Πολύμνια Παναγιωτίδου, η Αρσακειάς φαρμακοποιός από τα Κόμανα του Πόντου
Συνηθίζουμε να θυμόμαστε και να μνημονεύουμε τα άτομα που με την ισχυρή τους προσωπικότητα και το πρωτοποριακό έργο τους άνοιξαν δρόμους και επηρέασαν την κοινωνία τής εποχής τους. Υπάρχουν όμως και προσωπικότητες χαμηλών τόνων που με τις πράξεις και όχι με τα λόγια άλλαξαν τα μέχρι τότε δεδομένα. Η Πολύμνια Παναγιωτίδου ήταν σίγουρα μία τέτοια περίπτωση. Ήταν η πρώτη Ελληνίδα φαρμακοποιός αλλά και η πρώτη Ελληνίδα ιδιοκτήτρια φαρμακείου. Δυστυχώς πέθανε πολύ νωρίς και δεν πρόλαβε να εγγραφεί στη συλλογική μνήμη, ενώ θα έπρεπε να μνημονεύεται μέχρι σήμερα για τον αγώνα και την περήφανη στάση της
Η Πολύμνια Παναγιωτίδου γεννήθηκε στα Κόμανα τού Πόντου. Η οικογένειά της, όμως, μετακόμισε στην Αθήνα, όπου η Πολύμνια φοίτησε στο Αρσάκειο. Το πτυχίο τής δασκάλας που απέκτησε τής παρείχε τη δυνατότητα χειραφέτησης, όμως η ίδια δεν ήταν ευχαριστημένη. Αγαπούσε πoλύ την επιστήμη και ήθελε να συνεχίσει σπουδές στο Πανεπιστήμιο. Παρακολούθησε κατ’ οίκον τα μαθήματα τού γυμνασίου, συμμετείχε επιτυχώς στις εξετάσεις και αποκτώντας το απολυτήριο τον Σεπτέμβριο τού 1895 ενεγράφη στη Φαρμακευτική σχολή τού Εθνικού Πανεπιστημίου (τότε ονομαζόταν Φαρμακευτικό Σχολείο). Ήταν η πρώτη γυναίκα φοιτήτρια στη συγκεκριμένη Σχολή. Ήταν όμως και μία εκ των πρώτων γυναικών φοιτητριών σε ελληνικό πανεπιστημιακό ίδρυμα μετά την Ιωάννα Στεφανόπολι και τη Θηρεσία Ροκά, που φοίτησαν στη Φιλοσοφική, τη Φλωρεντία Φουντουκλή που φοίτησε στη Φιλοσοφική-Μαθηματικό, τις αδελφές Αγγελική και Αλεξάνδρα Παναγιωτάτου και την Ανθή Βασιλειάδου που φοίτησαν στην Ιατρική. Η εφημερίδα «Εστία» έγραφε στις 27 Σεπτεμβρίου 1895:«Εις τας φοιτητρίας τής Ιατρικής και τής Φιλοσοφίας προστίθεται εφέτος και φοιτήτρια τής Φαρμακευτικής. Έλαβε το απολυτήριον τού γυμνασίου και θα καταταχθή εις το Πανεπιστήμιον η δεσποινίς Πολυμνία Παναγιωτίδου. Και ούτω μετά τινα έτη θα έχωμεν και επιστήμονα φαρμακοπώλιδα. Είνε και τούτο πρόοδος.»
Η Πολύμνια Παναγιωτίδου φοιτήτρια Φαρμακευτικής. Από το λεύκωμα «Η Ελλάς κατά τους Ολυμπιακούς αγώνες τού 1896» σελ. 203
Τον ίδιο χρόνο γράφτηκαν ακόμα 6 φοιτήτριες σε διάφορες Σχολές. Το 1898 η Πολύμνια Παναγιωτίδου πήρε το πτυχίο της με βαθμό «λίαν καλώς» και έναν χρόνο αργότερα ήταν η πρώτη Ελληνίδα που απέκτησε την άδεια φαρμακοποιού. Αρχικά αναζήτησε εργασία στο φαρμακείο τού νοσοκομείου Ευαγγελισμός, όπου όμως έμεινε μόνο δύο ημέρες. Παραιτήθηκε όταν πληροφορήθηκε ότι ο μισθός της θα αντιστοιχούσε στα δύο τρίτα τού μισθού τού προκατόχου της άνδρα φαρμακοποιού. Η επαναστατική αυτή πράξη της ήταν έμπρακτη διαμαρτυρία για τη μισθολογική ανισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Το επόμενο βήμα τής Πολύμνιας, εξίσου τολμηρό και επαναστατικό, ήταν να αποκτήσει το δικό της φαρμακείο. Πράγματι, το πρώτο φαρμακείο ιδιοκτησίας γυναίκας φαρμακοποιού στην Ελλάδα ξεκίνησε τη λειτουργία του τον Δεκέμβριο τού 1899 (λίγες μέρες πριν από τα Χριστούγεννα) και βρισκόταν στη διασταύρωση των οδών Ζωοδόχου Πηγής και Ναβαρίνου, στο κέντρο τής Αθήνας, στη συνοικία που ονομαζόταν Νεάπολη.
Μάλιστα η εφημερίδα «Νεολόγος» (εβδομαδιαία επιθεώρησις πολιτική, φιλολογική, επιστημονική με ιδρυτή τον Σταύρο Βουτυρά) επιφύλαξε θερμή υποδοχή στο πρωτοποριακό αυτό εγχείρημα, όπως διαβάζουμε στο δημοσίευμα που ακολουθεί.
Το δημοσίευμα τής εφημερίδας «Νεολόγος»
Δυστυχώς η μοίρα στάθηκε σκληρή με την Πολύμνια Παναγιωτίδου. Ούτε ένας μήνας δεν πέρασε από τη λειτουργία τού φαρμακείου της και η πρώτη Ελληνίδα φαρμακοποιός αρρώστησε από τύφο. Ύστερα από ασθένεια λίγων ημερών έφυγε από τη ζωή στις 21 Ιανουαρίου 1900.
Ο θάνατός της πυροδότησε σειρά άρθρων στον ημερήσιο Τύπο σχετικά με το αν υπήρχε επιδημία τύφου στην πρωτεύουσα. Αν και υπήρχαν αρκετά κρούσματα, αφού πάνω από 50 άτομα νοσηλεύονταν σε τρία νοσοκομεία τής Αθήνας, όμως ο μικρός αριθμός των θανάτων οδήγησε στο συμπέρασμα ότι επιδημία δεν υπήρχε, αλλά επρόκειτο για συνήθη κρούσματα σε μια πόλη το νερό τής οποίας άλλωστε δεν ήταν ιδιαίτερα καθαρό. Η κηδεία τής Πολύμνιας έγινε στις 22 Ιανουαρίου και ήταν η πρώτη κηδεία στην Αθήνα κατά την οποία τον επικήδειο λόγο εκφώνησε γυναίκα, η γιατρός Ανθή Βασιλειάδου. Όπως σχολίαζε η εβδομαδιαία κυριακάτικη σατιρική εφημερίδα «Το Άστυ», των Μπάμπη και Θέμου Άννινου, «η πρωτοτυπία ευθύς εν αρχή εξέπληξε, κατώρθωσεν όμως να συγκεντρώση η εκφωνήσασα τον λόγον δεσποινίς την προσοχήν και να δειχθή δεξιωτέρα πολλών επικηδείων ρητόρων».
Πολύμνια Παναγιωτίδου, η πρώτη Ελληνίδα διδάκτωρ τής Φαρμακευτικής. Από το «Ημερολόγιο» τού Κων. Σκόκου, τόμ. 15, σ. 224 ,1900
Η «Εφημερίδα των Κυριών» δημοσίευσε αφιέρωμα στην πρώτη Ελληνίδα φαρμακοποιό, από το οποίο αξίζει να διαβάσουμε το παρακάτω απόσπασμα, που είναι αποκαλυπτικό τής αγάπης που έτρεφε η Πολύμνια Παναγιωτίδου για την επιστήμη της, καθώς και τύς αποφασιστικότητάς της να μην αφήσει τις ανισότητες τής εποχής να ανακόψουν τον δρόμου που η ίδια τόσο συνειδητά είχε διαλέξει:
«[..] Απλή, ευγενής, αβρά, έφερεν υψηλά την σημαίαν τής επιστήμονος γυναικός. Δεν θα λησμονηθή δε βεβαίως το θάρρος της και κατά την διάρκειαν των σπουδών της και κατά τας διπλωματικάς εξετάσεις της, ως αποτελούν ωραίαν σελίδα τής ζωής της, και αι δύο ημέραι, καθ’ ας έμεινεν εις τον Ευαγγελισμόν ως εσωτερική φαρμακοποιός αυτού. Όταν κληθείσα παρά τού Συμβουλίου έμαθεν ότι θα επληρώνετο δρχ. εκατόν, αντί των εκατόν πενήντα ας ελάμβανεν ο προκάτοχός της ανήρ, διότι ήτο ανήρ, η Πολύμνια απέθεσε την φαρμακευτικήν εμπροσθέλλαν της επί τής τραπέζης τού συμβουλίου και ανεχώρησε. «Προκειμένου περί επιστήμης», είπε, «άνδρες και γυναίκες είναι ίσοι». Μόνον αυτή η πράξις της θα ήρκει, ίνα χαρατηρίση και την κόρην και την επιστήμονα. Μόνον αυτό αρκεί, ίνα πιστοποιήση, ότι ήτο εκ των σθεναροτέρων σκαπανέων των νέων ιδεών, ότι ήξευρε να φέρη υψηλά και με χείρα στιβαράν την σημαίαν τής αξιοπρεπείας τού φύλου της και ότι, εάν έζη, πολλά ηδύνατο να επιτελέση υπέρ αυτού».
Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ
φιλόλογος – ιστορικός
- Το κείμενο βασίζεται σε στοιχεία από την «Εφημερίδα των Κυριών» και από το βιβλίο τής Φωτ. Καραμαλούδη «Από τη σπετσερία στο φαρμακείο».
