μέρες μας τα καζάνια, οι κουτάλες και πολλά άλλα σύνεργα από αυτά που χρησιμοποιούσε ο μάγειρας. Τα πιάτα και τα μαχαιροπήρουνα παραγγέλθηκαν στο εξωτερικό. 

Οι κοιτώνες για τις μικρές μαθήτριες (Αρχείον ΦΕ)

Τα μαγειρία της Σχολής Οικοκυρικής. (Αρχείον ΦΕ)

Η τραπεζαρία των εσωτερικών μαθητριών. (Αρχείον  ΦΕ)

Στο Αρσάκειο στεγαζόταν ακόμα η Οικοκυρική Σχολή, μονοετούς φοιτήσεως, που ιδρύθηκε το 1933. Προσαρτημένα σ’ αυτήν ήταν και τα προαιρετικά μαθήματα Γαλλικής, Αγγλικής, Γερμανικής, Κλειδοκύμβαλου και Ορθοπεδικής Γυμναστικής. Η διευθύντρια τής σχολής Ασπασία Σκορδέλη φρόντισε για την οργάνωση όλων αυτών των μαθημάτων, αλλά και για τον εξοπλισμό των εργαστηρίων Μαγειρικής  με όλα τα απαραίτητα σκεύη αλλά και με 4 ηλεκτρικές κουζίνες των 400 watt.

Ο στίβος τού Σχολείου περιγράφεται από τον Στ. Γαλάτη ως «ευρύς χώρος προ τού κτηρίου επιφανείας 3.000 μέτρων προφυλασσομένης υπ’ αυτού εκ των Βορείων ςνέμων», ο οποίος «χρησιμεύει διά τας Παιδιάς των μαθητριών.» Εκεί διεξάγονταν και οι γυμναστικές επιδείξεις. Υπήρχε σκάμμα για άλματα, και δίχτυ για ποδοσφαίριση. Εδώ τοποθετήθηκε το 1937 και η μαρμάρινη ανάγλυφη στήλη, εμπρός από το κτήριο τού Σχολείου, η οποία ήταν δώρο των αποφοίτων Αρσακειάδων για τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την ίδρυσή του.

Ο στίβος του Σχολείου και η Αγ. Αναστασία (Αρχείον ΦΕ)

Η Παιδαγωγική Ακαδημία στεγάστηκε σε ιδιαίτερο κτήριο, πίσω από τα Γυμναστήρια.To 1935-36 όλες οι τάξεις τού Διδασκαλείου τής ΦΕ μεταφέρθηκαν στο Ψυχικό, όπου λειτούργησε η «Αρσάκειος Παιδαγωγική Ακαδημία», αρχικά μόνο για κορίτσια. Από το 1980 έγιναν δεκτά και αγόρια. Η λειτουργία της σταμάτησε το 1988 όταν με νόμο τού κράτους την εκπαίδευση των δασκάλων ανέλαβαν τα Πανεπιστήμια.

Ο ναός τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας, που κτίστηκε στον χώρο τού Αρσακείου Ψυχικού σε σχέδιο τού Α. Κριεζή, λειτουργούσε κανονικά, αφού υπήρχαν μαθήτριες που διέμεναν στο Σχολείο όλο τον χρόνο. Εδώ μεταφέρθηκαν εικόνες από τον παλαιό ναό τής Αγίας Αναστασίας τού Αρσακείου Μεγάρου, καθώς και το δώρο τού Απόστολου Αρσάκη, ένας χρυσοκέντητος επιτάφιος κεντημένος στο χέρι από κοπέλες στη Ρουμανία. Ο ευεργέτης τον έδωσε στον Νικόλαο Χατζόπουλο για να τον μεταφέρει στην Ελλάδα, το 1874 . Τα εγκαίνια τού ναού έγιναν με κάθε επισημότητα στις 29 Οκτωβρίου 1933.

Ίσως ο πλέον αγαπημένος για τις μικρές μαθήτριες χώρος στο Σχολείο ήταν το δάσος. Ήταν ο χώρος των παιχνιδιών, με τις κούνιες, τις τραμπάλες, τις τσουλήθρες, για όλες τις ανέμελες ώρες που είναι βαθιά φυλαγμένες στη μνήμη και την ψυχή των αποφοίτων. Σήμερα η μορφή του έχει αλλάξει. Για τις ανάγκες τού Σχολείου έχουν προστεθεί μικρά γήπεδα ποδοσφαίρου, αίθουσες διδασκαλίας και μια σύγχρονη παιδική χαρά.

Μαθήτριες του Σχολέιου στο δάσος στο 1956 (Αρχείο Ελένης Μαργαρίτη -Γιώτη)

Η κήρυξη τού Πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940 είχε ως αποτέλεσμα την επίταξη τού κτηρίου τού Αρσακείου Ψυχικού και τη μετατροπή του σε νοσοκομείο. Το Σχολείο σταμάτησε να λειτουργεί εκεί και τα μαθήματα γίνονταν στο Αρσάκειο Μέγαρο, στην Πανεπιστημίου, και σε άλλα μισθωμένα κτήρια. Στο δάσος εγκαταστάθηκαν στρατιώτες σε ΤΟΛ και στον στίβο γράφτηκε με μεγάλα γράμματα ο αριθμός 401 για να φαίνεται από ψηλά ότι πρόκειται για νοσοκομείο και να μη βομβαρδιστεί.

Απόφοιτες του Αρσακείου Ψυχικού το 1968 ( Αρχείο Παν. Ατσαβέ)

Το 1955 το Δ.Σ. τής Φ.Ε. αποφάσισε την οικοδόμηση νηπιαγωγείου μέσα στο οικόπεδο τού Αρσακείου Ψυχικού. Τον πρώτο χρόνο το Νηπιαγωγείο, με διευθύντρια την κ. Αικ. Παναγιωτοπούλου λειτούργησε σε μία αίθουσα τού Γυμναστηρίου. Το κτήριο άρχισε να κτίζεται το 1956 σε σχέδια τού ελβετικού Υπουργείου Παιδείας που είχαν σταλεί από τη Γενεύη. Το 1965 το αρχικό κτήριο συμπληρώθηκε, σε σχέδια τού Θ. Πολυχρονόπουλου, και το 1988 έγιναν νέες προσθήκες. Στον ίδιο χώρο, αλλά πλήρως εκσυγχρονισμένο, λειτουργεί το Νηπιαγωγείο τού Αρσακείου Ψυχικού μέχρι σήμερα.

Το Νηπιαγωγείου του Αρσακείου Ψυχικού (Αρχείο ΦΕ)

Τα χρόνια πέρασαν, όμως το Αρσάκειο Ψυχικού παραμένει αγέρωχο, περήφανο στην κορυφή τού λοφίσκου. Ο γύρω χώρος άλλαξε. Κτίστηκαν πολυκατοικίες, δημιουργήθηκαν ολόκληρες συνοικίες στους πρόποδες τού Υμηττού, διανοίχτηκαν μεγάλες και πολύβουες λεωφόροι και όμως το Αρσάκειο Ψυχικού εξακολουθεί να δεσπόζει στον γύρω χώρο για να θυμίζει την πολύτιμη και πολύχρονη προσφορά του στην εκπαίδευση των κοριτσιών αλλά και των αγοριών από το 1981.

Κέντημα με το Αρσάκειο Ψυχικού, κεντημένο από Αρσακειάδα (Φωτογραφία απο ιδιωτικό Αρχείο)

Παναγιώτα Ατσαβέ

Φιλόλογος - Ιστορικός