Πληροφοριακά Στοιχεία

Κατηγορία: Ευεργέτες

Εμφανίσεις: 282

24 Ιουλίου 1874. Το μνημόσυνο τού Αρσάκη στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών

Το μνημόσυνο τού Α. Αρσάκη οργανώθηκε και τελέσθηκε με την απαιτούμενη επισημότητα στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών ενώπιον τού ΔΣ και των εκπαιδευτικών τής ΦΕ, τής Κυβερνήσεως και πλήθους Αρσακειάδων. Τον επιμνημόσυνο λόγο, όπως είχε αποφασίσει το ΔΣ στην έκτακτη συνεδρίασή του τής 24ης Ιουλίου 1874, εκφώνησε ο καθηγητής Θεολογίας τού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνος Κοντογόνης[3].

Ο Απόστολος Αρσάκης όταν ανέλαβε τη θέση τού πρωθυπουργού τής Ρουμανίας.

ΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΝΗΜΟΣΥΝΟΣ ΕΙΣ ΑΡΣΑΚΗΝ[4]

                                     «Όσοι ουκ απεστράφησαν από Κυρίου,

                                       Είη το μνημόσυνον αυτών εν ευλογίαις»

                                                             Σοφία Σειράχ, μστ 13.14

            Όσοι των ανθρώπων αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί, οι συνελθώντες σήμερον επί το αυτό ενταύθα εις την πένθιμον ταύτην τελετήν, όσοι των ανθρώπων εβίωσαν επί τής γης την οδόν τού Θεού πορευθέντες͘ εις όσους κύριον και πρώτιστον μέλημα υπήρξε να έχωσι εν τω παρόντι βίω στάθμην και κανόνα τας εντολάς τού Θεού͘ όσων η τού βίου πολιτεία απεδείχθη σύμφωνος ούσα πάντοτε προς τας αρχάς τής Ηθικής και τής καθόλου αρετής͘ τούτων το μνημόσυνον, τούτων την μνήμην ο σοφός τα θεία Σειράχ[5] εύχεται να διασώζωμεν εν ευλογίαις δηλονότι εν επαίνοις και εγκωμίοις ͘ «Όσοι ουκ απεστράφησαν από Κυρίου, είη το μνημόσυνον αυτών εν ευλογίαις» και δικαίως ͘ διότι κατά τούτον τον τρόπον ουχί μόνον τιμώμεν κατά το πρέπον την αρετήν, των τον καλόν ταύτης αγωνισαμένων αγώνα αντιβραβευομένων και μετά θάνατον διά τής κοινής ευφημίας, αλλά και πολλούς παραλείφομεν εις τον τοιούτον αγώνα τους αθλητάς, και πολλούς τους μιμητάς αυτών παρασκευάζομεν, και την κοινωνίαν δε, ήτις αδύνατον να υπάρξη άνευ δικαιοσύνης και αρετής τα μάλιστα προάγομεν και βελτιούμεν. Tούτ’ αυτό, όπερ εύχεται ο Ιερός Σειράχ,[6] εντέλεται ημίν και ο θεόσοφος Σολομών, λέγων͘ «Μνήμη δικαίων μετ’ εγκωμίων»[7] και «εγκωμιαζομένων δικαίων, ευφρανθήσονται λαοί»[8], διότι τα μεν εγκώμια των δικαίων και εναρέτων είναι απόδοσις συναισθήματος τής προς αυτούς ευγνωμοσύνης των εκ των εναρέτων και δικαίων αυτών πράξεων ωφεληθέντων͘ η δε των λαών ευφροσύνη αριδήλως καταδεικνύει ήν σύμπασα η κοινωνία αισθάνεται μεγάλην ανάγκην δικαιοσύνης και αρετής προς αλλήλους των κοινωνούντων.

Ο καθηγητής τής Θεολογίας Κωνσταντίνος Κοντογόνης που εξεφώνησε τον επικήδειο στο 40θήμερο μνημόσυνο τού Αρσάκη στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών. Από το περιοδικό «Έσπερος», 1/9/1883).

            Συνωδά ταύταις ταις υπό τής θείας Γραφής ερμηνείαις τε και διδασκαλίαις η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, πενθούσα, επιτελεί σήμερον, κατά καθήκον ευγνωμοσύνης ιερόν, το υπό τής μητρός ημών εκκλησίας οριζόμενον τεσσαρακονθήμερον μνημόσυνον υπέρ μακαρίας αναταύσεως τής ψυχής τού εν Βουκουρεστίω τελευτήσαντος μεγάλου αυτής τε και τής Ελλάδος απάσης ευεργέτου Αποστόλου Αρσάκη͘ και δικαίως συν τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία πολλοί και πυκνοί πάσης τάξεως άνθρωποι εκ τε των εν τέλει και ιδιωτών, τιμώντες την μνήμην τού αειμνήστου, συμπαρίστανται μετά ψυχικής συγκινήσεως εις την τελετήν και τας ενθέρμους αυτών δεήσεις συνάπτουσιν υπέρ αυτού ταις ευχαίς και ικεσίαις ταις αναπεμπομέναις υπό τής Εκκλησίας εις τον Θεόν τού Ελέους και τής Αγάπης διά την πολλήν εκείνου προς την Πατρίδα Ελλάδα αγάπην τε και αφοσίωσιν[9].

Ναι, αδελφοί͘ ο περιφανής γόνος τής Ηπείρου Αρσάκης[10], ο, είπερ τις και άλλος, φιλόπατρις[11] και φιλογενής[12], ο θερμός των Μουσών θεράπων[13], μέγας υπάρχει αναγεγραμμένος ευεργέτης τής Ελλάδος͘[14] διότι το τ’ επώνυμον αυτώ λαμπρόν οικοδόμημα τού τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Παρθεναγωγείου αδραίς δαπάναις ανήγειρε και γενναίως επροικοδότησεν, εξασφαλισάμενος ούτω τής Εταιρείας το μέλλον[15], και υποτροφίας συνέστησε προσέτι όπως δωρεάν εκπαιδεύωνται είτε ως σύσσιτα, είτε έξωθεν φοιτώντα, όσα των ημετέρων κορασίων ευφυά μεν και φιλομαθή αλλ’ άπορα τυγχάνουσιν όντα[16].

Πλούτον ικανόν κτησάμενος ο Αρσάκης δεν εμιμήθη τους πλουσίους εκείνους, τους υψηλοφρονούντας μόνον και κενοδόξως κομπάζοντας επί τω μεγάλω αυτών πλούτω[17], τους έχοντας τας ελπίδας αυτών αφιερωμένας εις τον πλούτον τον αβέβαιον και άστατον, τον συχνάκις τον κύριον αυτού μεταλλάσσοντα͘ αλλά τους πλουσίους, τους ελπίζοντας εις μόνον τον Θεόν τον ζώντα, όστις πάντα παρέχει τοις ανθρώποις αφθόνως και τους ζητούντας τον πλούτον τον βέβαιον, τον σταθερόν και μένοντα, τον από αγαθοεργίας συναγόμενον ͘ τους μεταδοτικούς όντας τού εαυτών πλούτου͘[18] τους φροντίζοντας να αποθησαυρίσωσιν εις εαυτούς καλόν θεμέλιον, εφ’ ού θέλουσιν οικονομήσει την ελπίδα τής μελλούσης αληθινής και αιωνίου ζωής, καθώς ο μέγας τής Οικουμένης κήρυξ, ο Απόστολος των Εθνών Παύλος, παραγγέλλει διά τού μαθητού αυτού Τιμοθέου εις πάντας τους πλουσίους τού κόσμου τούτου ͘ «Τοις πλουσίοις εν τω νυν αιώνι παράγγειλλε μη υψηλοφρονείν, μηδέ ηλπικέναι επί πλούτου αδηλότητι, αλλ’ εν τω Θεώ τω ζώντι, τω παρέχοντι ημίν πάντα πλουσίως εις απόλαυσιν͘ αγαθοεργείν, πλουτείν εν έργοις καλοίς, ευμεταδότους είναι, κοινωνικούς, αποθησαυρίζοντας εαυτοίς θεμέλιον καλόν εις το μέλλον, ίνα επιλάβωνται τής όντως ζωής[19]». Μαρτυρούσι δε μοι τον λόγον τούτον αι μεγάλαι αγαθοεργίαι τού ανδρός, προς μεγάλους και οσίους σκοπούς υπ’ αυτού πεπραγμέναι. Και τις δεν γιγνώσκει τον θεοφιλέστατον τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας προορισμόν, εις ον οι πρώτον ταύτην συστήσαντες απέβλεψαν, λέγω την και εις το θήλυ εξάπλωσιν τής Παιδείας; Τις δεν επείσθη ότι ο ιερός ούτος τής Εταιρείας σκοπός πληρούται ήδη από τεσσαρακονταετίας σχεδόν, και τα γράμματα, ο αληθείς φωτισμός τής τού ανθρώπου διανοίας και η επί το κρείσσον ενεργός τής καρδίας αυτού διάπλασις, ευρύτερον εξαπλούνται εις το γυναικείον φύλον και τους ποθεινούς παράγουσιν καρπούς; Τις δεν βλέπει ότι αι πολλαί των εν τοις διδασκαλίοις τής Εταιρείας εκπαιδευομένων Ελληνίδων παρθένων αναγορευόμεναι τού φύλου αυτών διδάσκαλοι και παιδαγωγοί, απέρχονται ου μόνον εις τας επαρχίας τής ελευθέρας, αλλά και εις τής άλλης Ελλάδος τας πόλεις και κώμας και προς τους εν τη Εσπερία Ευρώπη αποικούντας Έλληνας, και διδάσκουσι τας θυγατέρας εκείνων τα ελληνικά γράμματα και ο Ελληνισμός εξαπλούται, και υπό τού Ελληνισμού ο εθνισμός ημών επί μάλλον στηρίζεται και κρατύνεται[20].

Ιδού προς πόσον μεγάλην αγαθοεργίαν ανάλωσε τον πλούτον αυτού ο Αρσάκης͘ ιδού διά τί καλούμεν αυτόν μέγαν Ευεργέτην ουχί μόνον της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας αλλά και τής Ελλάδος. Διότι συνδραμών τη Εταιρεία συνδρομήν γενναιοτάτην, όσην ουδείς άλλος των συνδρομητών αυτής, δηλονότι, δαπανήσας εις τε την ανέγερσιν τού Αρσακείου και την των υποτροφιών σύστασιν υπέρ το ήμισυ εκατομμύριον δραχμών, την τε Εταιρείαν τα μέγιστα ευεργέτησε και τη Ελλάδι καθόλου μεγάλου αγαθού εγένετο πρόξενος, εύκολον κτήμα παρασχόμενος την εκπαίδευσιν εις πάσαν πάσης αδιακρίτως Ελληνικής χώρας άπορος μεν, αλλά χρηστήν και επιμελή νεάνιν[21]. Πολλών, ναι επαίνων και πολλής ευγνωμοσύνης άξιος ο εν έργοις καλοίς πλουτίσας Αρσάκης.

Ο δε μεγάθυμος ούτος ανήρ, παρά το μέτρον την κοινήν Πατρίδα Ελλάδα ευποιήσας, διέχυσεν εκ τού αγαθού αυτού πλούτου και εις την ιδίαν γενέθλιον κώμην τής επαρχίας Κορυτσάς, την μικράν Χοταχόβαν, τον τε Ιερόν αυτής Ναόν οικοδομήσας[22] και δύο ανιδρύσας αρρένων σχολεία, αλληλοδιδακτικόν[23] τε και Ελληνικόν[24], εις α και επροικοδότησε τα αρκούντα εις τε την συντήρησιν των δασκάλων και απονομήν υποτροφιών εις τους μαθητάς. Και ευεργετούνται λοιπόν ούτω,δικαίω τω λόγω, και οι χοταχοβίται και οι περιοικούντες Αλβανοί, μεταδιδομένων των Ελληνικών γραμμάτων και εις τους παίδας αυτών.

Η μορφή τού Αποστόλου Αρσάκη αποτυπωμένη στη σειρά γραμματοσήμων για τους Έλληνες ευεργέτες.

Και εν Δακία[25] δε, ήν ως άλλην ηγάπησεν Πατρίδα, εσκόρπισε και έδωκε τοις πένησι͘ διά τούτο μένει και διατηρείται και εκεί και θέλει διατηρείσθαι αΐδιος η μνήμη τής περί την ευποιΐαν και αγαθουργίαν αρετής αυτού[26], ήν η Θεία Γραφή δικαιοσύνην κατ’ εξοχήν καλεί. «Εσκόρπισεν, έδωκεν τοις πένησι ͘ η διακαιοσύνη αυτού μένει εις τον αιώνα τού αιώνος»[27]. Εγκαταβιούς δε εν Δακία περί τα εξήκοντα έτη ετιμήθη μεγάλως υπό τε τής εγχωρίου κυβερνήσεως και τού Έθνους τού δακικού ͘ διότι και υπουργός των εξωτερικών απεδείχθη και μετά τον βίαιον θάνατον τού πρωθυπουργού Κανταρτζή[28] την τής πρωθυπουργίας διεύθυνσιν προσωρινώς επετράπη διά την περίνοιαν αυτού, και εν τοις βουλευταίς, ελευθέρα εκλογή αιρεθείς διετέλεσεν ών επί επτά έτη διά τον μέγαν αυτού ζήλον υπέρ τής προόδου και ευημερίας τής χώρας και διά την πολυμάθειαν αυτού και επιστημονικήν παιδείαν πολλάκις περιελαμβάνετο εις φιλανθρωπικών τε και εκπαιδευτικών καθιδρυμάτων επιτροπείας και φιλοτίμως μετ’ άλλων σοφών συνειργάζετο. Αλλά και ως ιατρός άριστος και φιλάνθρωπος πολύ ωφέλησε τον τόπον, μάλιστα κατά τα πρώτα έτη τής εν Βουκουρεστίω διατριβής αυτού.

Από δέκα και ήδη ετών, αποχωρήσας παντός δημοσίου έργου διήγεν βίον όλως ιδιωτικόν, απολαύων τού κοινού σεβασμού και ανευρίσκων εν τη στοργή των δύο θυγατέρων αυτού και των εγγονών την εθνικήν εκείνην ηδονήν, ήν αισθάνεται πας γεννήτωρ όστις εφρόντισεν ευγενώς να εκθρέψη και χρηστώς εκπαιδεύση τα ίδια τέκνα. Κατά δε τ’ άλλα ζων οιονεί φιλοσοφικόν βίον ενετρύφα εν τη αναγνώσει σπουδαίων και επιστημονικών βιβλίων και ανευφραίνετο τω πνεύματι, οσάκις εδίδοτο αυτώ αφορμή νέας αγαθοεργίας ͘ ανεκλάλητον δε ησθάνετο προσέτι χαράν και ότε εμάνθανεν ότι αι εν τω Αρσακείω αυτού εκπαιδευόμεναι μαθήτριαι προκόπτουσαι την δισσήν προκοπήν, λέγω την πνευματικήν και την ηθικήν. Προ ημερών δε τεσσαράκοντα ο παρά πάσι σεβαστός Αρσάκης, πλήρης ημερών και εν γήρα καλώ, απέθανε τον θάνατον τού δικαίου λύπην και πένθος καταλιπών εις τους υπ’ αυτού ευεργετηθέντας, εις την Φιλεκπαιδευτικήν Εταιρείαν, εις τον Αρσάκειον Παρθενώνα, εις την Ελλάδα εν γένει, εις την Δακίαν, εις την Χοταχόβαν και εις πάντας όσοι ιδίας τινός έτυχαν υπ’ αυτού ευεργεσίας. Πάντες ούτοι πενθούσι την στέρησιν τού κοινού αυτοίς Μεγάλου Ευεργέτου διά την αυτού πολλήν προς αυτούς αγάπην και δάκρυα ευγνωμοσύνης καταχέουσιν επ’ αυτώ.

Ο Απόστολος Αρσάκης στο γραφείο του ως υπουργός Εξωτερικών τής Ρουμανίας όπως αποτυπώνεται σε ρουμανικό γραμματόσημο για τη συμπλήρωση 150 χρόνων από την ίδρυση ρουμανικου υπουργείου Εξωτερικών.

            Αληθώς δε, αδελφοί, ο αοίδιμος ούτος ανήρ, ως εκ των χριστιανικών αυτού αρετών προφανώς καταδεικνύεται ήτο εξ εκείνων των ανθρώπων οίτινες ουκ απεστράφησαν από Κυρίου, δεν απέστρεψαν το πρόσωπο αυτών από τού Θεού͘ επορεύθησαν πάντοτε την σωτηρίαν τού Θείου νόμου οδόν, και διά τούτο κληρονόμοι θέλουσι γίνει τής ατελευτήτου μακαριότητος κατά τας αψευδεστάτας τού Σωτήρος ημών επαγγελίας. Των δε τοιούτων δικαίων και εναρέτων ανθρώπων το μνημόσυνον διατηρείται εσαεί, μένει εις τον αιώνα, και οσάκις μνημονεύεται υπό των ζώντων, πρέπει να μνημονεύηται εκάστοτε μετ’ επαίνων και εγκωμίων͘ το μνημόσυνον αυτών εν ευλογίαις. Λοιπόν και το μνημόσυνον τού Αποστόλου Αρσάκη, τού ουκ αποστραφέντος από Κυρίου, έσται εν ευλογίαις.

            Ημείς δε νυν δεύτε επικαλεσώμεθα ενί ευλογούντι στόματι, και μιά καρδία διά τού σεβασμιωτάτου ημίν πνευματικού ποιμένος το άπειρον του Αγίου Θεού έλεος υπέρ τής μακαρίας τού Αποστόλου Αρσάκη ψ͘υχής͘ δεηθώμεν όπως Κύριος ο Θεός, ο πολυεύσπλαχνος και δίκαιος κριτής τω δούλω αυτού Αποστόλω εις όν ηυδόκησεν να δώση πολύν επί τής γης πλούτον, συγχωρήσας εί τι ενταύθα εν τω κόσμω ως άνθρωπος επλημμέλησεν, αποδώση εν τη ημέρα τη εσχάτη τον στέφανον τής Δικαιοσύνης, διά την πιστήν αυτού περί τον πλούτον εκείνον οικονομίαν.

Αιωνία σου η μνήμη αξιομακάριστε Απόστολε, ευεργέτα τής Ελλάδος!

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Έχουν περάσει 150 χρόνια από τον θάνατο τού ευεργέτη τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Αποστόλου Αρσάκη. Ο ευεργέτης δεν επισκέφθηκε ποτέ την Ελλάδα. Με την προσφορά του έδωσε στις Ελληνίδες τη δυνατότητα τής μόρφωσης και της εργασίας. Με τη δωρεά του έφερε στην Ελλάδα τη μεγαλύτερη κοινωνική αλλαγή. Οι Ελληνίδες του οφείλουν πολλά.

Η Φ. Ε. έχει την υποχρέωση να συνεχίσει το έργο που άρχισε εκείνος με σεβασμό και συνέπεια οι μαθητές, οι μαθήτριες και το προσωπικό

τού Αρσακείου Ψυχικού

τού Αρσακείου-Τοσιτσείου Εκάλης

τού Αρσακείου Πατρών

τού Αρσακείου Θεσσαλονίκης

τού Αρσακείου Ιωαννίνων

και τού Αρσακείου Τιράνων

με τον μόχθο και τις επιτυχίες τους προσφέρουν στον ευεργέτη το μεγαλύτερο δώρο, μνημονεύοντας το όνομά του στην καθημερινότητά τους επί ενάμιση αιώνα.

Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος.

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος – ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το Αρχείο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, τα Πρακτικά τού ΔΣ τής ΦΕ, το σύγγραμμα «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 1836-1936» τού Στέφανου Γαλάτη, το βιβλίο «Μνήμη Αποστόλου Αρσάκη, επί τη εκατονταετηρίδι από τής τελευτής του» τού Γ.Α. Παπαδημητρίου Βιβλιοθήκη τής ΦΕ, 1975, το βιβλίο τού Δημ. Μιχαλόπουλου «Αρσάκης»μ Κάκτος 2005, το βιβλίο «Κείμενα τού Αποστόλου Αρσάκη», η Εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 2016.

[1] «Εθνοφύλαξ», 24.8.1874.

[2] Ευεργέτης τής Ελλάδος αποκαλείται και είναι ο άνθρωπος που έδωσε τα χρήματα για να εδραιωθεί ένα σχολείο-διδασκαλείο θηλέων, στο οποίο μορφώθηκαν δασκάλες που διαπαιδαγώγησαν, εκπαίδευσαν και μόρφωσαν τις Ελληνίδες εντός ή εκτός Ελλάδας. Οι Ελληνίδες απέκτησαν αρχικά ένα επάγγελμα, το οποίο όμως τους άνοιξε τον δρόμο για το πανεπιστήμιο και την επιστήμη. Η ελληνική κοινωνία άλλαξε χάρη στη δωρεά τού Αρσάκη .

[3] Ο Κωνσταντίνος Κοντογόνης ήταν θεολόγος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Γεννήθηκε στην Τεργέστη το 1812 και σπούδασε στο Μόναχο και στη Λειψία. Δίδαξε Μεθοδολογία τής Θεολογίας, Εβραϊκή Αρχαιολογία, Εισαγωγή και ερμηνεία στην Αγία Γραφή, Εκκλησιαστική Ιστορία και Γραμματολογία. Πέθανε το 1878.

[4] Κωνστ. Κοντογόνου: Λόγος εις το Ιερόν μνημόσυνον τού Α. Αρσάκη, 25 Αυγούστου 1874. Εν Αθήναις 1874.

[5] Η Σοφία Σειράχ είναι βιβλίο Δευτεροκανονικό τής Παλαιάς Διαθήκης που όπως φαίνεται από το όνομά του είναι γραμμένο από κάποιον ονόματι Σειράχ. Το έτος που γράφτηκε είναι το 190 ή το 180 π.Χ. Εστιάζει στον Μωσαϊκό Νόμο περισσότερο από τη «Σοφία Σολομωντος» και τις «Παροιμίες», παρόλο που το περιεχόμενο των τριών αυτών βιβλίων μοιάζει.

[6] Ο Σειράχ ήταν λόγιος και ένας από τους σοφούς τής Παλαιάς Διαθήκης. Καταγόταν από την Ιερουσαλήμ. Η σοφία του είναι αποτυπωμένη στο βιβλίο τής Π. Διαθήκης που ονομάζεται «Σοφία Σειράχ» και συγγραφέας του είναι ο γυιος τού Σειρά, Ιησούς. Ο Σειράχ ήξερε πολύ καλά τον νόμο και θα πρέπει να έζησε τον 3ο αι. π.Χ.

[7] Παροιμ. 1.7.

[8] Παροιμ. Κθ΄2.

[9] Η αγάπη και η αφοσίωσή του στην πατρίδα αποδεικνύεται από το γεγονός ότι ουδέποτε έπαψε να ρωτάει και να πληροφορείται τι συμβαίνει στο μικρό αλλά ελεύθερο κράτος που ήταν πλέον γι’ αυτόν η πατρίδα του. Μπορεί να μην αναμείχθηκε ενεργά στην Επανάσταση, αλλά ήθελε το καλύτερο για την Ελλάδα. Ήθελε να δει την πατρίδα του να προοδεύει και έκανε ό,τι μπορούσε για να τη βοηθήσει.

[10] Στη διδακτορική του διατριβή ο Αρσάκης αυτοχαρακτηριζόταν Ηπειρώτης, γιατί ποτέ δεν λησμόνησε τη γενέτειρά του γη τής Ηπείρου.

[11] Φιλόπατρις. O Aρσάκης απέδειξε ότι διακατέχεται από πατριωτισμό, αφού από τα νεανικά του χρόνια πατρίδα του θεωρούσε την υπόδουλη τότε στους Τούρκους Ελλάδα. Έγραφε γι’ αυτήν, μελετούσε τον πολιτισμό της και την βοήθησε ουσιαστικά στον τομέα τής παιδείας, κι ας μη την είχε ποτέ επισκεφθεί.

[12] Φιλογενής. Ο Αρσάκης δεν αγαπούσε μόνο την Ελλάδα αλλά και τους απανταχού Έλληνες, αφού σε αυτούς τους τελευταίους ανήκε και ο ίδιος. Με την ενίσχυση τής παιδείας των γυναικών βοήθησε τους Έλληνες ως γένος, αφού Αρσακειάδες δασκάλες δίδαξαν την ελληνική γλώσσα όπου υπήρχε Έλληνας.

[13] Θεράπων των Μουσών. Μαθητής τού Νεόφυτου Δούκα, ο Αρσάκης, έγκριτο μέλος τού Νεοελληνικού Διαφωτισμού, είχε γράψει μελέτες για την ιστορία τής Ιατρικής, για το αν επιτρεπόταν στις γυναίκες να παρακολουθούν θεατρικούς αγώνες, καθώς και επιγράμματα, αλλά και το ειδύλλιο «Θύρσις και Δάφνης».

[14] Αναγεγραμμένος ευεργέτης τής Ελλάδος: Ο Αρσάκης δεν έδωσε χρήματα στο ελληνικό κράτος. Ενίσχυσε ουσιαστικά τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, μια ιδιωτική, μη κερδοσκοπική εταιρεία, που στόχο είχε την εκπαίδευση των γυναικών και στην οποία το κράτος είχε εκχωρήσει την υποχρέωση τής οργάνωσης τής γυναικείας εκπαίδευσης τον 19ο αι. Ενισχύοντας τη ΦΕ στην ουσία ενίσχυσε το ελληνικό κράτος και δημιούργησε τη νέα ελληνική κοινωνία.

[15] Εξασφαλισάμενος εις την εταιρείαν το μέλλον. Η μεγάλη αλήθεια που έπρεπε να ακουστεί στην Ελλάδα τη στιγμή αυτή τού αποχαιρετισμού τού ευεργέτη είναι ότι, εξασφαλίζοντας με τη δωρεά του οικονομικά την εταιρεία, εξασφάλισε τη βιωσιμότητά της, δίνοντάς της την ευκαιρία να συνεχίσει το πολύτιμο για τον ελληνισμό έργο της.

[16] Άπορα τυγχάνουσιν όντα. Με τις υποτροφίες που πλέον μπορούσε πιο εύκολα να δώσει η ΦΕ παρείχε την ευκαιρία στα φτωχά κορίτσια όχι μόνο να μορφωθούν αλλά και να αποκτήσουν ένα επάγγελμα που θα τους εξασφάλιζε σε εκείνες τα «προς το ζην» και προσέφερε στην Ελλάδα μορφωμένες δασκάλες, μητέρες και αργότερα επιστήμονες.

[17] Μπορεί στην Ελλάδα να μην υπήρχαν παρόμοιες συμπεριφορές, αλλά την εποχή εκείνη σε πολλές από τις ευδαιμονούσες πρωτεύουσες τής Ευρώπης η επίδειξη πλούτου ήταν πρωταρχικός στόχος..

[18] Ο ευεργετισμός αναπτύχθηκε στις παροικίες από κορυφαίους Έλληνες επιχειρηματίες τής διασποράς που έζησαν και προσέφεραν πολλά στις ελληνικές κοινότητες τού εξωτερικού. Ως ευεργέτες επωμίστηκαν έργα που δεν μπορούσε να αναλάβει η Πολιτεία. Η δημιουργία τού ελληνικού κράτους τον 19ο αι. προκάλεσε μεγάλο κύμα ευεργετών μεταξύ των Ελλήνων τού εξωτερικού, πολλοί από τους οποίους δεν δημιούργησαν οικογένειες, προκειμένου να αφήσουν ολόκληρη την περιουσία τους στην Ελλάδα.

[19] Προς Τιμόθεον Α΄, στ. 16-20. Η όντως ζωή είναι αυτή που κερδίζουν οι άνθρωποι που ζουν σύμφωνα με τη θεία διδασκαλία.

[20] Η μεγάλη προσφορά τής ΦΕ συνίστατο στο ότι οι απόφοιτοι δασκάλες δίδαξαν τα Ελληνικά όπου υπήρχε Ελληνισμός, μορφώνοντας έτσι τις νέες μητέρες τού έθνους.

[21] Ο Κοντογόνης με πολύ σαφή τρόπο τονίζει την πολύτιμη συμβολή τού Αρσάκη όχι μόνο στην οικοδόμηση τού πρώτου ιδιόκτητου σχολείου, τού Παρθεναγωγείου τής Εταιρείας, και την εξασφάλιση τής βιωσιμότητας του, αλλά και στην ενίσχυση τού θεσμού των υποτροφιών, βοηθώντας τις άπορες κοπέλες να σπουδάσουν.

[22] Πρόκειται για τον Ναό τού Αγίου Γεωργίου τον οποίο επισκεύασε η Αρχιεπισκοπή Αλβανίας.

[23] Αλληλοδιδακτικό Σχολείο είναι η πρώτη βαθμίδα εκπαίδευσης, όπου ένας δάσκαλος διδάσκει όλες τις τάξεις.

[24] Ελληνικό ονομαζόταν το σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

[25] Δακία ήταν το όνομα τής περιοχής κατά την αρχαιότητα. Ήταν η χώρα όπου κατοικούσαν οι Δάκες. Οι Έλληνες τους αποκαλούσαν Γέτες και ήταν κλάδος των Θρακών που κατοικούσε βόρεια τής οροσειράς του Αίμου.

[26] Πέραν τής αναγνώρισης τής συμβολής τού Αρσάκη στη δημιουργία τού ανεξάρτητου ρουμανικού κράτους, οι κάτοικοι τού χωριού Παραϊπάνι, τής σημερινής Βεντέα, που παλαιότερα ονομαζόταν Αrsache, οι κάτοικοι έδωσαν το όνομα «Apostol Arsache» στο σχολείο τού χωριού τους, ενώ με πρόγραμμα τής Ευρωπαϊκής Ένωσης συντήρησαν τον ναό που ο Αρσάκης είχε κτίσει εκεί αφιερωμένο στη μνήμη τού γυιου του Γεωργίου.

[27] Ψαλμοί Ρ ια 9.

[28] Το όνομα τού Ρουμάνου πρωθυπουργού που δολοφονήθηκε ήταν Barbu Cartagiu. Tην εποχή εκείνη υπήρχε η τάση εξελληνισμού των ονομάτων ξένων επιστημόνων και πολιτικών.

Πληροφοριακά Στοιχεία

Κατηγορία: Ευεργέτες

Εμφανίσεις: 360

 Τι έγραφε ο τύπος της εποχής για τον θάνατο του Αρσάκη

ΕΘΝΟΦΥΛΑΞ[1] Αθηνών, 25 Ιουλίου 1874

«Προ ημερών ανήγγειλεν ημίν ο τηλέγραφος την θλιβεράν είδησιν τής αποβιώσεως τού Αρσάκη. Η Ελλάς όλη οφείλει να πενθήση επί τω θανάτω ανδρός αναδειχθέντος ευεργέτου τού όλου Ελληνικού γένους διά των μεγάλων αυτού θυσιών υπέρ τής εκπαιδεύσεως τού γυναικείου φύλου[2].[…] Αλλά τής προόδου ταύτης πρώτιστος θεμελιωτής δύναται να θεωρηθή δικαίως ο Απόστολος Αρσάκης […] Ελατήριον των πράξεων τού Αρσάκη ήτο μόνον η φιλοπατρία, ίδιον μόνον των μεγαλοφρόνων ανδρών[3]. Τοιούτος ήτο ο αείμνηστος ιδρυτής τού Πανελληνίου Παρθεναγωγείου Απόστολος Αρσάκης, τέκνον τής ευάνδρου Ηπείρου.

ΜΕΛΛΟΝ Αθηνών, 25 1ουλιου 1874

Ανηγγείλαμεν μετά θλίψεως τον θάνατον τού αοιδίμου Αρσάκη εν Βουκουρεστίω…. Φλεγόμενος δε πάντοτε από βαθύ προς την πατρίδα αυτού Ελλάδα αίσθημα, και επιθυμών να ωφελήση και αυτός κατά τι αυτήν, ως πολλά της Ηπείρου τέκνα έπραξαν, ιδιαίτερον δε μέλημα προς το γυναικείον φύλον αισθανόμενος και γνωρίζων εκ πεποιθήσεως πόσον ηδύνατο να ωφελήση την Ελλάδα η εκπαίδευσις τού Γυναικείου φύλου[4], ίδρυσεν δι’ αδρών δαπανών το ομώνυμον εν Αθήναις Παρθεναγωγείον εκ τού οποίου κατ’ έτος εξέρχονται ευάγωγοι και καλαί διδασκάλισσαι, καθ’ άπασαν την Ανατολήν διασπείρουσαι τα γράμματα και μητέρες ανατρέφουσαι τα τέκνα των, ως εις Ελληνίδας μητέρας αρμόζει.

ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΟΙ Βράϊλας, 25 Ιουλίου 1874

Και έτερον μεγάθυμον τέκνον τής ευάνδρου Ηπείρου ετελεύτησε τον βίον εν Βουκουρεστίω. Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΡΣΑΚΗΣ πλέον ογδοηκοντούτης τη 16η υπερμεσούντος μετέστη εκ των γηίνων εις τα ουράνια. Τα φυσικά και επίκτητα προτερήματα τού αειμνήστου ανδρός, γνωστά εις πάντα Έλληνα και Ρωμούνον, είχον καταστήσει το όνομα αυτού δημοφιλέστατον ανά πάσαν την Ρωμανίαν και την Ελλάδα. Κάτοχος συστηματικής παιδείας[5] και μεγάλου πλούτου την μεν Ελλάδα ευηργέτησεν, ιδρύσας και συντηρών εν Αθήναις το φερώνυμων αυτού Παρθεναγωγείον, το γνωστόν Αρσάκειον, ούτινος η μεγαλοπρέπεια της οικοδομής αμιλλάται προς τα λαμπρά και ψυχωφελή τής παιδείας νάματα, άτινα εξ αυτών ως εκ κρουνού πολυχεύμονος[6] εξερχόμενα και κατασκεδαννύμενα[7] τον ευθαλή[8] των Μουσών λειμώνα[9] αμφιλαφώς[10] επαρδεύουσι͘ τη δε γεννησάση και θρεψαμένη αυτόν γη τής Ηπείρου τα τροφεία αποδίδων, σχολεία και νοσοκομεία εδωρήσατο ͘ αλλά και την θετήν πατρίδα του Ρωμανίαν και ως ιατρός και ως πολιτικός, και ως πλούσιος πολυειδώς ωφέλησεν.

Τοιαύται ευγενείς υπάρξεις υπό τής Θείας Προνοίας εις τον κόσμον αποστελλόμεναι προς παραδειγματισμόν και ωφέλεια τής ανθρωπότητος, και ζώσαι και μετά θάνατον αγαπώνται και τιμώνται, και αμάραντος περιβάλλει αυτάς εις αιώνα τον άπαντα ο τής ευδοξίας στέφανος͘ διότι και αν ως διάττοντες αστέρες εκ τού ορίζοντος τής ανθρωπότητος εξαφανίζονται, αι αρεταί αυτών εγκεχαραγμέναι ανεξιτήλως εν τοις έργοις, την μνήμην αυτών αθάνατον διαφυλάττουσι.[11]

Ο δε Κύριος δεχόμενος ευμενώς τον επιστρέφοντα δούλον Απόστολον Αρσάκην προσφωνήσει αυτώ͘ εύγε δούλε αγαθέ και πιστέ ότι καλώς την αποστολήν σου εξετέλεσας, επάνελθε παρ’ εμοί και είσελθε εις τον προετοιμασμένον δι’ εσέ και τους ομοίους σου τόπον, τον παράδεισον.

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ Αθηνών, 28 Ιουλίου 1874

Ο τηλέγραφος ανήγγειλεν ημίν τον θάνατον επιφανούς και μεγάλου ευεργέτου τού Έθνους, τού ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΡΣΑΚΗ.

            Τίς μεταξύ των Ελλήνων αγνοεί το σεπτόν τούτο όνομα, το χρυσοίς αναγεγραμμένον γράμμασιν[12] επί του Ιερού Τεμένους, ένθα σεμναί προσέρχονται αι παρθένοι μας, λαμβάνουσαι τής πνευματικής και ηθικής μορφώσεως το χρίσμα, ένθα γενναίος και γόνιμος παρασκευάζεται τού μέλλοντος εθνικού μεγαλείου ο σπόρος;

            Το Αρσάκειον! Ιδού το υπερήφανον Μαυσωλείον σου, ευγενή πατριώτα. Εν αυτώ ακοίμητος τού πατριωτισμού σου η λαμπάς θα εκπέμπει διαρκείς τας φωτεινάς ακτίνας της, φωτίζουσα την οδόν, ην το έθνος πορεύεται προσκόπτον, διότι το καλύπτουσι πυκνά τής δουλείας τα νέφη[13].

ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ Αθηνών, 23 Ιουλίου 1874

Εν Βουκουρεστίω τής Ρουμανίας ετελεύτησε κατ’ αυτάς ο αληθής ευεργέτης τής Ελλάδος ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΡΣΑΚΗΣ.

Ο θάνατος αυτού θα λυπήσει ολόκληρον το Πανελλήνιον, όπερ δεν λησμονεί τας τοσαύτας προς το έθνος δωρεάς τού αοιδίμου Αρσάκη.

Γέννημα τής ευάνδρου Ηπείρου, είχε ζέοντα εν αυτώ τον Ελληνισμόν και την φιλοπατρίαν ακμάζουσαν και οσημέραι κρατυνουμένην.

ΜΕΡΙΜΝΑ Αθηνών, 27 Αυγούστου 1874

Την πρωΐαν τής παρελθούσης Κυριακής ετελέσθη εν τω Μητροπολιτικώ Ναώ, δαπάναις τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, δημοτελές μνημόσυνον υπέρ αναπαύσεως τής ψυχής τού Μεγάλου ευεργέτου τής Ελλάδος ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΡΣΑΚΗ, αϊδίου και πανελληνίου ευγνωμοσύνης.

Τοιούτων φιλογενών ανδρών το μεν σώμα παραδίδοται εις φθοράν, αποσυντιθέμενον εις οστά και κόνιν, αλλά το όνομα διαμένει αθάνατον εν ταις καρδίαις των γενεών.

ΚΛΕΙΩ Τεργέστης, 31/12 Σεπτεμβρίου 1874

[…] Ο Αρσάκης υπήρξεν όντως μέγας ανήρ και κατά την διάνοιαν και κατά το φρόνημα και κατά την καρδίαν και κατά τον εθνισμόν.

[…] Τον Αρσάκην προστήσωμεν παράδειγμα και υπογραμμόν τού βίου ημών, τον κλεινόν τούτον άνδρα, ού το όνομα απέβη πανελλήνιον από τριακονταετίας, ού αι μεγαλοδωρίαι έθεντο τον ακρογωνιαίον λίθον τής εθνικής ανατροφής και τού εθνικού μεγαλείου και ού η μεγάλη ψυχή, χωρισθείσα τού σώματος θα περιπετάται, εφ’ όσον υπάρχει κόσμος, επί τού Ελληνισμού και τής Ανατολής Απάσης.

[…] Εις τους απανταχού πλουσίους των Ελλήνων ας χρησιμεύση ο Αρσάκης ώς υψιτενής πυραμίς εν τη ερήμω, ήτις να τους καθοδηγεί εις το χαλεπόν μεν αλλ’ ευρύ και ένδοξον στάδιον τής εθνικής παλιγγενεσίας.

ΔΕΚΕΒΑΛΟΣ[14] Βουκουρεστίου, 2/14 Οκτωβρίου 1974

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΡΣΑΚΗΣ

Τη ΙΖ΄ Ιουλίου 1874

Γαία Δακίης κάλυψε σαρκίον Αρσάκη

Αστήρ εώος και φαεινός έδυσε χθες τη 16η Ιουλίου εν Βουκουρεστίοις Πολιτικός δημόφρων͘ διπλωμάτης μετριόφρων ͘ φιλόσοφος Αριστοτελικός͘ ιατροχειρουργός Ιπποκρατικός. Ιδού τα προσόντα τού αθανάτου ανδρός. Φιλόμουσος, φιλόπατρις, φιλεθνής υπέρ τής Ελλάδος, τής Δακίας, υπέρ των πτωχών. Ιδού αι κατακοσμήσασαι τον άνδρα αρεταί.

[...] Δακρυχέετε, Αρσακίδες, καλλιπλόκαμοι, και πέπλον μελανοκέντητον ρίψατε επί τα τείχη, τα δώματα, τα άντρα, τας πύλας, τους κήπους, τα δέντρα, τα άνθη τού Παρθενώνος σας. Ο ιδρυτής τού Αρσακείου απέθανε! Θρηνήσατε!

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το Αρχείο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, τα Πρακτικά τού ΔΣ τής ΦΕ, το ανέκδοτο σύγγραμμα τού Στέφανου Γαλάτη «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 1836-1936», το βιβλίο «Μνήμη Αποστόλου Αρσάκη, επί τη εκατονταετηρίδι από τής τελευτής του» τού Γ.Α. Παπαδημητρίου, Βιβλιοθήκη τής ΦΕ, 1975, το βιβλίο τού Δημ. Μιχαλόπουλου «Αρσάκης», Κάκτος 2005, το βιβλίο «Κείμενα τού Απόστολου Αρσάκη», η Εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 2016.

[1] Η εφημερίδα τού 19ου αιώνα «Εθνοφύλαξ» εμφανίστηκε στην τελευταία οθωνική περίοδο και αυτοπροσδιορίστηκε ως μία αντιπολιτευόμενη φωνή. Εκδιδόταν στην Αθήνα 5 φορές την εβδομάδα και ήταν τετρασέλιδη 4ου σχήματος. Φύλλα της αποστέλλονταν και στο εξωτερικό (Κωνσταντινούπολη, Βράιλα, Βάρνα, Βουκουρέστι, Αίγυπτο, Μάντσεστερ, Ρωσία, Αυστρία και Ιταλία).

[2] Ορθώς η εφημερίδα τονίζει ότι η ενίσχυση τού Αρσάκη στη ΦΕ, η οποία την κατέστησε βιώσιμη για τόσα πολλά χρόνια. Στην ουσία ήταν ενίσχυση προς την Ελλάδα, αφού έθεσε τα θεμέλια τής γυναικείας εκπαίδευσης την οποία είχε τόσο πολύ ανάγκη ο τόπος.

[3] Ακόμα και γι’ αυτούς που με καχυποψία αντιμετωπίζουν τους ευεργέτες υποπτευόμενοι ότι οι πράξεις τους υποκρύπτουν προσωπικά οφέλη, η περίπτωση τού Αρσάκη είναι μια πραγματική πράξη φιλοπατρίας, διότι την Ελλάδα ποτέ δεν την επισκέφθηκε ούτε είχε ποτέ «λαμβάνειν» από οικονομικές συναλλαγές.

[4] Δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι ο Αρσάκης την εποχή που αποφάσισε να ενισχύσει την ύπαρξη και τη λειτουργία ενός παρθεναγωγείου είχε χάσει τη σύζυγό του αλλά και τον γυιο του Γεώργιο και ήταν υπεύθυνος για τις δύο κόρες του Ελένη και Ολυμπία.

[5] Δικαίως όλοι μιλούν για την παιδεία που πήρε ο Απόστολος Αρσάκης. Είναι αυτή που τον διαφοροποιεί από πολλούς άλλους ευεργέτες και τον αναδεικνύει σε μία από τις μεγαλύτερες μορφές τού 19ου αι.

[6] Πολυχεύμων: με μεγάλη ροή η κυριολεκτική του σημασία/ Εν προκειμένω αυτός που δεν φείδεται εξόδων για την κάλυψη αναγκών.

[7] Κατασκεδαννύμενα: σκορπισμένα.

[8] Ευθαλής: ο καλώς θάλλων, ο ανθηρός.

[9] Λειμών: το λιβάδι.

[10] Αμφιλαφώς (αμφί + λαβείν): αυτός που εξαπλώνεται παντού, υπερβολικός, υπερμεγέθης.

[11] Με άριστο τρόπο το δημοσίευμα αποδίδει το μέγεθος τής υστεροφημίας τού Αρσάκη.

[12] Πόσο οξυδερκής ήταν η παρατήρηση τού Δρόσου Μανσόλα για το ότι το όνομα τού ευεργέτη θα επικρατήσει τού ονόματος τής ΦΕ. Όμως δικαίως συνέβη αυτό.

[13] Παρά τα νέφη τής δουλείας στα οποία αναφέρεται ο συντάκτης, ίσως ούτε ο ίδιος δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι 190 χρόνια μετά το «υπερήφανον μαυσωλείον» τού Αρσάκη θα συνέχιζε απτόητο το έργο του.

[14] Η εφημερίδα «Δεκέβαλος» κυκλοφορούσε στο Βουκουρέστι και είχε το όνομα τού τελευταίου βασιλιά τής Δακίας.

Πληροφοριακά Στοιχεία

Κατηγορία: Ευεργέτες

Εμφανίσεις: 342

           Ποιές δραστηριότητες της ΦΕ πληροφορήθηκε  ο Αρσάκης όσο ζούσε

Όταν το 1850 ο Απόστολος Αρσάκης αποφάσισε να γίνει ο μεγάλος ευεργέτης τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας το μόνο που γνώριζε για τη ΦΕ ήταν ότι ιδρύθηκε το 1836 από ανθρώπους οι οποίοι ήθελαν αρχικά να βοηθήσουν το κράτος σε θέματα παιδείας. Αλλά ήδη από το 1837 εστίασε τις προσπάθειές της στην «εκπαίδευση των κορασίων», γιατί το ελληνικό κράτος δεν είχε τα χρήματα να την οργανώσει. Ο στόχος της τον εύρισκε απόλυτα σύμφωνο. Με τη δωρεά του ο Αρσάκης βοήθησε τη ΦΕ να αποκτήσει και να αποπερατώσει το ιδιόκτητο σχολείο της και συγχρόνως να αποκτήσει τα χρήματα που της χρειάζονταν για να ολοκληρώσει το έργο της.

Μέχρι το 1874 που πέθανε, ο Απόστολος Αρσάκης παρακολουθούσε για 24 χρόνια τη δράση τού ΔΣ τής ΦΕ από τα Πρακτικά του ΔΣ και των Γενικών Συνελεύσεων που του έστελναν, αλλά και από τις πληροφορίες που του έδιναν οι φίλοι του στην Αθήνα και αλλού. Αξίζει λοιπόν να δούμε ποια ήταν η κατάσταση στην Ελλάδα όταν έκανε τη δωρεά του και το σχολείο τής Εταιρείας στο κέντρο της Αθήνας πήρε το όνομά του.

1850

* To 1850 πρόεδρος τής Φ.Ε. έγινε ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Διευθύντρια τού Σχολείου ήταν η Φαναριώτισσα Σεβαστή Μάνου, μια εξέχουσα φυσιογνωμία που οργάνωσε το Σχολείο με τον καλύτερο τρόπο.

* Το επίνειο των Αθηνών, ο Πειραιάς, είχε αποκλειστεί από τον αγγλικό στόλο, προκειμένου οι Άγγλοι να αποτρέψουν την εμπλοκή των Ελλήνων στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο. O Aρσάκης, που από τη φύση του δεν ήταν ενθουσιώδης, ως πολιτικός γνώριζε ότι οι κινήσεις πρέπει να γίνονται με σύνεση. Αυτός ήταν ίσως ο λόγος που άργησε να απαντήσει στο αίτημα τής Φ.Ε. για χρηματοδότηση, Με επιστολές προς φίλους του σε όλη την Ευρώπη προσπαθούσε να βεβαιωθεί ότι η πολιτική κατάσταση τής Ελλάδας είναι σταθερή και βιώσιμη.

* Τον ίδιο χρόνο φαίνεται να κλείνει ένα θέμα που είχε ταλανίσει πολύ την Ελλάδα: Αναγνωρίζεται από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως το Αυτοκέφαλο τής Εκκλησίας της Ελλάδος. Ο Αρσάκης ήταν θεοσεβούμενος και φυσικά η τακτοποίηση αυτού τού ζητήματος πρέπει να τον ανακούφισε.

* Αναγγέλλεται και επίσημα στους εταίρους τής ΦΕ η δωρεά τού Αποστόλου Αρσάκη. Κατόπιν αυτού η Αμαλία, εν ονόματι τού βασιλέως Όθωνος απονέμει στον Αρσάκη το Παράσημο του Σταυρού των Ανωτάτων Ταξιαρχών. Η τιμητική εμπλοκή τής βασίλισσας Αμαλίας στο θέμα τής δωρεάς τού Αρσάκη στη ΦΕ προκάλεσε χαρά και ανακούφιση στον Αρσάκη ο οποίος από την πείρα του γνώριζε πώς να συζητά με αρχηγούς κρατών. Όμως του ήταν δύσκολο να καταλάβει τις ευαισθησίες και το ευμετάπειστον τής γνώμης πολλών Ελλήνων εταίρων τής ΦΕ.

Η βασίλισσα Αμαλία. Πίνακας τού Λύτρα από την Πινακοθήκη τής ΦΕ

1851

* Εξαιτίας τού αποκλεισμού δημιουργήθηκε οικονομική κρίση στην Ελλάδα.

* Η οικοδόμηση πάντως τού ιδιοκτήτου σχολείου τής Εταιρείας συνεχίζεται με γρήγορους ρυθμούς.

Σχέδια τού Λύσανδρου Καυταντζόγλου για το Παρθεναγωγείο τής ΦΕ

* Συντάσσεται και ψηφίζεται νέο Καταστατικό τού Διδασκαλείου τής Φ.Ε.

* Ομογενείς από τη Θεσσαλία προσέφεραν 80.000 κεραμίδια για την κατασκευή τής στέγης τού οικοδομήματος. Αυτό αποδεικνύει ότι, παρά το ότι έγινε γνωστή η μεγάλη δωρεά τού Αρσάκη, ο ενθουσιασμός για τη ΦΕ και το έργο της δεν είχε σταματήσει.

Το Αρσάκειο Μέγαρο το 1886. Αρχείο ΦΕ                           

• Το ΔΣ τής ΦΕ αποφασίζει την αγορά τής οικίας Βούρου, η οποία βρισκόταν επί τής οδού Σταδίου, ακριβώς πίσω από το οικόπεδο τής Εταιρείας. Στο κτήριο αυτό στεγαζόταν τότε το Συμβούλιο τής Επικρατείας και η ΦΕ φοβόταν ότι αν το αγόραζε κάποιος άλλος θα μπορούσε να βλέπει τις μαθήτριες που θα προαυλίζονταν. Ο Αρσάκης δεν ήταν μόνο λόγιος, γιατρός και πολιτικός. Οι οικονομικές κινήσεις που είχε κάνει μέχρι τότε τον είχαν βοηθήσει να αποκτήσει μεγάλη περιουσία σε ρευστό και χρήματα. Είναι σίγουρο ότι η απόφαση τής ΦΕ να αγοράσει το διπλανό οικόπεδο πρέπει να τον ευχαρίστησε και ως διορατικός άνθρωπος θα κατάλαβε ότι σταδιακά όλο το οικοδομικό τετράγωνο θα ανήκε στη ΦΕ.
  
  

Η οικία Βούρου, η οποία αγοράστηκε από τη ΦΕ. 1886. Αρχείο ΦΕ   

1852

* Αποπεράτωση των έργων οικοδόμησης τού Αρσακείου Μεγάρου. Όχι όμως και η οικοδόμηση τού ναού τής Αγίας Αναστασίας.

* Ο Νεόφυτος Βάμβας, ιδιοκτήτης τού παρακείμενου επί τής οδού Πανεπιστημίου οικοπέδου, δωρίζει στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία μέρος τού οικοπέδου του, προκειμένου να τετραγωνιστεί το οικόπεδο τής ΦΕ.

Το Αρσάκειο Μέγαρο και η παραπλεύρως ευρισκόμενη οικία Ν. Βάμβα. 1886. Αρχείο ΦΕ

* Ο Απόστολος Αρσάκης ανησυχεί για την καθυστέρηση στην οικοδόμηση τού ναού αλλά και για τη συμπεριφορά κάποιων εταίρων τής ΦΕ σχετικά με την ονομασία τού Σχολείου. Ο ιερός ναός άργησε να τελειώσει. Προτεραιότητα δόθηκε στο κτήριο που θα στέγαζε το σχολείο για να απαλλαγεί το γρηγορότερο η ΦΕ από το βάρος των ενοικίων που πλήρωνε. Απαράδεκτη ήταν όμως η στάση των εταίρων στη Γενική Συνέλευση τής ΦΕ, οι οποίοι για να μην ατονήσει το όνομα τής ΦΕ πρότειναν μέχρι και παρεμφερή ονόματα για το σχολείο, όπως «Δωρεά Αποστόλου Αρσάκη» κ.ά.

1853

* To ΔΣ τής ΦΕ αναγκάζεται να λύσει τη συμφωνία συνεργασίας με την Ελβετίδα διευθύντρια Μουσάρ Κουρβουαζιέ, διότι η νοοτροπία και οι πρακτικές της δεν ήταν σύμφωνες με το πνεύμα τού Σχολείου.

1854

* Διευθύντρια τού Αρσακείου αναλαμβάνει η Αμεναΐς Καβανιάρη, την οποία σύστησε η Ιφιγένεια Σίνα, που ανέλαβε και τη μισθοδοσία της.

* Έχει ξεκινήσει πλέον ο Κριμαϊκός πόλεμος. Επαναστατικά κινήματα ξεσπούν στην Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία. Οι Αγγλογάλλοι καταλαμβάνουν τον Πειραιά για να αποτρέψουν την επίσημη εμπλοκή τής Ελλάδας στον πόλεμο.

* Εκδηλώνεται επιδημία χολέρας, η οποία μεταδόθηκε γρήγορα μέχρι την Αθήνα.

• Ολοκληρώνεται η οικοδόμηση τού ναού τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας. Προγραμματίζονται τα εγκαίνια, όπου όμως δεν παρίσταται ο Απόστoλος Αρσάκης.
  
  

Η είσοδος τού ναού τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας. 1886. Αρχείο ΦΕ

1855

* Η βασίλισσα Αμαλία ιδρύει το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο για τα ορφανά που έχασαν τους γονείς τους από χολέρα. Το γεγονός στρέφει μεγάλο ρεύμα δωρεών προς το ίδρυμα.

* Με πρόταση τής διευθύντριας Αμεναΐδος Καβανιάρη καθιερώθηκαν οι ανοιχτές σε κοινό εξετάσεις τού Σχολείου στο τέλος κάθε σχολικού έτους.

1857

* Οι Αγγλογάλλοι αποχωρούν από τον Πειραιά.

* Ψηφίζεται νέος Διοργανισμός τής ΦΕ.

* Στο Αρσάκειο φοιτά μεγάλος αριθμός μαθητριών και καθίσταται πλέον αναπόφευκτος ο χωρισμός τού Εσωτερικού από το Εξωτερικό σχολείο.

* Δωρεά τής Ελένης Τοσίτσα στη ΦΕ για την οικοδόμηση εξωτερικού σχολείου σε οικόπεδο που βρισκόταν στη γωνία των οδών Σταδίου και Τυπογραφίας. Η είδηση, αν και δεν σχολιάστηκε, πρέπει να ευχαρίστησε τον Αρσάκη, αφού επιβεβαίωσε την πρόβλεψή του για το οικοδομικό τετράγωνο.

1858

• Κατόπιν αποφάσεως τής Κυβερνήσεως και με απόφαση τής Βουλής ο Απόστολος Αρσάκης πολιτογραφείται Έλλην. Ο Αρσάκης, αν και ζούσε πολλά χρόνια στη Ρουμανία και είχε φτάσει στα ανώτερα αξιώματα, εντούτοις δεν πήρε ποτέ επισήμως τη ρουμανική υπηκοότητα. Με τον γάμο του είχε ενταχθεί στην ανώτερη τάξη των Βογιάρων. Οι περισσότεροι είχαν την εντύπωση ότι ήταν ένας από αυτούς, έως ότου το 1838, κατά την απογραφή των Βλάχων που διενεργήθηκε στη Βλαχία, δήλωσε ότι είναι Έλληνας στην ιθαγένεια, αν και επισήμως δεν ήταν αληθές.
  
  

Ο Απόστολος Αρσάκης την εποχή που ήταν πρωθυπουργός τής Ρουμανίας.

* Στην Αθήνα εξαπλώνεται επιδημία τύφου.

1861

* Στην Αθήνα ξεσπά αντιδυναστική αναταραχή.

* Το Αρσάκειο Διδασκαλείο αναγνωρίζεται ισότιμο με τα κρατικά. Το κύρος του στην ελληνική εκπαίδευση είναι αναμφισβήτητο.

1862

* Στο Αρσάκειο ιδρύεται η πρώτη Βιβλιοθήκη.

* Έξωση τού Όθωνα.



Η έξωση τού Όθωνα.

1863

* Ο Γεώργιος Α΄ γίνεται βασιλιάς τής Ελλάδας.

*Ο Αρσάκης κάνει νέα δωρεά στη ΦΕ.

* Εισάγεται το μάθημα τής ζωγραφικής στο Αρσάκειο.

1864

* Ένωση τής Επτανήσου με την Ελλάδα. Το γεγονός συγκίνησε τον Αρσάκη γιατί πραγματοποιήθηκε ένα παλιό όνειρο των Ελλήνων και τού ιδίου. Η ελπίδα να απελευθερωθεί και η ιδιαίτερή του πατρίδα, η Ήπειρος, ήταν ακόμα ζωντανή.

1865

* Κτίζεται το Τοσίτσειο στο οικόπεδο στη γωνία των οδών Σταδίου και Τυπογραφίας (Αρσάκη).

* Με διαθήκη της η Ελένη Τοσίτσα προσφέρει 20.000 δρχ. στη ΦΕ.

* O Αρσάκης στέλνει στη ΦΕ ποσό 5.000 δρχ. από τόκους κεφαλαίου που βρίσκεται στη Ρουμανία για τη ΦΕ.

1866

* Ξεσπά επανάσταση στην Κρήτη. Ολοκαύτωμα τού Αρκαδίου.

* Ο Λέων Μελάς πρόεδρος τής ΦΕ. Η παρουσία τού Ηπειρώτη συγγραφέα στη θέση τού προέδρου τής ΦΕ ήταν για τον Αρσάκη μια ευχάριστη έκπληξη. Η επικοινωνία μεταξύ τους ήταν συχνή και οι σχέσεις πολύ φιλικές.



Ο Λέων Μελάς. 1880. Πίνακας τού Ροϊλού. Από την Πινακοθήκη τής ΦΕ

1867.

*Εγκαινιάζεται το Τοσίτσειο Εξωτερικό Σχολείο τής ΦΕ.

* Προσφυγοπούλες από την Κρήτη γίνονται δεκτές ως υπότροφοι στα Σχολεία τής ΦΕ.

* Ιδρύονται τα πρώτα εν Δήμοις Σχολεία[1] τής ΦΕ στο Μενίδι, στην Κηφισιά, στα Κιούρκα και στο Γαύριο τής Άνδρου. Το εγχείρημα ήταν πολύ σπουδαίο και σύμφωνο με τις αρχές τού Αρσάκη για την αναγκαιότητα τής παιδείας. Οι διδαχές τού Νεόφυτου Δούκα τον είχαν επηρεάσει καθοριστικά.

Ο Νεόφυτος Δούκας, ο αρχαϊστής εκπρόσωπος τού Νεοελληνικού Διαφωτισμού δίδαξε στη Βιέννη τον Απόστολο Αρσάκη την ελληνική γλώσσα και γραμματεία και τον επηρέασε πολύ ως προσωπικότητα.

* Ο Αρσάκης διορίζει επίσημα τον φίλο του Νικόλαο Χατζόπουλο, που βρίσκεται στην Αθήνα, επίτροπο πληρεξούσιό του, προκειμένου να τον αντιπροσωπεύσει στα θέματα που αφορούσαν στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και τη δωρεά του.

1868

* Ίδρυση τού Αρσακείου Κερκύρας 4 χρόνια μετά την ένταξη των Επτανήσων στο ελληνικό κράτος. Η είδηση πρέπει να χαροποίησε ιδιαίτερα τον Αρσάκη. Τα Επτάνησα ήταν γι’ αυτόν μια περιοχή γειτονική στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Ήπειρο. Δεν είχε διστάσει μάλιστα να τα αναφέρει και στο ειδύλλιο που είχε γράψει στα φοιτητικά του χρόνια αφιερωμένο στον Ναπολέοντα προσπαθώντας να στρέψει την προσοχή του στην απελευθέρωση της Ελλάδας: «ήλυθον νάσον ταν γείτονα. Ένθεν θριάσδεν Δάμος άπας Έλλην Κερκύρας φαίνετο χαίρων.» [Ήρθα στο γειτονικό νησί όπου με ενθουσιασμό όλοι οι κάτοικοι τής Κέρκυρας ξεκάθαρα χαίρονταν][2].Ο Αρσάκης ως έξυπνος άνθρωπος αλλά και όντας πολιτικός σίγουρα θα κατάλαβε ότι με την ίδρυση τού Αρσακείου Κερκύρας η ΦΕ αναλάμβανε την υποχρέωση να προσφέρει εκπαιδευτικές υπηρεσίες σε κάθε περιοχή που σταδιακά θα εντάσσονταν στο ελληνικό κράτος. Η σκέψη αυτή θα πρέπει να ικανοποίησε πολύ έναν παλιό μαθητή τού Νεόφυτου Δούκα.

Το κτήριο όπου στεγάστηκε το Αρσάκειο Κερκύρας το 1868 όπως είναι σήμερα.

1869

* Γιγαντώνεται η Κρητική Επανάσταση.

1870

* Στη Βουλγαρία ιδρύεται η Βουλγαρική Εξαρχία.

* Γεννάται το «Μακεδονικό ζήτημα».

* Ο Απόστολος Αρσάκης επιθυμεί να ιδρύσει σχολείο στη γενέτειρά του Χοταχόβα και έρχεται σε επαφή με τους ιθύνοντες τής περιοχής.

* Ο Αρσάκης ζητεί από τη ΦΕ να θέσει υπό την προστασία της το Αρσάκειο Χοταχόβας.

1871

* Ιδρύεται το Αρσάκειο Προκαταρκτικό Αλληλοδιδακτικό σχολείο Πατησίων.

* Η Φ.Ε. αποφασίζει να δεχθεί την εποπτεία τού Αρσακείου Χοταχόβας. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία του που το Αρσάκειο ανέλαβε την ευθύνη σχολείου εκτός των ελληνικών συνόρων.

Το σχολείο τής Χοταχόβας που ίδρυσε ο Αρσάκης στη γενέτειρά του σε παλαιά φωτογραφία. Σήμερα δεν διατηρείται πλέον σε αυτή την κατάσταση.

• Ο Αρσάκης προσφέρει στη ΦΕ 75.000 δρχ. για τη συντήρηση τού σχολείου στη Χοταχόβα.

   * Πρόεδρος τής ΦΕ ο Παναγιώτης Ρομποτής.

* Ο Αρσάκης πληροφορείται από τη διευθύντρια τού Αρσακείου Αμεναΐδα Καβανιάρη ότι δύο αδελφές, η Μαρία και η Ελένη Χριστίδου, βρίσκονται με τον πατέρα τους στη Ρουμανία. Ο Αρσάκης αμέσως τις καλεί οικογενειακώς στο Παραϊπάνι και ζητά να μάθει από αυτές πώς ήταν η ζωή στο Αρσάκειο, τι μαθήματα παρακολουθούσαν, αν πήγαιναν συχνά στην εκκλησία κ.ά.

Η Μαρία Αλεξανδρίδου, το γένος Χριστίδου, μία εκ των δύο αδελφών που γνώρισαν τον Αρσάκη, έγινε διευθύντρια τού Αρσακείου.

1873

* Ιδρύεται το Αρσάκειο Προκαταρκτικό Αλληλοδιδακτικό Σχολείο Ελευσίνας.

* Αποφοιτούν οι πρώτες νηπιαγωγοί από τα Διδασκαλεία τής ΦΕ.

Τάξη τού Αρσακείου Νηπιαγωγείου το 1886. Αρχείο ΦΕ

1874

* Η Ελλάδα βρίσκεται εκ νέου στα πρόθυρα οικονομικής κρίσης.

* Η ΦΕ ιδρύει το Αρσάκειο Προκαταρκτικό Αλληλοδιδακτικό Σχολείο Αβιάς Μάνης.

* Ο Αρσάκης, σε βαθύ γήρας, προσφέρει στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία για τον ναό τής Αγίας Αναστασίας έναν Επιτάφιο «καλλιτεχνηθέντα εν Ρωσία» και έναν Σταυρό χρυσοκέντητο κατασκευασμένο στη Ρουμανία.


Ο χρυσοκέντητος Επιτάφιος, δώρο τού Αρσάκη στη ΦΕ το 1874.

* Θάνατος τού Αποστόλου Αρσάκη στο Βουκουρέστι στις 16 Ιουλίου 1874.

Παναγιώτα Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το Αρχείο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, τα Πρακτικά τού ΔΣ τής ΦΕ, το βιβλίο «Μνήμη Αποστόλου Αρσάκη επί τη εκατονταετηρίδι από τής τελευτής του» τού Γ.Α. Παπαδημητρίου, Βιβλιοθήκη τής ΦΕ 1975, το βιβλίο τού Δημ. Μιχαλόπουλου «Αρσάκης», Κάκτος 2005, το βιβλίο «Κείμενα του Απόστολου Αρσάκη», η Εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία 2016.

[1] Αλληλοδιδακτικά προκαταρκτικά σχολεία σε δήμους και περιοχές όπου οι κάτοικοι μιλούσαν τα Αρβανίτικα στην καθημερινή τους επικοινωνία.

[2] Κείμενα τού Αποστόλου Αρσάκη, σελ. 45, έκδοση ΦΕ.

Πληροφοριακά Στοιχεία

Κατηγορία: Ευεργέτες

Εμφανίσεις: 3207

Εισαγωγή

Από την εποχή ακόμα τής οθωμανικής κατοχής αλλά και μετά την απελευθέρωση, η ανάγκη για πνευματική και οικονομική ανάπτυξη ώθησε πολλούς εύπορους Έλληνες να ανεγείρουν εκκλησίες και να ενισχύσουν τη δημιουργία εκπαιδευτικών και κοινωφελών ιδρυμάτων. Το νεοσύστατο ελληνικό κράτος στηρίχθηκε, σε μεγάλο βαθμό, στις χορηγίες των Ελλήνων τού εσωτερικού και τού εξωτερικού. Σημαντικοί Έλληνες ευεργέτες έδειξαν έμπρακτα τη φιλοπατρία τους, διαθέτοντας μεγάλα χρηματικά ποσά και συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στην ανάπτυξη τής χώρας σε ποικίλους τομείς. Πολλοί ευεργέτες ήταν Ηπειρώτες και αρκετοί από αυτούς είχαν βλαχική καταγωγή. Ακόμη και σήμερα τα κτήρια που οικοδομήθηκαν από τις προσφορές τους δεσπόζουν στην Αθήνα: Εθνική Βιβλιοθήκη, Ακαδημία, Πανεπιστήμιο, Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αρσάκειο, Βαρβάκειο και άλλα δημόσια κτήρια δείχνουν στους νεότερους Έλληνες τον ψυχικό πλούτο των ευεργετών και την αγάπη τους για την πατρίδα και τον ελληνικό πολιτισμό. Ήταν η εποχή που οι Έλληνες δεν ενδιαφέρονταν για το τι θα τους προσφέρει η πατρίδα, αλλά τι θα μπορούσαν να προσφέρουν εκείνοι σ’ αυτήν.

Η μαρμάρινη πλάκα των ευεργετών, εντοιχισμένη στα προπύλαια τού Αρσακείου Ψυχικού, φέρει τα ονόματα των μεγαλυτέρων ευεργετών τής Φ.Ε.

Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία από τής ιδρύσεώς της στηρίχθηκε στην ιδιωτική πρωτοβουλία και στην προσφορά πολλών «φιλομούσων και φιλοκαλών ανδρών» από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Όπως γράφει και η Βαρβάρα Μεταλληνού στον τόμο για τη συμπλήρωση 160 χρόνων από την ίδρυση τής Φ.Ε.: «Έλληνες πατριώτες, κυρίως τής διασποράς, αποφάσισαν να διαθέσουν τους μόχθους μιας ολόκληρης ζωής πολλές φορές για την προκοπή και την ανύψωση τού μορφωτικού επιπέδου των γυναικών τής πατρίδος τους… Έτσι λοιπόν η προσπάθεια που ανέλαβε η Φ.Ε. άσκησε ενωτική επίδραση όχι μόνο στους Έλληνες αλλά και στους φιλέλληνες, προσελκύοντας το ενδιαφέρον τους στα προβλήματα τής ελλαδικής παιδείας.». Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι όταν η Φ.Ε. αποφάσισε να κτίσει ιδιόκτητο σχολείο, το 1851 οι ομογενείς τής Θεσσαλίας έστειλαν 80.000 κεραμίδια για το κτήριο, οι Έλληνες τής Ρουμανίας προσέφεραν ξυλεία, οι Έλληνες τής Μασσαλίας τούβλα και κεραμίδια.

Με σεβασμό στην προσωπικότητα και την προσφορά των ευεργετών θα προσπαθήσουμε να φωτίσουμε τις προσωπικότητες κάποιων εξ αυτών, εκδηλώνοντας με τον τρόπο αυτό την ευγνωμοσύνη μας για την προσφορά τους.

Παναγιωτα Ατσαβέ

φιλόλογος - ιστορικός

Πληροφοριακά Στοιχεία

Κατηγορία: Ευεργέτες

Εμφανίσεις: 8470

 Απόστολος Αρσάκης

Η ζωή και το έργο τού μεγάλου ευεργέτη

«ἐμοὶ δὲ ἀρκοῦν ἂν ἐδόκει εἶναι ἀνδρῶν ἀγαθῶν  ἔργῳ γενομένων ἔργῳ καὶ δηλοῦσθαι τὰς τιμάς»

«Σ’ αυτούς που με τα έργα τους έγιναν σπουδαίοι, με έργα πρέπει να τους αποδίδονται οι τιμές»

Θουκυδίδου Περικλέους Eπιτάφιος Β, 35

Ο Απόστολος Αρσάκης ήταν μία από τις μεγαλύτερες μορφές τής εποχής του. Όταν έφυγε από τη γενέτειρά του Χοταχόβα για την ξενιτιά δεν μιλούσε την ελληνική γλώσσα. Η μητρική του γλώσσα ήταν τα Βλάχικα. Αλλά δίπλα στον Νεόφυτο Δούκα έμαθε να χειρίζεται άριστα την αρχαία Ελληνική και εντάχθηκε στον κύκλο των λογίων τού Νεοελληνικού Διαφωτισμού.

Έγινε διδάκτορας τής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο τής Χάλλε στη Γερμανία. Εγκατέλειψε, όμως, την επιστήμη του σε ηλικία 30 ετών για να αφοσιωθεί στην πολιτική, φτάνοντας στα ύπατα αξιώματα. Έγινε για λίγο και πρωθυπουργός τής Ρουμανίας, αλλά αποσύρθηκε εγκαίρως από τη θέση αυτή. Με τη δωρεά του στο Σχολείο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας βοήθησε στη μόρφωση και την κοινωνική πρόοδο των Ελληνίδων. Τιμήθηκε με τα υψηλοτέρα παράσημα τής Ελλάδας και τής Ρουμανίας και δικαίως τον χαρακτήρισαν «δημιουργό τής σύγχρονης Ρουμανίας» και «πρωτεργάτη τής πνευματικής απελευθέρωσης τής Ελληνίδας γυναίκας και θεμελιωτή τής γυναικείας μόρφωσης».

Το πορτρέτο του Απόστολου Αρσάκη, φιλοτεχνημένο το 1890 από τον Ι. Δούκα κατά παραγγελία τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Ο Ι. Δούκας γεννήθηκε στο Αργυρόκαστρο και ήταν ένας από τους καλύτερους προσωπογράφους τού 19ου αιώνα. Σπούδασε στο Σχολείο των Τεχνών τής Αθήνας και στην Ακαδημία Καλών Τεχνών τού Μονάχου. Από την Πινακοθήκη τής ΦΕ)

Μεγάλη πληγή για τον ελληνισμό τα χρόνια τής Τουρκοκρατίας ήταν η μετανάστευση. Τα αίτια που την προκαλούσαν δεν ήταν πάντα η αναζήτηση  καλύτερης ζωής ή το εμπόριο, αλλά και αυτή ακόμα η επιβίωση, αφού οι ληστρικές επιδρομές των Τούρκων είχαν τραγικά αποτελέσματα για τους υποδούλους. Οι Έλληνες τής διασποράς αποκόπτονταν τυπικά μόνο από τις ιδιαίτερες πατρίδες τους, όμως το ενδιαφέρον τους για τον τόπο που τους γέννησε διατηρήθηκε πάντα ζωηρό και η προκοπή του ήταν πάντα στις προτεραιότητές τους. Η απελευθέρωση έστω και μέρους τής Ελλάδας και η δημιουργία τού νέου ελληνικού κράτους ώθησε πολλούς από αυτούς να προσφέρουν στην Ελλάδα σημαντική οικονομική βοήθεια ή ακόμα και ολόκληρη την προσωπική τους περιουσία.

Οι περισσότεροι των ευεργετών ήταν Ηπειρώτες, οι οποίοι άφησαν τον τόπο τους αναζητώντας επαγγελματική διέξοδο σε ξένες χώρες. Οι περισσότεροι ξεκίνησαν φτωχοί, αυτό όμως δεν τους εμπόδισε να δημιουργήσουν επιχειρήσεις, να ιδρύσουν εμπορικούς και τραπεζικούς οίκους, νοσοκομεία και σχολεία. Με τα χρήματά τους προσπάθησαν να καλύψουν βασικές βιοτικές ανάγκες των συμπατριωτών τους, ανήγειραν ναούς και προχώρησαν στη σύσταση κοινωνικών και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, αλλά και στην οργάνωση τής παιδείας στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Οι μεγάλοι ευεργέτες στην πλειοψηφία τους ήταν σκληρά εργαζόμενοι έμποροι που πρόκοψαν κοινωνικά και οικονομικά στους τόπους όπου εργάστηκαν, όπως ο Μιχαήλ Τοσίτσας, ο Βαρβάκης κ.ά. Δεν ήταν όμως λίγοι και αυτοί που σπούδασαν και διακρίθηκαν στον επιστημονικό χώρο αλλά και στην πολιτική, όπως ο Απόστολος Αρσάκης.

Ο ναός τού Αγίου Γεωργίου, τής εκκλησίας που έχτισε ο Αρσάκης στη γενέτειρά του Χοταχόβα, όπως είναι σήμερα μετά την αναστύλωση και τη συντήρηση που έγινε από την Ορθόδοξη Εκκλησία τής Αλβανίας. Αρχείο ΦΕ

Στο μικρό  χωριό Χοταχόβα , κοντά στην Πρεμετή, το οποίο εκκλησιαστικώς υπαγόταν στην Κορυτσά τής Ηπείρου, γεννήθηκε στις 6 Ιανουαρίου ο Απόστολος Αρσάκης. Πατέρας του ήταν ο Κυριάκος Αρσάκης και μητέρα του η Βασιλική. Και οι δύο ήταν βλαχικής καταγωγής. Δεν είναι γνωστό με ακρίβεια το έτος τής γεννήσεώς του. Ο ίδιος σε σημείωμα προς τον κοσμήτορα τής Ιατρικής Σχολής τού Πανεπιστημίου τής Halle, στις 26 Οκτωβρίου 1812, αναφέρει ότι γεννήθηκε το 1790. Στην απογραφή, όμως, που έγινε στη Βλαχία το 1838 δήλωσε ότι είναι 55 ετών (άρα έτος γεννήσεως 1783). Ο Αναστάσιος Γούδας στους «Βίους Παραλλήλους» αναφέρει ως έτος γεννήσεως τού Αρσάκη το 1792, ενώ όλες οι πηγές στη Ρουμανία αναφέρουν ως έτος γεννήσεώς του το 1789. Φαίνεται ότι η απάντηση τού Αρσάκη στην απογραφή στη Βλαχία ήταν αποτέλεσμα τής ψυχολογικής φόρτισής του την περίοδο εκείνη. Η επικρατέστερη χρονολογία γέννησής του πρέπει να είναι μεταξύ 1789-1790. Την εποχή εκείνη, κυρίως μετά την καταστροφή τής Μοσχόπολης το 1788, ο Αλή Πασάς έκανε ληστρικές επιδρομές στα ορεινά χωριά τής περιοχής. Για να αποφύγουν τα χειρότερα οι γονείς τού Αρσάκη το 1793 αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό τους και να εγκατασταθούν στην Πρεμετή, όπου ζούσαν πολλοί συγγενείς τής Βασιλικής.

Ο αδελφός τού Κυριάκου Αρσάκη, Γεώργιος, ήταν επιτυχημένος έμπορος εγκατεστημένος στο Βουκουρέστι. Όπως συνέβαινε συχνά την εποχή εκείνη, ο Γεώργιος κάλεσε κοντά του την οικογένεια τού Απόστολου το 1800.

Το Βουκουρέστι το 1860 σε ξυλογραφία από το ιταλικό περιοδικό «Il mondo illustrato». Είναι η εποχή που έζησε εκεί ο Απόστολος Αρσάκης.

Τον 18ο αιώνα στη Μολδαβία και τη Βλαχία σημαντικές θέσεις κατείχαν οι Φαναριώτες. Επίσης εκεί είχαν εγκατασταθεί ιερείς, νομομαθείς, γιατροί και άλλοι αξιωματούχοι. Σε αυτούς προστέθηκαν οι μετανάστες από περιοχές τής Οθωμανικής αυτοκρατορίας λόγω τής απειλής επιδρομών εκ μέρους των Τούρκων. Στην τελευταία αυτή κατηγορία ανήκει και η οικογένεια τού Αποστόλου Αρσάκη.

Ο Κυριάκος Αρσάκης στο Βουκουρέστι έκανε σημαντική περιουσία ασχολούμενος με το εμπόριο. Ο μικρός Απόστολος διδάχθηκε τα πρώτα γράμματα αλλά και μαθήματα γενικής παιδείας στο Βουκουρέστι είτε με ιδιωτικούς δασκάλους, κάτι που συνηθιζόταν την εποχή εκείνη, είτε στην ακμάζουσα τότε Ακαδημία τού Βουκουρεστίου. Ο θείος του Γεώργιος Αρσάκης γρήγορα αντιλήφθηκε την ευφυΐα και τις ικανότητες τού ανιψιού του και φρόντισε, το 1804, να τον στείλει στη Βιέννη για να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Εκεί ο Απόστολος Αρσάκης επρόκειτο να γνωρίσει τον άνθρωπο που σφυρηλάτησε τον χαρακτήρα του και διαμόρφωσε σημαντικά την προσωπικότητά του. Ο Ηπειρώτης λόγιος και κληρικός Νεόφυτος Δούκας ήταν από το 1803 εφημέριος στην ορθόδοξη εκκλησία τής Βιέννης. Έτσι ο επιφανέστερος των «αρχαϊστών» ανέλαβε την ολοκλήρωση τής εκπαίδευσης τού μικρού Απόστολου.

Ο Νεόφυτος Δούκας, κληρικός και λόγιος, συγγραφές πολλών βιβλίων, υπήρξε μία από τις πλέον σημαντικές μορφές τού Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Ήταν ο κυριότερος εκπρόσωπος τού αρχαϊσμού και δάσκαλος τού Αποστόλου Αρσάκη στην ελληνική γλώσσα και γραμματεία. Wikipedia

Από τον Νεόφυτο Δούκα ο Αρσάκης διδάχθηκε την ελληνική παιδεία και γλώσσα και μυήθηκε στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Επηρεασμένος από τον δάσκαλό του σε εθνικά, κοινωνικά αλλά και γλωσσικά θέματα, εντάχθηκε στο κίνημα τού Νεοελληνικού Διαφωτισμού, έμαθε άριστα την αρχαία ελληνική γλώσσα και διάβασε τα έργα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Όπως ήταν φυσικό ενστερνίστηκε τις απόψεις τού Νεόφυτου Δούκα και των αρχαϊστών, κάτι που τον έφερε αργότερα (1814) σε ρήξη με τους εκδότες τού «Λογίου Ερμή».

Στις 17 Μαΐου 1810 γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή τού Πανεπιστημίου τής Halle στη Σαξονία. Το 1811, και ενώ ο Αρσάκης ήταν ακόμη φοιτητής, ο Ναπολέων Βοναπάρτης επισκέφθηκε τη Halle. Είχει μόλις αποκτήσει τον αετιδέα, γιο και διάδοχό του από τον γάμο του με την πριγκίπισσα των Αψβούργων Μαρία-Λουίζα. Ο νεαρός Αρσάκης τότε, έγραψε βουκολικό ειδύλλιο σε γλαφυρή αρχαία δωρικο-αιολική διάλεκτο, μιμούμενος τον Θεόκριτο, με στόχο να συγκινήσει τον αυτοκράτορα, ώστε αυτός να βοηθήσει στην απελευθέρωση των Ελλήνων από τους Τούρκους.

Το έργο αυτό αφιέρωσε στον Ναπολέοντα με αφορμή τη γέννηση τού διαδόχου του. Ο ενθουσιασμός και η αγάπη για την πατρίδα τού νεαρού φοιτητή τής Ιατρικής φαίνεται καθαρά στους στίχους του:

«Ω! πατρίδα! πατρίδα! Ω! δύστυχη γη τής Ελλάδος!

Μητέρα τής ελευθερίας και πατρίδα τόσων ημιθέων,

είσαι δούλη, συ, που πριν ήσουν ελεύθερη και καλότυχη.

Εδώ κάποτε οι αθάνατοι, αφού άφησαν τον θαυμαστό Όλυμπο,

περπατούσαν ευχαριστημένοι και συναναστρέφονταν τα παιδιά σου.

Όλα άλλαξαν και τελείωσες και συ, χρυσή εποχή.»

Το εξώφυλλο τής διδακτορικής διατριβής τού Αποστόλου Αρσάκη στο Πανεπιστήμιο τής Χάλλης τής Σαξονίας. (Halle - Wittenberg.) «Αpostoli Arsaki, epirotae, Commentatio de piscium cerebro et modala spinali. Scripta auspictus et dectu Ioannis Federici Meckelii, Lipsiae 1836.

Το επόμενο έτος, 1812, μετά από εξετάσεις αναγορεύτηκε διδάκτωρ Ιατρικής και Χειρουργικής. Η διδακτορική του διατριβή ήταν γραμμένη στα Λατινικά και το θέμα της ήταν «Περὶ τοῦ ἐγκεφάλου καὶ τοῦ νωτιαίου μυελοῦ τῶν ἰχθύων». Το έργο αυτό επαίνεσε ο καθηγητής του και διάσημος ανατόμος J.Fr. Meckel με επιστολή του, στην οποία μεταξύ άλλων του έγραφε: «Εγώ καυχώμαι ως χρηματίσας διδάσκαλός σου» και εκφράζει τη χαρά του διότι σπούδασε την ιατρική με «ελευθέριον τρόπον» και όχι όπως άλλοι που αντί να την αντιμετωπίζουν ως «Θεό» τη θεωρούσαν «γαλακτουχούσαν βουν». Το έργο τού Αρσάκη θεωρήθηκε σημαντικό για την εποχή του, αλλά και για τη Φυσική Ιστορία. Αξιοσημείωτο είναι ότι η ιχθυολογία, την οποία επέλεξε ο Αρσάκης, θεωρείτο από τους δυσκολότερους κλάδους. Με την ανατομική περιγραφή τού εγκεφάλου και τού νωτιαίου μυελού των ιχθύων έγινε ένας από τους πρωτοπόρους ερευνητές τής ιχθυολογίας και τής συγκριτικής ανατομίας.

Ο μεγαλύτερος έπαινος όμως για το έργο τού Αρσάκη ήρθε από τον Γάλλο φυσιοδίφη και ζωολόγο Cuvier, o οποίος στο έργο που έγραψε, από το 1828 έως το 1849, μαζί με τον ζωολόγο Αchille Valenciennes "Histoire Naturelle des poissons" (22 τόμοι) και παρά το γεγονός ότι τα συμπεράσματα τού Αρσάκη δεν συμφωνούσαν με τις θεωρίες του, εξαίρει τη μεγάλη σημασία που είχε η επιστημονική του έρευνα.

Το 1813 ο Απόστολος Αρσάκης επέστρεψε για έναν χρόνο στη Βιέννη, για να παρακολουθήσει τα μαθήματα οφθαλμολογίας που παρέδιδε δωρεάν ο οφθαλμολόγος Georg Beer με μοναδική υποχρέωση οι φοιτητές του να εργαστούν επί έναν χρόνο ως οφθαλμίατροι. Ο Αρσάκης παρακολούθησε τα μαθήματα και παρέμεινε στη Βιέννη μέχρι το 1814. Τα χρόνια αυτά ο Αρσάκης έγραψε όλα τα έργα του στην ελληνική γλώσσα. Αντίθετα, τα κείμενα που θα γράψει αργότερα, όταν θα επιστρέψει στη Ρουμανία, θα είναι έργα πολιτικού και κοινωνικού περιεχομένου γραμμένα κυρίως στη γαλλική και τη ρουμανική γλώσσα.

O «Ερμής ο Λόγιος» ήταν δεκαπενθήμερο φιλολογικό περιοδικό το οποίο εξεδίδετο από το 1811 έως το 1821 (εκτός τού 1815) στην ελληνική παροικία τής Βιέννης. Τον Μάιο τού 1821 οι αυστριακές αρχές απαγόρευσαν τη λειτουργία τού περιοδικού και συνέλαβαν τον αρχισυντάκτη γιατί υποστήριζε τις ιδέες τής Φιλικής Εταιρίας και την Επανάσταση.

Το 1813 δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στον «Λόγιο Ερμή» τού Άνθιμου Γαζή η μελέτη «Έκθεσις συνοπτική τής Ιατρικής Ιστορίας», στην οποία παρουσιάζει την εξέλιξη τής Ιατρικής από τα αρχαία χρόνια στην αρχαία Ελλάδα, την αρχαία Αίγυπτο, την Ιουδαία, την Περσία, στους Ασσυρίους και στην Κίνα. Η δημοσίευση τού κειμένου σταματά απότομα στο τεύχος 14-15 τού 1813.

Από μια επιστολή τού Αποστόλου Αρσάκη στον Στέφανο Κομηττά αποκαλύπτεται η οξύτητα τής διαμάχης μεταξή των αρχαϊστών και των οπαδών τής ομιλούμενης την εποχή εκείνη δημοτικής. Ο Άνθιμος Γαζής, διευθυντής τού «Λόγιου Ερμή», δέχτηκε επίθεση από τον ίδιο τον Κοραή και αποσύρθηκε από την έκδοση τού περιοδικού, το οποίο το 1814 αντιμετώπισε προβλήματα, με αποτέλεσμα το 1815 να διακοπεί η κυκλοφορία του για έναν χρόνο. Το 1816 το περιοδικό επανεκδόθηκε, αλλά ελεγχόταν πλέον κυρίως από μαθητές τού Κοραή. Η συντακτική ομάδα τού περιοδικού όμως, ήδη από το 1814, είχε έρθει σε αντιπαράθεση με τους εκπροσώπους τού αρχαϊσμού Νεόφυτο Δούκα, Στέφανο Κομηττά και Παναγιώτη Κοδρικά. Αρνήθηκαν λοιπόν τη δημοσίευση μελέτης τού Αρσάκη με τίτλο «Περί τοῦ εἰ ἐξῆν καί ταῖς γυναιξί ταῖς δραματικαῖς ἐπιδείξεσι παρεῖναι», και έτσι εκείνος την έστειλε στον Στέφανο Κομηττά, ο οποίος τη δημοσίευσε στα «Προλεγόμενα» τής εγκυκλοπαίδειάς του. Η μελέτη αυτή, γραμμένη στην αττική διάλεκτο, αναφέρεται στο ερώτημα που απασχολούσε την εποχή εκείνη τους Ευρωπαίους φιλολόγους αν οι αρχαίοι Έλληνες επέτρεπαν στις γυναίκες να παρακολουθούν θεατρικές παραστάσεις. Σε αυτήν ο Αρσάκης αναφέρει όλες τις σχετικές πηγές και τις απόψεις, χωρίς ο ίδιος να παίρνει θέση επί τού ζητήματος.

Η λιθογραφία αυτή τού Michel Bouquet παρουσιάζει την εσωτερική αυλή από τo «Χάνι Lui Manouk». Είναι το παλαιότερο ξενοδοχείο στο Βουκουρέστι. Βρίσκεται απέναντι από την «Curtea Veche». Κτίστηκε το 1808 ως χάνι από τον Μanuk Bei. Έκτοτε γνώρισε πολλές ανακαινίσεις αλλά ποτέ δεν έπαψε να χρησιμοποιείται ως ξενοδοχείο. Εδώ υπογράφηκε η Συνθήκη τού Βουκουρεστίου που σήμανε το τέλος τού Ρωσοτουρκικού πολέμου.

Το 1814 o Aπόστολος Αρσάκης, απογοητευμένος από τη διχόνοια στους κύκλου των εκπροσώπων τού Νεοελληνικού Διαφωτισμού, επέστρεψε στην οικογένειά του στο Βουκουρέστι. Ηγεμόνας τής Βλαχίας τότε ήταν ο Ιωάννης-Γεώργιος Καρατζάς, ο αποκαλούμενος και «μέγας γέρων τού Βυζαντίου». Ο Καρατζάς έκανε τον Αρσάκη προσωπικό του γιατρό και ιδιαίτερο γραμματέα του. Την εποχή εκείνη η θεραπεία πολλών σπουδαίων προσώπων ενίσχυσε τη φήμη του ως ιατρού. Ο Καρατζάς αποχώρησε νωρίς και τον διαδέχτηκε ο Αλέξανδρος Σούτσος, ο οποίος επίσης εκτίμησε ιδιαίτερα τον Αρσάκη. Τον ίδιο χρόνο ο Απόστολος Αρσάκης παντρεύτηκε την Ελένη Δάρβαρι, κόρη τού Μακεδόνα γιατρού Κωνσταντίνου Δάρβαρι, γόνου μεγάλης και επιφανούς οικογένειας Βογιάρων. Με τον γάμο αυτό αναβαθμίστηκε όχι μόνο οικονομικά αλλά και κοινωνικά, αφού εισήλθε στους κόλπους τής ρουμανικής αριστοκρατίας. Στο Βουκουρέστι ο νεαρός Αρσάκης άσκησε για μια οκταετία το επάγγελμα τού γιατρού με αφοσίωση και ζήλο.

Η επανάσταση που ξέσπασε στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες με αρχηγό τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και τα τραγικά γεγονότα που επακολούθησαν έγιναν αιτία να γίνει εκκαθάριση τού κρατικού μηχανισμού από τους Γραικούς. Έτσι πολλοί Έλληνες τής Βλαχίας, φοβούμενοι διώξεις, κατέφυγαν στην Ευρώπη. Αυτό δεν συνέβη με τον Αρσάκη, ο οποίος εξ αρχής είχε δηλώσει ότι η εξέγερση στις Ηγεμονίες ήταν βιαστικά και πρόχειρα οργανωμένη και θα είχε κακό τέλος. Το 1827 είχε οριστεί αρχίατρος τής Βλαχίας, μέλος ιατρικού προσωπικού τού νοσοκομείου Coltea στο Βουκουρέστι, αλλά και έφορος νοσοκομείων και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων στη Βλαχία.

Το νοσοκομείο Coltea κτίστηκε το 1704 σε οικόπεδο τής οικογενείας Vacaresti. To 1802 ανακαινίστηκε. Το κτήριο στη μορφή που έχει σήμερα κτίστηκε το 1888 και εξακολουθεί να λειτουργεί ως δημόσιο νοσοκομείο. Σε αυτό εργάστηκε ως γιατρός ο Απόστολος Αρσάκης. Wikipedia

Επίσης υπήρξε προσωπικός γιατρός και γραμματέας τού ηγεμόνα Γρηγορίου Δ΄ Γκίκα, ο οποίος τού ανέθεσε τη Γραμματεία Εξωτερικών Υποθέσεων. Έτσι άρχισε η πολιτική σταδιοδρομία τού Αρσάκη παράλληλα με την άσκηση τής ιατρικής. Η μεγαλύτερή του προσφορά ως γιατρού είναι ότι βοήθησε στην καταπολέμηση τής επιδημίας τής πανώλης που είχε πλήξει το 1828-1829 τη Βλαχία. Το 1828 απεχώρησε ο παλαιός ηγεμών και τη Βλαχία κατέλαβε ο ρωσικός στρατός. Το 1831 ο Αρσάκης βοήθησε και στην καταπολέμηση τής επιδημίας τής χολέρας .Ήταν η περίοδος τής ρωσικής κατοχής τής Βλαχίας. Το 1832-1833 έγινε αρχίατρος στο νοσοκομείο Coltea και συνετέλεσε στην ενοποίηση των μεγάλων νοσοκομείων με τη δημιουργία τής «Αστικής Εφορίας Νοσοκομείων». Το 1834 έληξε η ρωσική κατοχή.

Η οικογενειακή του ζωή όμως δεν υπήρξε τόσο ήρεμη. Η σύζυγός του Ελένη πέθανε το 1832 και ετάφη στον περίβολο τής σκήτης Δάρβαρι στο Βουκουρέστι, εκκλησίας που έκτισαν ο πατέρας και ο αδελφός της και για την ανέγερση τής οποίας είχε συνεισφέρει και η ίδια οικονομικά.

Η σκήτη Δάρβαρι κτίστηκε το 1834 από τον Μιχαήλ Δάρβαρι, γιο τού γιατρού Κων. Δάρβαρι και αδελφό τής Ελένης Αρσάκη, πρώτης συζύγου τού Απ. Αρσάκη. Ανακαινίστηκε το 1933 και εικονογραφήθηκε από τον Joseph Kebel. To 1959 οι αρχές έκλεισαν τη σκήτη αλλά σήμερα έχει κηρυχθεί ιστορικό μνημείο. 

Ο πρωτότοκος γιος τού Αρσάκη Γεώργιος (1815-1835) στα είκοσί του χρόνια σπούδαζε στη Βιέννη Φιλοσοφία. Εκεί ερωτεύτηκε ένα κορίτσι το οποίο θέλησε να παντρευτεί. Η κοπέλα όμως ήταν Εβραία και ο Αρσάκης ήταν ανυποχώρητος στην αρνησή του γι' αυτό τον γάμο, με αποτέλεσμα τα δύο εικοσάχρονα παιδιά να αυτοκτονήσουν αυτοπυροβολούμενα. Ο θάνατος τού γιου του τον συγκλόνισε και τον έκανε να κλειστεί περισσότερο στον εαυτό του. Στα κτήματά του στο Παραϊπάνι έκτισε την εκκλησία τού Σωτήρος με τοιχογραφίες τού Γκρεγκόρ Ταταρέσκου. Στον τοίχο των κτητόρων υπάρχουν 2 πίνακες. Στον ένα εικονίζεται ο Απόστολος Αρσάκης και ο γιος του Γεώργιος και στον άλλο η νεαρή αγαπημένη του και ο άγγελος τής συμφιλίωσης.

Ο Άγιος Παντελεήμων στη Βεντέα κτίστηκε το 1835 από τον Απόστολο Αρσάκη εις μνήμην τού αυτόχειρος υιού του Γεωργίου και τής Εβραίας μνηστής του, μετά την άρνηση τού Αρσάκη να δεχθεί τον γάμο τους. Αρχείο ΦΕ

Στον τοίχο των κτητόρων απέναντι, από το Ιερό, σε δύο πίνακες εικονίζεται ο γιος τού Αρσάκη Γεώργιος με τη μνηστή του και στον άλλο ο Απόστολος Αρσάκης με τον Άγγελο τής Συμφιλίωσης. Με τον αλληγορικό αυτό τρόπο ο καλλιτέχνης παρουσιάζει τον Αρσάκη να δίνει την ευχή του στον άτυχο αυτό έρωτα. Αρχείο ΦΕ

Ο Αρσάκης μετά τον θάνατο τής συζύγου του ήταν υπεύθυνος για τα δύο ανήλικα κορίτσια του, τα οποία έπρεπε να αναθρέψει σωστά. Μετά από λίγο παντρεύτηκε την Αναστασία, για την οποία δεν γνωρίζουμε πολλά, παρά μόνο ότι ήταν ικανότατη στις οικονομικές υποθέσεις. Έζησε αρμονικά μαζί της, αλλά πέθανε πριν από τον ίδιο. Για να τιμήσει τη μνήμη της, ο Αρσάκης ζήτησε ο ναός που αναγέρθηκε στο Αρσάκειο να αφιερωθεί στη μνήμη τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας.

Η σύζυγος τού Αρσάκη Ελένη (το γένος Δάρβαρι) και οι κόρες τους Ελένη και Ολυμπία από τον τοίχο των κτητόρων στη σκήτη Δάρβαρι. Αρχείο ΦΕ

Η μεγάλη κόρη τού Αρσάκη, η Ελένη (1821-1870), παντρεύτηκε με δική του πίεση τον Έλληνα Δημήτριο Φιλίτη, ο οποίος την περνούσε πολλά χρόνια και επί πλέον ήταν φιλάσθενος. Έτσι αυτή δημιούργησε ερωτική σχέση με ένα νεαρό Έλληνα, τον Γρηγόριο Καντακουζηνό, τον οποίο παντρεύτηκε αρκετά χρόνια μετά τον θάνατο τού συζύγου της. Η δεύτερη κόρη του, η Ολυμπία (1824-1896), φαίνεται πως ήταν πιο δεμένη με τον πατέρα της. Παντρεύτηκε τον νομικό Εμμανουήλ Λαχοβάρη, γόνο μιας ιστορικής ελληνικής οικογένειας από την Κωνσταντινούπολη, και έκανε μαζί του έναν γιο, τον Γρηγόρη. Μετά τον θάνατο τού πατέρα της, εκείνη μετέφερε τα οστά του στον οικογενειακό τάφο τού συζύγου της Εμμανουήλ Λαχοβάρη στο φημισμένο νεκροταφείο Μπέλλου στο Βουκουρέστι. Το 1885 τοποθετήθηκε εκεί άγαλμα που είχε φιλοτεχνήσει ο γλύπτης Carol Stork, το οποίο όμως καταστράφηκε κατά τη διάρκεια βομβαρδισμού στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Η Ολυμπία επικοινωνούσε με τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία μέχρι τον θάνατό της.

To νεκροταφείο Servan Voda στο Βουκουρέστι, όπου έχουν ταφεί οι σημαντικότεροι πολιτικοί και καλλιτέχνες τής Ρουμανίας, άρχισε να δημιουργείται το 1830 αλλά επίσημα λειτούργησε από το 1850. Εδώ ετάφη και ο Απ. Αρσάκης. Wikipedia

Ο Αρσάκης παρακολούθησε με ενδιαφέρον την εξέλιξη τής ελληνικής επανάστασης. Όταν ιδρύθηκε το ελληνικό κράτος με υπερηφάνεια δήλωσε στην απογραφή που έγινε στη Βλαχία το 1838 ότι είναι «Έλλην». Με πρόσφατο το πένθος από τον θάνατο τού γιου του και ζώντας μακριά από την πατρίδα του, σκεπτόταν πώς θα μπορούσε να συμβάλει στην πνευματική άνοδο των Ελλήνων. Ρώτησε τους φίλους του Θεόκλητο Φαρμακίδη, Ανέστη Χατζόπουλο, τον καθηγητή Γεώργιο Δαμιανό, στους οποίους είχε εμπιστοσύνη, ποια θεωρούσαν την πιο επείγουσα ανάγκη τής πατρίδας. Και οι τρεις τον πληροφόρησαν για την ίδρυση στην Αθήνα τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και για τους σκοπούς της. Του επεσήμαναν ακόμη ότι η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία θέτει τα θεμέλια ενός μεγάλου σχολικού κτηρίου, αλλά αδυνατούσε να ολοκληρώσει την οικοδομή ελλείψει πόρων. Ακόμα και εκείνοι όμως έμειναν έκπληκτοι, όταν το 1850 ο Απόστολος Αρσάκης τους ζήτησε να μεταφέρουν στο ΔΣ τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας την απόφασή του να προσφέρει μεγάλο χρηματικό ποσό για την οικοδόμηση τού πρώτου ιδιόκτητου σχολείου της, στην οδό Πανεπιστημίου, αλλά και το ποσό που είχαν δαπανήσει για την αγορά τού οικοπέδου και την μέχρι τότε οικοδομή τού σχολείου, το οποίο θα έπαιρνε το όνομα «Αρσάκειον».

Η καταγραφή των μεγάλων δωρεών τού Απόστολου Αρσάκη στο επίσημο βιβλίο των ευεργετών τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. (αρχείο ΦΕ)

Η επιστολή με την οποία το ΔΣ τής ΦΕ ευχαριστεί τον Απόστολο Αρσάκη. Απο το λεύκωμα "Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, Αρσάκεια Τοσίτσεια Σχολεία. 160 χρόνια παιδείας"

Το ΔΣ τής Εταιρείας ανήγγειλε το ευχάριστο νέο στη βασίλισσα Αμαλία, η οποία ήταν προστάτιδα τού Σχολείου. Το βασιλικό ζεύγος αποφάσισε να τιμήσει τον Αρσάκη με τον Σταυρό των Ανωτέρων Ταξιαρχών. Το συνολικό ποσό των χορηγιών τού ευεργέτη στη Φ.Ε. ανήλθε περίπου στις εξακόσιες χιλιάδες χρυσές δραχμές.

Το παράσημο των Ανωτέρων Ταξιαρχών με το οποίο ο Όθων και η Αμαλία τίμησαν τον Απόστολο Αρσάκη.

Το 1851 ο Αρσάκης δυσαρεστήθηκε με την Εταιρεία, διότι είχε μάθει ότι ο αντιπρόεδρός της Δρόσος Μανσόλας δεν ήθελε να δοθεί το όνομα τού ευεργέτη στο Σχολείο από φόβο ότι θα ξεχαστεί το όνομα τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Η βασίλισσα Αμαλία όμως παρενέβη κατευναστικά και η παρεξήγηση λύθηκε.

Εν τω μεταξύ ο Αρσάκης συνέχισε να ασχολείται με την πολιτική στη δεύτερη πατρίδα του, τη Ρουμανία. Το 1857 εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής. Ήταν μέλος τής τετραμελούς επιτροπής που επεξεργάστηκε το νομοθετικό πλαίσιο για τη συνένωση των δύο ηγεμονιών. Οι αγώνες του για την ένωση τής Βλαχίας με τη Μολδαβία, με ηγεμόνα τον Αλέξανδρο Κούζα, ευοδώθηκαν και δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι η δημιουργία τής σύγχρονης Ρουμανίας φέρει την υπογραφή του.

Ο πίνακας τού γνωστού Ρουμάνου ζωγράφου Theodore Aman με τον τίτλο «Η γέννηση τής Ρουμανίας» βρίσκεται στο Μουσείο Ιστορίας τής Ρουμανίας και αναπαριστά τη συνεδρίαση τού Κοινοβουλίου τής Βλαχίας για να αποφασιστεί η εκλογή τού Αλέξανδρου Κούζα, ήδη εκλεγμένου ηγεμόνα τής Μολδαβίας, και να επιτευχθεί έτσι η ένωση των δύο Ηγεμονιών υπό έναν ηγεμόνα. Ο Απόστολος Αρσάκης απεικονίζεται στο κέντρο τού πίνακα (δεύτερος από δεξιά στην αριστερή ομάδα των βουλευτών). Παρά τον εκνευρισμό που φαίνεται ότι επικρατεί στην αίθουσα ο Αρσάκης είναι απόλυτα ήρεμος. Απο το Μουσειο Ιστορίας τού Βουκουρεστίου

Το 1860 διορίστηκε υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Ηγεμονιών, θέση την οποία υπηρέτησε με επιτυχία, αφού γνώριζε άριστα Γερμανικά, Τουρκικά, Λατινικά, Ρουμανικά, Ιταλικά, Ρωσικά, Γαλλικά και Ελληνικά. Διακριτικός και εχέμυθος, επέδειξε ιδιαίτερη ικανότητα στη διευθέτηση των πολιτικών ζητημάτων. Ήταν μεθοδικός, τακτικός και οργανωτικός, υποστηρικτής των μεταρρυθμίσεων αρκεί αυτές να μη γίνονται παρορμητικά αλλά κατόπιν εμπεριστατωμένης μελέτης. Η κατάσταση όμως στη Ρουμανία ήταν φορτισμένη. Ο πρωθυπουργός Barbu Catargiu δολοφονήθηκε στις 8 Ιουνίου 1862 και ο Αρσάκης ανέλαβε για λίγο διάστημα χρέη πρωθυπουργού (8-24 Ιουνίου 1862). Κατά τα έτη 1862-1865, μετά και την παραίτησή του από τα κυβερνητικά αξιώματα, παρέμεινε απλός βουλευτής και δύο χρόνια αργότερα αποχώρησε από την ενεργό πολιτική δράση.

Από τη στιγμή εκείνη το ενδιαφέρον τού ευεργέτη για την πορεία τού Σχολείου ήταν εντονότερο. Με επιστολές ενημερωνόταν για το έργο τής Εταιρείας και φρόντιζε πάντα να πληροφορείται σχετικά με την πρόοδο και τα προβλήματά της. Θέλοντας μάλιστα να διασφαλίσει το μέλλον τού Παρθεναγωγείου, έχοντας ήδη προσφέρει 41.000 για την οικοδομή, έδωσε άλλες 200.000 δρχ. στον φίλο του Νικόλαο Χατζόπουλο με την εντολή να αγοραστούν 128 τραπεζικές μετοχές οι οποίες παραδόθηκαν στην Εταιρεία για να αποτελέσουν την περιουσία τού Σχολείου. Το καλοκαίρι μάλιστα τού 1872 συνάντησε στη Ρουμανία, στο κτήμα του στο Παραϊπάνι (σημερινή Βεντέα), δύο Αρσακειάδες εγκατεστημένες στη Βράιλα, τη Μαρία και την Ελένη Χριστίδου, από τις οποίες ζητούσε να μάθει με πολλές λεπτομέρειες για τα μαθήματα και τη ζωή στο Αρσάκειο. Η Μαρία Χριστίδου-Αλεξανδρίδου, μετέπειτα διευθύντρια τού Αρσακείου, περιέγραψε τον Αρσάκη στο επετειακό τεύχος τού ΣΑΦΕ με τίτλο «Φυσιογνωμίαι τινές Αρσακειάδων» λέγοντας: «Πράγματι αναπλεύσαντες τον Δούναβι μετέβημεν εις Γιούργεβο και εκείθεν εφ αμάξης εις το εκεί μεγάλο αγροτικό κτήμα του Παραπάνι, ένθα παρεθέριζεν. Ενθυμούμαι ακόμη την εξαιρετικήν εντύπωσιν που μου έκαμεν. Ωμοίαζε καταπληκτικά με την εν τω Αρσακείω προτομήν του με τη διαφορά ότι ήτο μία ζωηρά ολοζώντανη φυσιογνωμία, γεμάτη αγαθότητα και υγείαν. Και όπως ήτο ολόλευκα ενδεδυμένος, με τα άσπρα του μαλλιά και το ρόδινον τής υγείας χρώμα, μού εγέννησεν την εντύπωσιν ότι ήτο η ενσάρκωσις τού Γεροστάθη, τού ήρωος τού αλησμονήτου εκείνου βιβλίου τού Λέοντος Μελά». Και συνεχίζε: «Ότε δε απεχαιρετῶμεν αυτόν, ηυχαρίστησε τον πατέρα μου διά την χαράν που ησθάνθη γνωρίσας δύο μαθητρίας τού Αρσακείου και αντιληφθείς ο ίδιος ποίαν εκπαίδευσιν και μόρφωσιν ελάμβανον αι Ελληνίδες εις το ίδρυμα το οποίον εδώρησεν εις την Ελλάδα. Εξέφρασε δε συγχρόνως την λύπη του, διότι δεν έκτισε το Αρσάκειον πολύ πριν και δεν έστειλε τας θυγατέρας του να εκπαιδευθούν και ανατραφούν Ελληνικά και να ζήσουν ως Ελληνίδες.».

H Mαρία Αλεξανδρίδου, διευθύντρια τού Αρσακείου, ήταν μαζί με την αδελφή της οι μόνες Αρσακειάδες που είχαν την ευκαιρία να συναντήσουν από κοντά τον Απόστολο Αρσάκη, στο κτήμα του στο Παραϊπάνι (Βεντέα), στη Ρουμανία. Στη φωτογραφία είναι με τον Επόπτη των Σχολείων Γ. Παπασωτηρίου και τις τελειόφοιτες Αρσακειάδες τού 1908. Απο το αρχείο τλης ΦΕ

Το 1870 ο ευεργέτης αποφάσισε να ιδρύσει σχολείο στη γενέτειρά του Χοταχόβα και να κτίσει εκεί εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο. Την κηδεμονία τού σχολείου ανέθεσε με επιστολή του το 1871 στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία.

Το σχολείο που έχτισε ο Απόστολος Αρσάκης στη γενέτειρά του, τη Χοταχόβα τής Ηπείρου, όπως είναι σήμερα. Τη λειτουργία και τη συντήρησή του ανέθεσε στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία. Το σχολείο λειτούργησε υπό την εποπτεία τής Εταιρείας με Αλληλοδιδακτικό, Προκαταρκτικό και Νηπιαγωγείο μέχρι την εποχή που άρχισαν οι αναταραχές στην περιοχή, το 1914, που διήρκεσαν 10 χρόνια. Το 1926 ξαναλειτούργησε για αρκετά χρόνια αλλά πλέον ως αλβανικό σχολείο. Απο το αρχείο τής ΦΕ

Το 1874 αποσύρθηκε στα κτήματά του στο Παραϊπάνι, κοντά στο Γιούργεβο, στη Ν. Ρουμανία, όπου καταβεβλημένος από τα γηρατειά έγραψε σε επιστολή προς τον φίλο του Νικόλαο Χατζόπουλο: «Η λυχνία μου σβέννυται, φίλε Νικόλαε, ου μόνον ελλείψει ελαίου, αλλά και διότι ουδείς δύναται να χορηγήση το τοιούτον.» Την επόμενη μέρα, στις 16 Ιουλίου 1874, ο Απόστολος Αρσάκης απεβίωσε. 

Η θερινή κατοικία τού Αποστόλου Αρσάκη στο Παραϊπάνι (Βεντέα) τής Ρουμανίας. Βρισκόταν στο κέντρο μεγάλου αγροκτήματος και ενός καταπράσινου κήπου. Η φωτογράφιση αυτή πρέπει να έγινε το 1945. Σήμερα στο κτήριο στεγάζεται το Δημαρχείο τής Βεντέας.

Η αναγγελία τού θανάτου του προκάλεσε θλίψη και συγκίνηση. Στη ΚΔ΄ Συνεδρίαση τού ΔΣ τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, στις 24 Ιουλίου 1874, διαβάζουμε: «Ο κύριος Πρόεδρος ανήγγειλεν τον θάνατον τού Μεγάλου Ευεργέτου τής Ελλάδος Αποστόλου Αρσάκη, το δε Συμβούλιον έκρινε, πρώτον να φέρη το προσωπικόν τού Αρσακείου σημείον πένθους μέχρι τής τελέσεως τού επισήμου μνημοσύνου, δεύτερον να τελεσθή μνημόσυνον δημοτελές εν τω Ναώ τής Μητροπόλεως, τούτο δε να δηλωθή τω Υπουγείω των Εκκλησιαστικών. Αμέσως μετά παρατηρήσεως ότι επειδή ο μακαρίτης είτο ευεργέτης τής όλης Ελλάδος, να ευαρεστηθή η Κυβέρνησις να δώση περισσοτέραν επισημότητα εις την τελετήν, τρίτον να γραφή επιστολή συλλυπητήριος εις τας θυγατέρας τού μακαρίτου, να αναγγελθώσι και τα ανωτέρω μέτρα τού Συμβουλίου, και ότι ο μακαρίτης και η σύζυγός του θέλουν μνημονεύεσθαι πάντοτε εν τω Ιερώ Ναώ τού καταστήματος.». Τον θάνατό του πένθησε το προσωπικό τού Αρσακείου για σαράντα ημέρες, ενώ στην τελετή τής αποφοίτησης, κάθε χρόνο, οι αρσακειάδες έψαλλαν προς τιμή του τον «Αρσάκειο ύμνο», που συνέθεσε ο Λ. Καμηλιέρης. Το μνημόσυνο τελέσθηκε στις 25 Αυγούστου 1874 και τον λόγο εκφώνησε ο καθηγητής τής Θεολογικής Σχολής Κωνσταντίνος Κοντογόνης.

Η προτομή τού Απόστολου Αρσάκη, έργο τού γλύπτη Δ.Π. Κόσσου, φιλοτεχνήθηκε το 1859. Αρχικά ήταν τοποθετημένη στο ισόγειο τού Αρσακείου Μεγάρου, στην οδό Πανεπιστημίου. Το 1935 μεταφέρθηκε στο Αρσάκειο Ψυχικού, όπου και βρίσκεται μέχρι σήμερα. Αρχείο ΦΕ

Στην εφημερίδα «Παλιγγενεσία» των Αθηνών στις 23 Ιουλίου 1874 διαβάζουμε: «Εν Βουκουρεστίω τής Ρουμανίας ετελεύτησεν κατ’ αυτάς ο αληθής ευεργέτης τής Ελλάδος ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΡΣΑΚΗΣ. Ο θάνατος αυτού θα λυπήση ολόκληρον το Πανελλήνιον, όπερ δεν λησμονεί τας τοσαύτας προς το έθνος δωρεάς τού αοιδήμου Αρσάκη. Γέννημα τής ευάνδρου Ηπείρου είχε ζέοντα εν αυτώ τον Ελληνισμόν και την φιλοπατρίαν ακμάζουσαν και οσημέραι κρατυνουμένην.».

Στην εφημερίδα «Εθνοφύλαξ» των Αθηνών στις 25 Ιουλίου 1825, επίσης, διαβάζουμε: «Η Ελλάς όλη οφείλει να πενθήση επί τω θανάτω ανδρός αναδειχθέντος ευεργέτου τού όλου Ελληνικού γένους διά των μεγάλων αυτού θυσιών υπέρ τής εκπαιδεύσεως τού γυναικείου φύλου».

Όχι μόνο στο ελληνικό κράτος αλλά και η ελληνική εφημερίδα «Κλειώ» τής Τεργέστης γράφει στις 31/12 Σεπτεμβρίου 1874: «Ο Αρσάκης υπήρξεν όντως μέγας ανήρ και κατά την διάνοιαν και κατά το φρόνημα και κατά την καρδίαν και κατά τον εθνισμόν». Στο Παρίσι το γαλλικό περιοδικό “Le monde Illustré“, τόμος xxxv, αρ. 910 (16/9/1874), σελ. 192, έγραφε: «Έσβησε στο Βουκουρέστι ένας από τους ανθρώπους που τίμησαν περισσότερο την Ελλάδα και την Ρουμανία, ο Απόστολος Αρσάκης… Η μεγάλη του ευφυΐα και οι ευρύτατες γνώσεις του, η αφοσίωσή του στη θετή του πατρίδα ορθώς τον έκαναν να διακριθεί μεταξύ των ανθρώπων των κατεξοχήν ικανών να καταλάβουν τα ανώτατα πολιτικά αξιώματα...».

Η μνήμη τού Αποστόλου Αρσάκη είναι ακόμη ζωντανή όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στη Ρουμανία. Ο άνθρωπος αυτός έδωσε τη δυνατότητα στις Ελληνίδες όχι μόνο να μορφωθούν αλλά και να αποκτήσουν ένα επάγγελμα, να γίνουν δασκάλες και να μεταλαμπαδεύσουν τις γνώσεις τους στα Ελληνόπουλα όχι μόνο εντός τού ελλαδικού κράτους αλλά και στις κοινότητες τού εξωτερικού, οδηγώντας έτσι την ελληνική κοινωνία στη μεγαλύτερη και πλέον ειρηνική αλλαγή. Επενδύοντας στην παιδεία κέρδισε την «αθανασία», αφού ζει στη μνήμη και στο μυαλό των κοριτσιών αλλά και των αγοριών που μέχρι σήμερα φοιτούν στα Σχολεία που φέρουν το όνομά του.

Το Αρσάκειο Μέγαρο στην Πανεπιστημίου όπως απεικονίζεται σε γκραβούρα τής εποχής. Ο καλλιτέχνης το παρουσιάζει με ένα πλούσιο κήπο, απομονωμένο από τα γύρω κτίσματα.

Αλλά και στη Ρουμανία μνημονεύεται ώς τις μέρες μας. Το 2012 το ρουμανικό κράτος γιόρτασε τη συμπλήρωση 150 ετών από τη δημιουργία τού Υπουργείου Εξωτερικών τής Ρουμανίας. Για την επέτειο κυκλοφόρησε σειρά γραμματοσήμων και μεταλλικό νόμισμα με τη μορφή τού πρώτου πρωθυπουργού τής χώρας Κούζα και τού πρώτου υπουργού Εξωτερικών Αποστόλου Αρσάκη.

Το 2012 γιορτάστηκε η συμπλήρωση 150 χρόνων από την ίδρυση τού Υπουργείου Εξωτερικών τής Ρουμανίας. Στο πλαίσιο τού εορτασμού κόπηκε νόμισμα 10 λέι το οποίο έφερε στη μία πλευρά τη μορφή τού Αλέξανδρου Κούζα, πρώτου ηγεμόνα τής ενωμένης Ρουμανίας, και τού Αποστόλου Αρσάκη, πρώτου υπουργού Εξωτερικών. Στην άλλη πλευρά τού νομίσματος υπήρχε το κτήριο τού ρουμανικού Υπουργείου Εξωτερικών.

Στο πλαίσιο τού εορτασμού των 150 χρόνων από την ίδρυση τού ρουμανικού Υπουργείου Εξωτερικών, τα ρουμανικά Ταχυδρομεία κυκλοφόρησαν σειρά γραμματοσήμων ένα εκ των οποίων παρουσίαζε τον Απόστολο Αρσάκη καθισμένο στο γραφείο του.

Ο Απόστολος Παύλος στη Β΄ επιστολή του προς Κορινθίους γράφει «ο σπείρων επ’ ευλογίαις, επ’ ευλογίαις και θερίσει». Ο Απόστολος Αρσάκης άφησε πίσω του ένα έργο χρήσιμο, που επιβιώνει μέχρι σήμερα στην Ελλάδα και τη Ρουμανία. Στη θετή πατρίδα του χάρισε την ύπαρξή της στη σημερινή της μορφή, ενώ η Ελλάδα τού οφείλει τη μεγαλύτερη κοινωνική αλλαγή που οδήγησε στη μόρφωση και τη χειραφέτηση των γυναικών.

Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ

φιλόλογος – ιστορικός

Πληροφοριακά Στοιχεία

Κατηγορία: Ευεργέτες

Εμφανίσεις: 8653

Μιχαήλ Τοσίτσας

«ο γαρ πλούτος κατεχόμενος μεν, απόλλυται, σκορπιζόμενος δε, καθ’ ον ο Κὐριος υποτίθησι τρόπον ου μόνον σώζεται, αλλά και πολύχους και μετά ως ευκαρπίας αποδίδοται»

     Μέγας Βασίλειος

Ο Μιχαήλ Τοσίτσας ή Τοσίτζας (στο βιβλίο Ευεργετών τής ΦΕ αναφέρεται ως Δοσίτζας) γεννήθηκε στο Μέτσοβο στις 3 Ιανουαρίου 1787. Ήταν ο μεγαλύτερος γιος τού Αναστασίου Τοσίτσα που είχε κατάστημα επεξεργασίας γουναρικών στη Θεσσαλονίκη. Η μητέρα του ονομαζόταν Κάτσιω, το γένος Βάρβαρου, και ήταν και εκείνη από το Μέτσοβο. Το Μέτσοβο την εποχή εκείνη ήταν μία από τις πλουσιότερες πόλεις τής περιοχής. Ο Σουλτάνος Μουράτ Β΄ είχε παραχωρήσει στους Μετσοβίτες προνόμια για πρώτη φορά το 1430 για να φυλάσσουν την Κατάρα. Μόνο όταν ο Αλή Πασά κατήργησε τα προνόμια αυτά, οι Μετσοβίτες άρχισαν να μεταναστεύουν στην Αίγυπτο και την Ευρώπη.

Ο μικρός Μιχαήλ διδάχθηκε τα πρώτα γράμματα στη γενέτειρά του από ιερείς και δασκάλους τής περιοχής. Στα 10 του χρόνια, το 1797, τον πήρε μαζί του ο πατέρας του στη Θεσσαλονίκη, όπου συνέχισε τις σπουδές του στο εκεί σχολείο μέχρι την ηλικία των 14 χρόνων, το 1801.

Ο Μιχαήλ Τοσίτσας. Ελαιογραφία αγνώστου ζωγράφου τού 19ου αι. Από το Εθνολογικό και Ιστορικό Μουσείο Αθηνών

Τότε, με δική του πρωτοβουλία και παρά τις αντιρρήσεις του πατέρα του, εργάστηκε ως μαθητευόμενος κάτω από άθλιες συνθήκες στο εργαστήριο γουναρικών Καραστογιάννη. Μετά από σκληρή εργασία δύο χρόνων κέρδισε 40 γρόσια, τα οποία χρησιμοποίησε ως πρώτο κεφάλαιο για εμπορικές δραστηριότητες. Από το 1806 ανέλαβε ο ίδιος την οικογενειακή επιχείρηση. Η οικονομική ύφεση στο εμπόριο, λόγω τού ηπειρωτικού αποκλεισμού που είχαν επιβάλει οι Βρετανοί, ώθησε τον δεκαοκτάχρονο Μιχαήλ να επεκταθεί εμπορικά στην Αίγυπτο. Εκεί έστειλε τον αδερφό του Θεόδωρο, ο οποίος πέτυχε να δημιουργήσει μια βιώσιμη επιχείρηση. Το 1812 ο Μιχαήλ έστειλε κοντά στον Θεόδωρο και τους άλλους δύο αδερφούς τους, τον Κωνσταντίνο και τον Νικόλαο. Ο Κωνσταντίνος εγκαταστάθηκε στο Κάιρο, όπως και ο Νικόλαος, αφού για ένα σύντομο διάστημα εργάστηκε στην Αλεξάνδρεια. Πολύ γρήγορα οι επιχειρήσεις τής οικογένειας Τοσίτσα επεκτάθηκαν σε ολόκληρο τον μεσογειακό χώρο με τη λειτουργία καταστημάτων στη Μάλτα και στο Λιβόρνο, τα οποία διηύθυνε ο Νικόλαος και μετά τον αιφνίδιο θάνατό του ο Κωνσταντίνος. Η αδυναμία τού τελευταίου, ο οποίος «...δεν ήξευρε καλώς να γράψη ούτε ελληνιστί και έτι μάλλον δεν ήξευρε ποσώς την ιταλικήν γλώσσαν...», να αντεπεξέλθει στις αυξημένες ανάγκες τού υποκαταστήματος στο Λιβόρνο, υποχρέωσαν το Μιχαήλ να καλέσει τον αγαπημένο του ανιψιό Νικόλαο, γιο τής αδερφής του Στάμως Στουρνάρη, να αναλάβει τη διεύθυνση. Τέλος, και ο ίδιος αποφάσισε να εγκαταλείψει τη Θεσσαλονίκη και να εγκατασταθεί στην Αλεξάνδρεια.

Η πόλη τής Αλεξάνδρειας όπως ήταν την εποχή τής εγκατάστασης τού Μιχαήλ Τοσίτσα. Χαλκογραφία τού Ουίλλιαμ Μπάρλετ, 1840

Το 1818 ο Μιχαήλ Τοσίτσας παντρεύτηκε την Ελένη και δύο χρόνια μετά τον γάμο τους, το 1820, μετέβησαν στην Αλεξάνδρεια τής Αιγύπτου όπου και εγκαταστάθηκαν. Πολύ γρήγορα κατάλαβε ότι η βαμβακοκαλλιέργεια μπορούσε να αποτελέσει μεγάλη πηγή πλούτου. Ασχολήθηκε λοιπόν με αυτή «καταδείξας εις τους εγχωρίους την άφθονον ταύτην πηγήν πλούτου και τής ευδαιμονίας», όπως είπε στον επικήδειο λόγο του ο Κ. Κοντογόνης (εφημ. «Αθηνά»,13 Νοεμβρίου 1856).

Ο Μιχαήλ και η Ελένη Τοσίτσα. Πίνακας αγνώστου ζωγράφου από την Αλεξάνδρεια

Ο Μιχαήλ Τοσίτσας γνωρίστηκε εκεί με τον αντιβασιλέα Μεχμέτ Αλή, ο οποίος αμέσως τον εμπιστεύθηκε και τον διόρισε διευθυντή όλης τής κτηματικής του περιουσίας. Πολύ γρήγορα η εκτίμηση τού αντιβασιλέα στο πρόσωπο τού Τοσίτσα αυξήθηκε τόσο ώστε τον διόρισε προσωπικό του σύμβουλο, επικεφαλής τής πρώτης κρατικής Τράπεζας, τής Ποταμοπλοϊκής Εταιρείας τού Νείλου και διαχειριστή των κτημάτων του. Ο Τοσίτσας ασχολήθηκε με τη βαμβακοκαλλιέργεια και εξελίχθηκε σε έναν από τους ισχυρότερους γαιοκτήμονες τής Αιγύπτου. Οι Έλληνες που ζούσαν και εργάζονταν εκεί τον σέβονταν και απολάμβαναν την προστασία του. Οι επιχειρήσεις τής οικογένειας Τοσίτσα επεκτάθηκαν σε ολόκληρο τον μεσογειακό χώρο.Έτσι ο εμπορικός οίκος «Τοσίτσα» εξελίχθηκε σε κολοσσιαία επιχείρηση και ο ίδιος έγινε ένας από τους σημαντικότερους οικονομικούς παράγοντες τής Αιγύπτου. Επιπλέον, οι στενές φιλικές αλλά και οικονομικές σχέσεις με το χεδίβη Μεχμέτ Αλή διεύρυναν την οικονομική και την κοινωνική του εμβέλεια. Το «Μέγαρο Τοσίτσα» στην Αλεξάνδρεια αποτελούσε την έδρα των επιχειρήσεών του. Ήταν ένα νεοκλασικό μεγαλοπρεπέστατο κτήριο στο κεντρικότερο σημείο τής πόλεως, που όμως κατεδαφίστηκε το 1930. Σε πηγές αναφέρεται ότι ο Τοσίτσας πήγαινε στο γραφείο του ντυμένος άψογα, φορώντας πάντα το κοντό του φέσι, κολλαριστό πουκάμισο με τις μύτες τού γιακά γυρισμένες προς τα έξω. Στον προθάλαμο τού γραφείου του βρίσκονταν δύο γιγαντόσωμοι Αλβανοί φρουροί, ντυμένοι με χρυσοκέντητες στολές, μακριές βράκες και ένα ασημοστολισμένο σπαθί να κρέμεται από τη μέση τους.

Ο χεδίβης τής Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή εκτιμούσε και εμπιστευόταν τον Μιχαήλ Τοσίτσα. Αυτό έδωσε στον Έλληνα έμπορο τη δυνατότητα, πέραν των δικών του επιχειρήσεων, να οργανώσει και την ελληνική κοινότητα τής Αλεξάνδρειας. Στη χαλκογραφία τού David Roberts, τού 1839, απεικονίζεται ο Μεχμέτ Αλή να καπνίζει τον ναργιλέ του καθισμένος και να δέχεται τους ξένους πρέσβεις. Αριστερά οι αξιωματούχοι παρακολουθούν τον διάλογο και δεξιά οι υπηρέτες προσφέρουν γλυκά.

Ο Τοσίτσας δεν ήρθε σε επαφή με τη Φιλική Εταιρεία ούτε εκδήλωσε εμπράκτως τη συμπάθειά του στο ξέσπασμα τής Επανάστασης. Λόγω αυτής τής στάσης του ενισχύθηκε η εμπιστοσύνη τού Μεχμέτ Αλή προς αυτόν, όμως επικρίθηκε έντονα από τους ιστορικούς τής περιόδου και όχι μόνο. Αντίθετα ο αδερφός του Θεόδωρος «...είχε κατηχηθή παρά τινος εταιριστού και είχεν αναδειχθή είς των ενθέρμων ζηλωτών...» τού αγώνα των Ελλήνων για απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό.

To μέγαρο των αδελφών Τοσίτσα στην Αλεξάνδρεια, το οποίο κατεδαφίστηκε τη δεκαετία τού 1930, αποτελούσε την έδρα των επιχειρήσεων τού Τοσίτσα. Στην πρόσοψή του διακρίνεται η λέξη “Bourse”, διότι εκεί στεγάστηκε επί σειράν ετών το Χρηματιστήριο.

Ο επιχειρηματίας Χρήστος Μπουτάτος αναφέρει σε ένα άρθρο του για τον ευεργέτη ότι το 1821, λίγο μετά την έκρηξη τής ελληνικής επανάστασης, έφτασε στην Αλεξάνδρεια ο Αντώνιος Πελοπίδας, απεσταλμένος τής Φιλικής Εταιρείας, με σκοπό να δολοφονήσει τον Τοσίτσα. Ο Τσακάλωφ θεωρούσε ασυγχώρητο, στις κρίσιμες για τον αγώνα στιγμές, ένας Έλληνας να είναι συνεργάτης τού Μεχμέτ Αλή, ο οποίος υποστήριζε τους Τούρκους. Ο Πελοπίδας ζήτησε ακρόαση από τον Τοσίτσα αποφασισμένος να τον δολοφονήσει με ένα μαχαίρι που έκρυβε πάνω του. Ο Τοσίτσας τον δέχτηκε και τότε ο Πελοπίδας δοκίμασε μια πολύ μεγάλη έκπληξη. Άκουσε τον Τοσίτσα να του μιλά για τον σκοπό τού ερχομού του στην Αίγυπτο, την οργάνωση και την προστασία των Ελλήνων τής Αιγύπτου. Του εξήγησε πως ο Μεχμέτ Αλή δεν είναι εχθρός τής επανάστασης. Απεναντίας, ήθελε την επιτυχία της, γιατί έτσι η Πύλη θα τον άφηνε ήσυχο να επιβληθεί απόλυτα στην Αίγυπτο. Γι' αυτό, άλλωστε, δεν πείραξε καθόλου το ελληνικό σχολείο τής Αιγύπτου, αλλά αντιθέτως έδειξε ιδιαίτερη εύνοια, παρέχοντας προνόμια που δεν είχαν άλλοι άποικοι εκεί. Ο απεσταλμένος τής Φιλικής Εταιρείας τα έχασε, σηκώθηκε όρθιος, τράβηξε από το κόκκινο ζωνάρι του το μαχαίρι και είπε δακρυσμένος: «Αφέντη, αυτό εδώ το μαχαίρι μού το έδωσαν για να σε σκοτώσω». Ο Τοσίτσας ψύχραιμος του απάντησε «Αδερφέ μου, πράξε ό,τι σου προστάζει η συνείδηση σου». Ο Πελοπίδας πέταξε το μαχαίρι επάνω στο τραπέζι και έφυγε. Ο Τοσίτσας σιωπηλός το πήρε και το τοποθέτησε στο συρτάρι του.

Το 1854-57 ο Μιχαήλ Τοσίτσας προσέφερε τα χρήματα για να κτιστεί το πρώτο σχολείο τής ελληνικής κοινότητας τής Αλεξανδρείας. Ονομάστηκε «Τοσιτσαία Σχολή». Στη φωτογραφία το εσωτερικό αίθριο τής Σχολής, στην οποία σήμερα στεγάζεται το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας.

Τα πράγματα για τον Τοσίτσα έγιναν πολύ δύσκολα όταν το 1824 ο Μεχμέτ Αλή αποφάσισε να βοηθήσει τον Σουλτάνο στην καταστολή τής ελληνικής επανάστασης, στέλνοντας τον Ιμπραήμ πασά με στρατό στην Πελοπόννησο. Τότε ο Τοσίτσας βρέθηκε μπροστά σε ένα δίλημμα: να χαλάσει τις σχέσεις του με τον χεδίβη υποστηρίζοντας την ελευθερία τής πατρίδας του ή να μη βάλει σε κίνδυνο την ασφάλεια των Ελλήνων τής Αιγύπτου, στους οποίους θα ξεσπούσε ο θυμός τού Μεχμέτ Αλή. Επέλεξε να μη διαταράξει τις σχέσεις του με τον χεδίβη τής Αιγύπτου, αλλά παράλληλα να προσπαθήσει με την περιουσία του να βοηθήσει στην απελευθέρωση των Ελλήνων αιχμαλώτων και σε ό,τι άλλο μπορούσε. Έτσι διέθεσε χρήματα για την εξαγορά Ελλήνων αιχμαλώτων, καθώς και για αποστολή πολλών «των εν νεανική ηλικία όντων...» αιχμαλώτων για σπουδές στην Ευρώπη, φροντίζοντας επιπλέον για την μετέπειτα αποκατάστασή τους.

Εσωτερικό της εισόδου της Τοσιτσαίας Σχολής

Για τη στάση του αυτή επικρίθηκε έντονα από τους ιστορικούς τής περιόδου Ιωάννη Φιλήμονα και Νικόλαο Σπηλιάδη. Όμως δεν είναι απόλυτα αληθές αυτό. Βοήθησε κρυφά, όσο μπορούσε, εξαγοράζοντας τους χιλιάδες δούλους που έστελνε ο Ιμπραήμ από την Πελοπόννησο. Αντίθετα, οι Αναστάσιος Γούδας και Κωνσταντίνος Κοντογόνης τον υπερασπίστηκαν, ερμηνεύοντας τη συγκεκριμένη στάση του ως προϊόν «δεινοτάτης αμηχανίας» ανθρώπου που προτίμησε μια νομιμόφρονα πολιτική απέναντι στον Μεχμέτ Αλή «…ίνα διά τού πλούτου του γίνη βραδύτερον ωφελιμώτερος τη πατρίδι». Ανεξάρτητα από τους λόγους ή τις προθέσεις που τον ώθησαν στην πρόκριση της παραπάνω στάσης, αναμφισβήτητο γεγονός είναι ότι ο Μιχαήλ Τοσίτσας προσέφερε πολλά στον ελληνισμό τής Αιγύπτου αλλά και στην πατρίδα του.

Ο ιερός ναός τού Ευαγγελισμού τής Θεοτόκου στην Αλεξάνδρεια τής Αιγύπτου άρχισε να κτίζεται το 1847 σε οικόπεδο που δώρισε στην ελληνική κοινότητα ο Μιχαήλ Τοσίτσας.

Μετά τη δημιουργία τού ελληνικού κράτους ο Μιχαήλ Τοσίτσας υπήρξε ο πρώτος Γενικός Πρόξενος τής Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια από το 1835 έως το 1853. Συνέβαλε στην ίδρυση τής ελληνικής κοινότητας και, μαζί με τα αδέλφια του, τη βοήθησε να αποκτήσει σημαντικές εκπαιδευτικές και εκκλησιαστικές υποδομές. Έκτισε ένα παρθεναγωγείο, ένα αλληλοδιδακτικό και ένα ελληνικό σχολείο [Τοσιτσαία Σχολή] στην Αλεξάνδρεια, το κόστος των οποίων ξεπέρασε τα 120.000 τάλιρα. Άφησε ακόμα τα αναγκαία κεφάλαια για τη συντήρησή τους και την πρόσληψη διδακτικού προσωπικού. Αγόρασε αντί 80.000 ταλίρων οικόπεδο για την ανέγερση τού μεγαλοπρεπούς ναού τής Ευαγγελίστριας στην Αλεξάνδρεια και συμμετείχε οικονομικά στην κατασκευή του. Ανακαίνισε το ελληνικό νοσοκομείο, το οποίο είχε οικοδομηθεί νωρίτερα με δωρεά τού αδερφού του Θεόδωρου. Για τις ανάγκες τής ελληνικής κοινότητας τής Αλεξάνδρειας αγόρασε έκταση για τη δημιουργία ελληνικού νεκροταφείου. Τα ποσά που διέθεσε ο Τοσίτσας για κοινωφελή έργα υπέρ τής ελληνικής κοινότητας στην Αλεξάνδρεια ξεπέρασαν το 1.000.000 δραχμές, ποσό εξαιρετικά σημαντικό για την εποχή.

Στη γενέτειρά του, το Μέτσοβο, έστελνε κάθε χρόνο, όσο ζούσε, σημαντικά χρηματικά ποσά για την ανακούφιση των φτωχών. Μάλιστα κατέθεσε στην Εθνική Τράπεζα πάνω από 100.000 δραχμές για να πληρώνονται από τους τόκους δύο δάσκαλοι για να διδάσκουν τα νέα παιδιά.

Ο Νικόλαος Στουρνάρης, γιος τού Δ. Στουρνάρη και τής Σταματικής (Ταμουσώ) Τοσίτσα, σπούδασε με τη φροντίδα των θείων του και ήταν πολύτιμος συνεργάτης τού θείου του Μιχαήλ Τοσίτσα. Ο πρόωρος θάνατός του αποτέλεσε μεγάλη απώλεια για τον θείο του αλλά και για την Ελλάδα. Ήταν ένας έξυπνος και δημιουργικός άνθρωπος που μπορούσε να βοηθήσει τον τόπο με τις ιδέες του.

Ο Μιχαήλ και η Ελένη Τοσίτσα δεν απέκτησαν παιδιά. Ο Μιχαήλ είχε μεγάλη αγάπη στον ανιψιό του Νικόλαο Στουρνάρη, τον ευεργέτη, ο οποίος ήρθε στην Ελλάδα για να ασχοληθεί με αναπτυξιακά έργα, αλλά πέθανε αιφνιδίως σε ηλικία 46 ετών τον Οκτώβριο τού 1852, πριν προλάβει να υλοποιήσει τα μεγάλα σχέδιά του. Ο Μιχαήλ Τοσίτσας συγκλονίστηκε από τον θάνατό του, έπαθε εγκεφαλικό και περιέπεσε σε βαθύτατη κατάθλιψη. Με βαρύτατα κλονισμένη την υγεία του, το 1854 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα όπου και πέθανε το 1856, αφήνοντας διαχειρίστρια τής μεγάλης περιουσίας του τη σύζυγό του Ελένη. Στη διαθήκη του άφησε μεγάλα ποσά για την αρωγή των φτωχών, καθώς και για την ενίσχυση νοσοκομειακών, εκκλησιαστικών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.

«Ο θάνατος τού Μιχαήλ Τοσίτσα», πίνακας τού Ζακυνθινού ζωγράφου Διονυσίου Τσόκου. Η Ελένη Τοσίτσα, με τα χέρια σταυρωμένα, στέκεται πάνω από τον νεκρό σύζυγό της. Αριστερά στέκεται ο Αρχιεπίσκοπος Νεόφυτος, δεξιά ο πρωθυπουργός Δημήτρης Βούλγαρης, δίπλα του, πίσω από το κηροπήγιο, ο Γεώργιος Σταύρου. Η μορφή με το χέρι στο πηγούνι είναι ο ίδιος ο Δ. Τσόκος.

Στη Θεσσαλονίκη, που ακόμα τελούσε υπό τον τουρκικό ζυγό, κληροδότησε ένα μεγάλο ποσό για το ελληνικό σχολείο τής «... πόλης ένθα το πρώτον εμπορικόν του στάδιον μετήλθε...». Στην Αθήνα άφησε 10.000 τάλιρα για τον εξωραϊσμό των δρόμων και των πλατειών στο κέντρο τής πόλεως που ορίζονταν από τις οδούς Σταδίου, Αιόλου, και Ερμού και 100.000 γαλλικά φράγκα για το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Σημαντικά ποσά προσέφερε με τη διαθήκη του στο Πανεπιστήμιο, το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο, το Οφθαλμιατρείο, τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία (Αρσάκειο), αλλά και για νοσοκομεία και άλλα εκπαιδευτικά ή φιλανθρωπικά ιδρύματα. Στην κηδεία του χοροστάτησε ο Αρχιεπίσκοπος τής Ελλάδας και παρέστησαν όλοι οι βουλευτές, οι πρέσβεις και χιλιάδες κόσμος.

Το ταφικό μνημείο τού Μιχαήλ Τοσίτσα σχεδιάστηκε από τον Λύσανδρο Καυταντζόγλου και εκτελέστηκε από τους Τήνιους γλύπτες Γεώργιο και Λάζαρο Φυτάλη. Μια ημικυκλική εξέδρα με έδρανο διακόπτεται στη μέση από μια στήλη πάνω στην οποία βρίσκεται ο αδριάντας τού Τοσίτσα. Η εξέδρα στα 2 άκρα απολήγει σε δύο μορφές σφιγγών, οι οποίες παραπέμπουν στην δράση τού ευεργέτη στην Αίγυπτο. Οι τέσσερεις γυναικείες μορφές που πλαισιώνουν την τεφροδόχο στη βάση τής στήλης συμβολίζουν τις 4 πόλεις στις οποίες δραστηριοποιήθηκε ο Τοσίτσας. Από αριστερά είναι το Μέτσοβο, η Αλεξάνδρεια, η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη

Το μνημείο του είναι ένα από τα μεγαλύτερα τής Ελλάδας και είναι ακριβώς δίπλα στην εκκλησία τού Αγίου Λαζάρου στο Α΄ Νεκροταφείο στην Αθήνα. Είναι έργο των Τηνίων γλυπτών Γεώργιου και Λάζαρου Φυτάλη. Ο αδριάντας τού ευεργέτη είναι σε φυσικό μέγεθος και βρίσκεται τοποθετημένος σε ψηλή βάση. Το κάτω τμήμα τής βάσης κοσμείται από ενα αρχαιοπρεπές ανάγλυφο το οποίο απεικονίζει 4 γυναικείες μορφές προσωποποιήσεις των πόλεων Αθήνας, Αλεξάνδρειας, Μετσόβου και ίσως Θεσσαλονίκης, οι οποίες θρηνούν γύρω από την τεφροδόχο. Τα δύο άκρα τής σύνθεσης απολήγουν σε δύο αγάλματα όμοια με τη Σφίγγα τής Αιγύπτου.

Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ

φιλόλογος – ιστορικός

Πληροφοριακά Στοιχεία

Κατηγορία: Ευεργέτες

Εμφανίσεις: 7307

Ελένη Τοσίτσα

«Ὁ σπείρων επ’ ευλογίαις, επ’ ευλογίαις και θερίσει»

Απόστολος Παύλος, Β΄ προς Κορινθίους

Υπήρξαν κάποιες γυναικείες μορφές τον 19ο αιώνα οι οποίες, σεμνές και μετρημένες, είναι γνωστές σε εμάς μόνο με το όνομα των μεγάλων συζύγων τους, αφού έζησαν στη σκιά τους, όπως το απαιτούσε η εποχή. Όμως η ήρεμη αλλά δυναμική παρουσία τους τις έκανε να ξεχωρίσουν και γι αυτό αξίζουν ιδιαίτερης μνείας.

Ο Μιχαήλ και η Ελένη Τοσίτσα σε νεαρή ηλικία

Η Ελένη, σύζυγος τού Μιχαήλ Τοσίτσα, είναι αναμφισβήτητα μια μεγάλη Κυρία τού προηγούμενου αιώνα. Λίγα πράγματα όμως είναι γνωστά για τη ζωή της. Γεννήθηκε στο Μέτσοβο το 1796. Οι γονείς της ανήκαν στους πρόκριτους τής περιοχής. Όπως οι περισσότερες γυναίκες την εποχή εκείνη δεν μορφώθηκε, πήρε όμως προσεγμένη, σωστή αγωγή, σύμφωνη με τις αρχές τής θρησκείας, ώστε να γίνει ευσεβής και άξια σύζυγος και οικοδέσποινα. Το 1818, σε ηλικία 22 ετών, παντρεύτηκε τον Μιχαήλ Τοσίτσα, ο οποίος τότε ήταν 31 ετών. Δύο χρόνια μετά τον γάμο τους μετέβησαν στην Αλεξάνδρεια τής Αιγύπτου. Η Ελένη ακολούθησε τον σύζυγό της σε όλες του τις μετακινήσεις και με τη σταθερή και σεμνή παρουσία της τον ανακούφιζε από τις φροντίδες των μεγάλων επιχειρήσεων και τον εμψύχωνε στις δύσκολες στιγμές που η ζωή επιφυλάσσει σε όλους, πλούσιους και φτωχούς. Όπως είναι γνωστό η οικονομική άνοδος τού Μιχαήλ Τοσίτσα στην Αίγυπτο συμπίπτει χρονικά με την έκρηξη τής ελληνικής επανάστασης. Παρά τις φιλικές σχέσεις τού Τοσίτσα με τον Μεχμέτ Αλή και την ουδέτερη στάση που επισήμως ο σύζυγός της ήθελε να τηρήσει, η Ελένη είχε οργανώσει δίκτυο εξαγοράς και απελευθέρωσης των Ελλήνων αιχμαλώτων που έφθαναν στα σκλαβοπάζαρα τής Αιγύπτου. Το έργο αυτό επιτελούσε με τους συνεργάτες της επί σειρά ετών με απόλυτη μυστικότητα και επιτυχία. Κανείς δεν υποπτεύθηκε ποτέ ότι οι αιχμάλωτοι Έλληνες τής Χίου, των Ψαρών και άλλων περιοχών τής Ελλάδας απελευθερώνονταν στην Αίγυπτο από την σύζυγο τού συμβούλου τού Μεχμέτ Αλή. 

Η Ελένη δεν απέκτησε παιδιά, αγκάλιασε όμως σαν δικά της τα ορφανά Ελληνόπoυλα στην Αλεξάνδρεια αλλά και στην Ελλάδα, δαπανώντας μεγάλα ποσά. Όταν πέθανε αιφνιδίως ο ανιψιός τού συζύγου της Νικόλαος Στουρνάρης, ο Μιχαήλ Τοσίτσας αρρώστησε βαρύτατα από αποπληξία και απεσύρθη από την ενεργό δράση. Στις 29 Νοεμβρίου 1854 το ζεύγος Τοσίτσα αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αλεξάνδρεια, λόγω τής διακοπής των ελληνοτουρκικών σχέσεων, και εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα. Τα τελευταία χρόνια τής ζωής τού συζύγου της η Ελένη στάθηκε στοργικά δίπλα του. Έναν χρόνο μετά ο Μιχαήλ Τοσίτσας πέθανε και άφησε στη σύζυγό του Ελένη το μεγαλύτερο μέρος τής περιουσίας του και την όρισε εκτελεστή τής διαθήκης του με την παραγγελία να διαθέσει ένα μεγάλο μέρος της για τις ανάγκες τού έθνους.

H Eλένη Τοσίτσα. Πίνακας αγνώστου ζωγράφου

Από το σημείο αυτό ξεκίνησε η προσωπική δράση τής Ελένης Τοσίτσα. Η μεγάλη αυτή κυρία, που αν και βαθύπλουτη δεν έζησε ποτέ πολυτελώς, παρουσίασε τη δυναμική της προσωπικότητα. Ευπροσήγορη και γεμάτη πραότητα, θεώρησε τον πλούτο δώρο Θεού για την εκτέλεση κοινωφελών έργων. Αφού ενίσχυσε λοιπόν όλα τα ιδρύματα τα οποία κατά το παρελθόν είχαν ευεργετηθεί από τον σύζυγό της, έκανε και τις προσωπικές της επιλογές.

Με χρήματά της κτίστηκε η εκκλησία στο Αμαλίειο Ορφανοτροφείο Αθηνών, καθώς και το κωδωνοστάσιο τού ναού της Ζωοδόχου Πηγής. Παρά το ότι η ίδια δεν μορφώθηκε, όπως οι περισσότερες γυναίκες την εποχή εκείνη, η Ελένη κατάλαβε ότι ο τόπος έχει ανάγκη από μορφωμένες γυναίκες και άνδρες, γι' αυτό ενίσχυσε την ίδρυση παρθεναγωγείων. Την περίοδο που είχε εγκατασταθεί στην Αθήνα, η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αντιμετώπιζε έντονο πρόβλημα έλλειψης διδακτικών αιθουσών. Λόγω τού μεγάλου αριθμού των κοριτσιών που ήθελαν να φοιτήσουν στο Σχολείο, οι μαθήτριες έκαναν μάθημα σε σκοτεινά και ανήλιαγα υπόγεια. Στη δύσκολη αυτή στιγμή, δέκα χρόνια μετά τον θάνατο τού συζύγου της, η Ελένη Τοσίτσα προσφέρθηκε να βοηθήσει στη μόρφωση των Ελληνίδων.

Προκειμένου να δημιουργηθεί ξεχωριστό σχολείο για τις εξωτερικές μαθήτριες η Ελένη Τοσίτσα αγόρασε οικόπεδο στη γωνία των οδών Σταδίου και Τυπογραφίας (Αρσάκη) και προσέφερε και τα χρήματα για να κτιστεί το Τοσίτσειο Εξωτερικό Σχολείο τής ΦΕ σε σχέδια Λ. Καυταντζόγλου.

Αποφάσισε να αγοράσει, με δικά της εξ ολοκλήρου έξοδα, οικόπεδο στη συμβολή των οδών Σταδίου και Τυπογραφίας (σήμερα Αρσάκη) και έδωσε χρήματα ώστε να κτιστεί εκεί το εξωτερικό Αλληλοδιδακτικό Σχολείο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, ένα διώροφο κτήριο σε σχέδια τού Λύσανδρου Καυταντζόγλου. Εκεί στεγάστηκε το Δημοτικό, το Γυμνάσιο και το Διδασκαλείο για τις μαθήτριες που έμεναν στην Αθήνα και επέστρεφαν σπίτι τους μετά τα μαθήματα. Ο αύλειος χώρος τού Σχολείου επικοινωνούσε εσωτερικά διά τού κήπου με το Αρσάκειο. Είχε μαρμάρινη πρόσοψη επί τής οδού Σταδίου και ευρύχωρο προθάλαμο με τέσσερεις αίθουσες διδασκαλίας και μία μεγάλη αίθουσα εκδηλώσεων. Στην αυλή του μπορούσαν να κάνουν διάλειμμα 300 μαθήτριες. Το κτήριο αυτό κατεδαφίστηκε το 1900 για να ανοικοδομηθεί το ενιαίο κτήριο που υπάρχει μέχρι σήμερα. Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, από ευγνωμοσύνη στη μεγάλη ευεργέτιδά της, με απόφαση του ΔΣ. ονόμασε το Σχολείο Τοσίτσειο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ίδια ουδέποτε αξίωσε τέτοια τιμή. Συνεχίζοντας τη συνειδητή προσπάθειά της να βοηθήσει στη μόρφωση των Ελληνίδων άρχισε να οικοδομεί στη γενέτειρα της, το Μέτσοβο, παρθεναγωγείο. Παράλληλα, δώρισε οικόπεδο για την επέκταση τού Πολυτεχνείου και προσέφερε στο ελληνικό κράτος το οικόπεδο για να κτιστεί το Αρχαιολογικό Μουσείο. 

Η Ελένη Τοσίτσα πέθανε την 1η Απριλίου 1866. Δυστυχώς δεν πρόλαβε να δει ολοκληρωμένο το κτήριο τού Τοσιτσείου. Η εικόνα όμως των μαυροφορεμένων Αρσακειάδων που είχαν παραταχθεί στο πεζοδρόμιο εμπρός στο Σχολείο για να αποδώσουν τιμές στη σπουδαία αυτή γυναίκα ήταν ίσως η πιο συγκινητική εικόνα για όλους τους παρευρεθέντες στην κηδεία της.

Κάθε χρόνο, στα Τοσίτσεια Σχολεία, στις 8 Νοεμβρίου, τελείται μνημόσυνο στη μνήμη των ευεργετών Μιχαήλ και Ελένης Τοσίτσα και Αποστόλου Αρσάκη. Εκατόν πενήντα και πλέον χρόνια μετά την ίδρυση τούπρώτου Τοσιτσείου Σχολείου οι μαθητές εξακολουθούν να τιμούν τους ευεργέτες τους.

Στους επικήδειους που εκφώνησαν διακεκριμένες προσωπικότητες τής εποχής και δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα «Αιών» (έτος ΚΗ΄, φύλλο 2111/11/4/1866) αποτυπώνεται ο σεβασμός των Ελλήνων για τη μεγάλη κυρία.

«Και ιδού λοιπόν, αδελφοί, όπερ εν αρχή ελέγομενˑ ιδού η Ελένη Τοσίτσα, σκορπίσασα τον υπό τής Θείας Πρόνοιας διαπιστευθέντα αυτή πλούτον, ουχί από επιδεικτικής διαθέσεως και ασκόπως εις έργα πρόσκαιρα και μάταια, άδοξα ή μικρού λόγου άξια, αλλ’ από πάσης ευσεβούς προαιρέσεως και σκοπιμώτατα εις έργα χρήσιμα, ένδοξα και μεγάλα, εις έργα κοινωφελή, εις ανεγέρσεις ναών, εις οικοδομάς σχολείων, εις περίθαλψιν πενήτων και απόρωνˑ ο έστιν ιδού η Ελένη Τοσίτσα, εν ω εσκόρπισεν τον πλούτον, επλούτησεν αυτή εν έργοις καλοίς, κατά την τού Αποστόλου παραγγελίαν, και έχει την δικαιοσύνην αυτής μένουσαν εις αιώνα τον άπαντα», είπε γι’ αυτήν ο Κωνσταντίνος Κοντογόνης, καθηγητής τής Θεολογίας.

«Αλλά και την χριστιανικήν εκπαίδευσιν και αγωγήν τού γυναικείου φύλου, ιδίως επόθησεν η φιλάγαθος αυτή γυνή, διότι σφοδρώς ησθάνετο την εθνικήν ταύτην ανάγκην, πεπεισμένη ότι άνευ μητέρων αγαθών και οικογενεικής αγωγής είναι αδύνατον να ευδαιμονήσῃ ποτέ το έθνος ημών», είπε ο Λέων Μελάς αποχαιρετώντας τη μεγάλη ευεργέτιδα εκ μέρους τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας.

«Ο σπείρων επ’ ευλογίαις, επ’ ευλογίαις και θερίσει», λέει ο Απόστολος Παύλος στην Β΄ Επιστολή του προς Κορινθίους. Και με τις ευλογίες αυτές η αγαθή ψυχή τής Ελένης Τοσίτσα θα βρίσκεται πάντα ανάμεσα μας, όσο τα νέα παιδιά θα συνεχίσουν να δέχονται τους καρπούς τής παιδείας στο Σχολείο που της οφείλει την ύπαρξή του.

Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ

φιλόλογος – ιστορικός

Πληροφοριακά Στοιχεία

Κατηγορία: Ευεργέτες

Εμφανίσεις: 6842

H ανακοίνωση τής δωρεάς τού Αποστόλου Αρσάκη στη Γενική Συνέλευση της ΦΕ

Ο ενθουσιασμός των πρώτων ετών μετά την ίδρυση τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και η επιτυχής λειτουργία των Σχολείων της σύντομα κατέστησαν τη Φ.Ε. βασικό φορέα για την εκπαίδευση των κοριτσιών. Το πρώτο ΔΣ με ζήλο επιδόθηκε στην ανάπτυξη των δραστηριοτήτων της, εκμεταλλευόμενο στο έπακρο τις σχέσεις των μελών του και στο εσωτερικό τής Ελλάδας αλλά και στον Ελληνισμό τού εξωτερικού, o οποίος θαύμαζε τους Έλληνες και τους ηρωικούς τους αγώνες για την ελευθερία. Από παντού συγκεντρώνονταν στο ταμείο τής ΦΕ παντός είδους εισφορές όχι μόνο από τους ομογενείς αλλά και από τους Έλληνες εντός ή εκτός τού απελευθερωθέντος ελληνικού κράτους. Άλλωστε το μοναδικό εισόδημα τής Εταιρείας την εποχή εκείνη ήταν οι εισφορές των μελών και τα στοιχειώδη δίδακτρα που πλήρωναν οι μαθήτριες. Με τα χρήματα αυτά συντηρούσε το Αλληλοδιδακτικό σχολείο, το Διδασκαλείο, το Οικοτροφείο, πλήρωνε τα ενοίκια των σχολικών κτηρίων και κάλυπτε τους μισθούς των εκπαιδευτικών.

Με το πέρασμα τού χρόνου ο αριθμός των μαθητριών αυξήθηκε, οι ανάγκες τού Σχολείου μεγάλωναν και η εξεύρεση κατάλληλου κτηρίου ικανού για την στέγασή του γινόταν ολοένα δυσκολότερη. Έτσι το 1842, με τη μεσολάβηση τής βασίλισσας Αμαλίας, η ΦΕ αγόρασε από τη Μονή Ζωοδόχου Πηγής, που βρισκόταν στο Γαύριο τής Άνδρου, ένα οικόπεδο 8.620 τετραγωνικών πήχεων, προς 2 δραχμές τον πήχη, στη γωνία των οδών Πανεπιστημίου (τότε ονομαζόταν Μεγάλο Βουλεβάρτο) και Πεσμαζόγλου (τότε ονομαζόταν Μενάνδρου). Με την παρέμβαση τού Όθωνα «η συγκατάθεσις τής αγοράς» έγινε «κατά την αίτησιν τής Εταιρείας». Αργότερα η Μονή προσέφερε δωρεάν στη ΦΕ το υπόλοιπο τμήμα τού οικοπέδου που τής ανήκε.

Έτσι η Εταιρεία συγκέντρωνε πλέον χρήματα για την οικοδόμηση ιδιόκτητου σχολικού κτηρίου. Στις 13 Νοεμβρίου 1846 ο Γενικός Γραμματέας Ευστάθιος Σίμος ανακοίνωσε στη Γενική Συνέλευση των εταίρων τής ΦΕ ότι «… Από τας τεχνικάς χείρας τού αρχιτέκτονος Λ. Καυταντζόγλου παρέλαβε το ΔΣ το σχέδιον τού κτηρίου τής Εταιρείας επεξειργασμένον και μεθ’ ώριμον σκέψιν και επίκρισιν επί τέλους παρεδέχθη και επεκύρωσεν». Γεμάτοι υπερηφάνεια στις 9 π.μ. τής 10ης Μαρτίου 1846 ο Πρόεδρος τής ΦΕ Ανδρέας Μεταξάς με τα μέλη τού ΔΣ τής Εταιρείας, παρουσία τού Μητροπολίτη Αθηνών και πολλών επισήμων, έθεσαν τον θεμέλιο λίθο για την οικοδόμηση τού πρώτου ιδιόκτητου Σχολείου τής ΦΕ. Όλοι τους εύχονταν οι εργασίες να προχωρήσουν γρήγορα, ώστε να πραγματοποιηθεί ένα όνειρο 10 ετών. Στη θεμελίωση τού κτηρίου ήταν παρούσα η βασίλισσα Αμαλία ως επίτιμη πρόεδρος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, πολλοί επιφανείς σύμβουλοι, όπως ο Αλ. Μαυροκορδάτος, ο Ι. Κωλέττης, ο Δ. Ζαΐμης, αλλά και πολλοί από τους δοξασμένους στρατηγούς τού 1821.

Τα σχέδια τού Λύσανδρου Καυταντζόγλου για το Αρσάκειο. Aρχείο Μουσείου Μπενάκη                                                        

Οι εργασίες τής ανοικοδόμησης ξεκίνησαν και έφτασαν μέχρι το δάπεδο τού 2ου ορόφου με την οικονομική συνδρομή των ομογενών. Την εποχή εκείνη, βέβαια, η κατακευή μιας τόσο μεγάλης οικοδομής ήταν εγχείρημα δύσκολο και πολυδάπανο. «Άπαντα τα υλικά πλην των λίθων και τής ασβέστου έπρεπε να εισαχθώσι εκ τού εξωτερικού. Το Δ.Σ. παρήγγειλε την ξυλικήν, αξίας 15.000 δρχ., εις το Γαλάζιον τής Ρουμανίας», γράφει ο Στέφανος Γαλάτης στην ανέκδοτη Ιστορία τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Τελικά την ξυλεία προσέφεραν οι Έλληνες τής Ρουμανίας και μάλιστα την απέστειλαν δύο φορές, γιατί το πλοίο που έκανε τη μεταφορά την πρώτη φορά βυθίστηκε. Τόσος ήταν ο ενθουσιασμός για την ανοικοδόμηση τού Παρθεναγωγείου, ώστε ακόμα και λίθους από την Ακρόπολη μετέφερε ο στρατός για να ολοκληρωθεί η οικοδομή. (Οι λίθοι αυτοί επεστράφησαν στο μνημείο κατά την αποκατάσταση τού Αρσακείου Μεγάρου από τη ΔΕΠΟΣ την δεκαετία τού 1980). Όμως, παρά τις μεγάλες συνεισφορές των ομογενών σε χρήματα και υλικά οικοδομών, ο προϋπολογισμός γρήγορα ξεπεράστηκε. Το χρέος τής Εταιρείας μεγάλωνε. «Έως τότε η οικοδομή έβλαπτεν αντί να ωφελήση, διότι ενέκρωνε τα δι’ αυτήν καταβαλλόμενα κεφάλαια, και ενώ τούτο εγίνετο, η Εταιρεία ευρίσκετο υπό το βάρος τής δαπάνης 8.000 δραχμών ετησίων ενοικίων». Ο φόβος τής οικονομικής καταστροφής τής ΦΕ ήταν πλέον ορατός. Η αγωνία των υπευθύνων μεγάλωνε. Ο Σίμος και τα μέλη τού ΔΣ βάσιζαν την πρόβλεψή τους για γρήγορη αποπεράτωση τής οικοδομής στην ελπίδα ότι η ροή εισφορών από τις κοινότητες τού εξωτερικού θα συνεχιζόταν. Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη. Παράλληλα, το 1848 ήταν έτος αναταραχής για την καθεστηκυΐα τάξη σε ολόκληρη την Ευρώπη, με σειρά πολιτικών αναταραχών, που σε ορισμένες χώρες έγιναν γνωστές ως «Άνοιξη των Εθνών». Eπαναστατικά κινήματα άρχισαν να ξεσπούν σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη. Γι’ αυτό, αλλά και λόγω ελλείψεως χρημάτων, οι εργασίες για την ανοικοδόμηση τού Σχολείου διακόπηκαν.

Ο Απόστολος Αρσάκης, πίνακας τού Κ. Δούκα. Από την Πινακοθήκη τής ΦΕ

Για να αντιμετωπιστεί το μεγάλο αυτό οικονομικό πρόβλημα, το ΔΣ τής Φ.Ε. συνέστησε επιτροπή, αποτελούμενη από τον συνταγματάρχη Λ. Λόντο, τον σεβάσμιο δάσκαλο Νεόφυτο Βάμβα, τον γυμνασιάρχη Γεώργιο Γεννάδιο, τον Αρχιμανδρίτη Μισαήλ Αποστολίδη και τον Ανέστη Χατζόπουλο, με στόχο τη συγκέντρωση συνδρομών καθώς και δωρεών. «Ω! Κύριοι, ο χρόνος ήθελε μ’ επιλήψει διηγούμενον αν έμελλα να σας εκθέσω πόσας θύρας εκρούσαμεν, πόσας επιστολάς εγράψαμεν, πόσους λίθους προς τον σκοπόν εκινήσαμεν. Δεν έλειψαν να μάς κατηγορήσουν ως οχληρούς, ως προάγοντας εις το έπακρον την τέχνην τής επαιτείας, ως καταχρώμενους τής καλής προαιρέσεως των ομογενών μας», παραδέχθηκε ο Ε. Σίμος.

Πράγματι τα μέλη τής επιτροπής είχαν εξαντλήσει σχεδόν κάθε δυνατότητα εξεύρεσης πόρων. Το θέμα άρχισε να συζητείται ευρύτερα και πολλές αντιβασιλικές εφημερίδες σχολίαζαν αρνητικά και δηκτικά την οικοδομή η οποία παρέμενε ημιτελής. Ο Δαμιανός Γεωργίου και ο Ανέστης Χατζόπουλος, πατέρας τού Νικολάου, που ήταν τότε εγκατεστημένος στη Ρουμανία, αποφάσισαν να πλησιάσουν τον γιατρό Απόστολο Αρσάκη στο Βουκουρέστι και να του μιλήσουν για τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και το έργο που επιτελούσε στην Ελλάδα για τη μόρφωση των κοριτσιών. Σε αυτό συνηγόρησε και ο Θεόκλητος Φαρμακίδης. Αρχικά απέβλεπαν σε μικρή αλλά ουσιαστική βοήθεια εκ μέρους τού Ηπειρώτη γιατρού. Οι αλλεπάλληλες ερωτήσεις όμως τού Αρσάκη σχετικά με το Σχολείο άρχισαν να τους δίνουν ελπίδες για κάτι καλύτερο. «Θα το σκεφθώ, κύριοι, και θα σας απαντήσω» ήταν η λιτή απάντηση τού Αρσάκη. Μετά από δύο περίπου μήνες, κατά τους οποίους ο Αρσάκης φρόντισε να πληροφορηθεί τα πάντα για την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και αυτούς που τη διοικούσαν, κάλεσε τον Νικόλαο Χατζόπουλο και τού επέδωσε απαντητική επιστολή προς το ΔΣ τής ΦΕ αναγγέλλοντας τη δωρεά του. Την επιστολή θα μετέφερε στην Ελλάδα ο πατέρας τού Νικολάου Χατζόπουλου, Ανέστης. που ήταν μέλος τής επιτροπής.       

Τον Δεκέμβριο τού 1850 το ΔΣ τής ΦΕ έμαθε τις καλές ειδήσεις. Τo μόνο που έμενε ήταν η έγκριση τής πρότασης τού Αρσάκη από τη Γενική Συνέλευση των εταίρων. Το νέο είχε διαρρεύσει, αλλά λίγοι γνώριζαν τις λεπτομέρειες. Γι' αυτό και περίμεναν με ενδιαφέρον τη Γενική Συνέλευση τής Τρίτης 24 Δεκεμβρίου 1850.                                                                       

Όταν ο Γενικός Γραμματέας Ε. Σίμος ανέβηκε στο βήμα απόλυτη ησυχία επικράτησε στην αίθουσα. Με κομμένη την ανάσα οι εταίροι κοιτούσαν τον ομιλητή στα μάτια προσπαθώντας να εκμαιεύσουν τις ειδήσεις από το βλέμμα του. «Αλλ’ είναι τι, Κύριοι, μεταξύ πάντων, τού οποίου την εις άκρον χαροποιόν αναγγελίαν δεν δυνάμεθα ούτε στιγμή ν’ αναβάλωμεν• λέγομεν αγγελίαν επίσημον, διότι δεν είναι βεβαίως κανείς εξ υμών εις τού οποίου τας ακοάς δεν έφθασε το χαρμόσυνον άκουσμα. Εννοούμεν την μεγάλην και γενναίαν δωρεάν τού εν Βλαχία φιλογενεστάτου συμπολίτου μας κυρίου Αρσάκη.» [….] «Εις τον φιλογενή τούτον επεδαψίλευσεν ο Θεός τα δύο αγλαά και όχι πολύ συχνώς συναπαντώμενα δώρα, τής ευπορίας και τής παιδείας• τουτέστιν τον έβαλεν εις θέσιν και να διακρίνη και να πράξη, παντός άλλου ασφαλέστερον, το καλόν.» […] «Ιδών ότι το μέγιστον των προς το έθνος ευεργετημάτων είναι η εις το μέγιστον τού έθνους μέρος διάδοσις των αγαθών τής εις όλους εφικτής παιδείας, και ότι η πρώτη βάσις και το συντελεστικώτερον τούτου μέσον είναι η καλή αγωγή των γυναικών και των χρηστών μητέρων η μόρφωσις, διακρίνας οξυδερκώς και με ελληνικήν φιλοτιμίαν ότι εις το ευγενές τούτο στάδιον διακρίνεται ιδίως η ελευθέρα Ελλάς κατά την άμιλλαν τού πολιτισμού προς γείτονα δύναμιν σταθμήσας και παραδεχθείς εν γνώσει τας προτροπάς φίλων του, φίλων και μελών τής Εταιρείας, προς τους οποίους όλοι πρέπει να ευγνωμονώμεν, αλλά των οποίων δεν επαναλαμβάνω ενταύθα τα προσφιλή ονόματα φοβούμενος μη γίνω οχληρός εις την μετριοφροσύνην των, απεφάσισεν όχι μόνον ν’ αναλάβη ο ίδιος την ιδία δαπάνη τού Καταστήματός μας και τού εν αυτώ Ιερού Ναού αποπεράτωσιν, εντός τού ανωτάτου όρου προϋπολογισμού των διακοσίων πεντήκοντα χιλιάδων δραχμών, αλλά και ν’ αποζημιώση εντελώς την Εταιρείαν δι’ όσα μέχρι τούδε εις την οικοδομήν ταύτην εδαπάνησε και τα οποία υπερβαίνουν τας εκατόν χιλιάδας δραχμών.».               

Στη συνέχεια ο Ε. Σίμος διάβασε την αλληλογραφία τής ΦΕ με τον Απόστολο Αρσάκη, από την οποία προέκυπτε η επιθυμία του το Σχολείο τής Εταιρείας να φέρει το όνομα «Αρσάκειον» και να υπάρχουν πάντα 3 κορίτσια υπότροφα από την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Ήπειρο. Οι συνεννοήσεις αυτές έγιναν τον Σεπτέμβριο τού 1850. Σε απαντητική επιστολή προς τον Αρσάκη το ΔΣ την 3η Οκτωβρίου 1850 δήλωσε ότι «παρεδέχθη ευγνωμόνως και ανεγνώρισεν τον ανωτέρω όρον, αλλ’ αποφάσισε προσέτι παμψηφεί, ως δείγμα διηνεκούς ευγνωμοσύνης, να ομολογήσει προς την Υμετέραν φιλογένειαν τα εξής:

Α. Το κατάστημα τούτο να φέρει την εις όλην την ελληνικήν φυλήν προσφιλή από τούδε επωνυμίαν Σας και αύτη να εγγραφή επί μαρμαρίνης πλακός επάνω τής μεγάλης αυτού Πύλης.

Β. Ο Ιερός Ναός να τιμηθή επ’ ονόματι τού Αγίου τον οποίον Υμείς θέλετε προσδιορίσει.

Γ. Να τελείται κατ’ έτος εν τω Ναώ τούτω δαπάνη τής Εταιρείας λειτουργία Αρχιερατική υπέρ σωτηρίας Υμών και των οικείων σας.

Δ. Να διατηρώνται διηνεκώς ως υπότροφοι τής Εταιρείας τρία κοράσια εκ τής ιδιαιτέρας Υμών πατρίδος, τής Ηπείρου. Επειδή δε διάφοροι ομογενείς συνεισέφεραν και δύνανται ακόμα να συνεισφέρωσι υπέρ τής οικοδομής ταύτης, τα βοηθήματά τούτων θέλουν αποτελέσει αποθεματικόν κεφάλαιον τής Εταιρείας, τα ονόματά τους θέλουν εγγραφεί επί μαρμαρίνης στήλης εγερθησομένης εντός τού καταστήματος.».

Το Αρσάκειο στην Πανεπιστημίου το 1886. Από το φωτογραφικό Αρχείο τής ΦΕ.                                                                                                                                            

Η δωρεά τού Αρσάκη εντυπωσίασε τους Αθηναίους. ΟΙ περισσότεροι χαίρονταν για το νέο στολίδι που θα αποκτούσε η πόλη, άλλοι πάλι δυσανασχετούσαν λέγοντας ότι η επωνυμία «Αρσάκειο» θα επισκιάσει το όνομα τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Η βασίλισσα Αμαλία, ως προστάτις τής ΦΕ, εξ αρχής έδειξε την ευαρέσκεια της προς τον ευεργέτη. Εξουσιοδότησε το ΔΣ τής ΦΕ. να του εκφράσει τον έπαινό της και να του αναγγείλει ότι αποφάσισε να του απονείμει τον Σταυρόν των Ανωτέρων Ταξιαρχών τού Βασιλικού Τάγματος τού Σωτήρος. Φρόντισε μάλιστα να σταματήσει τις αντιρρήσεις όσων θεωρούσαν ότι θα χαθεί το όνομα τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας αν τα Σχολεία πάρουν το όνομα τού ευεργέτη. Έτσι, όταν η Γενική Συνέλευση των εταίρων τής Φ.Ε. διαλύθηκε, αφού απεδέχθη με χαρά και ανακούφιση την πρόταση τού Αρσάκη, είχαν διαλυθεί και όλοι οι φόβοι για την αδυναμία ολοκλήρωσης τού Σχολείου. Χαρούμενα τα μέλη τής ΦΕ αποχώρησαν για να γιορτάσουν τις Άγιες Ημέρες ήσυχοι για το μέλλον και την πρόοδο τού «Σχολείου τής Εταιρείας», που μελλοντικά όλοι θα αποκαλούσαν «Αρσάκειο».

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος – ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από τα Πρακτικά τού ΔΣ τής ΦΕ, το Αρχείο τής ΦΕ και το βιβλίο τού Κ. Μαμμόπουλου «Ο Απόστολος Αρσάκης και η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία».

Πληροφοριακά Στοιχεία

Κατηγορία: Ευεργέτες

Εμφανίσεις: 5248

Ο Απόστολος Αρσάκης συναντά δύο Αρσακειάδες στη Ρουμανία

Το καλοκαίρι τού 1872 η Αμεναΐς Καβανιάρη, διευθύντρια τού Αρσακείου, πριν αναχωρήσει για τη Βιέννη όπου θα περνούσε το διάστημα τής άδειάς της, προσεκλήθη από τον Απόστολο Αρσάκη να περάσει από το Βουκουρέστι ώστε να τη συναντήσει και να ενημερωθεί από εκείνη για τα νέα τού Σχολείου. Η Αμεναΐς Καβανιάρη τότε τον πληροφόρησε ότι δύο απόφοιτοι τού Αρσακείου, οι οποίες ήταν επί 7 χρόνια εσωτερικές στο Σχολείο, βρίσκονταν εγκατεστημένες προσωρινά στη Βράιλα. Ο Αρσάκης θέλησε να τις συναντήσει και αμέσως ζήτησε από τον πατέρα τους να τις συνοδεύσει στην εξοχική του κατοικία στο Παραπάνι για να τους φιλοξενήσει.

Ο Απόστολος Αρσάκης στη Ρουμανία (Wikipedia)

Οι δύο αδελφές ήταν η Μαρία και η Ελένη Χρηστίδου. Μετά την τιμητική πρόσκληση, ξεκίνησαν μαζί με τον πατέρα τους το ταξίδι, αναπλέοντας με ποταμόπλοιο τον Δούναβη, και έφθασαν στο Γιούργεβο. Από εκεί με άμαξα πήγαν στο μεγάλο κτήμα τού ευεργέτη στο Παραϊπάνι, όπου ο Απόστολος Αρσάκης περνούσε τα καλοκαίρια του. Από τις δύο αδελφές η Μαρία Χρηστίδου-Αλεξανδρίδου έγινε διευθύντρια τού Αρσακείου το 1898. Το 1936 οι  Αρσακειάδες μαθήτριες και μέλη τού Συλλόγου Αποφοίτων τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας την παρακάλεσαν να γράψει τις αναμνήσεις της από τον Απόστολο Αρσάκη για να δημοσιευθούν στον τόμο «Φυσιογνωμίαι τινες Αρσακειάδων». Έτσι μπορούμε μέχρι σήμερα να διαβάσουμε τις λεπτομέρειες τής συνάντησης αυτής.

Το σπίτι τού Απόστολου Αρσάκη στο Παραϊπάνι σε φωτογραφία τού 1943

«Ενθυμούμαι ακόμη την εξαιρετικήν εντύπωσιν που μου έκαμεν. Ωμοίαζε καταπληκτικά με την εν τω Αρσακείω προτομήν του με τη διαφορά ότι ήτο μία ζωηρά, ολοζώντανη φυσιογνωμία, γεμάτη αγαθότητα και υγείαν. Και όπως ήτο ολόλευκα ενδεδυμένος, με τα άσπρα του μαλλιά και το ρόδινον τής υγείας χρώμα, μού εγέννησεν την εντύπωσιν ότι ήτο η ενσάρκωσις τού Γεροστάθη, τού ήρωος τού αλησμονήτου εκείνου βιβλίου τού Λέοντος Μελά. Με το βιβλίον αυτό ο έξοχος εκείνος πατριώτης διαπαιδαγώγησε γενεάς Ελληνοπαίδων και τους δίδαξε να γνωρίζουν και να αγαπήσουν όλας εκείνας τας αρετάς, αι οποίαι ανέδειξαν την φυλήν μας.»

Συνεχίζοντας τη διήγησή της η Μαρία Αλεξανδρίδου έγραψε ότι ο Αρσάκης τούς φιλοξένησε επί μία ολόκληρη εβδομάδα και δεν σταματούσε να ρωτά τον πατέρα τους, ο οποίος πριν λίγο χρόνο ήταν στην Ελλάδα, για την κατάσταση που επικρατούσε εκεί. Τις ρωτούσε και τις πιο μικρές λεπτομέρειες για τη ζωή τους στο Αρσάκειο. Εκείνες με παιδική αφέλεια τού εξέφρασαν τη βαθιά ευγνωμοσύνη τους για τη μητρική στοργή με την οποία τους περιέβαλαν οι εξαιρετικές και ευγενικές διευθύντριές τους, η εξαιρετικής μόρφωσης και ανατροφής κ. Αμ. Καβανιάρη και η σεμνή, μετριόφρων και δραστήρια κ. Καλλιόπη Πετροκοκκίνου.

Ο ναός τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας στο Αρσάκειο το 1886. Απο το Αρχείο τής ΦΕ

Με εξαιρετικό όμως ενδιαφέρον ρωτούσε και άκουγε τις αφηγήσεις τους, ιδίως για τους εκκλησιασμούς στο παρεκκλήσι τού Αρσακείου, το οποίο είχε αφιερωθεί στην Αγία Αναστασία, εις μνήμην τής συζύγου του. Ρωτούσε ακόμα για τις ακολουθίες τής Μεγάλης Εβδομάδος, πώς γινόταν ο στολισμός τού Επιταφίου με λουλούδια από τις μαθήτριες και πώς γίνεται η περιφορά του. Ήθελε να μάθει πώς γίνεται η ακολουθία τής Αναστάσεως και ζητούσε να τού περιγράψουν το χαρούμενο δείπνο που ακολουθούσε με τα τσουρέκια και τα κόκκινα αβγά, ενώ οι μαθήτριες έψαλαν με χαρά το «Χριστός Ανέστη». Στο σημείο αυτό ο Απόστολος Αρσάκης συγκινημένος διέκοψε την περιγραφή που έκαναν οι δύο μαθήτριες και τους ζήτησε να ψάλουν το «Χριστός Ανέστη». Τις άκουσε με προσοχή και μεγάλη συγκίνηση. Οι νεαρές μαθήτριες με υπερηφάνεια τού είπαν ότι η βασίλισσα Όλγα επί έναν ολόκληρο χρόνο τις Κυριακές εκκλησιαζόταν στην εκκλησία τού Αρσακείου και εκεί για πρώτη φορά μετέλαβε των αχράντων μυστηρίων ο διάδοχος τού ελληνικού θρόνου Κωνσταντίνος. Του είπαν ακόμα ότι η βασίλισσα Όλγα, νεόνυμφη, επισκέφθηκε το Αρσάκειο μαζί με τον Γεώργιο τρεις ημέρες μετά την άφιξή της στην Αθήνα και οι μαθήτριες τής προσέφεραν δώρα που οι ίδιες είχαν κατασκευάσει. Του μίλησαν και για τις 'συναναστροφές' που γίνονταν κάθε Σάββατο, στις οποίες ερχόταν συχνά η βασίλισσα Όλγα και διασκέδαζε χορεύοντας με τις μαθήτριες. Ιδιαίτερα τόνισαν ότι κατά τη δεξίωση που γινόταν για τον νέο χρόνο η βασίλισσα μοίραζε προσωπικά τα δώρα στις μαθήτριες. Στη μεγάλη δεξίωση τής Αποκριάς, κατά την οποία οι μαθήτριες ανέβαζαν διάφορα θεατρικά έργα στα Ελληνικά και τα Γαλλικά, τη συνόδευε και ο βασιλιάς Γεώργιος.

Ο ναός τού Αγίου Παντελεήμονος στο Παραϊπάνι. Τον έκτισε ο Απόστολος Αρσάκης για να εκκλησιάζονται οι χωρικοί που εργάζονταν στα κτήματά του. Αρχείο ΦΕ.

Την Κυριακή που συνέπεσε με την παραμονή τής οικογένειας Χρηστίδη στο Παραπάνι, ο Αρσάκης προσκάλεσε τους φιλοξενουμένους του να παρακολουθήσουν τη λειτουργία στην εκκλησία την οποία είχε κτίσει εκεί. Ύστερα επισκέφθηκαν το σχολείο, ένα ευρύ και ευάερο οίκημα που έκτισε για τα παιδιά των χωρικών του.

Το κτήριο τού σχολείου που έκτισε ο Απόστολος Αρσάκης στο Παραϊπάνι για τα παιδιά των κατοίκων τού χωριού. Από το Αρχείο τής ΦΕ.

Και ολοκληρώνοντας την περιγραφή της η Μαρία Αλεξανδρίδου γράφει: «Τέλος έφθασε και η ημέρα τής αναχωρήσεώς μας. Ότε δε απεχαιρετώμεν αυτόν, ηυχαρίστησε τον πατέρα μου διά την χαράν που ησθάνθη γνωρίσας δύο μαθητρίας τού Αρσακείου και αντιληφθείς ο ίδιος ποίαν εκπαίδευσιν και μόρφωσιν ελάμβανον αι Ελληνίδες εις το ίδρυμα το οποίον εδώρησεν εις την Ελλάδα. Εξέφρασε δε συγχρόνως την λύπη του, διότι δεν έκτισε το Αρσάκειον πολύ πριν και δεν έστειλε τας θυγατέρας του να εκπαιδευθούν και ανατραφούν ελληνικά και να ζήσουν ως Ελληνίδες. Ο πατήρ μου απήντησεν ότι η προσφορά του υπήρξε διά την Ελλάδα μέγα ευεργέτημα αλλά και το ιδικόν του όνομα θα μείνη αθάνατον με το έργον αυτό. Δακρύοντες όλοι τον απεχαιρετήσαμεν ευχαριστούντες αυτόν διά την φιλοξενίαν και την τιμήν που μας έδωσε.»

Η Μαρία Αλεξανδρίδου με μαθήτριές της στο Αρσάκειο. Από το Αρχείο τής ΦΕ . 

Πόσο αποκαλυπτική για τις σκέψεις τού ευεργέτη ήταν αυτή η τελευταία συνομιλία! Ο Απόστολος Αρσάκης, μαθητής τού Νεοφύτου Δούκα ο ίδιος, γνώριζε πολύ καλά τη σημασία τής εκπαίδευσης για τη ζωή των ανθρώπων. Έχοντας χάσει με τραγικό τρόπο τον γιο του, δυσανασχετούσε με το γεγονός ότι οι δύο κόρες του δεν είχαν μορφωθεί όπως εκείνος θα ήθελε, αλλά όπως και όσο εκπαιδεύονταν οι γυναίκες την εποχή εκείνη στη Ρουμανία και δεν είχαν πάρει ελληνική παιδεία. Ο Απόστολος Αρσάκης αγαπούσε το Αρσάκειο και φρόντιζε με κάθε τρόπο να μαθαίνει τι γίνεται σε αυτό. Ήθελε να είναι σίγουρος ότι άξιζε τον κόπο η προσφορά του στην πατρίδα. Δύο χρόνια μετά, στις 16 Ιουλίου 1874, πέθανε ήρεμος και σίγουρος για την αξία αυτής τής προσφοράς του.

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος - ιστορικός

*  Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το Αρχείο τής ΦΕ και τη διήγηση τής Μαρίας Αλεξανδρίδου στο βιβλίο "Φυσιογνωμίαι τινές Αρσακειάδων", ΣΑΦΕ 1936.

Πληροφοριακά Στοιχεία

Κατηγορία: Ευεργέτες

Εμφανίσεις: 2581

Aνδρών επιφανών πάσα γη τάφος

 «Ανδρών γαρ επιφανών πάσα γη τάφος, και ου                                                                                

 στηλών μόνον εν τη οικεία σημαίνει επιγραφή, αλλά                                                                      

και εν τη μη προσηκούση άγραφος μνήμη                                                                                             παρ’ εκάστω τής γνώμης μάλλον ή τού έργου                                                                                     

ενδιαιτάται»

                           Θουκυδίδου, Περικλέους Επιτάφιος, 2.43.

Το 430 π.Χ. ο Θουκυδίδης έγραψε τα λόγια αυτά για τους πρώτους νεκρούς τού Πελοποννησιακού πολέμου. Για τους επιφανείς άνδρες κάθε τόπος είναι τάφος. Η ανάμνησή τους διατηρείται και στις ξένες χώρες, πιο πολύ στη μνήμη και στις καρδιές των ανθρώπων παρά στα γραπτά μνημεία και στους τάφους. Επιφανείς είναι οι άνθρωποι που υπηρετούν την ανθρωπότητα γι’ αυτό απολαμβάνουν τον σεβασμό όλων. Πατρίδα τους είναι όλη η Γη και μνημείο τους η μνήμη των ανθρώπων. Αυτή η «άγραφος μνήμη», που αποτελεί την ανθρώπινη επικράτηση πάνω στη λήθη που έρχεται με τον χρόνο, αποτελεί και την πολυπόθητη αθανασία. Μια τέτοια προσωπικότητα ήταν και ο μεγάλος ευεργέτης τής Φ.Ε. Απόστολος Αρσάκης.

Η μνήμη του είναι ακόμη ζωντανή στην Ελλάδα και στη Ρουμανία. Ο άνθρωπος αυτός έδωσε τη δυνατότητα στις Ελληνίδες όχι μόνο να μορφωθούν αλλά και να αποκτήσουν ένα επάγγελμα, να γίνουν δασκάλες και να μεταλαμπαδεύσουν τις γνώσεις τους στα Ελληνόπουλα στην Ελλάδα αλλά και στις κοινότητες τού εξωτερικού, οδηγώντας έτσι την ελληνική κοινωνία στη μεγαλύτερη και πλέον ειρηνική αλλαγή. Επενδύοντας στην παιδεία κέρδισε την «αθανασία», αφού ζει στη μνήμη και στο μυαλό των κοριτσιών αλλά και των αγοριών που μέχρι σήμερα φοιτούν στα Σχολεία που φέρουν το όνομά του. Αλλά και στη Ρουμανία μνημονεύεται ώς τις μέρες μας το όνομά του, αφού συνέβαλε στη δημιουργία τού ρουμανικού κράτους, εργάστηκε για την ανεξαρτησία του και υπηρέτησε τα συμφέροντα τής δεύτερης πατρίδας του ως υπουργός Εξωτερικών.

Το νεκροταφείο Sherban Voda (Wikipedia)

Μετά από μια ζωή γεμάτη προσφορά στην Ελλάδα και τη Ρουμανία, το 1874 καταβεβλημένος από τα γηρατειά ομολόγησε με επιστολή στον φίλο του Νικόλαο Χατζόπουλο ότι «Η λυχνία μου σβέννυται, φίλε Νικόλαε, ου μόνον ελλείψει ελαίου, αλλά και διότι ουδείς δύναται να χορηγήση το τοιούτον.». Την επόμενη ημέρα, στις 16 Ιουλίου 1874, ο Απόστολος Αρσάκης απεβίωσε. Κηδεύτηκε στο νεκροταφείο «Serban Boda» ή αλλιώς «Bellou» στο Βουκουρέστι. Πρόκειται για το μεγαλύτερο και πιο διάσημο νεκροταφείο τής Ρουμανίας, όπου βρίσκονται οι τάφοι πολλών παλαιών οικογενειών και προσωπικοτήτων τής ρουμανικής Ιστορίας. Τη δεύτερη ονομασία «Βellu» πήρε το νεκροταφείο γιατί βρίσκεται σε έκταση που δώρισε στην πόλη ο βαρόνος Barbu Bellu.

H είσοδος τού νεκροταφείου Serbhan Voda (Bellu)  (αρχείο ΦΕ)

Αργότερα η κόρη τού Αρσάκη Ολυμπία, στην οποία είχε ιδιαίτερη αδυναμία, μετέφερε τα οστά του στον οικογενειακό τάφο τού συζύγου της Εμμανουήλ Λαχοβάρη, όπου το 1885 ο γλύπτης Κarl Stork φιλοτέχνησε ένα άγαλμά του. Δυστυχώς το άγαλμα και ο τάφος καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια γερμανικού βομβαρδισμού στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Τα μεταπολεμικά χρόνια και τα ιστορικά γεγονότα που ακολούθησαν δεν επέτρεψαν στους ιστορικούς να ασχοληθούν με τον τόπο ταφής τού Αρσάκη. Ο χρόνος πέρασε. Η έρευνα στις ρουμανικές πηγές ήταν περιορισμένη. «Ο γέρων φθονερός και των έργων εχθρός και πάσης μνήμης», ο χρόνος, έκανε ανενόχλητος το έργο του.

Το 1999 μια ομάδα μαθητών και μαθητριών τού Αρσακείου πραγματοποίησε ταξίδι στη Ρουμανία. Όταν επισκέφθηκαν το νεκροταφείο, οι αρμόδιοι δήλωσαν ότι δεν υπάρχει ο τάφος τού Αποστόλου Αρσάκη, διότι είχε καταστραφεί από βομβαρδισμό. Έκτοτε όσοι εκπαιδευτικοί ή απόφοιτοι τού Αρσακείου προσπάθησαν να επισκεφθούν το νεκροταφείο έκαναν ακριβώς την ίδια διαπίστωση. Δεν υπήρχε πουθενά τάφος στο όνομα τού ευεργέτη και επικρατούσε μεγάλη αταξία σε κάποιες πτέρυγες τού νεκροταφείου.

Φαίνεται όμως ότι τα πράγματα άλλαξαν μετά την ένταξη τής Ρουμανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το γερμανικό κράτος ανέλαβε τη συντήρηση και την αποκατάσταση τού νεκροταφείου Βellu. Το έργο ολοκληρώθηκε και εγκαινιάστηκε επίσημα από τον πρέσβη της Γερμανίας το 2014. Παράλληλα, Γερμανοί επιστήμονες ανέλαβαν την εκπόνηση ενός ενημερωμένου τοπογραφικού χάρτη τού κοιμητηρίου, στον οποίο φαίνονται οι τομείς και τα ονόματα των οικογενειακών τάφων που βρίσκονται εκεί.[1] Ο νέος αυτός χάρτης βασίζεται σε έρευνα ειδικών και στα παλαιά αρχεία τού νεκροταφείου, όσα είχαν σωθεί. Είναι λεπτομερέστερος και αξιόπιστος και φυσικά δεν έχει καμία σχέση με τον παλαιότερο χάρτη, ο οποίος λόγω τού χρόνου είχε σχεδόν καταστραφεί.

Ο νέος τοπογραφικός χάρτης τού νεκροταφείου, όπου φαίνεται και ο τομέας 44. (Aρχείο Αρσακείου Ιωαννίνων)

Το καλοκαίρι τού 2022 ομάδα καθηγητών τού Αρσακείου Ιωαννίνων[2] επισκέφθηκαν τη Ρουμανία ακολουθώντας τα βήματα τού Αρσάκη. Αφού διαπίστωσαν, με βάση τον νέο πίνακα, ότι τάφος στο όνομα τής οικογενείας τού Αρσάκη δεν υπήρχε, συνέχισαν την αναζήτηση βασισμένοι στην πληροφορία που είχε δώσει ο Νικόλαος Τροχάνης, μεταφραστής τής Ελληνικής Πρεσβείας στο Βουκουρέστι, ότι η κόρη τού Αποστόλου Αρσάκη Ολυμπία[3] είχε μεταφέρει τα οστά τού ευεργέτη στον οικογενειακό τάφο των Λαχοβάρη.[4] Αποφάσισαν λοιπόν να αναζητήσουν τον τάφο των Λαχοβάρη στον τοπογραφικό πίνακα.

Ο ναός τού κοιμητηρίου κοντά στον τομέα 44 (Wikipedia)

Με βάση τον νέο πίνακα που τοποθέτησαν οι Γερμανοί ερευνητές, στον τομέα 44, έναν πολύ κεντρικό τομέα τού κοιμητηρίου, δίπλα στον κεντρικό ναό, αναφέρεται η ύπαρξη ταφικού μνημείου τής οικογενείας Λαχοβάρη. Κατά την επίσκεψη των καθηγητών στον τομέα 44 διαπίστωσαν ότι από τους 50 τάφους που ευρίσκονται εκεί οι 49 είναι καλοδιατηρημένοι και ταυτοποιημένοι (φέρουν το όνομα τής οικογένειας στην οποία ανήκουν). Ο 50ός τάφος είναι ένα μεγαλοπρεπές οικοδόμημα με κρύπτες, εντελώς κατεστραμμένο. Δεν αναφέρεται πουθενά το όνομα τής οικογένειας και είναι εμφανώς εγκαταλειμμένος. Διά της εις άτοπον απαγωγής είναι προφανές ότι ο τάφος τής οικογένειας Λαχοβάρη είναι το μοναδικό ανώνυμο ταφικό οικοδόμημα που βρίσκεται στον τομέα 44. Η θέση του σε κεντρικό σημείο τού νεκροταφείου, δίπλα στον κεντρικό ναό, σημαίνει ότι είναι από τους πρώτους τάφους τού νεκροταφείου, κάτι που χρονικά παραπέμπει στην εποχή που έζησε και πέθανε ο Απόστολος Αρσάκης. Είναι λοιπόν πιθανόν να βρισκόμαστε κοντά στον εντοπισμό τού τάφου που φιλοξενεί μέχρι σήμερα τα οστά τού μεγάλου ευεργέτη, εκεί που υπήρχε το άγαλμά του, έργο τού Stork[5].

Είθε στα χρόνια που θα ακολουθήσουν να αποδειχθεί ότι αυτό είναι αλήθεια και να αποδοθούν και τυπικά οι τιμές που αξίζουν σε αυτόν τον μεγάλο ευεργέτη. Γιατί οι ουσιαστικές τιμές αποδίδονται καθημερινά σε αυτόν μέσα στις τάξεις, στα θρανία 6 μεγάλων εκπαιδευτικών συγκροτημάτων στην Ελλάδα και την Αλβανία, με χαμόγελα των παιδιών, με τη δράση των αποφοίτων, με τον μόχθο των εκπαιδευτικών.

Είναι φυσικό για ανθρώπους σαν τον Αρσάκη να είναι «πάσα γη τάφος».

«Ο Γέρων φθονερός

και των έργων εχθρός,

[…]

ότε πλησιάση την γην όπου σας έχει,

θέλει αλλάξειν τον δρόμον του,

ο Χρόνος, το θαυμάσιον χώμα σεβάζων.»

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε σε στοιχεία από το βιβλίο «Αρσάκης» τού Δ. Μιχαλόπουλου, Filitti Georgeta - Penelea, “Apostol Arsaki - Un personaj uitat” Magazine istoric 1996, «Aποστόλου Αρσάκη έργα», Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία.
• Ευχαριστούμε τον κ. Π. Μαυρόγιαννη και την ομάδα των καθηγητών τού Αρσακείου Ιωαννίνων για τις πρόσφατες πληροφορίες αλλά και για το φωτογραφικό υλικό που έθεσαν στη διάθεσή μας.

[1] «O πρέσβης Cord Meier-Klodt και η σύζυγός του κ. Gladys Abankwa-Meier-Koldt εγκαινίασαν χθες ένα κοινό έργο, πίνακα πληροφοριών για τον χάρτη των τάφων διασημοτήτων στο νεκροταφείο Sherban-Voda (Bellu). Πρόκειται για ένα πολιτιστικό έργο που γεννήθηκε από το πάθος για τη μουσική τής διάσημης τραγουδίστριας Ioanna Radu (Ρουμανίδας τραγουδίστριας λαϊκής και ρομαντικής μουσικής, 1917-1990, που είχε τιμηθεί με πολλά βραβεία). Αναζητώντας τον τάφο της στο νεκροταφείο Bellou, διαπίστωσαν ότι ο τοπογραφικός χάρτης των ταφικών μνημείων ήταν υποβαθμισμένος και αόρατος. Αποφάσισαν λοιπόν να κάνουν αυτό το τελευταίο δώρο στην πόλη που τους φιλοξένησε επί τέσσερα χρόνια. Με τον νέο ενημερωμένο πίνακα οι επισκέπτες θα μπορούν να βρουν τους τάφους των ηρώων τους». Δημοσίευμα τής Γερμανικής πρεσβείας Βουκουρεστίου.

[2] Η ομάδα αποτελείτο από τον διευθυντή τού Αρσακείου Λυκείου Παύλο Μαυρόγιαννη και τους εκπαιδευτικούς Χαράλαμπο Αμπαξή, Ανδρέα Βαμβάκο, Αντώνιο Καναβούρα, Αλέξανδρο Γκόλια.

[3] Η κόρη τού Αποστόλου Αρσάκη Ολυμπία είχε παντρευτεί τον Εmanoil Lahovari, o οποίος κατείχε διάφορα δημόσια αξιώματα. Ήταν πρόεδρος τού Εφετείου το 1862. Είχαν αποκτήσει 3 παιδιά: τη Μαρία, τη Ζωή και τον Αλέξανδρο Εμμανουήλ Λαχοβάρη.

[4] Η οικογένεια Lahovari ήταν ελληνική με αριστοκρατικές ρίζες στη Βλαχία. Γενάρχης της ήταν ο Emanoil (Manolache), που εγκαταστάθηκε στη Βλαχία στο τέλος τού 18ου αιώνα.

[5] Σε πολλούς γειτονικούς τάφους υπάρχουν αγάλματα τού ίδιου γλύπτη. Φαίνεται ότι η βόμβα κτύπησε κυρίως τον τάφο τής οικογενείας Λαχοβάρη γι’ αυτό και υπέστη τόσο μεγάλη καταστροφή.