Η Ευφροσύνη τού Αρσακείου τής Ελευσίνας.

Η ιστορία της δασκάλας που εργάστηκε 15 χρόνια στο Αρσάκειο Ελευσίνας

Η Ελευσίνα τον 19ο αι σε γκραβούρα της εποχής

Η Ευφροσύνη δεν μπορούσε να κοιμηθεί εκείνη τη νύχτα. Στριφογύριζε στο κρεβάτι της. Ένα κακό προαίσθημα τη βασάνιζε και ήταν ανήσυχη. Μόλις άνοιξε τα μάτια της είδε από το παράθυρό της το δυνατό φως που έριχνε στη μικρή πόλη το ολόγιομο φεγγάρι. Αυτό το ασημένιο φως έμπαινε από το παράθυρο και δεν την άφηνε να ησυχάσει. Ήταν μια υπέροχη απριλιάτικη νύχτα με πανσέληνο. Είχαν περάσει ήδη 7 χρόνια από την ημέρα που το ΔΣ τού Αρσακείου τής είχε ανακοινώσει ανακοίνωσε ότι θα υπηρετήσει ως δασκάλα στο Προκαταρκτικό Αρσάκειο Σχολείο στην Ελευσίνα. Έπρεπε να αντικαταστήσει την πρώτη δασκάλα του και συμμαθήτριά της, τη Σοφία Βεροπούλου, η οποία είχε εργαστεί εκεί με επιτυχία έναν χρόνο αλλά προτίμησε να παραιτηθεί.

Για ένα κορίτσι 19 ετών που είχε ζήσει από μικρή στην Αθήνα οι συνθήκες ζωής σε μια μικρή πόλη σίγουρα δεν ήταν ιδανικές. Όμως βρισκόταν κοντά στην Αθήνα και η Ευφροσύνη έπρεπε να εργαστεί. Πριν από 3 χρόνια είχε χάσει τη μητέρα της και ο πατέρας της ήταν ο μοναδικός δικός της άνθρωπος. Το Αρσάκειο φαίνεται ότι γνώριζε πολύ καλά τις δυσκολίες που θα αντιμετώπιζε η νεαρή δασκάλα σε μια μικρή κοινότητα. Οι κάτοικοι συνήθιζαν να σχολιάζουν τις γυναίκες που πήγαιναν να δουλέψουν μόνες τους. «Τι δουλειά έχει μία κοπέλα μόνη σε ένα ξένο τόπο!». Οι άντρες τις κοίταζαν με νόημα και οι γυναίκες με καχυποψία. Για να προλάβει τέτοιου είδους η ΦΕ προσέλαβε τον πατέρα της ως φύλακα τού Σχολείου. Έτσι, ένα πρωί τού Σεπτέμβρη τού 1874 βρέθηκαν και οι δύο στην Ελευσίνα.

Η Ελευσίνα τον 19ο αι.

Οι κάτοικοι τής Ελευσίνας ήταν περίπου 250. Οι περισσότεροι από αυτούς μιλούσαν Αρβανίτικα στις καθημερινές τους συναναστροφές. Ακόμα θυμούνται στην επί των Εκκλησιαστικών και Παιδείας Γραμματεία τής Επικρατείας (Υπουργείο Παιδείας) την επιστολή παραίτησης ενός δασκάλου που είχε διοριστεί στην Ελευσίνα το 1838. Απελπισμένος για τις συνθήκες που αντιμετώπισε, έγραφε. «Μεταβάς εις την θέσιν όπου με διορίσατε, ηύρον διά σχολείον καλύβι γεμάτο από γραφεία μόνον…. Παρετήρησα όθεν ότι δεν ημπορεί να εφαρμοσθή η μέθοδος (Αλληλοδιδακτική). Μήτε 15 μαθητάς ευρίσκω να ομιλούν την διάλεκτόν μας. Μικροί και μεγάλοι ομιλούν την Αρβανίτικην.»

Κυριότερη ασχολία των κατοίκων ήταν η γεωργία και η κτηνοτροφία. Φτωχοί αλλά εργατικοί συχνά διατύπωναν το έντονο παράπονό τους εναντίον των πολιτικών. Τους είχαν υποσχεθεί καλύτερες μέρες με το άνοιγμα τού ισθμού τής Κορίνθου, αλλά όπως ήταν φυσικό όλα αυτά μέχρι τότε ήταν ένα μεγάλο ψέμα. «Ακούς εκεί να ανοίξει ο Ισθμός! Για κορόιδα μας περνάνε; Γίνονται αυτά τα πράγματα!» συνήθιζαν να λένε θυμωμένοι. Γυναίκες δεν συναντούσες εύκολα στον δρόμο. Μόνο γριές και στην εκκλησία μόνο παντρεμένες με τους άντρες τους. Παρά την αυστηρότητα των ηθών όμως, ο Δήμος τής πόλεως είχε ιδρύσει 2 προκαταρκτικά σχολεία θηλέων. Όπως ήταν φυσικό δεν είχε τους πόρους να τα συντηρήσει. Όμως ο δήμαρχος Αδάμ Βασιλάκης δεν το έβαλε κάτω. Κάποιος τού μίλησε για τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και την προσπάθειά της για τη μόρφωση των κοριτσιών. Δεν έχασε χρόνο. Φόρεσε τα καλά του και ανέβηκε στην Αθήνα. Πήγε κατευθείαν στη λεωφόρο Πανεπιστημίου, μπροστά στο μεγαλοπρεπέστατο κτήριο τού Αρσακείου. Κοίταξε το κτήριο με θαυμασμό, ανέβηκε βιαστικός τα σκαλιά και ζήτησε να μιλήσει σε κάποιον από το ΔΣ για να ζητήσει χρήματα για τη συντήρηση τού σχολείου.

Ο Παναγιώτης Ρομποτής από το Κρανίδι Αργολίδας, καθηγητής Δογματικής Ηθικής και Λειτουργικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από το 1868, έγινε κληρικός το 1870 και διετέλεσε πνευματικός και εξομολόγος τής βασίλισσας Όλγας και δάσκαλός της στην ελληνική γλώσσα. Διετέλεσε πρόεδρος τής ΦΕ από το 1871 μέχρι 1875.

Ο πρόεδρος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Παναγιώτης Ρομποτής, κληρικός, πνευματικός και εξομολόγος τής βασίλισσας Όλγας αλλά και δάσκαλός της στην ελληνική γλώσσα, αποφάσισε να μεταβεί στην Ελευσίνα επιτροπή αποτελούμενη από τον ίδιο, τον Δ. Λεβίδη, τον Ηρ. Μητσόπουλο και τον γραμματέα Χ. Ν. Φιλαδελφέα, ώστε να εκτιμήσει από κοντά την κατάσταση και να απαντήσει το αίτημα τού δημάρχου. Πρότεινε μάλιστα στον δήμαρχο να βρει κατάλληλο οίκημα για το σχολείο. Η ΦΕ θα το συντηρούσε και θα το εξόπλιζε, θα επέλεγε και θα πλήρωνε τη δασκάλα και θα είχε την εποπτεία των εργασιών και της προσφερόμενης παιδεία.

Το 1872 με έγγραφό του προς το ΔΣ ο δήμαρχος Ελευσίνας ανακοίνωσε ότι «βρέθηκε κατάλληλη οικία, τού κ. Γ. Κοκκινιώτη, διά σχολείον, συγκείμενη εξ ανωγείου και κατωγείου αντί ενοικίου 20 δρχ. τον μήνα.» Τους πληροφόρησε ακόμη ότι βρέθηκε οικόπεδο 1.200 πήχεων αντί 200 δρχ. για να οικοδομήσουν ιδιόκτητο σχολείο. Κατόπιν αυτού το ΔΣ τής ΦΕ αποφάσισε να αναλάβει τη λειτουργία τού σχολείου και, όπως αναγράφεται και στα Πρακτικά τής ΦΕ, κατέληξε στην απόφαση αυτή: «εκτιμήσαν τον ζήλον των Ελευσινίων κινδυνευόντων να κλείσωσι το σχολείον των ένεκα τής σμικρότητος των δημοτικών πόρων αποφάσισεν να συστήσει σχολείον κορασίων και μάλιστα να αναγείρει εν δέοντι και κατάστημα ίδιον.» Έτσι δημιουργήθηκε το Αρσάκειο Ελευσίνας και η Ευφροσύνη Μοροζίνη διορίστηκε δασκάλα σ’ αυτή τη μικρή πόλη με τη μεγάλη ιστορία τον Σεπτέμβριο τού 1874.

Η οικία Κοκκινάκη, όπου στεγαζόταν το Σχολείο, δεν ήταν κάτι ιδιαίτερο. Παλιά και κακοδιατηρημένη, αλλά τουλάχιστον στο κατώι της υπήρχε ένα δωμάτιο στο οποίο μπορούσαν να ζήσουν με τον πατέρα της και να έχουν ένα υποτυπώδες νοικοκυριό. Στον μικρό κήπο θα μπορούσαν να καλλιεργήσουν λαχανικά, ώστε να έχουν την τροφή που χρειάζονταν. Στο ανώγι υπήρχε μία παραλληλόγραμμη αλλά στενή αίθουσα με 8 επιμήκη θρανία. Η προηγούμενη δασκάλα είχε φροντίσει να παραγγείλει καινούργια θρανία, πίνακες αναγνώσεως και αριθμητικής, καθίσματα, χάρακες που χρησιμοποιούνταν για δείκτες. Η ΦΕ εφοδίαζε πρόθυμα το Σχολείο με εποπτικό υλικό.

Πίνακες αναγνώσεως για την εφαρμογή τής αλληλοδιδακτικής μεθόδου

Η Ευφροσύνη είχε οργανώσει τη δουλειά της καλά. Κάθε δύο μήνες έστελνε στη ΦΕ αναφορά για τον αριθμό των κοριτσιών που φοιτούσαν στο Σχολείο και τα προβλήματα που παρουσιάζονταν. Το 1874 είχε αναλάβει το Σχολείο με 81 μαθήτριες, το 1875 οι μαθήτριες ήταν 78, το 1876 έφθασαν τις 95 και το 1879 ο αριθμός ανέβηκε στις 102. Η αλήθεια είναι ότι η αλληλοδιδακτική μέθοδος που εφαρμόζονταν στα ελληνικά σχολεία έδινε τη δυνατότητα στους γονείς να διακόπτουν τα κορίτσια τους από το σχολείο, όταν στην οικογένεια υπήρχε ανάγκη εργατικών χειρών, π.χ. στο μάζεμα τής ελιάς, στο όργωμα και φυσικά όταν γεννιόταν ένα νέο παιδί στην οικογένεια. Αυτό γινόταν γιατί η κατάταξη στις κλάσεις για μία μαθήτρια ήταν διαφορετική ανάλογα με την επίδοσή της σε κάθε μάθημα. Η ίδια δηλ. μαθήτρια μπορούσε να παρακολουθεί την κλάση 4 στην Αριθμητική και την κλάση 6 στην Ανάγνωση. Οι μαθήτριες προάγονταν στην επόμενη τάξη κατά μάθημα και όταν ο δάσκαλος την έκρινε άξια προαγωγής ανεξάρτητα από τον χρόνο φοίτησης. Έτσι μπορούσε μια ικανή μαθήτρια να τελειώσει το σχολείο σε 48 εβδομάδες, ενώ μια άλλη ίσως χρειαζόταν 4 ή περισσότερα χρόνια. Στο τέλος κάθε 6ης εβδομάδας η μαθήτρια εξεταζόταν από τη δασκάλα της και αν γνώριζε την ύλη που αντιστοιχούσε στην κλάση της προαγόταν στην επόμενη.

Πλησίαζαν και πάλι οι εξετάσεις τού Ιουνίου. Ενώπιον επιτροπής, αποτελούμενης από σύμβουλους τής ΦΕ και τον δήμαρχο τής πόλης, οι μικρές μαθήτριες θα εξετάζονταν στην Αφήγηση, την Τεχνολογία, την Αριθμητική, την Ιερά Ιστορία, τη Γεωγραφία, ενώ οι μικρότερες στην Ανάγνωση και άλλα απλά μαθήματα. Η νεαρή δασκάλα θυμόταν ακόμα τη συγκίνησή της όταν στις εξετάσεις, το 1876, οι σύμβουλοι τής ΦΕ Μητσόπουλος, Βενέτης, Αντωνιάδης και Φιλαδελφέας, που ήταν παρόντες στην τελετή, ενθουσιασμένοι «από την εν γένει πρόοδον, ιδίως δε και εις τα χειροτεχνήματα εξέφρασαν τας ευχαριστίας τού Συμβουλίου εις την διδάσκαλον, τον Δήμαρχον και τους γονείς των κορασίων διά τον όποιον επέδειξαν ζήλον.» Ήταν μία από τις ωραιότερες στιγμές τής ζωής της.

Γεωγραφία στοιχειώδης, Μαθηματική, Φυσική και Πολιτική Αρχαία και Νεωτέρα, υπό Ιωάν. Κοκκώνη, Αθήνα 1865. Το μάθημα διδασκόταν στα σχολεία με στόχο να γνωρίσουν τα παιδιά τον ευρύτερο κόσμο μέσα στο οποίο ζούσαν.

Η νεαρή δασκάλα είχε αγαπήσει την Ελευσίνα, αλλά περισσότερο είχε αγαπήσει τις μαθήτριές της. Τα τοπικά έθιμα ήταν πολύ σκληρά για τα «άγαμα κοράσια» τής περιοχής. Δεν τους επιτρεπόταν να βγουν από το σπίτι για να μη τις δουν τα αναιδή βλέμματα των αγοριών και τις σχολιάσουν. Θύμωσε πολύ όμως όταν την πρώτη φορά που πήγε στην εκκλησία με τον πατέρα της ο κόσμος την κοιτούσε περίεργα. Τότε έμαθε ότι σύμφωνα με τοπικό έθιμο τής Ελευσίνας τα νεαρά κορίτσια δεν επιτρεπόταν ούτε να εκκλησιάζονται. Αποφάσισε να το αναφέρει στο ΔΣ τής ΦΕ για να τη συμβουλεύσουν τι πρέπει να κάνει. Το ΔΣ τη συμβούλευσε να μην αγνοήσει τα τοπικά έθιμα, αλλά τής σύστησαν να επικοινωνήσει με τον ιερέα και να του ανακοινώσει ότι το ΔΣ αποφάσισε να προσφέρει 10 δρχ. τον μήνα για να τελεί ο ιερέας θεία λειτουργία ειδικά για τις μαθήτριες του σχολείου, ώστε να γίνουν, αν όχι καλές χριστιανές, τουλάχιστον χριστιανές. Έτσι λοιπόν έκτοτε οι Αρσακειάδες τής Ελευσίνας παρακολουθούσαν τη θεία λειτουργία που τελούνταν ειδικά για αυτές.

Θεόδωρος Ράλλης (1852-1909), Προσευχή σε ελληνική εκκλησία, Μονπαρνάς (1876), ελαιογραφία σε καμβά, 60 εκ. x 93 εκ. Ιδιωτική συλλογή. Πηγή: Βικιπαίδεια

Το γεγονός ότι το Αρσάκειο είχε αποφασίσει να κτίσει στην Ελευσίνα ιδιόκτητο σχολείο έδινε ελπίδες στη δασκάλα για βελτίωση των συνθηκών ζωής και εργασίας. Η ΦΕ, άλλωστε, είχε αγοράσει τον Μάιο τού 1873 οικόπεδο 1.500 μέτρων με πηγάδι. Η επιτροπή που είχε έρθει από την Αθήνα για να ολοκληρώσει την αγορά συμφώνησε μαζί της ότι «το κατάστημα τής Ελευσίνος είναι λίαν στενάχωρο». Διαμαρτυρήθηκαν στον δήμαρχο και εκείνος έσπευσε να βρει νέο οίκημα. Έτσι το 1877 η χήρα τού δημάρχου Αδάμ Βασιλάκη δέχτηκε να μεταρρυθμίσει το σπίτι της και να το νοικιάσει στη ΦΕ με ενοίκιο 40 δρχ. μέχρι να κτιστεί το ιδιόκτητο Σχολείο. Ο πατέρας τής Ευφροσύνη πήγαινε κάθε μέρα στο οικόπεδο να βεβαιωθεί ότι όλα πήγαιναν καλά.

Αυτά σκεφτόταν η Ευφροσύνη, όμως το κακό προαίσθημα που είχε δεν έλεγε να την αφήσει. Ο πατέρας της κοιμόταν ήρεμος. Την είχε βοηθήσει πολύ η παρουσία του. Συντηρούσε το Σχολείο, επιδιόρθωνε τα θρανία. Κατασκεύασε μάλιστα και ένα θρανίο με πλαίσιο γύρω-γύρω και μέσα άμμο, όπου οι μικρές μαθήτριες έγραφαν με το δάχτυλο γράμματα και αριθμούς που στη συνέχεια μπορούσαν να σβήσουν εύκολα και γρήγορα. Μία από τις καθημερινές υποχρεώσεις τού πατέρα της ήταν να επισκέπτεται το οικόπεδο που αγόρασε η ΦΕ και να ελέγχει τη γύρω περιοχή.

Κοίταξε ξανά έξω από το παράθυρο τη φεγγαρόλουστη πόλη που ακόμα δεν είχε ξυπνήσει. Ξαφνικά την προσοχή της τράβηξε η σιλουέτα ενός άντρα. Ήταν ψηλός και γεροδεμένος. Κρατούσε μία αξίνα και βάδιζε βιαστικά πηγαίνοντας προς το παλιό εκκλησάκι τού Αγίου Ζαχαρία. Κάπου-κάπου γύριζε και κοίταζε πίσω του. Στην Ευφροσύνη φάνηκε περίεργη η κίνησή του. Τον αναγνώρισε. Ήταν ο Πανούσης Λάσκος, ένας πονηρός άνθρωπος που, από ένστικτο, τής ήταν αντιπαθής. Η νυχτερινή του αυτή έξοδος όμως ήταν πολύ ύποπτη. Τι γύρευε προς τα εκεί με την αξίνα στο χέρι; Από μισόλογα των κατοίκων, ο πατέρας της είχε ακούσει ότι ήταν γνωστός καταπατητής στην περιοχή. Τι γύρευε, λοιπόν, εκεί τέτοια ώρα; Πήγαινε στα κτήματά του τόσο νωρίς ή σε κάποια πονηρή επιχείρηση;

Νωρίς το πρωί ξύπνησε τον πατέρα της: «Πήγαινε σε παρακαλώ να δεις τι γίνεται το οικόπεδο τής Εταιρείας. Κάτι είδα τη νύχτα και δεν μου άρεσε». Ο πατέρας της την κοίταξε με απορία. «Μήπως το είδες στον ύπνο σου κόρη μου;» είπε με νόημα. Όμως δεν θέλησε να τής χαλάσει το χατίρι. Ντύθηκε και βγήκε στους δρόμους. Γρήγορα πλησίασε στο εκκλησάκι τού Αγίου Ζαχαρία καιαυτό που είδαν τα μάτια του τον τάραξε. Κάποιος είχε σκάψει χαντάκι γύρω-γύρω από το οικόπεδο τής Εταιρείας, προσπαθώντας να το καταπατήσει.

Το εκκλησάκι τού Αγίου Ζαχαρία στην Ελευσίνα

Ο μεσόκοπος άνδρας γύρισε τρέχοντας στο σπίτι και ανακοίνωσε στην κόρη του τα μαντάτα. «Καλά το υποπτεύθηκα εγώ πατέρα. Είναι δουλειά τού Πανούση Λάσκου. Τη νύχτα το έκανε, αλλά δεν κατάλαβε ότι τον είδα. Πού να φανταστεί ότι ήμουνα ξύπνια!». Έτρεξε στην τάξη της και άρχισε να γράφει στο ΔΣ τής ΦΕ. «Κύριοι, υπέπεσεν εις την αντίληψίν μου ότι χθες το βράδυ κάποιος ονόματι Πανούσης Λάσκος προσπάθησε να καταπατήση το οικόπεδον τής Εταιρείας. Ανέσκαψεν μάλιστα προς τούτο χάνδακας. Παρακαλώ να προβείτε εις τας δεούσας ενεργείας διά την διαφύλαξιν τής περιουσίας τής Εταιρείας». Το γράμμα έφθασε στην Αθήνα τη μεθεπόμενη ημέρα. «Πολύπαθο αυτό το οικόπεδο», σκέφτηκε ο Γραμματέας τής ΦΕ Χ. Ν. Φιλαδελφέας καθώς διάβαζε το γράμμα τής δασκάλας. «Από τη μία η Αρχαιολογική Εταιρεία δεν μας επιστρέφει τα χρήματα που είχε εισπράξει για την αγορά δικού της οικοπέδου στην Κηφισιά αν δεν οικοδομήσουμε στην Ελευσίνα και μία αίθουσα για μουσείο, από την άλλη έχουμε να αντιμετωπίσουμε και τους κατά τόπους καταπατητές.». Θυμωμένος κάθισε στο γραφείο του και έγραψε μια επιστολή στον δήμαρχο Ελευσίνας. Άστραψε και βρόντησε ο θυμός του για τα τεκταινόμενα στην πόλη του. Απαιτούσε την άμεση επέμβασή του για να επανέλθουν όλα στη νομιμότητα. Πράγματι ο δήμαρχος θορυβήθηκε, οι χάνδακες καλύφθηκαν και η ΦΕ αποφάσισε να οριοθετήσει το οικόπεδό της οικοδομώντας περιμετρικά μάντρα.

Κάτοψη τής πλατείας γύρω από το εκκλησάκι τού Αγίου Ζαχαρία, εκεί πρέπει να βρισκόταν και το οικόπεδο που είχε αγοράσει η ΦΕ.

Τότε ήταν που ξέσπασε το δεύτερο πρόβλημα. Κεραυνό εντός φακέλου έστειλε στη ΦΕ η Αρχαιολογική Εταιρεία με την κοινοποίηση εγγράφου βάσει τού οποίου το οικόπεδο που είχε αγοράσει δεν παρουσίαζε μεν αρχαιολογικό ενδιαφέρον αλλά, κατά το νέο σχέδιο τής πόλης, βρίσκονταν στην πλατεία που θα αποτελούσε τον περίβολο τού ναού τού Αγίου Ζαχαρία. Συνεπώς το Σχολείο δεν μπορούσε να κτιστεί εκεί. Το ΔΣ δυσαρεστήθηκε. Άρχισε να σκέπτεται σοβαρά να κλείσει το Σχολείο. Άλλωστε ο επιδιωκόμενος στόχος είχε επιτευχθεί. Η Ελληνική ομιλούνταν πλέον στην περιοχή και υπήρχαν και άλλα σχολεία αρρένων και θηλέων στην Ελευσίνα και στη Μάνδρα. Η Ευφροσύνη πληροφορήθηκε τη σκέψη αυτή και θορυβήθηκε. Όχι μόνο θα έμενε χωρίς δουλειά, αλλά θα αποχωριζόταν και τα κορίτσια της που αγαπούσε πολύ. Η ΦΕ. ανακοίνωσε τις προθέσεις της στο Υπουργείο και περίμενε να τελειώσει το σχολικό έτος για να τις πραγματοποιήσει. Όμως ένα έγγραφο τού νομάρχη Αττικής Π. Μανέττα προς τη ΦΕ ήταν αρκετό για να ανατρέψει την απόφαση τού ΔΣ. Με μια συγκινητική του επιστολή ζητούσε από τη ΦΕ να μην καταργήσει το Αρσάκειο Ελευσίνας, εξαίροντας τη μεγάλη συμβολή του στην εκπαίδευση των κοριτσιών τής περιοχής. «Ουδεμία γυνή εν Ελευσίνι ωμίλει ή εννόει την Ελληνικήν και νυν η γλώσσα διεδόθη ώστε μόνον γραίαι τινές δεν ομιλούσιν, εκ συστολής, όμως εννοούσιν αυτήν».

Εγχειρίδιον ή οδηγός τής Αλληλοδιδακτικής μεθόδου. Εν Αθήναις 1842

Τέτοια δικαίωση των κόπων της, και μάλιστα από τον νομάρχη τής περιοχής, δεν την περίμενε η Ευφροσύνη. Είχε δώσει τη ζωή της σε αυτή τη δουλειά και αν είχε υγεία δεν σκόπευε να εγκαταλείψει τη θέση της. Ήταν πλέον 27 χρόνων και δεν είχε παντρευτεί. Άλλωστε, κάθε φορά που μια δασκάλα παντρευόταν, ο Δήμος και γενικά οι αρχές τού τόπου κατέκλυζαν με αναφορές το Υπουργείο Παιδείας και ζητούσαν αντικατάσταση των διδασκαλισσών που «περιήρχοντο εις τον εν συζυγία βίον», θεωρώντας ότι δεν είναι πλέον ενάρετοι για να επιτελέσουν το έργο τους. Η ΦΕ τελικά αποφάσισε να συνεχίσει τη λειτουργία τού Σχολείου τής Ελευσίνας. Τον Ιανουάριο τού 1885 μάλιστα προχώρησε στην αγορά νέου οικοπέδου, από δημοπρασία, στην περιοχή «Παλαιά Δεξαμενή». Ανοιγόταν λοιπόν για τη νεαρή δασκάλα μια νέα περίοδος επαγγελματικής σιγουριάς και δημιουργίας.

Κάτοψη τής περιοχής που τον 19ο αιώνα ονομαζόταν «Παλαιά Δεξαμενή», στην οποία βρισκόταν το νέο οικόπεδο που αγόρασε η ΦΕ.

«Άλλαι μεν βουλαί ανθρώπων, άλλα δε Θεός κελεύει». Ένας έντονος πόνος που δεν σταματούσε με τίποτα ανάγκασε την Ευφροσύνη να ζητήσει τη βοήθεια γιατρού. Η διάγνωση ήταν ότι έπασχε από «νόσο τού ήπατος και καταρροϊκή οφθαλμία». Με μεγάλη λύπη αναγκάστηκε να υποβάλει παραίτηση στις 20 Νοεμβρίου 1885. Με λύπη το ΔΣ την έκανε δεκτή και επαίνεσε το έργο της. Όμως η δασκάλα δεν το έβαλε κάτω. Δύο χρόνια μετά, το 1887, επανήλθε στην Ελευσίνα και εργάστηκε εκεί μέχρι το 1891. Τον επόμενο χρόνο το Σχολείο έκλεισε. Από τα 19 χρόνια λειτουργίας τού Αρσακείου Ελευσίνας τα 15 η νεαρή δασκάλα ήταν η ψυχή και η κινητήριος δύναμή του. Από τα Αρχεία τής ΦΕ βλέπουμε ότι συνέχισε να προσφέρει τις υπηρεσίες της στο Αρσάκειο Κέρκυρας. Γιατί η Ευφροσύνη ήταν δασκάλα με ψυχή και δύναμη. Εργαζόταν καταθέτοντας όχι μόνο τις γνώσεις της, αλλά την ψυχή της. Όπως πολλές άλλες που με το έργο τους έγραψαν την ιστορία τού Σχολείου, έγραψαν την ιστορία τής Ελλάδας.

Αλλά και οι κοπέλες τής Ελευσίνας δεν έμειναν χωρίς μόρφωση. Μπορεί για λόγους οικονομικούς να έκλεισε το Αρσάκειο Ελευσίνας, αλλά στις 31 Ιουλίου 1892 ο Υπουργός Στέφανος Σκουλούδης με την υπ’ αριθμόν 15340 απόφασή του συνέστησε δημοτικά σχολεία αρρένων στην Ελευσίνα και στο Μενίδι. Γιατί τίποτα δεν μπορεί να ανακόψει την πρόοδο και τη δημιουργική πορεία των ανθρώπων που η ψυχή τους διψά για μάθηση.

Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ

φιλόλογος – ιστορικός

• Το κείμενο βασίζεται σε πληροφορίες από τα Πρακτικά τού ΔΣ τής ΦΕ και την «Ιστορία τής εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας» τού Στέφανου Γαλάτη. Θερμές ευχαριστίες στον κ. Γιάννη Καλομενίδη για τα στοιχεία και το φωτογραφικό υλικό σχετικά με την πόλη τής Ελευσίνας.