Η ιστορία ενός κτηρίου
Το «Αρσάκειο» στην οδό Μαιζώνος Δημαρχείο τής Πάτρας
Έχουν και τα κτήρια την ιστορία τους. Πολλοί την αγνοούν και σπεύδουν να τη διαγράψουν. Άλλοι πάλι τη σέβονται και προσπαθούν να την κρατήσουν ζωντανή. Κάτι τέτοιο έγινε και με το κτήριο τής οδού Μαιζώνος στην Πάτρα, όπου στεγαζόταν το Αρσάκειο Πατρών.
Το Αρσάκειο, νέο Δημαρχείο Πατρέων
Κτισμένο από τον Δήμο Πατρέων σε σχέδια τού Αναστασίου Μεταξά, όπως και το Αρσάκειο Ψυχικού, στο οικόπεδο που περιβάλλεται από τις οδούς Μαιζώνος, Κορίνθου, Παρθενάκου και Βιλελμίν, το κτήριο τού Αρσακείου Πατρών συνδέθηκε άρρηκτα με την ιστορία τής πόλης τα τελευταία 95 χρόνια. Όταν το 1925 κατέθετε τον θεμέλιο λίθο ο δήμαρχος Πατρέων Ιωάννης Βλάχος είπε: «Η κατάθεσις τού θεμελίου λίθου διά την απόκτηση ιδίου Μεγάρου προς αξιοπρεπή στέγαση τής μαθητιώσης θηλείας νεολαίας τής πόλης δικαιολογεί την χαράν και τον ενθουσιασμόν μας». Η ολοκλήρωση τής οικοδομής καθυστέρησε, με αποτέλεσμα το Αρσάκειο να εγκατασταθεί στο νέο κτήριο στις 21 Οκτωβρίου 1940 χωρίς ιδιαίτερη τελετή, γιατί αυτή θα γινόταν σε «καταλληλότερο χρόνο». Όμως «το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον». Η λαίλαπα τού Β΄ Παγκοσμίου πολέμου χτύπησε την Ελλάδα 7 ημέρες μετά. Την 28η Οκτωβρίου τα εχθρικά αεροπλάνα σκοτείνιασαν τον ουρανό τής πρωτεύουσας τής Αχαΐας και άρχισαν να βομβαρδίζουν ανελέητα την πόλη σπέρνοντας την καταστροφή και τον θάνατο.
Το κτήριο επιτάχθηκε και σε αυτό εγκαταστάθηκαν δημόσιες υπηρεσίες. Οι Γερμανοί το μετέτρεψαν σε νοσοκομείο τοποθετώντας το σήμα τού Ερυθρού Σταυρού στους εξωτερικούς τοίχους. Έτσι λειτούργησε μέχρι την αποχώρησή τους από την Ελλάδα. Το 1945 το κτήριο επεστράφη στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία σε άθλια κατάσταση. Ο Δήμος Πατρέων ανέλαβε να το ανακαινίσει και γρήγορα οι παιδικές φωνές και οι εφηβικές ανησυχίες γέμισαν ξανά το κτήριο, χαρίζοντάς του για μια ακόμα φορά τη ζωή που είχε χαθεί απότομα πριν από 5 χρόνια.
Τα επόμενα 59 χρόνια δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι στο κτήριο τής οδού Μαιζώνος χιλιάδες κορίτσια άνοιξαν τα μάτια τους στη γνώση και τη ζωή, καλλιέργησαν με ισορροπία τον νου και το σώμα τους, απέκτησαν παιδεία, λογοτεχνική μόρφωση και εφόδια, ώστε να γίνουν χρήσιμες στην κοινωνία. Και όταν η εκπαίδευση των δύο φύλων δεν είχε καμία διαφορά, το Σχολείο δέχθηκε και αγόρια συνεχίζοντας την πορεία του στον χώρο τής εκπαίδευσης. Οι δασκάλες που αποφοίτησαν από την Παιδαγωγική Ακαδημία, το πρώτο Ανώτερο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα στην Πάτρα (ιδρύθηκε το 1937), δίδαξαν τις νεότερες γενιές μεταλαμπαδεύοντας τη γνώση και τις αρχές τους. Η Αρσάκειος Παιδαγωγική Ακαδημία λειτούργησε στο κτήριο αυτό μέχρι το 1991, οπότε καταργήθηκαν όλες οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες διετούς φοιτήσεως.
Η είσοδος τής εκθέσεως "Οι μνήμες τού κτηρίου"
Μετά από έναν μεγάλο σεισμό, ο οποίος έπληξε το κτήριο όπου στεγαζόταν τότε το Δημαρχείο, άρχισε να τίθεται εκ νέου το θέμα τής μεταφοράς τού Δημαρχείου στο αλώβητο από τις δονήσεις τού Εγκέλαδου κτήριο τού Αρσακείου. Η διαφωνία-διαμάχη τού Δήμου Πατρέων με τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, ανάγκασε την τελευταία να εγκαταλείψει το ιστορικό κτήριο τής οδού Μαιζώνος και να μεταφερθεί σε ιδιόκτητο υπερσύγχρονο κτήριο στο Πλατάνι τού Ρίου. Το κτήριο τής οδού Μαιζώνος μπορεί να μην ήταν πια σχολείο, αλλά ήταν για όλους το «Παλαιό Αρσάκειο». Όσο κι αν δεν ακουγόταν το κουδούνι και οι φωνές των παιδιών, πολλές διερχόμενες κυρίες σταματούσαν το βήμα τους έξω από την καγκελόπορτα κοιτάζοντας με νοσταλγία τον χώρο και απομακρύνονταν βιαστικά προσπαθώντας να κρύψουν το δάκρυ τής συγκίνησης που είχε φτάσει στα μάτια τους. Ένα κτήριο μπορεί να αλλάξει χρήση, να σβηστεί από τους καταλόγους των σχολικών κτηρίων, αλλά τίποτα δεν μπορεί να το σβήσει από τη μνήμη και την καρδιά όσων πέρασαν μέσα σε αυτό τα παιδικά και τα εφηβικά τους χρόνια, τα ωραιότερα χρόνια τής ζωής τους. «Μέσα από το βάθος των καλών καιρών οι αγάπες μας συχνά μάς χαιρετάνε». Και τότε ακούμε «ιδανικές φωνές κι αγαπημένες» των δασκάλων και των συμμαθητών μας που «κάποτε μες στα όνειρά μας μάς μιλούνε, κάποτε μες στη σκέψη τες ακούει το μυαλό».
Ευτυχώς ο Δήμος Πατρέων κατάλαβε γρήγορα τη συναισθηματική φόρτιση τού κτηρίου και συναισθάνθηκε «τι συμπύκνωση πεθυμιάς και νοσταλγίας νιώθεις αναπνέοντας τον αέρα» ενός κτηρίου που είχε κτιστεί ως σύμβολο γνώσης και παιδείας. Γι’ αυτό και σεβάστηκε την ιστορία του. Ο δήμαρχος κ. Πελετίδης αποφάσισε να αναδείξει με μία φωτογραφική έκθεση την πορεία τού κτηρίου μέσα στον χρόνο. Και τώρα που στεγάζεται εκεί επισήμως το Δημαρχείο τής πόλης, η Δημοτική Αρχή το Σάββατο 18 Μαΐου 2024 προσκάλεσε και υποδέχθηκε όσους έζησαν στο Αρσάκειο Πατρών, μαθητές, μαθήτριες, εκπαιδευτικούς και άλλους εργαζομένους, για μια ξενάγηση στο ανακαινισμένο «Αρσάκειο» μετά την υποδειγματική ανάπλασή του. Μα πιο πολύ για να δουν τη μόνιμη φωτογραφική έκθεση που θα θυμίζει σε όλους το σχολείο τους.
Και ξαφνικά ο χρόνος γύρισε πίσω. Εκατοντάδες Πατρινοί και Πατρινές ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση, έδωσαν όλοι εκεί ένα ραντεβού συνάντησης και αναμνήσεων. Αγκαλιάστηκαν, συγκινήθηκαν, δάκρυσαν, είδαν τους παλιούς τους δασκάλους και αισθάνθηκαν για λίγο παιδιά. Η συναισθηματική μνήμη ήρθε και αγκάλιασε την ιστορική. Kαι οι εμβληματικές διευθύντριες του παρελθόντος, η Μαρία Ξύδη και η Περσεφόνη Παπαδοπούλου κοιτούσαν από τις φωτογραφίες τους τις νεότερες γενιές των αποφοίτων να αγκαλιάζονται συγκινημένοι στο κτήριο που κάποτε ήταν το σχολείο τους. Και η συγκίνηση μεταβαλλόταν σε χαμόγελο καθώς κοιτούσαν τις φωτογραφίες από τις Αρσακειάδες που, σοβαρές, φορώντας την επίσημη στολή τού Σχολείου και το καπέλο, λάμβαναν μέρος σε παρελάσεις ή πλαισίωναν τους καθηγητές τους σε σχολικές εκδρομές. Και το χαμόγελο μεγάλωνε περισσότερο όταν έβλεπαν τα παιδιά τού Δημοτικού να κάνουν γυμναστική στην ταράτσα. Και η αλήθεια είναι ότι ο μεγάλος και επίπεδος χώρος τής ταράτσας προσφερόταν για γυμναστική, αφού εκτός των άλλων επί σειρά ετών προστάτευε τις μαθήτριες από τα αναιδή βλέμματα, μια και τα γύρω κτήρια ήταν πιο χαμηλά από το Αρσάκειο. Ο tempora o mores!
Ο πρόεδρος τού Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων επί σειρά ετών κ. Χαράλαμπος Μπονάνος παρατηρεί στην εφημερίδα «Πολιτεία»: «Σήμερα που όλοι μας επιστρέψαμε αναζητώντας τα ίχνη των ριζωμένων αναμνήσεων, τις παραστάσεις μιας εποχής που οι αξίες στη βαθμολόγηση είχαν την προτεραιότητά τους, έχουμε αν μη τι άλλο τη βεβαιότητα ότι το βλέμμα μας θα στρέφεται με μελαγχολία σε ένα οικοδόμημα που κάποτε κυριαρχούσε η αξία τής μόρφωσης και όχι τής έκδοσης ενός πιστοποιητικού.»
Πρέπει όμως να παραδεχθούμε όλοι ότι η στάση τού Δήμου Πατρέων έριξε βάλσαμο στην ψυχή μας. Η γεμάτη ευαισθησία και σεβασμό προσέγγιση των υπευθύνων τού Δήμου και η συγκίνηση των παρευρισκόμενων αποτελεί τη δίκαιη και έμπρακτη αναγνώριση τού έργου των εκπαιδευτικών που εργάστηκαν στο Σχολείο και την επιβράβευση τής επιλογής που έκαναν οι γονείς των παιδιών να επενδύσουν στη σωστή και συγκροτημένη μόρφωση των παιδιών τους. Η μορφή τής Αρσακειάδας στο κτήριο τού Δημαρχείου με τη επιγραφή «Η μνήμη τού κτηρίου» δείχνει τον σεβασμό τού σήμερα στο χθες, αξία την οποία το Αρσάκειο δίδαξε και διδάσκει εδώ και 188 χρόνια.
Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Το Αρσάκειο Πατρών συνεχίζει την πορεία του στον χρόνο σε ένα σύγχρονο κτήριο στο Ρίο. Νέα παιδιά, νέες αναμνήσεις, νέα τεχνολογία, νέα εποχή. Όμως η ποιότητα τής παρεχόμενης παιδείας εξακολουθεί να είναι η ίδια. «Το κουδούνι ξανακτύπησε στο Παλιό Αρσάκειο» έγραφε ο συγκινητικός τίτλος τής πατρινής εφημερίδας «Πελοπόννησος». Διαβάζοντας τον πατρινό Τύπο το μυαλό μου πήγε στις αλλεπάλληλες προσπάθειες πολιτών τής Πάτρας το 1874 και το 1884 για την ίδρυση «Αρσακείου στην Πάτρα». Όμως τότε η ΦΕ έδινε προτεραιότητα στις παραμεθόριες περιοχές. Η τρίτη αίτηση, το 1891, με τη βοήθεια τού υπουργού Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Αχιλλέα Γεροκωστόπουλου, ευοδώθηκε και έτσι δημιουργήθηκε το Αρσάκειο Πατρών. Βλέποντας σήμερα τον σεβασμό των Πατρινών, τού δημάρχου και των άλλων αρχών τής πόλεως στο έργο τού Σχολείου και στο εμβληματικό του κτήριο, την αναγνώριση τής συμβολής του στην ιστορία τής πόλης, αισθάνομαι ότι ναι, η απόφαση τού 1891 ήταν σωστή και η δημιουργία τού Σχολείου άξιζε τις προσπάθειες και την αγάπη τόσων γενεών, εδώ και 132 χρόνια.
Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ
φιλόλογος - ιστορικός
