Εκτύπωση
Κατηγορία: Μικρασιατικά
Εμφανίσεις: 4307

Ο Σύλλογος Μικρασιατών «Ανατολή» και η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία

 

Στις 6 Νοεμβρίου 1891 ιδρύθηκε στην Αθήνα από Μικρασιάτες τής Αθήνας και τού Πειραιά ο Σύλλογος Μικρασιατών «Ανατολή», με στόχο να στηρίξει τον Μικρασιατικό Ελληνισμό. Τα μέλη τού Συλλόγου ήταν κυρίως Μικρασιάτες φοιτητές και διανοούμενοι. Μεταξύ αυτών ήταν ο Μαργαρίτης Ευαγγελίδης (για περισσότερες πληροφορίες πατήστε εδώ) από την Κύζικο και ο Παύλος Καρολίδης από την Καππαδοκία, οι οποίοι ήταν τότε υφηγητές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και αργότερα έγιναν καθηγητές. Άλλο εξέχον μέλος τού Συλλόγου ήταν ο Γεώργιος Πασχαλίδης από τo Ορτάκιοϊ τής Βιθυνίας, που είχε σπουδάσει Φαρμακευτική στο Πανεπιστήμιο ’Αθηνών και από φοιτητής είχε δείξει ενδιαφέρον για την επίλυση των σοβαρών προβλημάτων τού Μικρασιατικού Ελληνισμού.

Επιδίωξη τού Συλλόγου ήταν να καταστήσουν ποιοτικότερη και επωφελέστερη την εκπαίδευση στον μικρασιατικό χώρο.

Σύμφωνα με τον Κανονισμό τού Συλλόγου στόχος του ήταν:

Α) Η προβολή τής ενότητας τού Μικρασιατικού Ελληνισμού.

Β) Η ενίσχυση τής μόρφωσης και τής σχολικής παιδείας των Ελλήνων και στις πλέον απόμακρες περιοχές τής Μικράς Ασίας.

Γ) Η ιστορική και πραγματολογική μελέτη τής Μικράς Ασίας και η προσπάθεια ικανοποίησης των αναγκών της.

Δ) Η διανοητική και η ηθική ανάπτυξη των μελών τού Συλλόγου με αναγνώσματα.

Για τον λόγο αυτό ιδρύθηκε βιβλιοθήκη και αναγνωστήριο και ξεκίνησε η έκδοση περιοδικού για την εξυπηρέτηση των επιστημονικών στόχων του.

anatolh katast

Το καταστατικό του Συλλόγου Μικρασιατών Ανατολή . (Από  το αρχειο της Εστίας Νέας Σμύρνης)

Η Βιβλιοθήκη που οργάνωσε ο Σύλλογος λειτουργούσε ως δανειστική. Εκτός των βιβλίων που αγόραζε ο Σύλλογος δεχόταν και δωρεές. Με σκοπό δε να διευθετηθούν θέματα τής Βιβλιοθήκης και τού Αναγνωστηρίου, ο έφορος Γεώργιος Ασκητόπουλος συνέταξε στις 4 Οκτωβρίου 1898 «Οργανισμό» σχετικά με τα καθήκοντα τού Εφόρου, την τήρηση ιδιαίτερου καταλόγου βιβλίων που δωρίζονταν στην Βιβλιοθήκη, την τήρηση καταλόγου των εισερχόμενων περιοδικών και εφημερίδων, τον τρόπο δανεισμού, τις κυρώσεις που συνεπαγόταν η απώλεια συγγράμματος, την απαγόρευση δανεισμού των λεξικών, των σπανιότατων και πολυτελών φιλολογικών και επιστημονικών συγγραμμάτων και των εκδόσεων τού «Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως».

Το περιοδικό τού Συλλόγου ονομάστηκε «Ξενοφάνης», προς τιμήν τού Ξενοφάνη τού Κολοφώνιου, αφού η στροφή στο αρχαιοελληνικό παρελθόν ήταν συνήθης πρακτική τής εποχής, για την απόδειξη τής συνέχειας τού έθνους. Το περιοδικό εκδιδόταν σε τεύχη αρχικά κάθε μήνα και αργότερα ανά δίμηνο, λόγω οικονομικών δυσκολιών. Από το 1896 μέχρι και το 1910 εκδόθηκαν 7 τόμοι. Επρόκειτο για περιοδικό ποικίλης ύλης. Περιελάμβανε αρχαιολογικές και ιστορικές μελέτες, βιογραφίες για αρχαίους και σύγχρονους, κείμενα γεωγραφικά, οδοιπορικά και τοπογραφικά, παιδαγωγικά, θρησκευτικά, άρθρα για τους αγώνες εναντίον τής ξένης προπαγάνδας, γλωσσικές, λαογραφικές μελέτες, φιλολογικές και φιλοσοφικές πραγματείες, κείμενα που αναφέρονταν στην μουσική, κυρίως στα δημώδη άσματα, ηθογραφικές μελέτες, περιηγητικές εντυπώσεις, βιβλιοκρισίες καθώς και διάφορες ειδήσεις σχετικές με τον Σύλλογο, με άλλους συλλόγους, αλλά και ειδήσεις σχετικά με την κοινωνική, την θρησκευτική και την εκπαιδευτική ζωή των Ελληνορθοδόξων τής Μικράς Ασίας, καθώς και ενημερώσεις για δωρεές σε κοινότητες τής Μικράς Ασίας.

xenofanis (1)

Το περιοδικό «Ξενοφάνης», του Συλλόγου Μικρασιατών «Ανατολή» . (Από  το αρχείο της Εστίας Νεας Σμύρνης)

Tον Σύλλογο διοικούσε 12μελές Συμβούλιο. Πρώτος πρόεδρος εξελέγη ο Μαργαρίτης Ευαγγελίδης, καθηγητής τής Ιστορίας τής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά και στο Αρσάκειο. Παρέμεινε στην θέση αυτή για 34 έτη, από το 1891 ώς το 1925. Γεννημένος στην Μηχανιώνα τής Κυζίκου το 1850, τόνιζε πάντα στις ομιλίες του ότι σκοπός τής «Ανατολής» ήταν «η εμπέδωσις τής Ορθοδοξίας» και «η διάδοσις των ελληνικών γραμμάτων εν τη Μικρά Ασία». Τα οικονομικά τού Συλλόγου στηρίζονταν στις συνδρομές των μελών, τακτικών και αντεπιστελλόντων, και στις συνδρομές για το περιοδικό «Ξενοφάνης». Υπήρχαν και έκτακτα έσοδα από την πώληση βιβλίων που εξέδιδε ο Σύλλογος, ενισχύσεις από Τράπεζες, τον Δήμο Αθηναίων, το Πανεπιστήμιο, τον «Σύλλογο προς διάδοσιν των ελληνικών γραμμάτων», επιχορηγήσεις τού ελληνικού κράτους, καθώς και προσφορές δωρητών, ευεργετών και μεγάλων ευεργετών.

Ο Σύλλογος «Ανατολή» έδρασε ουσιαστικά μέχρι το 1939, αν και τυπικά διατηρήθηκε ώς το 1949. Βίωσε και διαχειρίστηκε μεγάλα γεγονότα: την εμφάνιση τού κινήματος των Νεοτούρκων, τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, την Μικρασιατική εκστρατεία, την Καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών. Μετά τα γεγονότα τού 1922, εκ των πραγμάτων, ο Σύλλογος έθεσε στόχο την τακτοποίηση και την εκπαίδευση των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα και στις γύρω περιοχές. Ο Κανονισμός τού Συλλόγου άλλαζε ή συμπληρωνόταν κάθε δύο, τρία ή πέντε χρόνια, ώστε να ανταποκρίνεται στις αλλαγές στο πολιτικό και το κοινωνικό γίγνεσθαι τόσο τής Ελλάδας όσο και τής Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Όπως είναι φυσικό, ο Σύλλογος διαχειρίστηκε σπουδαίας σημασίας ζητήματα που αποτελούσαν προϋπόθεση για την επιβίωση των Ελλήνων τής Μικράς Ασίας, όπως είναι η Παιδεία. Πολλές ελληνικές κοινότητες τής Μικράς Ασίας, και μάλιστα τής Βιθυνίας, είχαν γίνει τουρκόφωνες ή αρμενόφωνες. Για να αντιμετωπιστεί δραστικά το φαινόμενο έπρεπε τα κοινοτικά σχολεία να στελεχωθούν με δασκάλους που θα μορφώνονταν σε επίλεκτα διδασκαλεία τού Ελληνισμού. Η «Ανατολή» προσέφερε υποτροφίες σε νέους που είχαν διακριθεί στα γράμματα και κατάγονταν από τις κοινότητες αυτές, προκειμένου να σπουδάσουν στην Ελλάδα αρκεί να επέστρεφαν στην πατρίδα τους μετά την ολοκλήρωση των σπουδών τους. Οι υπότροφοι τής «Ανατολής» διορίζονταν από τις κοινότητες στα σχολεία με αξιοπρεπή μισθό προκειμένου να διδάξουν την ελληνική γλώσσα. Σκοπός και επιθυμία ήταν ο ελληνικός πολιτισμός να μην εξαφανιστεί από τις πανάρχαιες κοιτίδες του.

Για να επιτύχει τον στόχο του ο Μαργαρίτης Ευαγγελίδης και ο Σύλλογος «Ανατολή» επιδίωξαν και πέτυχαν συνεργασία με την Ριζάρειο Ιερατική Σχολή, το Ομήρειο Παρθεναγωγείο στην Σμύρνη και το Αρσάκειο Παρθεναγωγείο για την εκπαίδευση υποτρόφων τού Συλλόγου, οι οποίοι αργότερα, ως απόφοιτοι, θα δίδασκαν στις ελληνικές κοινότητες τής Μικράς Ασίας. Η παροχή ποιοτικής ελληνοπρεπούς εκπαίδευσης στους νέους των μικρασιατικών κοινοτήτων θα συντελούσε στην κοινωνική και την οικονομική πρόοδο τού Ελληνισμού τής Μικράς Ασίας. Παράλληλα θα αποτελούσε τροχοπέδη στις ενέργειες των προσηλυτιστών, που εμφανίζονταν αδιακρίτως σε όλες τις επαρχίες τής Μικράς Ασίας, κυρίως όμως στις μη ελληνόφωνες και σε όσες παρουσίαζαν φανερά τα σημάδια τής απουσίας οργανωμένου εκπαιδευτικού συστήματος. Για την κάλυψη των εκπαιδευτικών κενών στην Μικρά Ασία δεν αρκούσε η προσφορά υποτροφιών. Γι’ αυτό η «Ανατολή» προχώρησε, το 1900, στην ίδρυση τού «Ιεροδιδασκαλείου τής Αποκαλύψεως» στην Πάτμο. Σκοπός τού Ιεροδιδασκαλείου ήταν να προετοιμάσει δασκάλους έμπειρους στις νέες παιδαγωγικές μεθόδους και μελλοντικούς ιερείς. Το 1906 το «Ιεροδιδασκαλείον» μεταφέρθηκε στην Σάμο. Το αυτόνομο καθεστώς τής Σάμου ήταν καταλληλότερο για μια τέτοια σχολή. Η σύμβαση μεταφοράς τού Ιεροδιδασκαλειου υπεγράφη μεταξύ τού Δημοσίου τής Σάμου, εκπροσωπουμένου από τον Θεμιστοκλή Σοφούλη, και τού Συλλόγου «Ανατολή», εκπροσωπουμένου από τον Μαργαρίτη Ευαγγελίδη. Ο Σύλλογος προχώρησε ακόμα στην ίδρυση Διδασκαλείου Νηπιαγωγών στα Φλαβιανά (Ζιντζίντερε) τής Καππαδοκίας το 1911. Αφού εξασφάλισε δωρεές από θρησκευτικούς, εκπαιδευτικούς και κρατικούς φορείς, συνεργάστηκε στενά με άλλους συλλόγους και είχε εκτενή αλληλογραφία με τις κοινοτικές και τις θρησκευτικές αρχές των μικρασιατικών κοινοτήτων, με Έλληνες τού εξωτερικού και πρώην υποτρόφους τού Συλλόγου, στην προσπάθειά του να αναδείξει τον Σύλλογο σε μείζονα παράγοντα τής εκπαίδευσης στην Μικρά Ασία.

Σε αυτό το πλαίσιο ο Σύλλογος ίδρυσε και δύο παραρτήματα: στο Κάιρο το 1905 και στην Αλεξάνδρεια τον Φεβρουάριο τού 1906. Τα παραρτήματα συνεργάζονταν στενά με τον κεντρικό Σύλλογο και ανέπτυξαν εκπαιδευτική και φιλανθρωπική δράση. Μετά από μία περίοδο μειωμένης δραστηριότητας, το 1918 τα δύο αυτά παραρτήματα συγχωνεύθηκαν με τον Ελληνικό Μικρασιατικό Σύνδεσμο «Η Μικρά Ασία».

Επίσης, για να αντιμετωπίσει την θρησκευτική προπαγάνδα ξένων ιεραποστόλων ο Σύλλογος «Ανατολή» φρόντισε να επανδρώσει τους ναούς με ιερείς μορφωμένους, απόφοιτους ιερατικών σχολών. Ενίσχυε ακόμα τις εκκλησίες φτωχών κοινοτήτων τής Μικράς Ασίας με την αποστολή βιβλίων, αμφίων και ιερατικών σκευών. Ανέπτυξε παράλληλα και φιλανθρωπικό έργο. Το 1895, όταν η πόλη τής Σινώπης κατεστράφη από φωτιά η οποία αποτέφρωσε το ελληνικό σχολείο, ο Σύλλογος «Ανατολή» έκτισε, με δαπάνες του, νέο εκπαιδευτήριο. Το ίδιο συνέβη και μετά την πυρκαγιά τής Αττάλειας.

Η δράση τού Συλλόγου συνεχίστηκε και μετά την Καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών. Για την ανακούφιση των προσφύγων εξέδωσε δωρεάν 3.452 πιστοποιητικά που ήταν αναγκαία για τους πρόσφυγες. Ειδική επιτροπή διερχόταν τους καταυλισμούς και μοίρασε 10.000 δρχ., κλινοσκεπάσματα, υποδήματα και ρουχισμό. Στέγασε πολλές οικογένειες δίνοντάς τους ημερήσιο επίδομα για την συντήρησή τους. Τοποθέτησε 92 ορφανά σε ορφανοτροφεία, βοήθησε οικονομικά το Υπουργείο Προνοίας, μοίρασε διδακτικά βιβλία σε απόρους πρόσφυγες μαθητές και στέγασε στα γραφεία του 26 προσφυγικές οργανώσεις και σωματεία. Σε προσφυγικές συνοικίες τής Αθήνας και τού Πειραιά ίδρυσε 12 πλήρεις νυκτερινές σχολές.

Το Δ.Σ. τής «Eν Αθήναις Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας» χαιρέτισε με ενθουσιασμό την ίδρυση τού «Συλλόγου Μικρασιατών Ανατολή» υπενθυμίζοντας ότι και «υποτρόφους νεανίδας ανέθρεψεν εν τω Αρσακείω και διδασκαλίσσας εξέπεμψε και βιβλία διδακτικά εκ των ιδία αυτής δαπάνη εκδεδομένων απέστειλε και αποστέλλει εις τα ενδότερα της Μ. Ασίας», όπως αναφέρεται σε έγγραφο που φυλάσσεται στο ταξινομημένο Αρχείο τού Συλλόγου «Ανατολή».[1] Ήδη από το 1902 η Φ.Ε. απέστειλε έγγραφο στον Σύλλογο ότι «απεφάσισεν ίνα τα μεν τροφεία και δίδακτρα των Μικρασσιατίδων μαθητριών μετριασθώσι εις 70 δρχ. αντί των 100, τα δε έξοδα εγκαταστάσεως εις 300 δρχ. από 550 δρχ., των εν τω κανονισμώ αναγραφομένων, υπό τον όρον ότι αι προσερχόμενοι εν τω Αρσακείω σύσσιτοι θέλουσιν εκλέγεσθαι εξ απόρων μεν αλλά ευσεβών και χρηστών οικογενειών». Σε άλλο σημείo διαβάζουμε ότι όλα τα παραπάνω αφορούν «τας εκ Μ. Ασίας προερχομένας μαθητρίας τας μελλούσας να διδάξωσι είτα εκείσε».

Έκτοτε η επικοινωνία τής Φ.Ε. με τον Σύλλογο «Ανατολή» και η συνεργασία τους ήταν αποτελεσματική. Πέραν τής οικονομικής διευκόλυνσης σε μαθήτριες μικρασιατικής καταγωγής για να φοιτήσουν στο Αρσάκειο, η Φ.Ε. παραχώρησε, κατόπιν αιτήματος, 20 σώματα των «Συλλογών τού Χρυσοστόμου», δύο σώματα εικόνων τής Παλαιάς Διαθήκης (1903), προσέφερε βιβλία για τα σχολεία τής Κολωνίας τού νομού Σεβαστείας (13/11/1903) κ.ά. Τα περισσότερα αιτήματα είναι για οικονομική διευκόλυνση Αρσακειάδων από την Μικρά Ασία προκειμένου να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους. Στο Βιβλίο των Υποτρόφων τού Συλλόγου Μικρασιατών «Ανατολή» αναφέρονται τα ονόματα 29 υποτρόφων τού Συλλόγου που φοιτούσαν στο Αρσάκειο, ενώ 42 μαθήτριες υποστηρίχθηκαν από την «Ανατολή» για να φοιτήσουν στο Αρσάκειο. Παράλληλα διαβάζουμε στα Πρακτικά τού Δ.Σ. τής ΦΕ τής 10ης/9/1922 απόφαση περί εφάπαξ χορηγήσεως 5.000 δρχ. «προς συνδρομήν των εκ Μικράς Ασίας και Πόντου προσφύγων». Αποφασίστηκε επίσης η δωρεάν φοίτηση στα εξωτερικά σχολεία τής ΦΕ 100 μαθητριών προσφύγων από αυτές τις περιοχές. Στα Πρακτικά τής 1ης/10/1922 διαβάζουμε ότι εγκρίθηκε η διενέργεια εράνου μεταξύ των μαθητριών των εξωτερικών σχολείων «υπέρ προσφύγων παίδων εκ Μικράς Ασίας».

Η Μαρία Ν. Βαϊάννη στο έργο της «Μικρασιατικός Ελληνισμός και Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, 1900-1930», τόμος Β΄, αναφέρει ότι μεταξύ των εγγραφομένων στο Σχολείο Μικρασιατών συμπεριλαμβάνονταν και μικρός αριθμός αρρένων, αδελφών κατά κανόνα Αρσακειάδων μαθητριών. Αυτό γινόταν και στο παρελθόν, αρκεί τα αγοράκια να ήταν μικρότερα των 10 ετών.

Από το 1950 το Αρχείο τού Συλλόγου «Ανατολή» φυλάσσεται στην «Εστία Νέας Σμύρνης» και αποτελεί το σπουδαιότερο ίσως απόκτημα τής Βιβλιοθήκης τής Εστίας. Το αρχείο περιήλθε στην ιδιοκτησία της χάρη στις ενέργειες τού προέδρου της Πάνου Χαλδέζου και παλαιών μελών τού Διοικητικού Συμβουλίου τού Συλλόγου «Ανατολή». Την έρευνα και την ταξινόμηση τού Αρχείου ανέλαβε και ολοκλήρωσε η βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών και την Εστία Νέας Σμύρνης Κυριακή Μαμώνη.

 

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός

 

[1] Αρχείο «Ανατολής», φάκελος Αθηνών ΙΘ΄/1894/24.