H μικρή διαμάχη της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας με τον Δήμο Αθηναίων το 1842

Όταν η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία προχώρησε στην ίδρυση τού πρώτου Αλληλοδιδακτικού Σχολείου και τού Διδασκαλείου Θηλέων στην Αθήνα, το Βασιλικό Διάταγμα τής 28ης Φεβρουαρίου 1834 περί ιδρύσεως Δημοτικών Σχολείων προέβλεπε μεταξύ άλλων:

1) την ίδρυση δημοτικών σχολείων από τους Δήμους

2) την ίδρυση από τους Δήμους 7ετούς δημοτικού σχολείου (για ηλικίες 5-12)

3) τα σχολεία των κοριτσιών θα ήταν χωριστά, όπου αυτό ήταν δυνατό,

4) η φοίτηση ήταν υποχρεωτική για τα παιδιά από 5 έως 12 ετών και προβλέπονταν ποινές για όσους δεν έστελναν τα παιδιά τους στο σχολείο.

Στην Αθήνα ο Δήμος Αθηναίων, μέχρι το 1837, δεν είχε προχωρήσει στην ίδρυση σχολείου θηλέων λόγω των πολλών εξόδων που απαιτούνταν προκειμένου να δημιουργηθούν οι σωστές υποδομές που θα μετέτρεπαν τη μικρή και κατεστραμμένη πόλη σε πρωτεύουσα ενός σύγχρονου κράτους.

Ο Ιωάννης Κοκκώνης, γνωρίζοντας τις δυσκολίες αυτές, στη Συνέλευση των μελών τής Φ.Ε. τής 31ης Ιανουαρίου 1837 μίλησε για πρώτη φορά για την ίδρυση, εκ μέρους τής Φ.Ε., Σχολείου Κορασίων: «Άλλον τρίτον σπουδαιότατον και ωφελιμώτατον, του οποίου όμως η καθ’ ολοκληρίαν εκτέλεσις υπερβαίνει κατά το παρόν τας δυνάμεις τής Εταιρείας, είναι η σύστασις σχολείου, προτύπου εις μαθήτευσιν και διάπλασιν διδασκαλισσών. Η Κυβέρνησις συντηρεί διδασκαλείον και υποτρόφους προς μόρφωσιν διδασκάλων ͘ ήτον άξιον τής Εταιρείας να φανή ότι συστήνει και διατηρεί και αυτή από μέρους των φιλομούσων πολιτών όμοιον κατάστημα προς μάθησιν και διάπλασιν διδασκαλισσών. Αύται δε διδασκόμεναι καταλλήλως θέλουν δυνηθή να διαδώσωσι τα στοιχειώδη και πρώτιστα μαθήματα εις το γυναικείον φύλον, το οποίον είναι το έτερον ήμισυ τής πολιτικής κοινωνίας, έχον τοσαύτην επιρροήν και εις την ανατροφήν τού όλου και εις την ηθικήν, την ιδιωτικήν και πολιτικήν.»

Το ιδρυτικό έγγραφο τής Φ.Ε. Φέρει την υπογραφή και τη σφραγίδα τού Όθωνα.

Βέβαια το Συμβούλιο «βλέπον ότι τοιούτον κατάστημα υπερβαίνει προς το παρόν τους πόρους τής Εταιρείας επεριωρίσθη μόνον εις το εξής: Αν ο Δήμος Αθηναίων συστήσει ενταύθα, ως γίνεται λόγος, σχολείον δημοτικόν διά τα κοράσια, η εταιρεία να βοηθήση 10 υποτρόφους νεάνιδας, αίτινες θέλουν υποχρεωθεί να διδάξωσι έπειτα εις διάφορα μέρη τού Βασιλείου. Αν δε ο Δήμος Αθηναίων λάβη κατ΄ αρχάς χρείαν βοηθείας εις σύστασιν τοιούτου σχολείου να βοηθήση και η Εταιρεία ανάλογον τινά των εις τούτο το κεφάλαιον διωρισμένων πόρων.»

Φαίνεται ότι ο Ι. Κοκκώνης κατόρθωσε να έρθει σε συνεννόηση με τον Δήμο Αθηναίων, ο οποίος αποδέχθηκε να δώσει ένα ποσοστό τού ενοικίου των κτηρίων. Έτσι το «Σχολείο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας» εγκαινιάστηκε τον Ιούνιο τού 1937, παρά τη διαφωνία που είχαν διατυπώσει κάποια μέλη τής Φ.Ε., μεταξύ των οποίων ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, ο οποίος αποχώρησε από τη Φ.Ε. λέγοντας ότι η δημιουργία σχολείου θηλέων ήταν υποχρέωση τού κράτους και όχι τής Φ.Ε.

Ο Ιωάννης Κοκκώνης, ο οποίος δεν ήταν διατεθειμένος να δεχθεί εμπόδιο στην ίδρυση Παρθεναγωγείου από τη Φ.Ε. Για τον λόγο αυτό επέμενε να έρθει σε συνεννόηση με τον Δήμο Αθηναίων.

Φαίνεται πάντως ότι ο Δήμος Αθηναίων δεν ήταν τόσο τακτικός στις υποχρεώσεις του προς τη Φ.Ε. Στη Συνέλευση των μελών τής Φ.Ε. τής 17ης Μαΐου 1842 ο πρόεδρος Ανδρέας Μεταξάς αναγκάστηκε να θέσει το θέμα: «Το Αλληλοδιδακτικόν Σχολείον εάν πρέπει να διατηρείται δαπάνη τής Εταιρείας, αφού ο Δήμος των Αθηναίων αρνείται την υποσχεθείσα συνδρομήν». Τον λόγο τότε έλαβε ο δήμαρχος Αθηναίων και μέλος τής Φ.Ε. Ανάργυρος Πετράκης, ο οποίος υποσχέθηκε ότι πολύ σύντομα ο Δήμος θα είναι σε θέση να εξοφλήσει το χρέος τής «παρελθούσης εξαμηνίας». Για την επόμενη όμως εξαμηνία δεν μπορούσε να υποσχεθεί κάτι, γιατί το Δημοτικό Συμβούλιο δεν είχε αποφασίσει τη συνέχιση τής πληρωμής.

Στη συνέχεια τον λόγο πήραν ο Γεώργιος Γεννάδιος και ο Νεόφυτος Βάμβας, οι οποίοι μίλησαν για την εκπαίδευση των κορασίων και τον θετικό αντίκτυπο που έχει στην κοινωνία. Τόνισαν ότι η παιδεία αποτελεί ιερή υποχρέωση τού Δήμου Αθηναίων προς τα τέκνα του και δεν υπάρχει μεγαλύτερη και πλέον κατεπείγουσα ανάγκη από την εκπαίδευση των νέων παιδιών, γιατί αποτελεί βάση για τη βελτίωση και την ευδαιμονία τής κοινωνίας. Μάλιστα είπαν ότι από την πρωτεύουσα τού κράτους πρέπει να εκπέμπονται τα καλύτερα μηνύματα προς την υπόλοιπη χώρα και τους δήμους της. Ο Δήμος Αθηναίων είναι ο ευπορότερος και δεν μπορεί να αρνείται κάτι το οποίο οίκοθεν νοείται ότι πρέπει να πράξει.

Ο Ν. Βάμβας μάλιστα συμπλήρωσε ότι δεν πρέπει να ακουστεί στην Ελλάδα αλλά και την Ευρώπη ότι ο Δήμος των Αθηναίων αμελεί την αγωγήν των τέκνων αυτού, επειδή δεν μπορεί να εξοικονομήσει χρήματα από τα άλλα κατεπείγοντα έξοδά του.

Ο δήμαρχος ζήτησε εκ νέου τον λόγο, όχι ως δήμαρχος αλλά ως πολίτης και μέλος τής Φ.Ε., και δήλωσε ότι ο Δήμος «είναι τω όντι εις μεγάλας δυσκολίας και ότι ξοδεύει περίπου 15.000 δρχ. σε Δημοτικά Σχολεία αρρένων.»

Ο Τριανταφύλλης παρατήρησε ότι στη Σύρα[1] ξοδεύουν για τη συντήρηση των σχολείων 56.000 δρχ. και δεν συγκρίνονται τα έσοδα των 2 Δήμων.

Ο Ν. Βάμβας συμπλήρωσε ότι στην Ευρώπη πολλοί φιλέλληνες εκτιμούν τις αρετές των αρχαίων Ελλήνων και ενθαρρύνουν τους σπουδάζοντες Έλληνες να γίνουν άξιοι των προγόνων τους. Οι Αθηναίοι στην αρχαιότητα εκαυχώντο ότι η πόλις τους είχε το μέγιστο αγαθό τής παιδείας .

Ο Γενικός Γραμματέας Σίμος πρότεινε στη Συνέλευση οι απόψεις τού Γ. Γεννάδιου και τού Ν. Βάμβα να θεωρηθεί ότι εκφράζουν τη Συνέλευση. Η πρόταση εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση.

Τότε πήρε τον λόγο ο Δρόσος και είπε ότι ο Δήμος Αθηναίων δεν είναι και ο πιο φτωχός, επομένως δεν έχει ανάγκη βοηθείας. Ζήτησε λοιπόν να εξουσιοδοτήσει η Γενική Συνέλευση το Διοικητικό Συμβούλιο να διαλύσει το Αλληλοδιδακτικό εάν ο Δήμος αρνηθεί να πληρώσει.

Το ιδιόκτητο Σχολείο τής Φ.Ε. από γκραβούρα τής εποχής

Ο λόγος περί διαλύσεως τού Αλληλοδιδακτικού[2] Σχολείου γινόταν κυρίως διότι εκ τού Νόμου το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο Θηλέων έπρεπε να οργανωθεί και να συντηρείται από τον Δήμο. Στην Αθήνα, επειδή υπήρχαν ιδιωτικά σχολεία όπως τού Χιλλ κ.ά., ο Δήμος αμέλησε το θέμα. Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία λειτουργούσε 2 σχολεία: το Αλληλοδιδακτικό και το Διδασκαλείο. Δίδακτρα εισέπραττε μόνο από το Διδασκαλείο, ενώ η φοίτηση στο Αλληλοδιδακτικό ήταν δωρεάν. Το Δ.Σ. τής Φιλεκπαιδευτικής δεν ήθελε να φτάσει σε ακραίες λύσεις, επειδή γνώριζε τη χρησιμότητα τού Αλληλοδιδακτικού για την πρακτική εξάσκηση των υποψηφίων διδασκαλισσών, αλλά και την αύξηση του αριθμού των μορφωμένων κοριτσιών που θα ήθελαν να γίνουν δασκάλες. Έτσι προσπάθησε να έρθει σε συνεννόηση με τον Δήμο, προκειμένου να καταβάλει εκείνος μέρος τού ενοικίου των οικιών που στέγαζαν το Σχολείο τής Φ.Ε., ενώ παράλληλα το Δ.Σ. τής Φ.Ε. δεχόταν υπότροφες μαθήτριες τού Δήμου Αθηναίων, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στους δημάρχους να βοηθήσουν τους δημότες τους.

Η συνεργασία αυτή μεταξύ τού Σχολείου και τού Δήμου Αθηναίων συνεχίστηκε για πολλά χρόνια, ακόμα και όταν τα Σχολεία στεγάζονταν στο ιδιόκτητο κτήριο τής Πανεπιστημίου. Η Φ.Ε. φρόντιζε να έχει περισσότερο φως αλλά και νερό, που ήταν απαραίτητο για την καθαριότητα τού κτηρίου και των εσωτερικών μαθητριών. Και πάντα το πετύχαινε, δεχόμενη μαθήτριες υπότροφες τού Δήμου Αθηναίων στο Σχολείο της.

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε σε Πρακτικά των Γενικών Συνελεύσεων τής Φ.Ε.

[1] Είναι γεγονός ότι η Σύρος ακόμα και πριν ξεσπάσει η Ελληνική επανάσταση ήταν μεγάλο εμπορικό κέντρο, με πολλά σχολεία αρρένων και θηλέων, και το πολιτιστικό κέντρο των νησιών τού Αιγαίου.

[2] Τού σημερινού Δημοτικού σχολείου. Ονομαζόταν Αλληλοδιδακτικό από το όνομα τής μεθόδου που εφαρμοζόταν για την εκπαίδευση των παιδιών.