To Aρσάκειο Αστικό Σχολείο Καλαμάτας

 

Η κυβέρνηση τού Ελευθέριου Βενιζέλου το 1914 προσπάθησε να προωθήσει τη γυναικεία

Εκπαίδευση με την ίδρυση των Αστικών Σχολείων Θηλέων. Από το 1834 μέχρι το 1929, οπότε έγινε η μεγάλη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, η μέση εκπαίδευση περιελάμβανε δύο κύκλους: α) το Ελληνικό σχολείο (3χρόνια) και β) το Γυμνάσιο (4 χρόνια). Τα κορίτσια, επειδή δεν μπορούσαν να φοιτήσουν σε μεικτά σχολεία δεν είχαν άλλη επιλογή παρά να σταματήσουν τη φοίτησή τους στο Αλληλοδιδακτικό σχολείο ή να φοιτήσουν σε Διδασκαλείο, είτε ήθελαν να γίνουν δασκάλες είτε όχι.

ar kal002

Το Α΄ Γυμνάσιο Καλαμάτας, όπου στεγάστηκε και η Αρσάκειος Αστική Σχολή Καλαμάτας, από χαλκογραφία τού Π. Γράββαλου. (απο το βιβλίο " Το Αρσάκειο Καλαμάτας 1914-1923" της Αναστασίας Μηλίτση-Νίκα και της Χριστίνας Θεοφιλοπούλου Στεφανούρη.

Με το ΒΔ τής 8ης Σεπτεμβρίου το κράτος έδωσε τη δυνατότητα σε Δήμους και στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία να ιδρύσουν Αστικά Σχολεία Θηλέων. Στο ΦΕΚ 255 τ. Α 11-9-1914 αναφέρεται ότι μετά από αίτηση στο Υπουργείο, θα εκδιδόταν εγκύκλιος στην οποία θα ορίζονταν τα δίδακτρα και τα μέρη στα οποία η Εταιρεία θα ίδρυε σχολεία. Στο ίδιο έγγραφο το κράτος ανέφερε την πρόθεσή του να επιχορηγήσει τα σχολεία αυτά στην περίπτωση οικονομικών δυσκολιών τής ΦΕ, εφ’ όσον τα δίδακτρα δεν κάλυπταν τις δαπάνες. Η ΦΕ ίδρυσε οκτώ Αστικές Σχολές στην Αθήνα, την Πάτρα και τη Λάρισα, όπου ήδη υπήρχαν Αρσάκεια Σχολεία – Διδασκαλεία, καθώς και στην Καλαμάτα, την Τρίπολη, τη Λαμία και τα Τρίκαλα. Τα Αστικά Σχολεία παρείχαν συμπληρωματική εκπαίδευση στα κορίτσια που αποφοιτούσαν από εξατάξια δημοτικά. Δεν τους έδινε όμως την πρόσβαση στο Πανεπιστήμιο.

ar kal005

Μαθήτριες Αστικού Σχολείου Θηλέων Καλαμάτας μαζί με τους καθηγητές τους. Στην πρώτη σειρά διακρίνονται η διευθύντρια Μαρία Λειβαδά (κέντρο), ο Αναστάσιος Κουτουμάνος (τρίτος από δεξιά) και η Ιωάννα Κατσανού (πρώτη από δεξιά). ( Από το βιβλίο "το Αρσάκειο Καλαμάτας  1914-1923 "  της Αναστασίας Μηλίτση-Ν'ικα και της Χριστίνας Θεοφιλοπούλου Στεφανούρη.)

Το Αστικό Σχολείο Θηλέων τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας στην Καλαμάτα ήρθε να καλύψει την ανάγκη ευρύτερης μόρφωσης για τα κορίτσια τής εποχής τα οποία οι γονείς δεν ήθελαν να στείλουν στα σχολεία αρρένων. Στην τοπική εφημερίδα «Θάρρος» στις 4 Σεπτεμβρίου 1821 διαβάζουμε: «Θα λειτουργήσει ή δεν θα λειτουργήσει εφέτος το Αστικό Σχολείο Θηλέων; Ή θα αναγκασθώμεν να στείλωμεν τα κορίτσια μας με τα αγόρια!» Τότε ο δήμαρχος Καλαμάτας Ηλίας Μαυρομιχάλης, ο Κωνσταντίνος Κυριακός, οικονομολόγος, ιδρυτής και πρόεδρος τής Λαϊκής Τράπεζας και μέλος τού ΔΣ τής ΦΕ (1906-1924), αντιπρόεδρος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας (1925-1934) και αργότερα πρόεδρος (1934-1939), αποφάσισαν να δώσουν λύση στο θέμα. Το Σχολείο θα στεγαζόταν στο παλαιό κτήριο τού Α΄ Γυμνασίου Καλαμάτας, το οποίο όμως ήταν ακόμα επιταγμένο από τον στρατό (ήταν η εποχή των Βαλκανικών πολέμων) και είχε υποστεί πολλές φθορές. Αυτό καθυστέρησε λίγο την έναρξη λειτουργίας. Σε πρωτοσέλιδο τής εφημερίδας «Σημαία» στις 19-10-1914 διαβάζουμε: «Όταν αναλογισθή κανείς ότι πολλά κοράσια φοιτώσι στα Ελληνικά Σχολεία και τα Γυμνάσια (αρρένων), ότι αι Καλάμαι χωρούν γοργότερον εις τον πολιτισμόν και την πρόοδον και ότι εξ όλων των μερών τής Μεσσηνίας και των γειτονικών Νομών θα σπεύσουν πολλά κοράσια να μορφωθούν, τότε είναι δυνατόν να κριθεί προσηκόντως η σκοπιμότης τής ιδρύσεως Αρσακείου εν τη ημετέρα πόλει».

ar kal003

Απόδειξη διδάκτρων τής μαθήτριας Αλεξάνδρας Δαμηλάτη (Το Αρσάκειο Καλαμάτας, 1914-1923 της Αναστασίας Μηλίτση-Νίκα και της Χριστίνας Θεοφιλοπούλου Στεφανούρη)

Τελικά η Αστική Σχολή Θηλέων τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας στην Καλαμάτα άρχισε να λειτουργεί στις 9 Δεκεμβρίου 1915, με διευθύντρια τη δεσποινίδα Λειβαδά, η οποία διέμενε στο ξενοδοχείο «Πανελλήνιον». Το γεγονός χαρακτηρίστηκε από τον Τύπο ως «σταθμός προόδου και εκπολιτισμού τής πρωτευούσης τη Μεσσηνίας και τής Μεσσηνίας ολοκλήρου». Την εποπτεία τού Σχολείου είχε επταμελής επιτροπή υπό την προεδρία τού Επισκόπου Μεσσηνίας Μελετίου και μέλη τούς Β. Κουτσομητόπουλο, Παν. Μπενιάδη, Φιλ. Καρβούνη, Γ. Στασινόπουλο, Στ. Κυριακό, Β Παλαμάρα, σε συνεργασία με το ΔΣ τής ΦΕ. Η φοίτηση των μαθητριών ήταν τριετής. Στην Α΄ τάξη είχαν δικαίωμα εγγραφής μαθήτριες που είχαν τελειώσει εξατάξιο δημοτικό. Τα δίδακτρα που είχε εγκρίνει το Υπουργείο ήταν 150 δρχ., όμως η ΦΕ για να τα προσαρμόσει στις δυνατότητες των κατοίκων τής περιοχής τα περιόρισε σε 100 δρχ. ετησίως. Στη Σχολή διδάσκονταν: Θρησκευτικά, Αρχαία και Νέα Ελληνική Γλώσσα, Αριθμητική μετά Λογιστικής Καταστιχογραφίας, Γεωμετρία, Ελληνική Ιστορία, Οικιακή Οικονομία και Οικιακή Παιδαγωγική, Υγιεινή, Νοσηλευτική και διόρθωση ασπρορούχων, Φυσική Πειραματική, Χημεία, Ανθρωπολογία, Ορυκτολογία, Στοιχεία Γεωπονίας και Γεωγραφίας, Γυμναστική και ελληνικοί χοροί, Γαλλικά, ευρωπαϊκοί χοροί, Μουσική, Μαγειρική και Κοπτική, Χαρτοπλεκτική, Ψαθοπλεκτική, Παστοπλαστική, Πολυτεχνία, Ιχνογραφία και Καλλιγραφία. Το πρόγραμμα των μαθημάτων αντικατόπτριζε την αντίληψη τής ελληνικής κοινωνίας για τη θέση τής γυναίκας.

ar kal004

Η Αικατερίνη Κοντίδου, διευθύντρια τού Αρσακείου Καλαμάτας από το 1921 μέχρι το 1924 (απο το αρχείο της ΦΕ)

Το διδακτικό προσωπικό αποτελείτο από εξειδικευμένους καθηγητές και δασκάλους. Πολλοί από αυτούς δίδασκαν και στο γυμνάσιο τής πόλης, όπως οι Αναστάσιος Κουτουμάνος, Βασίλειος Φύτιζας, Παναγιώτης Δημόπουλος κ.ά. Η πρώτη διευθύντρια Μαρία Λειβαδά υπηρέτησε με επιτυχία από το 1915 μέχρι το 1921. Ακολούθησε η Αικατερίνη Κοντίδου, η οποία είχε υπηρετήσει σε πολλά σχολεία τού αλύτρωτου ελληνισμού (Μπουρνόβα, Μπουτζά, Αδραμυτίου) και διηύθυνε το Σχολείο από το 1921 μέχρι το 1924.

ar kal008

Μαθήτριες τού Αρσακείου Καλαμάτας (Από το βιβλίο "Το Αρσάκειο Καλαμάτας 1914-1923 της Αναστασίας Μηλίτση-Νίκα και της Χριστίνας Θεοφιλοπούλου -Στεφανούρη)

Ο αριθμός των μαθητριών είχε ανοδική πορεία από το 1916 μέχρι το 1920. Έκτοτε σταδιακά ο αριθμός μειώνεται και παρατηρούνται μετεγγραφές των μαθητριών προς το Γυμνάσιο Καλαμάτας, κάτι που εξηγείται διότι το απολυτήριο τού Γυμνασίου έδινε περισσότερες και καλύτερες επαγγελματικές διεξόδους. Φαίνεται ότι το Αστικό Σχολείο δεν κατόρθωσε να καλύψει πλήρως τους στόχους τής δημιουργίας του. Πάντως για κάποιο διάστημα προσπάθησε να καλύψει ουσιώδεις ανάγκες τής τοπικής κοινωνίας και να εμπλουτίσει τα πολιτιστικά και εκπαιδευτικά δρώμενα τού νομού.

 

Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ

φιλόλογος – ιστορικός

* Το κείμενο βασίζεται σε στοιχεία απο το Αρχείο της ΦΕ, την ανέκδοτη Ιστορία του Στέφανου Γαλάτη "Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 1836-1936" και το βιβλίο " Το Αρσάκειο Καλαμάτας, 1914-1923" της Αναστασίας Μηλίτση-Νίκα και της Χριστίνας Θεοφιλοπούλου Στεφανούρη>