Το Αρσάκειο κατά τον πόλεμο τού 1940 και μετά τον πόλεμο
Η οδός Πανεπιστημίου, κυρίως ο άξονας Ομόνοια-Σύνταγμα, κατά τη διάρκεια τής Κατοχής αποτελούσε την καρδιά τής πόλεως. Κατακτητές και κατακτημένοι περνούσαν καθημερινά έξω από το Αρσάκειο Μέγαρο. Σε κάποιες αίθουσες τού κτηρίου, αλλά και σε ενοικιασμένες αίθουσες τού Μεγάρου Μελά λειτουργούσαν τάξεις τού Αρσακείου για τις νεαρές Αρσακειάδες, αφού τα επιταγμένα κτήρια των Σχολείων τους είχαν μετατραπεί σε νοσοκομείο και σταθμό Πυροσβεστικής.
Το πρωί τής 28ης Οκτωβρίου 1940 το οικοδομικό τετράγωνο στο κέντρο τής πόλεως δεν χρησιμοποιείτο πλέον ως εκπαιδευτήριο. Τα Σχολεία είχαν μεταφερθεί στο Αρσάκειο Ψυχικού και στο Τοσίτσειο-Αρσάκειο που είχε στεγαστεί σε ιδιόκτητο κτήριο στην οδό Αχαρνών. Με το ξέσπασμα τοὐ πολέμου τα δύο σχολικά κτήρια επιτάχθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν ως νοσοκομείο (Αρσάκειο Ψυχικού) και ως βάση τής Πυροσβεστικής Υπηρεσίας (Τοσίτσειο).Τότε η Φ.Ε. αναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει ξανά το κεντρικό κτήριο αλλά και να ενοικιάσει πολλά άλλα, όπως τμήμα τού Μεγάρου Σλήμαν – Μελά στην Πανεπιστημίου, την οικία Κατσάρα στη γωνία των οδών Ακαδημίας και Μαυρομιχάλη και το κτήριο στην οδό Ρεθύμνης 7, για να στεγάσει τα σχολεία της.
Το μέγαρο Σλήμαν-Μελά κτίστηκε το 1890 σε σχέδια τού Ερνέστου Τσίλλερ στη γωνία των οδών Πανεπιστημίου και Προαστίου (Χαριλάου Τρικούπη). Κατά τη διάρκεια τού πολέμου η ΦΕ ενοικίασε αίθουσες προκειμένου να στεγάσει τις μαθήτριες των Σχολείων της αφού τα σχολικά κτήρια είχαν επιταχθεί. (Aρχείο ΦΕ)
ΤΑ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ
Στις 12 Οκτωβρίου 1944 οι Γερμανοί εγκαταλείπουν ηττημένοι την Αθήνα. Στις 9.15 π.μ. όταν αποχώρησε και η φρουρά τής Ακρόπολης, υποστέλλοντας τη σημαία με τη μισητή σβάστικα, οι Αθηναίοι ξέσπασαν σε κραυγές χαράς και ξεχύθηκαν στους δρόμους για να πανηγυρίσουν την απελευθέρωση σχηματίζοντας αυτοσχέδια παρέλαση. Στη φωτογραφία η παρέλαση διέρχεται μπροστά από το Αρσάκειο Μέγαρο.
Παρά το γεγονός ότι ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος είχε λήξει από το 1944, το ελληνικό κράτος καθυστέρησε πολύ να αποδώσει στη Φ.Ε. τα επιταχθέντα κτήρια. Μόλις το 1951, και μετά τη μεσολάβηση του τότε προέδρου Παναγιώτη Πουλίτσα, επεστράφησαν τα κτήρια και άρχισαν σταδιακά να επαναλειτουργούν ως σχολεία. Το οικοδομικό τετράγωνο τού κέντρου τής Αθήνας νοικιάστηκε στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και στεγάστηκαν εκεί τα Δικαστήρια, προς μεγάλη απογοήτευση των Αθηναίων, αν πιστέψουμε τα όσα έγραψε άγνωστος σατιρικός ποιητής στην εφημερίδα «Αθηναϊκά Νέα».
«Τι θλιβερή κατάστασις! Τοῦ Ἀρσακείου τίς σκάλες
δέν θά τίς ἀνεβαίνουνε μαθήτριες καί δασκάλες
Καί μέσα εἰς ταῖς αἴθουσες καί εἰς τούς διαδρόμους
ἀντίδικοι θά τρέχουνε μαζί μέ ἀστυνόμους»
ενώ σε ένα άλλο στιχούργημά του ο ίδιος ποιητής αναφωνεί:
οἱ γλυκόλαλες φωνοῦλες κοριτσιῶν πού τραγουδούσαν
ἐκεῖ μέσα ὃπου ὑπήρχαν κάτι ὑπάρξεις τόσο ἁβραί
θ’ ἀκουστῆ καί ὁ χωροφύλαξ μέ τό “κάτσε κάτω ρέ”».
Οι διοικητικές υπηρεσίες τής ΦΕ παρέμειναν στο Αρσάκειο Μέγαρο. Το 1942 κτίστηκαν στο προαύλιο τού Αρσακείου Μεγάρου, προς την οδό Πεσμαζόγλου αρχικά και αργότερα προς την Πανεπιστημίου, καταστήματα τα οποία αλλοίωσαν την εξωτερική εικόνα τού κτηρίου.
Στον χώρο της εσωτερικής αυλής κτίστηκε το κινηματοθέατρο «Ορφέας», ενώ μεταπολεμικά στο υπόγειο προς την οδό Σταδίου εγκαταστάθηκε το Θέατρο Τέχνης τού Καρόλου Κουν.
Το κινηματοθέατρο Ορφέας, με είσοδο από την οδό Σταδίου, αποτέλεσε έναν από τους ωραιότερους και μεγαλύτερους κινηματογράφους τής Αθήνας. Αργότερα λειτούργησε και ως θέατρο. Γκρεμίστηκε τη δεκαετία τού 1980 για να γίνουν οι εργασίες αποκατάστασης τού κτηρίου από τη ΔΕΠΟΣ.
ΤΟ ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΜΕΓΑΡΟ ΣΗΜΕΡΑ
Η αρχική μορφή τού κτηρίου αποκαταστάθηκε το 1996 από τη ΔΕΠΟΣ βάσει μελέτης που εκπόνησε ο Α. Σ. Καλλιγάς, ο οποίος για το έργο αυτό απέσπασε το βραβείο EuropaNostra. Σε αυτό στεγάζεται το Συμβούλιο τής Επικρατείας καθώς και τμήμα των υπηρεσιών τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Τότε κατασκευάστηκε και η Στοά τού Βιβλίου με στόχο να αποτελέσει μαζί με το Θέατρο Τέχνης και την Αίθουσα Λόγου και Τέχνης ένα κέντρο λογοτεχνικό και πνευματικό στην καρδιά της Αθήνας.
Το Αρσάκειο Μέγαρο μετά την αποκατάσταση του από τη ΔEΠOΣ και τον αρχιτέκτονα Αλ. Καλλιγά στην αρχική του μορφή. Για το έργο αυτό ο Αλ. Καλλιγάς τιμήθηκε με το βραβείο Europa Nostra. (Αρχείο ΦΕ)
Αυτή είναι η ιστορία του Αρσακείου Μεγάρου και του οικοδομικού τετραγώνου της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας στην οδό Πανεπιστημίου. Οι καιροί αλλάζουν, οι συνθήκες στην πόλη των Αθηνών δεν είναι οι ίδιες, το κτίριο δεν στεγάζει πλέον σχολείο αλλά το Συμβούλιο της Επικρατείας. Στην αίθουσα Τέχνης και Λόγου όμως γίνονται τα μαθήματα του Ἁνοιχτού Πανεπιστημίου της Φιλεκπαιδευτικῆς Εταιρείας και άλλες πνευματικές εκδηλώσεις, ενώ στο υπόγειο φιλοξενείται ακόμα το «Θέατρο Τέχνης, Κάρολος Κούν» που συνεχίζει δημιουργικά την καλλιτεχνική του πορεία.
Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ
