Αρσάκειο Λάρισας. Ένα πλήρες σχολείο στον θεσσαλικό κάμπο

 

Η ανάγκη κατάρτισης διδασκαλισσών στην Ελλάδα ήταν μεγάλη, αλλά δυστυχώς οι ισχύοντες νόμοι δεν προέβλεπαν κάτι τέτοιο, λόγω οικονομικής αδυναμίας τού κράτους. Την παράλειψη αυτή αναπλήρωσαν με επιτυχία και πατριωτισμό ιδιωτικοί εκπαιδευτικοί φορείς, μεταξύ των οποίων η Φ.Ε., η οποία επέδειξε μεγάλη δραστηριότητα εκπαιδεύοντας τις Ελληνίδες στα κυριότερα αστικά κέντρα τού ελληνικού κράτους. Επιθυμώντας να διευρύνει τον κύκλο τής παιδευτικής της δραστηριότητας και εκτός Αθηνών, Η Φ.Ε. προχώρησε στη σύσταση αρχικά σχολείων στοιχειώδους εκπαίδευσης και στη συνέχεια και Διδασκαλείων, όχι μόνο στην Αττική αλλά και στην ελληνική επαρχία. Ίδρυσε Διδασκαλεία θηλέων πρώτα στην Κέρκυρα το 1868, στη συνέχεια στην Πάτρα το 1891 και τέλος στη Λάρισα το 1902.

Ο θεσσαλικός κάμπος. Έργο τού  Edward Dodwell. (Views of Greece)

Η πόλη τής Λάρισας στις αρχές τού 20ού αιώνα, ευρισκόμενη στο άκρο τού ελληνικού κράτους, αποτελούσε το επίκεντρο τού οικονομικού, τού συγκοινωνιακού και τού πολιτικού ενδιαφέροντος. Δύο δεκαετίες μετά την ενσωμάτωση τής Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος, η πόλη παρουσίαζε μεγάλη πληθυσμιακή αύξηση. Όπως ήταν φυσικό η ανάγκη για την ίδρυση εκπαιδευτικών ιδρυμάτων ήταν επιτακτική και οι κάτοικοι τής πόλης αλλά και των πλησίον ευρισκομένων παραμεθόριων ελληνικών περιοχών ήταν φιλομαθείς. Το ελληνικό κράτος είχε ιδρύσει Διδασκαλείο αρρένων, όμως η τοπική κοινωνία μέσω των εντοπίων αρχόντων της ζητούσε και τη δημιουργία Διδασκαλείου θηλέων. Γιατί η ίδρυση Αρσακείου Σχολείου εκτός Αθηνών ήταν πάντα αποτέλεσμα συνεργασίας τής Φ.Ε. και των τοπικών αρχών.

Η πρώτη προσπάθεια για σύσταση Αρσακείου στη Λάρισα είχε γίνει το 1891, επί δημαρχίας Δ. Γαλάτη, ταυτόχρονα με την αντίστοιχη κίνηση στην Πάτρα. Το Δημοτικό Συμβούλιο τής Λάρισας στη συνεδρίαση τής 7ης Μαρτίου 1891 πληροφορήθηκε από τον δήμαρχο ότι η κυβέρνηση σκόπευε να προτείνει την ίδρυση Αρσακείου στη Λάρισα. Το Δημοτικό Συμβούλιο το θεώρησε μεγάλη τιμή και αναγνώρισε «την προσγενησομένην εις τον τόπον ωφέλειαν εκ της συστάσεως αυτού», γι’ αυτό κα αποφάσισε ομόφωνα να χορηγήσει πίστωση 5.000 δραχμών από το αποθεματικό κεφάλαιο τού προϋπολογισμού τού Δήμου για τον σκοπό αυτό. Ήλπιζε ότι η Νομαρχία και οι άλλοι Δήμοι θα βοηθούσαν για τη συμπλήρωση τού ποσού των 10.000 δρχ. που χρειάζονταν κατ’ έτος για τη συντήρηση τού ιδρύματος. Η προσπάθεια όμως εκείνη δεν τελεσφόρησε. Ο Β. Καλογιάννης στη μελέτη του «Η Χρυσή Βίβλος τού Δήμου Λαρίσης», βασισμένη στα επίσημα πρακτικά τού Δημοτικού Συμβουλίου Λάρισας, αναφέρει ότι «το Δημοτικόν Συμβούλιον Λαρίσης αυτήν την εποχήν εκκαλεί συνεχώς διάφορες απορριπτικές –επί των πράξεών του– αποφάσεις. Τούτο σημαίνει ότι δεν υφίσταντο αρμονικές διοικητικές σχέσεις μεταξύ Δήμου και Νομαρχίας.»

Η κεντρική πλατεία τής Λάρισα στις αρχές τού 19ου αι. (Eπιστολικό Δελτάριο)

Στις αρχές του 1902 εκδηλώθηκε και πάλι έντονο ενδιαφέρον από την πλευρά τού Δήμου Λάρισας για την ίδρυση Αρσακείου στην πόλη. Το παλαιό αίτημα επανήλθε στο προσκήνιο. Οι πρώτες επαφές μεταξύ δημοτικών συμβούλων και τού μέλους τού Διοικητικού Συμβουλίου τής Φ.Ε. Π. Κουτσαλέξη ήταν ενθαρρυντικές. Οι συζητήσεις συνεχίστηκαν τους επόμενους μήνες και τον Ιούνιο συνήλθαν σε συνδιάσκεψη ο Νομάρχης, ο Δήμαρχος, ο Πρόεδρος τού Δημοτικού Συμβουλίου, ο Επιθεωρητής των Δημοτικών Σχολείων και ο Διευθυντής τού Διδασκαλείου Αρρένων Θεσσαλίας, για να συζητήσουν τα τής ίδρυσης τού παραρτήματος. Οι επαφές αυτές οριστικοποίησαν την πρόθεση τού Δήμου να υποβάλει επίσημα το αίτημα προς τη Φ.Ε. Στη συνεδρίαση τής 10ης Ιουλίου του 1902 συζητήθηκε το συγκεκριμένο αίτημα τού Δημάρχου και εγκρίθηκε ψήφισμα τού Δημοτικού Συμβουλίου –επικυρωμένο από το Νομάρχη– με το οποίο εκφραζόταν η ευχή προς την Εταιρεία να συστήσει Παρθεναγωγείο στη Λάρισα και ανακοινωνόταν η ψήφιση ετήσιου ποσού 10.000 δραχμών για τα έξοδα λειτουργίας τού Διδασκαλείου.

Το θέμα ήλθε προς συζήτηση στο Διοικητικό Συμβούλιο τής Φ.Ε. Ο πρόεδρός του Κωνσταντίνος Καραπάνος παρουσίασε αναλυτικά τις ωφέλειες τής ίδρυσης Παρθεναγωγείου στη Λάρισα, τονίζοντας ιδιαίτερα το εθνικό όφελος λόγω τής θέσης τής πόλης προς την όμορη τουρκοκρατούμενη ακόμα επικράτεια. Θεώρησε δε απίθανο το ενδεχόμενο τής υλικής ζημίας τής Εταιρείας, στηριζόμενος αφενός μεν στη μέχρι τότε πορεία των δύο άλλων επαρχιακών σχολείων, Κέρκυρας και Πάτρας, και επικαλούμενος αφετέρου την προσδοκώμενη ετήσια συνδρομή 10.000 δραχμών από την κυβέρνηση, την ετήσια επιχορήγηση τού Δήμου καθώς και την εξασφάλιση οικήματος. Η πόλη τής Λάρισας ήταν τότε παραμεθόριος και σκοπός των Αρσακείων ήταν να σπουδάζουν και κορίτσια που προέρχονταν από την τουρκοκρατούμενη Μακεδονί,α τα οποία θα γύριζαν στον τόπο τους και θα δίδασκαν στα Μακεδονόπουλα τη γλώσσα των προγόνων τους, την ιστορία των Ελλήνων και έτσι θα τόνωναν το εθνικό φρόνημα των κατοίκων.                                                             

Το Δ.Σ. είδε θετικά το ζήτημα, όμως έθεσε όρους προκειμένου να ικανοποιηθεί το συγκεκριμένο αίτημα, δηλ, παραχώρηση από τον Δήμο κατάλληλου οικήματος, συντήρησή του χωρίς επιβάρυνση τής Φ.Ε. και άλλα οικονομικά αιτήματα. Για τη διευθέτηση όλων των επιμέρους ζητημάτων θα γίνονταν συζητήσεις με μέλος τού Δ. Σ. τύς Φ.Ε., το οποίο για τον σκοπό αυτό σύντομα θα επισκεπτόταν τη Λάρισα. Επισήμανε παράλληλα ότι η διατήρηση τού Αρσακείου Παρθεναγωγείου εξαρτιόταν από την τακτική και ανελλιπή επιχορήγηση τόσο τού Κράτους όσο και τού Δήμου Λάρισας, ενώ τόνισε ότι η όλη λειτουργία τού ιδρύματος θα ακολουθούσε με τον Οργανισμό και τον Κανονισμό των λοιπών Σχολείων τής Εταιρείας.

Το κτήριο τού Αρσακείου στη Λάρισα (Αρχείο Φωτοθήκης Λάρισας)

Με βάση την πρώτη αυτή θετική αντιμετώπιση, ο Δήμος Λάρισας, ικανοποιώντας τους όρους που τέθηκαν, προχώρησε στην ενοικίαση για πέντε χρόνια νεοαναγειρόμενης οικίας σε κεντρικό σημείο τής πόλης αντί ενοικίου 300 δραχμών μηνιαίως, η οποία μάλιστα, καθώς βρισκόταν στη φάση τής κατασκευής, υπέστη αργότερα τροποποιήσεις με την προσθήκη ακόμη πέντε αιθουσών στον δεύτερο όροφο για να καλυφθούν όλες οι λειτουργικές ανάγκες τού Αρσακείου. Τελικά όμως πιο κατάλληλο κρίθηκε ένα άλλο κτήριο, μεγαλύτερο, που έκτιζαν τότε οι ίδιοι κατασκευαστές στη γωνία των οδών Ασκληπιού και Ηπείρου. Επειδή το κτήριο αυτό δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί, δόθηκε η δυνατότητα να τροποποιηθεί ο εσωτερικός του χώρος σύμφωνα με τις ανάγκες ενός σύγχρονου για την εποχή του διδακτηρίου και να κτισθεί δίπλα και ένα συμπληρωματικό ισόγειο κτίσμα «…διά την ευχερεστέραν λειτουργίαν τού Αρσακείου οι αδελφοί Οικονόμου προθύμως ανέλαβον να κτίσωσιν ετέρας πέντε μεγάλας αιθούσας δι’ εστιατόριον, αναγνωστήριον και τα τοιαύτα, άτινα αναγκαιούσιν εις τας μελλούσας αρσακειάδας.» (εφημερίς «Όλυμπος», Λάρισα, φύλλο τής 12ης Ιουλίου 1902).

Η είδηση τής ενοικίασης τού κτηρίου, που σήμαινε και την έναρξη λειτουργίας τού Αρσακείου, αντιμετωπίστηκε θετικά από τον τοπικό Τύπο. Η εφημερίδα «Όλυμπος» έγραφε: «Μετά μεγάλης χαράς αναγγέλλομεν ότι η σύστασις παραρτήματος τού Αρσακείου εν τη πόλει μας είναι πλέον γεγονός τετελεσμένον… Εν λοιπόν εκ των ζωτικοτάτων διά την πόλιν μας ζητημάτων ελύθη πλέον οριστικώς, ευχής δι’ έργον θα ήτο αν το μέλλον Αρσάκειόν μας απέβλεπε και εις πρακτικήν των μαθητριών μόρφωσιν, όπως και ο κ. Μιστριώτης προ τινος, εξεφράσθη, ίνα τελείως ο σκοπός ενός τοιούτου εκπαιδευτηρίου επιτυγχάνηται. Ημείς εξ επιβεβλημένου καθήκοντος συγχαίρομεν από καρδίας τον κ. Δήμαρχον και τους λοιπούς διά την εκλογήν τής καταλληλοτάτης οικίας των αδελφών Οικονόμου, αυτούς δε διά την μετά τόσης προθυμίας εκμίσθωσιν τής λαμπράς και ευρυχώρου οικίας των, μη ζητήσαντας κερδοσκοπίαν, αλλά ευγενώς προσφερθέντας και με ζημίαν των να παράσχωσιν αντί τού ανωτέρω ενοικίου την εν λόγω οικίαν των, μοναδικήν τω όντι διά το μέλλον εκπαιδευτήριον» (εφημερίς «Όλυμπος», φ. 74, 16 Σεπτεμβρίου 1903). Το κτήριο ήταν διώροφο με υπερυψωμένο υπόγειο και στην πρόσοψη εξείχε ευρύχωρος εξώστης υποστηριζόμενος από μαρμάρινα φουρούσια και περιτριγυρισμένος από σιδερένια κάγκελα. Αρχιτεκτονικά ακολουθούσε το νεοκλασικό ρεύμα τής εποχής, με μεγάλα ανοίγματα, τα οποία περικλείονταν από παραστάδες, και στην πρόσοψη, ψηλά στο ύψος τής στέγης, είχε τοποθετηθεί χαμηλό τριγωνικό αέτωμα. Επί τής Ασκληπιού εκτεινόταν ευρύχωρη αυλή, στην οποία εκτός από την χρήση της στις ελεύθερες ώρες, υπήρχε και προσωπικός κήπος των μαθητριών. Ο Κώστας Περραιβός περιγράφει το κτήριο ως εξής: «… το Αρσάκειο στεγαζόταν σε τρία κτήρια από τα οποία τα δύο διώροφα και ένα ισόγειο. Διέθετε επί πλέον και ένα μεγάλο υπόστεγο και αυλή για γυμναστική».

Το κτήριο στο οποίο στεγαζόταν το Αρσάκειο στη Λάρισα. ( Αρχείο Φωτοθήκης Λάρισας)

Υπήρχαν όμως και κάποιοι οι οποίοι θεωρούσαν ότι η ίδρυση παραρτήματος τού Αρσακείου στη Λάρισα θα γινόταν αιτία να καταργηθούν οι ανώτερες τάξεις τής Α΄ Δημοτικής Σχολής Θηλέων της πόλης. Έτσι τα φτωχά κορίτσια τής πόλης δεν θα ελιχαν πρόσβαση στα Πανεπιστήμια. Η φημολογία ότι με την ίδρυση τού Αρσακείου θα καταργηθούν οι ανώτερες τάξεις τού Α΄ Παρθεναγωγείου ή ακόμα και δημοτικά σχολεία αρρένων ή θηλέων και οι εξ αυτής αντιδράσεις των γονέων ανάγκασε την εφημερίδα «Όλυμπος» να αλλάξει στάση. Ενώ στην αρχή υποστήριζε ότι πρέπει να καταργηθεί η ανώτερη τάξη στο Α΄ Παρθεναγωγείο και να διατεθεί το ποσό των 200 δραχμών που κατέβαλε ο Δήμος για τη μισθοδοσία των τριών καθηγητών των ανωτέρων τάξεων για το Αρσάκειο, τρεις μήνες αργότερα θεώρησε το ενδεχόμενο αυτό «λίαν επιβλαβές εις την κατωτέραν εκπαίδευσιν και εις τον πτωχόν λαόν, μη δυνάμενον να πληρώνη μηνιαίως δίδακτρα προς εκπαίδευσιν των τέκνων του εις το εν λόγω Αρσάκειον» και εξέφραζε την ευχή να βρεθεί μια άλλη λύση.

.Παρά τις διαφορετικές απόψεις, στη συνεδρίαση τής 5ης Αυγούστου 1902 το Δημοτικό Συμβούλιο Λάρισας, μετά την εισήγηση τού Δημάρχου Α. Ζαρμάνη που ανακοίνωσε τα αποτελέσματα των επαφών του με το μέλος τής Φ.Ε. Π. Κουτσαλέξη, εξέδωσε ψήφισμα, που εγκρίθηκε από το Νομάρχη Λάρισας Α. Ιερομνήμονα, με το οποίο έκανε δεκτούς τους όρους τής Φ.Ε. Η εποπτεία τού ιδρύματος ανετέθη σε εφορευτική επιτροπή αποτελούμενη από τον Μητροπολίτη (ως πρόεδρο), τον Νομάρχη και τον Δήμαρχο Λάρισας (μέλη). Θεωρώντας μάλιστα ότι η απόφασή τους αυτή ήταν για το γενικότερο συμφέρον τού τόπου, οι δημοτικοί σύμβουλοι τόνιζαν στο τέλος ότι «δέον ο Δήμος να υποστή τας αναγκαίας διά την ίδρυσιν και λειτουργίαν τού Καταστήματος τούτου θυσίας, επιφυλασσόμενον να φέρη οικονομίας εις τας δαπάνας τής Δημοτικής εκπαιδεύσεως προς κάλυψιν εν μέρει των δαπανών τούτων και προς τούτοις, ότι δέον να χορηγηθώσιν αι αναγκαίαι πιστώσεις ίνα άρξηται η λειτουργία τού Καταστήματος από 1ης Σεπτεμβρίου ε.έ.»

Απολυτήριο τής Αικ. Γιαννακοπούλου από το Διδασκαλείο Λαρίσης τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας (Αρχείο οικογένειας Γιαννακοπούλου"

Με βάση λοιπόν την απόφαση αυτή, το Δ.Σ. τής Φ.Ε. στη συνεδρίασή του στις 14 Αυγούστου 1902 ενέκρινε την ίδρυση τού Παρθεναγωγείου στη Λάρισα και ανέθεσε στη διευθύντρια τού Αρσακείου Παρθεναγωγείου Κέρκυρας Αγγελική Βασιλακοπούλου-Μαυρέα να μεταβεί στη Λάρισα για την οργάνωση τού Σχολείου στη βάση Κανονισμού όμοιου με τον αντίστοιχο της Κέρκυρας (Πρακτικά Φ.Ε. Συν ΙΚ΄, 7/5/1903). Όρισε τη Διοικητική Επιτροπή τού Παρθεναγωγείου αποτελούμενη από τους Γεώργιο Δεσύπρη, διευθυντή τού υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας Λάρισας, Κωνσταντίνο Παπασταύρου, φαρμακοποιό, Γεώργιο Σακελλαρίδη, δικηγόρο, Ιωάννη Βασιλάκη, δικηγόρο, Λεωνίδα Αναγνώστου, κτηματία, Αθανάσιο Μιχαηλίδη, έμπορο, Δημήτριο Πιπινόπουλο, δικηγόρο, και Γεώργιο Ροδόπουλο, δικηγόρο. Ανέθεσε τέλος τη σύνταξη τού Κανονισμού και τον καθορισμό των διδάκτρων στον Π. Κουτσαλέξη, ανάλογα με ό,τι ίσχυε στην Κέρκυρα και την Πάτρα.

Όταν ήρθε στη Λάρισα η Α. Βασιλακοπούλου άρχισαν οι προετοιμασίες (αγορά όλων των απολύτως αναγκαίων ειδών) για την απρόσκοπτη λειτουργία τού Σχολείου με τη νέα σχολική χρονιά. Στα μέσα Σεπτεμβρίου, χάρη στην εντατική εργασία των ιδιοκτητών, παραδόθηκε το οίκημα, ενώ από τις 9 Σεπτεμβρίου, όπως γράφτηκε στον τοπικό Τύπο, άρχισαν οι εγγραφές στο Αρσάκειο. Με πρόταση τής Διοικητικής Επιτροπής, που εγκρίθηκε από τη Φ.Ε., διορίστηκαν να διδάξουν στο Παρθεναγωγείο ο διευθυντής τού Διδασκαλείου Αρρένων Α. Σακελλαρίου (Ιστορία, Γεωγραφία, Οικιακή Παιδαγωγική και Υγιεινή), ο διευθυντής τού Γυμνασίου Λάρισας Γ. Ζηκίδης (Ελληνικά) και οι καθηγητές Ι. Δελένδας (Θρησκευτικά) και Μ. Αναγνώστου (Φυσικομαθηματικά), ενώ για το πρότυπο (Δημοτικό σχολείο) προσλήφθηκαν οι Λαρισαίες δασκάλες Β. Πιπινοπούλου και Β. Χαραλάμπους.

Ονομαστικός πίνακας τού διδακτικού προσωπικού των εν Λαρίση Αρσακείων Σχολείων (Αστικού και Διδασκαλείου) για το σχολικό έτος 1921-1922 (Αρχείο ΦΕ

Από το σχολικό έτος 1902-1903 ξεκίνησε, λοιπόν, η λειτουργία τού Αρσακείου τής Λάρισας. Το νεοϊδρυθέν σχολείο ήταν ένα πλήρες εκπαιδευτήριο θηλέων με Νηπιαγωγείο, Δημοτικό και Ανώτερο τμήμα, που οδηγούσε τις μαθήτριες στο Διδασκαλείο. Το Δημοτικό σχολείο ήταν ταυτόχρονα και χώρος άσκησης των υποψηφίων διδασκαλισσών, γι’ αυτό και ονομάζεται «πρότυπον». Την πρώτη χρονιά λειτούργησαν οι ανώτερες τάξεις (Ζ΄ και Η΄), όχι όμως και τάξη τού Διδασκαλείου. Σε όλες τις τάξεις εγγράφηκαν συνολικά πάνω από εκατό μαθήτριες.

Ο Μητροπολίτης Λάρισας Αμβρόσιος Κασσάρας που τέλεσε τον αγιασμό στο Αρσάκειο Λάρισας.

Τα εγκαίνια τού νέου ιδρύματος πραγματοποιήθηκαν την Κυριακή 12 Οκτωβρίου 1902 από τον Μητροπολίτη Λάρισας Αμβρόσιο Κασσάρα, παρουσία των αρχών τής πόλης και πλήθους κόσμου. Στην είσοδο τού κτηρίου τούς υποδέχονταν η διευθύντρια Α. Βασιλακοπούλου και οι δασκάλες Β. Πιπινοπούλου και Β. Χαραλάμπους. Οι μαθήτριες τού Σχολείου έψαλαν τη δοξολογία και τον Εθνικό Ύμνο, ενώ ο πρόεδρος τής Διοικητικής Επιτροπής Γ. Δεσύπρης τόνισε τις ωφέλειες «άς θα παράσχη το εκπαιδευτήριον τούτο και ηυχαρίστησε το Δημοτ. Συμβούλιον και τας λοιπάς αρχάς, αίτινες ενήργησαν εις την σύστασιν τούτου». Ο διευθυντής τού Διδασκαλείου Αρρένων και καθηγητής στο Αρσάκειο Α. Σακελλαρίου εκφώνησε τον πανηγυρικό επισημαίνοντας την ανάγκη τής εκπαίδευσης των Ελληνίδων «προς επίτευξιν τού μεγάλου εθνικού σκοπού, καταλήξας εις λαμπροτάτην παραίνεσιν προς τας παρούσας εκεί μαθητρίας» (εφημερίς «Όλυμπος», 11 Σεπτεμβρίου 1902).

Μάθημα Γεωγραφίας στο Αρσάκειο Λαρίσης  (Αρχείο ΦΕ)

Tην Αγγελική Βασιλακοπούλου διαδέχθηκε για λίγο η Χριστίνα Δεσύλα και αμέσως μετά, το 1903, η Ελπινίκη Καρακούση, πρωτοβάθμια δασκάλα με σπουδές στη Γερμανία. Η Καρακούση συνεργάσθηκε για μικρό διάστημα με την προσωρινή διευθύντρια Α. Βασιλακοπούλου, η οποία διέθετε σημαντική πείρα στην οργάνωση σχολείου. Στη θέση τής διευθύντριας η Καρακούση παρέμεινε μέχρι τον θάνατό της το 1906. Το ιδρυθέν εκπαιδευτήριο εξοπλίστηκε με όλα τα απαραίτητα εποπτικά μέσα, όργανα διδασκαλίας τής Φυσικής, πίνακες και όργανα για το Νηπιαγωγείο, αρμόνιο για τη διδασκαλία τής μουσικής.

Η επιτυχημένη πορεία του χαιρετίστηκε θετικά από τους γονείς των μαθητριών, που παρακολούθησαν τις ετήσιες εξετάσεις. Η εφημερίδα «Όλυμπος» μάλιστα έγραψε: «Το ίδρυμα τούτο συν τω χρόνω θέλει είσθαι σπουδαίος παράγων ουχί μόνον τής Θεσσαλίας, αλλά και πέραν των συνόρων θέλει αναπτερώσει τας ελπίδας πολλών Ελληνίδων προς τελειοτέραν εκπαίδευσιν. Μετά την αποπεράτωσιν δε τού αρξαμένου κτιρίου, όπερ θέλει χρησιμεύσει δι’ εσωτερικάς μαθητρίας, θ’ αυξηθή μεγάλως ο αριθμός των μαθητριών. Οφείλομεν δε να ομολογήσωμεν ότι το προσωπικόν εν γένει τού Αρσακείου εξεπλήρωσε το καθήκον αυτού, τούτο δε κατεδείχθη εκ των ευστόχων απαντήσεων των μαθητριών απασών των τάξεων. Συγχαιρόμεθα όθεν την διευθύντριαν κ. Καρακούση, τους κ.κ. καθηγητάς και τας αξιοτίμους διδασκαλίσσας διά τους ατρύτους κόπους, ους κατέβαλον κατά το διαρρεύσαν έτος».

Μαθηματικά στο Αρσάκειο Λαρίσης (Αρχείο ΦΕ)

Την ίδια ικανοποίηση ένιωσαν και οι πολίτες τής Λάρισας που παρακολούθησαν τη γιορτή λήξης τού σχολικού έτους, κατά την οποία το μέλος τής τοπικής επιτροπής Δ. Πιπινόπουλος παρουσιάζοντας τον απολογισμό τής χρονιάς «πειστικώς και περιεκτικώς εξήρε την δράσιν τής διοικ. Επιτροπής, ανέπτυξε τας διαφόρους πέρυσι παρουσιασθείσας δυσχερείας διά την ίδρυσιν τού Παρθεναγωγείου τούτου, ιδιαιτέρως δε εξήψε την δραστηριότητα και φιλοπονίαν, μεθ’ ης ειργάσθη διά την εγγραφήν υπερεκατόν μαθητριών η προς διοργάνωσιν τού ιδρύματος τούτου παρά τής εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας αποσταλείσα γνωστή παιδαγωγός και ήδη διευθύντρια τού εν Κερκύρα Αρσακείου κ. Αγγελική Βασιλακοπούλου ή Μαυρέα».

Για πρώτη φορά λειτούργησε η Α΄ τάξη τού Διδασκαλείου θηλέων κατά το σχολικό έτος 1903-1904. Δεκαοκτώ μαθήτριες πήραν μέρος και πέτυχαν στις εισιτήριες εξετάσεις, από αυτές ολοκλήρωσαν τις σπουδές τους οι δεκαπέντε. Ο αριθμός των μαθητριών τού Διδασκαλείου αυξήθηκε σημαντικά κατά τα επόμενα έτη. Οι πρώτες δασκάλες τού παραρτήματος της Λάρισας αποφοίτησαν τον Ιούλιο τού 1906 και ήταν οι εξής: Μαρία Πιπινοπούλου, Βασιλική Ζέικου, Ελίζα Καμπόλη, Καλλιόπη Κατσαούνη, Αικατερίνη Κατσίχτη, Χαρίκλεια Κουβελά, Φανή Χατζημιχαήλ, Όλγα Δανιήλ, Άννα Ωρολογοπούλου, Μαρία Σκαβέντζου, Αναστασία Ρουσοπούλου, Βασιλική Ολσέσκη και Μαρία Παπαϊωάννου (πρωτοβάθμιες) και Ελένη Αστεριάδου και Μαρία Ολσέσκη (δευτροβάθμιες).

 

Δραματοποίηση γεγονότων στο μάθημα τής Ιστορίας (Αρχείο ΦΕ)

Τον πρώτο καιρό οι τελικές εξετάσεις γίνονταν στην Αθήνα και οι μαθήτριες ήταν αναγκασμένες να ταξιδέψουν μέχρι την πρωτεύουσα. Η επιτυχής αποφοίτηση των πρώτων Αρσακειάδων τής Λάρισας έτυχε θερμής υποδοχής από τις τοπικές εφημερίδες. Η «Σάλπιγξ» σε δημοσίευμά της ανέφερε χαρακτηριστικά: «Την παρελθούσαν Πέμπτην εδημοσιεύθησαν εν Αθήναις τα αποτελέσματα τού Αρσακείου, τα αφορώντα τας απολυτηρίους εξετάσεις των μαθητριών, των φοιτησασών εις τε το εν Αθήναις Αρσάκειον καθώς και εις τα γνωστά τρία άλλα εν ταις Επαρχίαις παραρτήματα αυτού. Κατά τα αποτελέσματα ταύτα το εν τη πόλει μας σχολείον τής Φιλ. Εταιρείας απέδωκε τους καλλιτέρους καρπούς, λαμβανομένου πάντοτε υπ’ όψει τού αριθμού των μαθητριών εκάστου σχολείου, καθ’ όσον εκ των 15 τού ημετέρου, αίτινες υπέστησαν την απολυτήριον εξέτασιν δέκα τρεις ανηγορεύθησαν πρωτοβάθμιοι, δύο δε μόνον δευτεροβάθμιοι.» (εφημερίς Σάλπιγξ, φ. 847, 16 Ιουλίου 1906). Με τον ίδιο τρόπο και η εφημερίδα «Μικρά», αφού εξέφρασε τα συγχαρητήρια προς τις νέες δασκάλες για την επιμέλειά τους και την υψηλή βαθμολογία τους τούς ευχόταν «ταχείαν εύρεσιν θέσεων, ευδοκίμησιν δε και εγκαρτέρησιν εις το όντως επίμοχθον έργον των» («Μικρά», φ. 74, 16 Ιουλίου 1906). Έναν μήνα αργότερα η «Σάλπιγξ» θα ασχοληθεί εκτενώς με το ζήτημα τής εύρεσης εργασίας των πρώτων διδασκαλισσών και ζητούσε επιτακτικά «να ληφθή ως τάχιστα η δέουσα μέριμνα και φροντίς, όπως τα κορίτσια αυτά τού τόπου μας μη μένωσιν επί πλέον εκτός θέσεως». Πρότεινε μάλιστα στο Δημοτικό Συμβούλιο Λάρισας να συμμορφωθεί προς τον ισχύοντα νόμο τής Δημοτικής Εκπαίδευσης και να προσλάβει ντόπιες δασκάλες, αλλά και η Διοικητική Επιτροπή τής Λάρισας να ζητήσει από το Δ.Σ. τής Φ.Ε. να αντικαταστήσει τις δασκάλες τού παραρτήματος με τις καινούργιες απόφοιτες.

 

Μάθημα Στερεομετρίας στον δρόμο, για να υπάρχουν προσλαμβάνουσες παραστάσεις στην καθετότητα των επιπέδων.  ( Αρχείο ΦΕ)

Πράγματι η παράκληση εισακούστηκε και το Δημοτικό Συμβούλιο τής Λάρισας και έναν χρόνο αργότερα φρόντισε ώστε πολλές απόφοιτες τού Αρσακείου εργάστηκαν στο Σχολείο στο οποίο φοίτησαν. Αξίζει να αναφερθεί ότι τόσο η Διοικητική Επιτροπή Αρσακείου Λάρισας όσο και γονείς των υποψηφίων διδασκαλισσών αγωνίστηκαν για να αλλάξει το ισχύον καθεστώς των εισιτηρίων και απολυτηρίων εξετάσεων των επαρχιακών Διδασκαλείων τής Φ.Ε. Και ενώ τα πρώτα χρόνια οι απολυτήριες εξετάσεις διεξάγονταν στην Αθήνα, γεγονός που συνεπαγόταν ταλαιπωρία και έξοδα για τις μαθήτριες των επαρχιακών Διδασκαλείων, από το 1909 και μετά οι εξετάσεις διεξάγονταν στις έδρες τους.

 

Επειδή το Αρσακειο Λάρισας ήταν στον θεσσαλικό κάμπο οι μαθήτριες παρακολουθούσαν μαθήματα Γεωπονικής στην τοπική Γεωργική Σχολή.  (Αρχείο ΦΕ)

Στα επόμενα χρόνια δεν έλειψαν τα λειτουργικά προβλήματα. Αιτήματα για μείωση διδάκτρων, αύξηση μισθών και το γεγονός ότι «ο εν Λαρίση βίος είναι δαπανηρός, ιδίως διά την έλλειψιν οικημάτων, και επομένως ουδεμία διδασκάλισσα μη εντοπία στέργει να μεταβή εκεί» συζητήθηκαν και αντιμετωπίστηκαν. Το μεγαλύτερο αίτημα πάντως ήταν η δημιουργία οικοτροφείου, κάτι το οποίο η Φ.Ε. δεν πραγματοποίησε. Αυτό δημιούργησε τριβές μεταξύ των μελών τής τοπικής επιτροπής και τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Τελικά επικράτησαν πιο ψύχραιμες απόψεις, οι οποίες πέρασαν και στον τοπικό Τύπο. Ο Δήμαρχος Λάρισας έδωσε την τελική λύση. Πρότεινε να αναλάβει ο Δήμος Λάρισας την πληρωμή τού ενοικίου τού δευτέρου ορόφου με την προϋπόθεση ότι θα μειωνόταν η ετήσια επιχορήγησή του από 7.000 σε 6.000 δραχμές. Η πρόταση αυτή έγινε δεκτή από την Εταιρεία και έτσι συνεχίστηκαν οι οικοδομικές εργασίες για την ολοκλήρωση τού κτηρίου.

 

Κονικλοτροφία στο Αρσάκειο Λαρίσης  (Αρχείο ΦΕ)

Η λειτουργία τού Διδασκαλείου θηλέων Λάρισας υπήρξε κανονική κατά τα επόμενα χρόνια και ιδιαίτερα από το 1906, όταν ανέλαβε τη διεύθυνση η Ελένη Βαρουξάκη. Για τη Βαρουξάκη, η οποία είχε πραγματοποιήσει ανώτερες σπουδές στην Ευρώπη, τα δημοσιεύματα των τοπικών εφημερίδων υπήρξαν κολακευτικά. Αναφέρουμε ενδεικτικά το δημοσίευμα τής εφημερίδας «Σάλπιγξ» (9 Μαρτίου 1907, φ. 74): «Από των πρώτων ημερών τής εν τω Αρσακείω αναλήψεως των καθηκόντων αυτής η δεσποινίς Βαρουξάκη διά τής πραγματικής μορφώσεώς της, τής ευγενείας τού χαρακτήρος και τής προσηνείας των τρόπων της εφείλκυσεν αμέριστον μεν την υπόληψιν και την εκτίμησιν πάσης τής παρ’ ημίν κοινωνίας, ειλικρινή δε την αγάπην των εν τω σχολείω εκπαιδευομένων κορασίων. Το ενδιαφέρον αυτής υπέρ των μαθητριών τού Εκπαιδευτηρίου δεν ευρίσκει όριον τους τέσσαρας τοίχους τού Σχολείου. Εμφορουμένη αληθούς παιδαγωγικής αγάπης προς τας μαθητρίας τού σχολείου, ου μόνον εν αυτώ άοκνον υπέρ τής προόδου και πραγματικής μορφώσεώς των φροντίδα καταβάλλει, αλλά και υπέρ παντός αφορώντος τας μαθητευούσας ενδιαφέρεται και συγκινείται, αθορύβως και ανεπιδείκτως συντρέχουσα τας εχούσας ανάγκην συνδρομής μαθητρίας και κατ’ οίκον δε επισκεπτομένη τας τυχόν ασθενούσας. Κατά δε τας ημέρας ταύτας, ίνα εμπνεύση εις τας μαθητρίας την προς τα φυτά και τα άνθη ευγενή αγάπην και ίνα παράσχη συνάμα εις αυτάς αφορμήν υγιεινής ασχολίας, συνέστησεν εις αυτάς να φυτεύσωσιν άνθη εις κηπάρια παρασκευασθέντα εν τη αυλή τού Εκπαιδευτηρίου χωριστά κατά τάξεις και μαθητρίας. Και ήδη άπας ο περί την αυλήν χώρος μεταβλήθη εις ωραίους ανθώνας, την περιποίησιν και τον καλλωπισμόν των οποίων μετ’ αξιεπαίνου αμίλλης διενεργούσιν αι μαθήτριαι των διαφόρων τάξεων τού σχολείου». Η Βαρουξάκη παρέμεινε στη διεύθυνση τού Αρσακείου Λάρισας για μία δεκαετία περίπου. Την εποχή εκείνη μάλιστα το Σχολείο δέχθηκε σε κάποιες τάξεις τού Δημοτικού και αγόρια, προκειμένου να συμπληρωθεί ο αριθμός των μαθητών. Μεταξύ αυτών, κατά δική του δήλωση, ήταν και ο Μ. Καραγάτσης, ο οποίος μάλιστα στο πρώτο του διήγημα με τον τίτλο «Κυρία Νίτσα» περιέγραψε τον «έρωτά» του για τη δασκάλα του.

 

Μάθημα σπουδής περιβάλλοντος. Οι μαθήτριες παρακολουθούν ξυλουργικές εργασίες. (Αρχείο ΦΕ)

Το κτήριο τού Σχολείου επιτάχθηκε το 1923 για την εγκατάσταση προσφύγων από τη Μ. Ασία. Γρήγορα όμως επεστράφη στη Φ.Ε. Το 1930 το Σχολείο παρουσίαζε μεγάλο έλλειμμα, γι’αυτό και άρχισε να γίνεται λόγος για την κατάργησή του. Και πάλι η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αποφάσισε να το διατηρήσει για να ολοκληρώσει το έργο του. Το Σχολείο τελικά έκλεισε το 1937, λόγω τής ιδρύσεως των Παιδαγωγικών Ακαδημιών. Από το 1906 μέχρι το 1937 αποφοίτησαν από το Διδασκαλείο τής Λάρισας 832 δασκάλες.

 Διευθύντριες του σχολείου διετέλεσαν οι:

Αγγελική Μαυρέα                                                                 1902-1903

Ελπινίκη Καρακούση                                                            1903-1906

Ελένη Βαρουξάκη                                                                1906-1917

Χρήστος Οικονόμου                                                              1918-1920

Μιχαήλ Παπαμαύρος                                                           1920-1922

Παναγιώτης Αντωνόπουλος                                                   1922-1923

Άννα Γιαννοπούλου                                                               1923-1924

Δημήτριος Γαρδίκας                                                             1924-1929

Στράτος Χρυσοχόος                                                              1929-1937

 

Το δημοσίευμα τού Κ. Περραιβού  " Αναμνήσεις μίας Αρσακειάδας" ,άρθρο Κωνστ. Περραιβού στην εφημερίδα "Ελευθερία "  της  Λάρισας (3/7/ 1983)

Ποτέ και σε καμία πόλη δεν έμενε απαρατήρητο ένα σχολείο θηλέων. Πόσω μάλλον το Αρσάκειο που είχε τη φήμη τού μεγαλύτερου σχολείου θηλέων στην Ελλάδα. Στην εφημερίδα «Ελευθερία», στις 3 Ιουλίου 1983, ο δημοσιογράφος Κώστας Περραιβός έγραφε για το Αρσάκειο τής Λάρισας βασισμένος στις αναμνήσεις κάποιων παλαιών Αρσακειάδων. Η Αρσακειάδα Μαρίνα Κονδύλη, η οποία αποφοίτησε από το Αρσάκειο το 1925, διηγείτο στα παιδιά της ότι όταν σχόλαγαν με τις συμμαθήτριές της από το Αρσάκειο τις ακολουθούσε μέχρι τα σπίτια τους «ένα κοπάδι πεινασμένοι λύκοι», τα ονόματα μερικών μάλιστα τα είχε συγκρατήσει πολύ καλά. «Οι καθημερινοί κυνηγοί των Αρσακειάδων έστηναν παγανιά στην πλατεία τού Ταχυδρομείου κι αν κάποια έσκαζε μειδίαμα την έπαιρναν κατόπι μέχρι το σπίτι. Κάποιος νεαρός αξιωματικός τού ιππικού κάθε απόγευμα, καβάλα σε ένα ωραίο άλογο, έκοβε βόλτες γύρω από το Αρσάκειο, ελπίζοντας ότι κάποια θα υπέκυπτε στη γοητεία του.»

 

Απόφοιτες τού 1924 τού Αρσακείου Διδασκαλείου Λάρισας. Από αριστερά: Κουρσούμης (δάσκαλος), Αριστοτέλης Πατέρας, Αγγελική Τέτση, Αντώνιος Ναός, Άννα Γιαννοπούλου (διευθύντρια τού Αρσακείου), Γρηγορόπουλος (γιατρός), Πάνος Διαμαντόπουλος και Χατζηγιάννης (γεωπόνος).( Από το αρχείο τού δημοσιογράφου  Κ. Περραιβού.

Έχουν περάσει 83 χρόνια και το Σχολείο συνέχισε να ζει στη μνήμη των απογόνων των μαθητριών του. γιατί η προσφορά του στην πόλη τής Λάρισας ήταν μεγάλη. Ο παλιός δήμαρχος τής πόλης, Μιχαήλ Σάπκας, αναφέρει στις «Αναμνήσεις» του: «Το Αρσάκειον Λαρίσης παρεσκεύαζε αρίστας διδασκαλίσσας των οποίων εστερείτο τελείως η Θεσσαλία και Νότιος Μακεδονία.».

Το κτήριο  που στεγαζόταν το σχολείο γκρεμίστηκε σε σεισμό και στο οικόπεδο κτίστηκε το κτήριο του ΙΚΑ  το οποίο γκρεμίστηκε προσφάτως.

Αλλά και στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή της πόλης, το Αρσάκειο Λάρισας προσέφερε πολλά .  Οι ετήσιες παραστάσεις τών σπουδαστριών του αποτελούσαν κοσμικό γεγονός για την πόλη. Φωτογραφία του 1917 απεικονίζει τις μαθήτριες που έλαβαν μέρος στην παράσταση της τραγωδίας του Σοφοκλή "Αντιγόνη" κατά τη σχολική περίοδο 1916-1917. Τον ρόλο του Κρέοντα η διευθύντρια της Σχολής Ελένη Βαρουξάκη είχε αναθέσει στην Ελένη Μαργκά, επειδή εκτίμησε τις μαθητικές αλλά και τις υποκριτικές ικανότητές της.

Μαθήτριες του Αρσακείου Λαρίσης που έλαβαν  μέρος στην παράσταση της Αντιγόνης του Σοφοκλή το 1917. Στο κέντρο η Έλενα Μαργκά - Κυτσούκη η οποία υποδυόταν τον Κρέοντα (Αρχείο Κ. Περραιβού)

Και για μία ακόμη φορά επιβεβαιώθηκαν τα λόγια που είχε πει ο Μισαήλ Αποστολίδης το 1837: «Το σχολείον τούτο δεν συνίσταται διά να χρησιμεύση ίσως εις την εκπαίδευσιν των κορασίων ενός μόνου δήμου· εάν ήτον τοιούτος ο σκοπός του, όσον καλός και ωφέλιμος και αν ήτο, δεν ανταπεκρίνετο εντελώς εις τον σκοπόν τής Φ.Ε. Όχι. Ο σκοπός τού σχολείου τούτου είναι υψηλότερος και κοινωφελέστερος, είναι ως δενδροκομείον διά να καλλιεργηθώσιν ενταύθα καλλίκαρπα δένδρα, και να μεταφυτεύωνται έπειτα εις όλα τα μέρη τού Κράτους διά να καρποφορώσι πανταχού· είναι διά να σχηματίζωνται εν ταυτώ διδασκάλισσαι διά να διδάσκωσιν έπειτα εις όλους τους δήμους τής πατρίδος μας, και διά τούτου να αρχίση να γίνηται κοινοτέρα και των κορασίων η εκπαίδευσις εις όλον το βασίλειον. Ηδύνατο να επιχειρισθή ωραιότερον, ωφελιμότερον ή φιλανθρωπότερον έργον η Εταιρεία μας με τα πρώτα της μέσα;».

 

Παναγιώτα Ατσαβέ

Φιλόλογος - ιστορικός

 

• Το κείμενο βασίστηκε σε Πρακτικά των Συνεδριάσεων τού Δ.Σ. των ετών 1898-1902 την «Ιστορία τής εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας από τής ιδρύσεως μέχρι τού 1936», ) τού Στέφ. Γαλάτη (ανέκδοτη) Αθήναι 1957, το επετειακό λεύκωμα «Η εκατονταετηρίς τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας (1836-1936), η ίδρυσίς της, η ιστορία της, η δράσις και αι επιδιώξεις της», Εν Αθήναις Τυπογραφείον Εστία, 1936, και το βιβλίο «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, Αρσάκεια και Τοσίτσεια Σχολεία. 1836-1996», Αθήνα 1996, καθώς και το άρθρο του Κωνστ. Περραιβού στην εφημερίδα  "Ελευθερία " της Λάρισας της 3/7/1983