Η ενίσχυση τής δημόσιας εκπαίδευσης βασικός στόχος τής Φ.Ε.

Mε το διάταγμα «Περί τού σχηματισμού και τής αρμοδιότητος τής επί των Εκκλησιαστικών και τής Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Γραμματεία τής Επικρατείας» τού Απριλίου τού 1833 ιδρύθηκε το πρώτο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων τού νεοσύστατου ελληνικού κράτους από την Αντιβασιλεία και την κυβέρνηση τού Σπυρίδωνος Τρικούπη. Πρώτος γραμματέας τής Επικρατείας, δηλ. υπουργός, διορίστηκε ο Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός. Όταν η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στην Αθήνα το «Υπουργείο Παιδείας» τής εποχής στεγάστηκε στην οικία Βενθύλου στού Ψυρρή. Από το 1846 η «Γραμματεία» μετονομάσθηκε σε Υπουργείο επί των Εκκλησιαστικών και τής Δημοσίας Εκπαιδεύσεως.

Ο Ιωάννης Κοκκώνης, ο εμπνευστής τής ίδρυσης τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, συνέδεσε το όνομά του με την εξέλιξη τής παιδείας στην Ελλάδα, από τα χρόνια τού Καποδίστρια έως και το τέλος τής βασιλείας τού Όθωνος. Διετέλεσε Έφορος Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, αλλά και διευθυντής τού Βασιλικού Διδασκαλείου και επιθεωρητής των Δημοτικών Σχολείων από το 1836. Αντικατέστησε στη θέση αυτή τον Βαυαρό Λουδοβίκο Κορκ και αποδύθηκε σε αγώνα για την εκπαίδευση και τη συγγραφή διδακτικών βιβλίων: αλφαβηταρίων, εγχειριδίων και τού οδηγού τής αλληλοδιδακτικής, ο οποίος υπήρξε το άλφα και το ωμέγα τής ελληνικής εκπαιδευτικής ζωής επί πολλές δεκαετίες.

Ο Ηλίας Κοκκώνης, 

Σαρξ εκ τής σαρκός τής δημοσίας εκπαίδευσης, ο Κοκκώνης γνώριζε πολύ καλά τις οικονομικές δυνατότητες τού ελληνικού κράτους και γι’ αυτό σκέφτηκε, διά τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, να βοηθήσει με κάθε τρόπο την εκπαίδευση τού τόπου. Ένας δημόσιος υπάλληλος καριέρας, λοιπόν, προσέφυγε στην ιδιωτική πρωτοβουλία για το καλό τού τόπου. Γνώριζε ότι το ελληνικό κράτος, αναθέτοντας στους φτωχούς Δήμους την ίδρυση σχολείων θηλέων για την «εκπαίδευσιν των κορασίων» την παρέπεμπε "εις τας ελληνικάς καλένδας". Οι Δήμοι ήταν οικονομικώς αδύνατον να προχωρήσουν σε τέτοιες πρωτοβουλίες. Παράλληλα ο Κοκκώνης, ως θρησκευόμενος άνθρωπος, έβλεπε με καχυποψία τις πρωτοβουλίες που έπαιρναν Αγγλικανοί ιεραπόστολοι για τη δημιουργία σχολείων θηλέων, επωφελούμενοι από την αδυναμία τού κράτους να τα οργανώσει. Γι’ αυτό και σχεδόν αμέσως μετά την ίδρυση τής Φ.Ε. έσπευσε να ιδρύσει ένα σχολείο θηλέων με οικοτροφείο, όπου θα φοιτούσαν όχι μόνο κόρες εύπορων οικογενειών αλλά κυρίως υπότροφες κοπέλες από την επαρχία ή τις ελληνικές κοινότητες. Όσο κι αν ακούγεται αντιφατικό, η πρωτοβουλία τής ίδρυσης μιας ιδιωτικής εταιρείας έφερε πιο κοντά τις φτωχές κοπέλες στη μόρφωση.

Στη Β΄ Γενική Συνέλευση των μελών τής Φ.Ε., στις 31 Ιανουαρίου 1837, ο Ιωάννης Κοκκώνης είπε στα μέλη: «Δεν δυνάμεθα Κύριοι, να μην ομολογήσωμεν ειλικρινώς και απαθώς εξετάζοντες το πράγμα, ότι η κυβέρνησις εβοήθησε και βοηθεί όλαις δυνάμεσι την εξάπλωσιν τής Δημοτικής Εκπαιδεύσεως. Εις όλα τα υπάρχοντα σχολεία χορηγεί τα προς διδασκαλίαν αναγκαία˙ παραχωρεί εθνικά κτήματα ή καταστήματα εις ανέγερσιν σχολείων˙ φροντίζει περί μαθητεύσεως και μορφώσεως των διδασκάλων και μισθοδοτεί τους περισσοτέρους των διδασκόντων. Μεταξύ 113 υπαρχόντων ήδη τακτικών δημοτικών σχολείων μόνα 24 είναι δημοσυντήρητα και 17 ιδιοσυντήρητα. Όσον από μέρους τής Κυβερνήσεως ως προς τούτο δεν δύναται τις νομίζω να απαιτήση ευλόγως πλειότερα στοχαζόμενος και τας λοιπάς ανάγκας τού έθνους˙ μένει και εις τους πολίτας να συμβοηθήσωσι προς τον αυτόν σκοπόν το μέρος των. Αλλ’ η εσφαλμένη ιδέα των πολλών ότι η κυβέρνησις χρεωστεί να συντηρεί δι’ εξόδων της και αυτά τα πρώτα στοιχειώδη σχολεία, φέρει εις παντελή αδιαφορία τας κοινότητας˙ ώστε και πολλά ολίγοι άνδρες φιλόμουσοι εκ των προυχόντων, ευρίσκωνται φιλοτιμούμενοι ν’ αποφασίσωσι την από κοινών εξόδων χορήγησιν 4 ή 5 δραχμών κατά μήνα, προς διατήρησιν τού υλικού τού σχολείου των.». Το Δ.Σ. τής Φ.Ε. αποφάσισε να βοηθήσει οικονομικά τους αποδεδειγμένα φτωχούς δήμους, ώστε να διατηρούν το εκπαιδευτικό υλικό. Και παράλληλα αποφάσισε να δώσει ένα οικονομικό κίνητρο στους δασκάλους, κυρίως αυτούς που «κατά τας δημοσίους εξετάσεις, ότι προήξαν πραγματικώς τους μαθητάς των εις τα διάφορα τής δημοτικής εκπαιδεύσεως μαθήματα». Γιατί είναι γεγονός ότι οι ηρωικοί δάσκαλοι, εκτός από τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης, είχαν να αντιμετωπίσουν και την παντελή αδιαφορία των κατοίκων για την εκπαίδευση των τέκνων τους.

Στην Έκθεση τού Ι. Κοκκώνη κατά τη Γενική Συνέλευση των μελών τής Φ.Ε. τής 30ής Ιανουαρίου 1838, διαβάζουμε: «Προς ενίσχυσιν των δημοδιδασκάλων κατά την έγκρισιν τής συνελεύσεως αποφάσισε το Διοικητικόν Συμβούλιον 250 δρχ. διά 8 βραβεία, 4 πρώτης και 4 δευτέρας τάξεως. Συγγράμματα διαφόρων προπατόρων μας και άλλα βιβλία χρήσιμα εις τους δημοδιδασκάλους, χρυσόδετα, και φέροντα επιγραφήν ʺΦιλεκπαιδευτική Εταιρείαʺ. Βραβείον Α΄ τάξεως ή Β΄ τάξεως διωρίσθησαν δι’ έκαστον βραβείον. Ανήγγειλε δε ταύτα το Συμβούλιον εις την επί των εκκλησιαστικών και τής δημοσίου εκπαιδεύσεως γραμματείαν και παρεκάλεσε να δοθώσιν εις τους δημοδιδασκάλους εκείνους, όσοι κατά τας εξαμηνιαίας εξετάσεις του 1837 έτους, έδειξαν μαθητάς περισσοτέρους εις περισσότερα μαθήματα προοδεύσαντες. Η Γραμματεία απεδέχθη μετά επαίνων και πολλής ευχαριστήσεως την πράξιν ταύτην τής Εταιρείας και ανήγγειλε ως αξίους να λάβωσι τα μεν τής πρώτης τάξεως οι εξής: Ο επαρχιακός δημοδιδάσκαλος Άργους Κ.Ν. Φανδαρίδης, ο επαρχιακός δημοδιδάσκαλος Ναυπλίας Κ.Δ. Ιωαννόπουλος, ο Νομάρχης δημοδιδάσκαλος Χαλκίδος Κ.Ν. Μαγνής και ο επαρχιακός διδάσκαλος Καλαμών Κ.Γ. Καλλίτσης˙ τα δε τ;hς Β΄ τάξεως ο δημοδιδάσκαλος Αταλάντης Κ. Χριστοφόρος Αλεξάνδρου, ο τής Πάρου Ν. Ψαραύτης, ο τής Κυπαρισσίας Σ. Πετσοπούλης και ο επαρχιακός δημοδιδάσκαλος Παλαιών Πατρών Κωνσταντίνος Μπογιατζόγλους. Όλα διενεμήθησαν διά τής αυτής Γραμματείας εις τους άνω ειρημένους Δημοδιδασκάλους.».

Παράλληλα η Φ.Ε. έδωσε «συνδρομή χρηματική προς τον πολλαπλασιασμόν των σχολείων, […] μόνον εις το νεοσυστηνόμενον εις Παταλίδιον, όπου συνοικίζονται τινές οικογένειαι Σπαρτιατών εκ τής Λακωνίας. Η περί βοηθείας αίτησις αύτη προς σύστασιν σχολείου διευθύνθη και εσυστήθη εις την Εταιρείαν παρά τής Γραμματείας τής Δημοσίου Εκπαιδεύσεως˙ το δε συμβούλιον απεφάσισεν να χορηγήση 100 δρχ. βοήθειαν εις κατασκευήν τού υλικού τού σχολείου, αίτινες και εδόθησαν.».

Αυτή την παράλληλη ενίσχυση τού Σχολείου τής Εταιρείας αλλά και των δημοσίων σχολείων τη βλέπουμε πολύ έντονη όσο διάστημα ο Ι. Κοκκώνης παρέμεινε στο Δ.Σ. τής Φ.Ε.

Το 1840, τον τέταρτο χρόνο από την ίδρυση τής Φ.Ε., κατά τις αρχαιρεσίες για την ανάδειξη νέου Δ.Σ. που διεξήχθησαν στις 21 Ιανουαρίου, δύο εκ των βασικών ιδρυτών τής Φ.Ε., ο Ι. Κοκκώνης και ο Γ. Γεννάδιος δεν επανεξελέγησαν. Παρέμειναν βέβαια ως μέλη στη Φ.Ε. και λάμβαναν ενεργό μέρος στις Γενικές Συνελεύσεις. Τα επόμενα χρόνια θα συνεχιστεί η συνεργασία τής Φ.Ε. με το ελληνικό κράτος, αλλά και η ίδρυση νέων σχολείων θηλέων (στην Κέρκυρα, τη Λάρισα και την Πάτρα), αλλά και αλληλοδιδακτικών σχολείων σε διαφόρους Δήμους τής χώρας όπου οι κάτοικοι μιλούσαν στην καθημερινότητά τους κυρίως Αρβανίτικα. Όσο γι’ αυτούς που έλεγαν ότι η ίδρυση σχολείων θηλέων ήταν θέμα τού κράτους (όπως υποστήριζε ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής) απεδείχθη ότι η μεγαλύτερη βοήθεια που η Φιλεκπαιδευτική προσέφερε στο κράτος ήταν η ενίσχυση και η οργάνωση τής «εκπαίδευσης των κορασίων».

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

• Το κείμενο βασίστηκε στα Πρακτικά των Γενικών Συνελεύσεων τής Φ.Ε.