Το κείμενο που ακολουθεί προέρχεται από το Βιβλίο της Μαρίας Ν. Βαϊάννη «Μικρασιατικός Ελληνισμός και Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία» 1836-1900 (τόμος Α). Ευχαριστούμε την «Ένωση Σμυρναίων Αθηνών», τον Πρόεδρο κ. Γεώργιο Αρχοντάκη και την συγγραφέα, φιλόλογο του Αρσακείου Τοσιτσείου Εκάλης κ. Μαρία Ν. Βαϊάννη διότι παραχώρησαν την άδεια για την αναδημοσίευσή του.

Ιδρυτικά μέλη - Μέλη Διοικητικών Συμβουλίων

 

Scan0010

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

"Κωνσταντινούπολη. Η Πόλις το 1900" Πίνακας της Ρούλας Κανέλλη  απο έκθεση που έγινε στο Πνευματικό Κέντρο Κωνσταντινουπολιτών στις 18/5/1999.
Η Ρούλα Κανέλλη  ήταν  καθηγήτρια καλλιτεχνικών στο Τοσίτσειο.

Το ενδιαφέρον των Μικρασιατών1 για το έργο της Φ.Ε. εκδηλώθηκε κυριολεκτικά άμα τή συστάσει της από ισχυρούς παράγοντες της κοινω­νικής ζωής της Βασιλεύουσας, και συγκεκριμένα του Φαναριού, της πνευματικής αυτής κιβωτού που τροφοδότησε επί μακρόν με αξιολογότατο ανθρώπινο δυναμικό όλους σχεδόν τους τομείς τής δημόσιας ζωής τού νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Το ενδιαφέρον αυτό δεν μπορεί να θεω­ρηθεί τυχαίο γεγονός, αντιθέτως οφείλεται στην αταλάντευτη τακτική των Φαναριωτών να πλαισιώνουν και να ενισχύουν ηθικώς και υλικώς τίς προσπάθειες που κατέβαλλε η ελεύθερη Ελλάδα για να συγκροτήσει τίς δυνάμεις της και να χαράξει τή νέα πορεία της2.

Κατά συνέπεια, οι Φαναριώτες δε θα μπορούσαν να απουσιάζουν από τις τάξεις τών Ελλήνων σκαπανέων, που επεδίωξαν να οργανώσουν στη μόλις απελευθερωθείσα Ελλάδα τη γυναικεία εκπαίδευση3. Στα ιδρυ­τικά μέλη, επομένως, της Φ.Ε., 73 τον αριθμό, συγκαταλέγονταν και δια­πρεπείς προσωπικότητες, όπως ο Αλέξανδρος Ρ. Ραγκαβής4, ο Γεώργιος Ράλλης, ο Ιάκ. Ρίζος, ο I. Α. Σούτσος, ό Κ. Δ. Σχινάς, γόνοι ιστορικών Φαναριώτικων οικογενειών, οι οποίοι συνέδεσαν τα ονόματα και τις τύ­χες τους με το γίγνεσθαι της δημόσιας ζωής τού νεοσύστατου ελληνικού κράτους και οι οποίοι έσπευσαν να υποστηρίξουν το μεγαλόπνοο σχέδιο της Φ.Ε.

Στα ιδρυτικά μέλη της Εταιρείας συμπεριλαμβάνονταν επίσης οι Κωνσταντινουπολίτες Επίσκοπος Αργολίδος Κύριλλος και ο Ιω. Φιλήμων, λόγιος και συγγραφέας5.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι οι Φαναριώτες συμμετείχαν και στο ΔΣ τής Φ.Ε. Ο Αλ. Μαυροκορδάτος διετέλεσε πρόεδρος τού ΔΣ (1851- 1858)6, όπως επίσης και ο Ν. Μαυροκορδάτος (1880-1883)7, ενώ οι Α. Σούτσος και Α. Ραγκαβής υπήρξαν μέλη τού ΔΣ της Φ.Ε.8.

Στα μέλη τού ΔΣ ανήκαν επίσης ο Ιω. Φιλήμων και οι Δ. και Κ. Ν. Λεβίδης, ενώ ο Λέων Μελάς (με τόπο γεννήσεως την Κωνσταντινούπολη) διετέλεσε επίσης πρόεδρος του ΔΣ της Φ.Ε. (1866-1870)9.

Χωρίς αμφιβολία η παρουσία διαπρεπών προσωπικοτήτων τού Φα­ναριού και τής Κωνσταντινουπόλεως γενικότερα μεταξύ τών ιδρυτικών μελών και των στελεχών τής διοίκησης τής Φ.Ε. προσέδωσε κύρος και βα­ρύτητα στην υπόστασή της και απετέλεσε σοβαρό εχέγγυο και σταθερό υπόβαθρο για την πραγματοποίηση των στόχων της. Αυτό άλλωστε απέ­δειξε περίτρανα και όλη η μετέπειτα πορεία της.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

  1. Στους όρους «Μικρασιάτες» καί «Μικρασιατικός Ελληνισμός» περιλαμβά­νεται ο Ελληνισμός της Κωνσταντινουπόλεως και όλης της Μ. Ασίας.
  2. Livre d'  or de la noblesse Phanariote en Grece, en Roumanie, en Russie en Turquie, par un Phanariote (Eug. Rizo Rangabe), Athenes 1892 . Δ. Ζακυθηνός, Ή Τουρκοκρατία, Άθήναι 1957, σσ. 50-58. Κ. Θ. Δημαράς, «Περί Φαναριωτών», Αρχείον Θράκης, 34 (1969), σσ. 117-140. Νηφάλια αποτίμηση της πολιτείας των Φαναριωτών. «Στήν περίπτωση τών Φαναριωτών, ή ιστοριογραφία θέλησε να κρίνει και μάλιστα να οπισθογραφήσει όλες τις εμπαθείς μομφές τις οποίες επροκάλεσε η μα­κραίωνη πολιτεία των Φαναριωτών για να εξουδετερωθούν μερικοί ζωντανοί, αποδοκιμάστηκε γενικά ένα ολόκληρο εθνικό συλλογικό σώμα. Αν πρόκειται όμως να επωμισθεί τέτοιες ευθύνες δικαστικές ο ιστορικός, τότε σύμφωνα με τους κανόνες αρμόζει να ακούσουμε το τελευταίο επιχείρημα από τον κατηγορούμενο. Καλό φερέ­φωνό του κατ’ εξοχήν είναι ο Παναγιώτης Σούτσος... “έκαστος κριθήτω κατά τα έργα αυτού· ή γενική κρίσις επί ομάδος ανθρώπων υπάρχει σφαλερά”. Ιδίως όταν στηρίζε­ται σε άγνοιες, σε εμπάθειες και προβάλλει την εξαίρεση, παραμερίζοντας τον κανό­να». Χρήστος Σολομωνίδης, «Πολιτιστική εισφορά Κωνσταντινουπολιτών εις τήν Αναγέννησιν της Ελλάδος», Δελτίον Κέντρου Κωνσταντινουπολιτών, Αθήναι 1973, σσ. 43-77. Μ. D. Sturdza, , o.π., Εκτενής αναφορά στην καταγωγή, εξέλιξη, δράση των φαναριώτικων οικογενειών, με παράθεση και των γενεαλογικών τους δένδρων.
  3. Τα πρώτα βήματα για την οργάνωση της γυναικείας εκπαίδευσης είχαν γίνει ήδη από την εποχή του Αγώνα, όταν ή «Φιλόμουσος Εταιρεία» ίδρυσε, το 1825, στην Αθήνα το πρώτο σχολείο θηλέων που όμως λειτούργησε ένα μόνο χρόνο. Αργότερα, επί Καποδίστρια, το 1828 ιδρύθηκε στο Ναύπλιο ή «Γυναικεία Σχολή», ενώ στην ελεύθερη Αθήνα, σχολή θηλέων ίδρυσε το 1831 ό Αμερικανός ιεραπόστολος Χίλλ (Ηill). Βλ. Σ. Ζιώγου-Καραστεργίου, o.π., σσ. 640 κ.ε.
  4. Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, Απομνημονεύματα, τόμ. 4ος, εν Αθήναις, 1930, σσ. 512-513, 568-569, όπου ο συγγραφέας αναφέρει ότι υπήρξε μέλος της Φ.Ε., και ότι αρνήθηκε την προεδρία της που του προτάθηκε, επειδή διαφωνούσε με ορι­σμένα σημεία τής τακτικής της και επειδή υπεστήριξε ότι «τα περί μορφώσεως διδασκαλισσών έπρεπε πρωτίστως να είναι έργον της κυβερνήσεως και όχι ιδιωτών».
  5. Βλ. σημ. 7 της Εισαγωγής. Στοιχεία για την προσωπικότητα και τη δράση των επιφανών Κωνσταντινουπολιτών και Μικρασιατών εν γένει πού πλαισίωσαν και βοήθησαν ποικιλοτρόπως τη Φ.Ε. παρατίθενται στο τέλος του πρώτου μέρους.
  6. Π.Δ.Σ.Φ.Ε.Α'/9.2.1851,σ. 107. - Π.Δ.Σ.Φ.Ε.: Α'/ 7.3.1851,σ. 1.- Π.Δ.Σ.Φ.Ε.:Α'/27.3.1853,σ.1.-Π.Δ.Σ.Φ.Ε.: Α'/27.7.1854, σ. 65. -Π.Δ.Σ.Φ.Ε. : Α'/ 11.5.1855, σ. 81. - Π.Δ.Σ.Φ.Ε. : Α'/ 23.5.1856, σ. 109. - Π.Δ.Σ.Φ.Ε. : Α'/ 13.4.1857, σ. 1. - Π.Δ.Σ.Φ.Ε. : Α 7 27.3.1858, σ. 43. Από το 1859 έως το 1866, οπό­τε εξελέγη πρόεδρος του ΔΣ ό Λέων Μελάς, αναφέρονται μόνον οι μεμονωμένες αλλαγές μελών του ΔΣ και μελών των επιτροπών.
  7. Π.Δ.Σ.Φ.Ε.:Α'/30.1.1880,σ.744.-Π.Δ.Σ.Φ.Ε.:Α7 4.2.1881,σ. 805.-Π.Δ.Σ.Φ.Ε.:Α'/17.2.1882,σ.1.-Π.Δ.Σ.Φ.Ε.: Α'/2.2.1883, σ. 132.
  8. Π.Δ.Σ.Φ.Ε.:Α'/ 31.1.1860, σ.175. -Π.Δ.Σ.Φ.Ε:Α'/ 29.1.1869, σ. 252. -Π.Δ.Σ.Φ.Ε. : Α/2.1.1842.
  9. Π.Δ.Σ.Φ.Ε.: Α'/ 24.1.1844. -Βλ. βιογραφικό σημείωμα οικογένειας Λεβίδη στό τέλος του πρώτου μέρους. Π.Δ.Σ.Φ.Ε.: Α'/ 21.2.1866. Ο Λέων Μελάς γεννήθηκε μεν στην Κωνσταντινούπολη, οι σπουδές και η σταδιοδρομία του όμως τόν συνέδε­σαν με άλλα κέντρα του Ελληνισμού. Βλ. Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό (Εκδοτική Αθηνών), σ. 117.

Μαρία Ν. Βαϊάννη

Φιλόλογος - Ιστορικός